ارمانعا قۇلاش سەرمەپ، سەلبەسە قامال الدى
− ايدى بارلاۋ رۋحىنا شولۋ
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى حۋ جى
380 مىڭ كيلومەتر شالعايداعى اي شارىندا چاڭى − 3 قوندىرعىشى كۇنى بۇگىنگە دەيىن قالىپتى جۇمىس ىستەپ، حالىقارالىق اي بەتىن بارلاۋدىڭ جاڭا رەكوردىن جاڭالاۋدا؛ اي شارىنىڭ ارعى بەتىندە چاڭى − 4 ادامزاتتىڭ العاش رەت ايدىڭ ارعى بەتىنە جەڭىل قونۋىن جۇزەگە اسىرىپ، قوندىرعىش پەن يۇيتۋ − 2 اي شارى ماشيناسىنىڭ اي بەتىندە جۇمىس ىستەگەن ۋاقىتى 1000 كۇننەن استى؛ عىلمي زەرتتەۋدىڭ ءبىرىنشى شەبىندە، چاڭى − 5 الا كەلگەن ”ەڭ جاس“ اي توپىراعى ۇزدىكسىز جاڭا جەتىستىكتەردى جارىققا شىعارۋدا...
2020 - جىلى 12 - ايدىڭ 17 - كۇنى چاڭى − 5 قايتۋشى اسپابى اي شارىنان الىنعان ۇلگىنى الىپ، ىشكى موڭعۇلدىڭ سى - زىۋاڭ حوشۇنىنداعى الدىن الا بەلگىلەنگەن اۋماققا حاۋىپسىز قونىپ، ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسى چاڭى − 5 مىندەتى تابىسپەن ورىندالدى. باس شۋجي شي جينپيڭ قۇتتىقتاۋ تەلەگرامماسىن جولداپ، ”ارمانعا قۇلاش سەرمەۋ، ەرلىكپەن ىزدەنىس جاساۋ، سايكەسىپ قامال الۋ، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ“ سىندى 16 ارىپتىك ايدى بارلاۋ رۋحىن شوعىرلى جيناقتادى.
ۇلى رۋح ۇلى امالياتتان كەلەدى. ايدى بارلاۋ رۋحى − جۇڭگونىڭ عارىش قىزمەتكەرلەرى مەن سانسىز عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءوز كۇشىنە سۇيەنۋ، عىلىم - تەحنيكانىڭ بيىك شىڭىنا باتىلدىقپەن شىعۋ ارقىلى سومداعان ۇلى رۋح، چاڭى − 1دەن چاڭى − 5كە دەيىن، ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسىنىڭ ىشكەرىلەي اتقارىلۋىنا ىلەسە، ايدى بارلاۋ رۋحىنىڭ ءمانى بىرتىندەپ بايىپ، ينجەنەريانى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتۋدىڭ قۇدىرەتتى رۋحاني قوزعاۋشى كۇشىنە اينالىپ، ينجەنەريانىڭ ۇزدىكسىز جەڭىسكە جەتۋىنىڭ قۇپيا سيفرىنا اينالىپ، دۇنيە ءجۇزى عارىشقا ۇشۋ ىستەرىنىڭ دامۋىنداعى ايبىندى حيكايالاردى جازدى.
عىلىم - تەحنيكانىڭ بيىك شىڭىنا باتىلدىقپەن شىعۋ − ايدى بارلاۋ رۋحى تاعى ءبىر قىمباتتى رۋحاني بايلىق
ميكروسكوپ استىندا عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى 3 گرام ۇنتاقتان تاۋ جىنىسى ۇنتاعىن ءبىر - ءبىر تالدان سۇرىپتاپ الىپ، سودان كەيىن ونىڭ ىشىنەن شاش ديامەترىنىڭ 20دان بىرىندەي ۇلكەندىكتەگى مينەرالدى تاۋىپ، ونىڭ ”جاسىن“ ولشەپ تۇراقتاندىردى.
وسى 3 گرام ۇنتاق چاڭى − 5 اي شارىنان اكەلگەن 1731 گرام اي شارى توپىراعىنان الىنعان، جۇڭگو عالىمدارى چاڭى − 5 اكەلگەن اي توپىراعى ۇلگىسىن زەرتتەۋ ارقىلى اي شارىنىڭ گەولوگيالىق ماندەگى ”ءولۋ“ ۋاقىتىنىڭ اسىلگى ەسەپتەلگەننەن 800 ميلليون جىل كەيىن ەكەندىگىن بايقاپ، بۇكىل دۇنيە ءجۇزى عالىمدارىنا جاڭا زەرتتەۋ بەتالىسىن كورسەتتى، جۇڭگو تاعى ءبىر رەت دۇنيە ءجۇزى عىلىم - تەحنيكاسىنىڭ ەڭ الدىڭعى لەگىنە ءوتتى.
2004 - جىلى ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسى نىسانعا الىنعاننان باستاپ، 17 جىلدان بەرى چاڭى - 1، چاڭى - 2، چاڭى − 3، وربيتاعا ەنىپ، قايتا ورالۋ بويىنشا ۇشۋ سىناعى، چاڭى − 4، چاڭى − 5 بارلىعىندا ”التى رەت شايقاس جاساپ، التى رەت جەڭىسكە جەتىپ“، ”اينالۋ، قونۋ، قايتۋ“ سىندى ءۇش باسقىشپەن ءجۇرۋ نىساناسىن ۋاعىندا تولىق تابىسپەن ورىندادى.
سانسىز عارىش قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇلشىنۋىندا، ”چاڭى“ مەن ”يۇيتۋ“ تالاي رەتكى تارتىمدى ”يۋەگۇڭ حيكاياسىن“ جازىپ، ايدىڭ سىرلى بۇركەنىشىن بىرتىندەپ اشتى.
چاڭى − 1دىڭ ايدى اينالىپ ۇشۋدى ءساتتى جۇزەگە اسىرۋىنان چاڭى − 2نىڭ ”ءبىر جولدا ۇشەۋىن بارلاۋ“ سىندى كوپ نىسانانى بارلاۋدى تۇڭعىش رەت جۇزەگە اسىرۋىنا دەيىن، چاڭى − 3تىڭ اي شارىنىڭ كەمپىر قوساق شىعاناعىنا ءدال قونۋىنان چاڭى − 4تىڭ ادامزاتتىڭ عارىش اپپاراتىنىڭ تۇڭعىش رەت ايدىڭ ارعى بەتىنە جەڭىل قونۋى مەن ارالاي بارلاۋىن ءساتتى جۇزەگە اسىرۋىنا دەيىن، وربيتاعا ەنىپ، قايتا ورالۋ بويىنشا ۇشۋ سىناق اپپاراتىنىڭ ەكىنشى عارىشتىق جىلدامدىققا تاياۋ ۇشۋىنان، وربيتاعا سەكىرمەلى ەنىپ، جەر شارىنا قايتا ورالۋىنان چاڭى − 5تىڭ ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش رەت جەر شارىنان سىرتقى اسپان دەنەسىنەن ۇلگى الىپ قايتا ورالۋىن ءساتتى جۇزەگە اسىرۋعا دەيىن ...
بۇل جول جاپالى بولدى. ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسى ەلىمىزدىڭ قازىرگە دەيىنگى كۇردەلىلىگى ەڭ جوعارى، تەحنيكالىق ادىمى ەڭ ۇلكەن جۇيە ينجەنەرياسى رەتىندە، ينجەنەريانىڭ جالپى بارىسىندا العاشقى قادامدى باتىلدىقپەن باسىپ، ەرلىكپەن ”ءبىرىنشى ادام“ بولىپ، دۇنيە ءجۇزى عارىشقا ۇشۋ عىلىم - تەحنيكاسىنىڭ بيىك شىڭىنا ەرلىكپەن ۇمتىلدى.
”ايدى بارلاۋ رۋحى − ءبىزدىڭ تاعى ءبىر قىمباتتى رۋحاني بايلىعىمىز“. مەملەكەتتىك عارىش مەكەمەسىنىڭ باستىعى جاڭ كىجيان مىنانى ءبىلدىردى: ”ارمانعا قۇلاش سەرمەۋ، ەرلىكپەن ىزدەنىس جاساۋ، سايكەسىپ قامال الۋ، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ“ سىندى ايدى بارلاۋ رۋحى − ”ەكى بومبى، ءبىر جاساندى سەرىك“ رۋحىنىڭ جالعاسى، ەڭ ءداۋىر ەرەكشەلىگىنە يە عارىشقا ۇشۋ رۋحىنىڭ ءبىرى.
”ءبىز شي جينپيڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ عارىشقا ۇشۋداعى قۇدىرەتتى ەل قۇرۋ سىندى شەشىمى، ورنالاستىرۋى بويىنشا، ايدى بارلاۋ رۋحىن زور كۇشپەن اسقاقتاتىپ، ايدى بارلاۋ ارمانى ارقىلى جۇڭگو ارمانىنا، عارىشقا ۇشۋ ارمانىنا دەم بەرىپ، عارىش كەڭىستىگىن بەيبىت پايدالانۋ ءۇشىن ۇزدىكسىز جۇڭگو اقىل - پاراساتىن، جۇڭگو كۇش - قۋاتىن ارنايمىز“، - دەدى جاڭ كىجيان.
ىزدەنىس ماڭگى تولاستامايدى − نىق قاداممەن جۇلدىز ارالىق بارلاۋدىڭ جاڭا جورىعىن باستايمىز
ادامزاتتىڭ عارىش كەڭىستىگىنە ىزدەنىس جاساۋ قادامى ماڭگى تولاستامايدى. قازىرگى ۋاقىتتا جۇڭگو عارىش قىزمەتكەرلەرى نىق قاداممەن، تىڭعىلىقتى تۇردە جۇلدىز ارالىق بارلاۋدىڭ جاڭا جورىعىن باستاۋدا.
اي شارىنان اناعۇرلىم الىستاعى ”قىزىل ءتۇستى عالامشار“ − مارستا تيانۋىن − 1 مەن جۋرۇڭ ءنومىرلى ۋاقىتتى ۇتا بارلاۋ قىزمەتىن ورىستەتىپ، جۇڭگونىڭ تەرەڭ كەڭىستىگىن بارلاۋىنىڭ جاڭا بيىگىن ۇزدىكسىز بەلگىلەۋدە.
اسپاندى تاقتا دەسەك، جۇلدىزدار شاحماتتىڭ تاسى؛ كۇن، اي، جۇلدىزدى اسپان ماحاببات حيكاياسىنا تولى. بىرەۋلەر ”عارىشقا ۇشۋ ىستەرىندەگى ەڭ ۇلكەن رومانتيكا − ارماندى رەالدىققا اينالدىرۋ“ دەيدى. ءبىر - بىرلەگەن اتالۋلاردان ادامدار جۇڭگو عارىش قىزمەتكەرلەرىنىڭ رومانتيكاسىن ءتۇسىندى −
ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسىن ”چاڭى“، اي شارى ماشيناسىن ”يۇيتۋ“، چاڭى − 4 مىندەتىن ۇستىنە العان وتكەرمە سەرىگىن ”چۋەچياۋ“ دەپ اتادى؛ قىدىرما جۇلدىزداردا بارلاۋ جۇرگىزۋ ينجەنەرياسىن ”تيانۋىن“، مارس ماشيناسىن ”جۋرۇڭ“ دەپ اتادى ... قۇلاققا ءسىڭىستى دە جاعىمدى اتاۋلار تامىرى تەرەڭدە جاتقان جۇڭحۋا وركەنيەتىن ايگىلەپ قانا قويماي، زامانىمىزداعى جۇڭگولىقتاردىڭ قايراتتانا ىسكەرلىك كورسەتكەندىگىن دە بەينەلەدى.
”17 جىلدان بەرى اي بارلاۋ ينجەنەرياسى ’ءبىر تۇلعالاندىرىپ زەرتتەۋگە، ىسپاتتاۋعا، ءبىر جەلىلى قامال الۋعا، قامال بۇزۋعا، ءبىر جوبانى سوڭىنا دەيىن جاساۋعا‘ تاباندى بولىپ، ادامزاتتىڭ اي بارلاۋىنىڭ جاڭا تاراۋىن اشىپ، اي بارلاۋدا جۇڭگو جىلدامدىعىن جاراتتى“، - دەدى جۇڭگو ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسىنىڭ ۇنەمىلىك ىستەرگە جاۋاپتى ورىنباسار باس قولباسشىسى ۋ يانحۋا، قازىر جۇڭگو حالىقارالىق اي شارى عىلمي زەرتتەۋ پۋنكتىن قۇرۋدى دارىپتەپ، تەرەڭ كەڭىستىككە بويلايتىن، الەمگە ۇڭىلەتىن، ادامزاتتىڭ قۇت - ىرىسىن ارتتىراتىن جاڭا داۋىرگە قادام تاستاۋعا قۇلشىنىپ، ءتىپتى كوپ جاسامپازدىق جاراتىپ، ءتىپتى زور ىسكەرلىك كورسەتۋدە.
”بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسىنىڭ 4 - مەرزىمى اي شارى عىلمي زەرتتەۋ پۋنكتىنىڭ نەگىزگى تۇلعاسىن قۇرادى، بۇل نەگىزگى تۇلعا اي شارى وربيتاسىندا جانە اي شارى بەتىندە جۇمىس جۇرگىزەتىن كوپتەگەن بارلاۋ اسپاپتارىنان قۇرالادى“، - دەدى جۇڭگو ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسىنىڭ باس جوبالاۋشىسى، جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى ۋ ۋيرىن، - نەگىزگى تۇلعا اي شارىنا عىلىم - تەحنيكالىق زەرتتەۋ جۇرگىزۋ، بايلىق قاينارىن اشۋ، كادەگە جاراتۋ تەحنيكاسىن ىسپاتتاۋ قابىلەتىنە يە ءارى حالىقارالىق ارىپتەستەرمەن سەلبەسىپ حالىقارالىق اي شارى عىلمي زەرتتەۋ پۋنكتىن قۇرادى.
ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسى 3 - مەرزىمىنىڭ باس جوبالاۋشىسى حۋ حاۋ ەلىمىزدىڭ ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسىنىڭ اياق الىسى مەن بولاشاعىن اۋىزعا العاندا بىلاي دەپ تانىستىردى: مەملەكەتتىك عارىش مەكەمەسى حالىقارالىق اي شارى عىلمي زەرتتەۋ پۋنكتىن قۇرۋدى دارىپتەپ، اناعۇرلىم كەڭ ءورىستى، اناعۇرلىم كەڭ سالالى، اناعۇرلىم تەرەڭ ساتىلى حالىقارالىق سەلبەستىكتى ىلگەرىلەتىپ، عارىش كەڭىستىگى عىلىمى ماسەلەسىن شەشەتىن، اي شارى بايلىعىنان ءونىمدى پايدالاناتىن، جەر شارى - اي شارى ەكونوميكالىق شەڭبەرىن دامىتاتىن نەگىزدىك قۇرىلعىلار جانە ورتاق يگىلىكتەنۋ تۇعىرىن قۇرماقشى.
”جۇڭگونىڭ ايعا ادام الىپ شىعۋدى جۇزەگە اسىرۋى ابدەن مۇمكىن“، - دەدى جۇڭگو عارىش عىلىم - تەحنيكا توبى 5 - اكادەمياسىنىڭ تەحنيكالىق اقىلشىسى، جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى يە پەيجيان تاياۋدا سۇحبات قابىلداعاندا، - چاڭى − 5 مىندەتىنىڭ تابىسپەن ورىندالۋىن باستاما ەتىپ، ەلىمىزدىڭ ايدى بارلاۋ ينجەنەرياسىنىڭ 4 - مەرزىمى جانە قىدىرما جۇلدىزداردا بارلاۋ جۇرگىزۋ ينجەنەرياسى ۇزدىكسىز اتقارىلادى.
ايدى بارلاۋ رۋحىن اسقاقتاتتى − جاڭا داۋىردەگى ”ايدى بارلاۋ ارمانىنا قۇلاش سەرمەۋشىلەردەن“ بولۋدى مۇرات ەتتى
سۇن جيادۇڭ، لۋان ىنجيە، وۋياڭ زىيۋان، يە پەيجيان قاتارلى عالىمدار قارتايسا دا يگى مۇراتىنان اينىماي، اسپان كەڭىستىگىن كوكەيلەرىندە ساقتادى، ۋ ۋيرىن، ياڭ مىڭفي، لي دۇڭ، سۇن زىجوۋ قاتارلى ءبىر توپ عارىش تىرەكتى ماماندارى ارمانعا قۇلاش سەرمەپ ەكپىندەي كۇرەسىپ، ۇزدىكسىز العا باستى، جاڭ حى، جاڭ يۇيحۋا قاتارلى ءبىر توپ عارىش ايەل ماماندارى ەرلەردەن كەم تۇسپەي، ”چاڭىنى“ زەرتتەپ جاساۋدا جارتى الەمدىك رولدارىن ساۋلەلەندىردى... ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسقان جۇڭگو عارىش قىزمەتكەرلەرى ءىس جۇزىندىك ارەكەتتەرى ارقىلى ايدى بارلاۋ رۋحىن ايگىلەدى.
چاڭى − 1 اي وربيتاسىنا ءساتتى كىرگەندە اق شاشتى قارت اكادەميكتەر تەبىرەنگەندىكتەرىنەن ءبىرىن - ءبىرى قۇشاقتاپ، كوزدەرىنە ىستىق جاس العاندىعىن ادامدار ەسىنەن شىعارعان جوق؛ چاڭى − 4 ايدىڭ ارعى بەتىندە جەڭىل قونعاندا يە پەيجيان اكادەميكتىڭ چاڭى − 4 بارلاۋشىسى نىسانىنىڭ اتقارۋشى باس باقىلاۋشىسى جاڭ حىنىڭ قوس قولىن قاتتى قىسقاندىعىن ادامدار ەسىنەن شىعارعان جوق؛ ”پاڭۋ“ چاڭجىڭ − 5 ءنومىرلى تاسىمال راكەتاسى ساتسىزدىكتى باستان وتكەرىپ، تيانۋىن − 1دى، چاڭى − 5تى ىركەس - تىركەس ءساتتى ۇشىرعانعا دەيىن تىنىم تاپپاي كۇرەسكەن كۇن - تۇندەردى ادامدار ەسىنەن شىعارعان جوق.
نەشە مىڭ جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلگەن ميفتىك اڭىزدارداعى ەلەمەنتتەر اي شارى بەتىندەگى جاعراپيالىق ناقتى زاتتاردىڭ ەسىمىنە اينالعاندا، جۇڭگو عارىش قىزمەتكەرلەرى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ عارىشقا ۇشىپ اي بارلاۋ ارمانىن اي شارىنا ماڭگى جازىپ قالدىردى، سونداي - اق ارمانعا قۇلاش سەرمەۋ ساپارىن تاريح بەتىنە جازاتىن بولادى.
380 مىڭ كيلومەتر شالعايداعى جارىق اي جاڭا داۋىردەگى ”اي بارلاۋ ارمانىنا قۇلاش سەرمەۋشىلەردىڭ“ كوكەيىنە ارمان ۇيالاعان جەر، ارماننىڭ شابىتتاندىرۋىندا ولار بارلىق قيىنشىلىقتى باتىلدىقپەن جەڭدى، بارلىق سايىستى جەڭدى.
مارس، يۋپيتەر، كۇن جۇيەسىنىڭ جيەگى... ايدى بارلاۋ ارمانى ورىندالعاندا ولار، ءتىپتى، الىستاعى تەرەڭ كەڭىستىككە كوز تاستادى. ارمان تاۋسىلمايدى ەكەن، ىزدەنىس جاساۋ تولاستامايدى.
”باسقالار ىستەگەندى ىستەۋىمىز كەرەك، باسقالار ىستەمەگەندى دە ىستەۋىمىز كەرەك، باسقالار جاقسى ىستەگەن ىستەردەن ءبىز بولاشاقتا امالدىڭ بارىنشا اسىپ ءتۇسۋىمىز كەرەك“، - دەدى يە پەيجيان.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 12 - ايدىڭ 7 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
