دەربەس جاڭالىق اشىپ، ۇزدىك بولۋعا تالپىندى
− جاڭا داۋىردەگى بەيدوۋ رۋحىنا شولۋ
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى لي گولي
دەربەس جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسى ساياسي جاقتاعى ءىرى ەلدىڭ، ەكونوميكالىق جاقتاعى ءىرى ەلدىڭ ماڭىزدى بەلگىسى.
1994 - جىلى نىسانعا ەنگىزىلىپ، 2000 - جىلى بەيدوۋ 1 - ءنومىرلى جۇيە ورناتىلعانعا دەيىن، 2012 - جىلدان باستاپ وڭىرلىك قىزمەت وتەۋمەن رەسمي قامداۋدان 2020 - جىلى بۇكىل الەمگە قىزمەت وتەۋگە دەيىن... 26 جىلدا جۇڭگو بەيدوۋ قىزمەتكەرلەرى عارىش جاعىندا مەملەكەتكە ەڭبەك ءسىڭىرۋ، عىلىم - تەحنيكادا قۋاتتى ەل بولۋ بورىشىنان، سۇيىسپەنشىلىگىنەن باستان - اياق جازباي، جوقتان بارلىققا كەلۋگە، بار بولۋدان ساپالى بولۋعا دەيىنگى، سيگنالدى بولۋدان سيگنالسىز بولۋعا دەيىنگى، وڭىرلىكتەن الەمدىككە دەيىنگى جۇڭگوشا دامۋ جولىن اشىپ، وسى ارقىلى ەلىمىزدى امەريكادان، رەسەيدەن كەيىنگى دۇنيە جۇزىندەگى دەربەس الەمدىك جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسىنە يە 3 - مەملەكەتكە اينالدىردى.
2020 - جىلى 7 - ايدىڭ 31 - كۇنى بەيدوۋ 3 - ءنومىرلى الەمدىك جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسى رەسمي قۇرىلىپ ىسكە قوسىلدى. ونىڭ قۇرىلىپ، ىسكە قوسىلۋى مەملەكەتتىڭ ءىرى ءىسى، قۋانىشتى ءىسى سانالدى، كوپتەگەن ادامدار قۋانا ءجۇرىپ كوزدەرىنە جاس الدى. ولاردىڭ اراسىندا ينجەنەريانى قۇرۋ كەزەڭىندەگى كوپتەگەن عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ سامايىن الدەقاشان قىراۋ شالعانىمەن، ولاردىڭ بەيدوۋ جۇيەسىن قۇرۋ بارىسىندا جەتىلدىرگەن ”دەربەس جاڭالىق اشۋ، ەسىك اشىپ توعىسۋ، جۇدىرىقتاي جۇمىلۋ، ۇزدىك بولۋعا تالپىنۋ“ سىندى جاڭا داۋىردەگى بەيدوۋ رۋحى ”ەكى بومبى، ءبىر جاساندى سەرىك“ رۋحىنىڭ، عارىشقا ادام الىپ ۇشۋ رۋحىنىڭ تامىرلاس جالعاسىنا اينالىپ، جاڭا داۋىردەگى بەيدوۋ قىزمەتكەرلەرىن ۇزدىكسىز العا ىلگەرىلەۋگە ىنتالاندىرىپ كەلەدى.
بۇرىن بولىپ كورمەگەن ”جۇڭگو جولى“
ەلىمىز بەيدوۋ جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسىن جوسپارلاعان كەزدە، دۇنيە جۇزىندە الەمدىك جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسى الدەقاشان قۇرىلىپ بولعان ەدى.
باستاپتا ءبىز دە باسقا ەلدەردەن ۇيرەنۋدى، ەلىكتەۋدى ويلادىق، الايدا وسى بارىستا ءىشىنارا قيىن ماسەلەلەرگە جولىقتىق. مەملەكەتتىڭ حاۋىپسىزدىك مۇددەسى بارىنەن جوعارى تۇرادى، سوندىقتان بەيدوۋ جۇيەسىن، ءسوز جوق، دەربەس مەڭگەرۋگە تۋرا كەلدى.
جەر شارىنىڭ ءارقانداي ورنىندا، ءارقانداي ۋاقىتتا ورىن تۇراقتاندىرىپ جول نۇسقاماقشى بولساق، قاريدارلاردىڭ جەر شارىنىڭ ءارقانداي ورنىندا، ءارقانداي ۋاقىتتا، كەمىندە، 4 ورىن تۇراقتاندىراتىن جول نۇسقاۋ جاساندى سەرىگىن ”كورە الۋىنا“ كەپىلدىك ەتۋ كەرەك. GPS الەمدىك جۇيەسى 24 قىزمەت جاساندى سەرىگىنەن قۇرالعان.
سول كەزدە ەلىمىزدىڭ نەگىزى ءالسىز، ”ءبىر جولدا الەمدىك جۇيەنى ورناتۋ“ مۇمكىن ەمەس ەدى. 1983 - جىلى ”863 جوسپارى“ باستاماشىلارىنىڭ ءبىرى چىن فاڭيۇن اكادەميك ”قوس جاساندى سەرىكپەن ورىن تۇراقتاندىرۋ“ ويىن جاسامپازدىقپەن ورتاعا قويدى. بۇل جوبا ەڭ كىشكەنە شوق جۇلدىز، ەڭ از ۇسىنىلىم، ەڭ قىسقا پەريود ارقىلى ”جوقتان بارلىققا كەلۋدى“ جۇزەگە اسىردى.
كەيىن كەلە بەيدوۋ جۇيەسىنىڭ العاشقى ينجەنەريا باس جوبالاۋشىسى مىندەتىن اتقارعان سۇن جيادۇڭ اكادەميك ونان ارى ىشكەرىلەي زەرتتەۋگە ۇيىمداسىترۋ ارقىلى ”3 قاداممەن ءجۇرۋ“ سىندى دامۋ ستراتەگياسىن العا قويىپ، الدىمەن، سىناق جۇيەسىن قۇرىپ، ونان سوڭ، وڭىرلىك جۇيە قۇرۋدى، ەڭ سوڭىندا، الەمدىك جۇيە قۇرىپ شىعۋدى ۇيعاردى.
1994 - جىلى 1 - ايدىڭ 10 - كۇنى مەملەكەت بەيدوۋ 1 - ءنومىرلىنى بەكىتىپ نىسانعا ەنگىزدى. 6 جىلدان كەيىن ەلىمىز بەيدوۋ 1 - ءنومىرلى جۇيەسىن قۇرىپ شىعىپ، دۇنيە جۇزىندەگى دەربەس جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسىنە يە 3 - ەلگە رەسمي اينالدى.
عارىش كەڭىستىگىندە تەگىندە جول جوق بولاتىن، الايدا جۇڭگونىڭ بەيدوۋ قىزمەتكەرلەرى ايقىن ەرەكشەلىككە يە جۇڭگو جولىن تاباندىلىقپەن اشتى.
ەلدەن وزگەشە ”جۇڭگو جوباسى“
2004 - جىلى ەلىمىز بەيدوۋ 2 - ءنومىرلى ينجەنەريا قۇرىلىسىن رەسمي باستادى.
جۇڭگو بەيدوۋ قىزمەتكەرلەرى باياعىسىنداي باسقا الەمدىك جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسىنىڭ جالاڭ وربيتالى شوقجۇلدىز قۇرىلىس تيبىن قولدانباي، ارالاسپا شوقجۇلدىز سىندى ەرەكشە دامۋ جولىن تاعى ءبىر رەت ەلدەن وزگەشە تاڭداپ، حالىقارادا العاش جەر شارى تۇراقتى وربيتاسى مەن جەر شارىمەن قادامداس كولبەۋ وربيتا جاساندى سەرىگىن تىرەك ەتكەن، جەر شارى شەڭبەرلەس وربيتا جاساندى سەرىگىن قاتار ازىرلەگەن ارالاسپا شوقجۇلدىز جۇيەسىن ورناتتى.
ازيا - تىنىق مۇحيت وڭىرىنە قىزمەت وتەۋدى نەگىز ەتكەن بەيدوۋ 2 - ءنومىرلى جونىنەن العاندا، مۇنداي ”ارالاسپا“ قۇرام ەڭ از جاساندى سەرىكپەن ەڭ جاقسى قامتۋ ونىمدىلىگىن جۇزەگە اسىرا الادى، ال پايدالانعان جوعارى وربيتا جاساندى سەرىكتىڭ بوگەۋگە قارسىلىق كورسەتۋ قۋاتى اناعۇرلىم كۇشتى، اسىرەسە، تومەن ەندىكتى وڭىرلەردە قۋات ەرەكشەلىگى اناعۇرلىم كورنەكتى بولادى. مۇنان سىرت، ارالاسپا شوقجۇلدىز تاعى كوپ جيىلىكتى تۇيىندەردە جول نۇسقاۋ سيگنالىمەن قامداپ، كوپ جيىلىكتى سيگنالدى قۇراپ پايدالانۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى قىزمەت وتەۋدىڭ دالدىك دەڭگەيىن جوعارىلاتا الادى.
”ارالاسپا شوقجۇلدىز حالىقاراداعى ءتول جاسامپازدىق“، - دەدى جۇڭگو بەيدوۋ جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسى ينجەنەرياسىنىڭ باس جوبالاۋشىسى، جۇڭگو ينجەنەريا اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى ياڭ چاڭفىڭ.
تۇڭعيىق ءتۇن كەڭىستىگىندە جۇلدىزدار ورىن اۋىستىرۋدا.
2007 - جىلى 4 - ايدىڭ 14 - كۇنى بەيدوۋ 2 - ءنومىرلى العاشقى جاساندى سەرىگىنىڭ تابىسپەن ۇشىرىلىپ، كەڭىستىككە كوتەرىلۋىمەن، ەلىمىز بەيدوۋ 2 - ءنومىرلىنىڭ وڭىرلىك تور جايۋ داۋىرىنە رەسمي ءوتتى. 2012 - جىلى 10 - ايدىڭ 25 - كۇنىنە دەيىن ەلىمىز 5 جارىم جىل ۋاقىتتا ىلگەرىندى - كەيىندى بەيدوۋ 2 - ءنومىرلى 16 جاساندى سەرىكتى عارىشقا ەنگىزدى.
وسىدان 2 ايدان كەيىن، ياعني 12 - ايدىڭ 27 - كۇنى ەلىمىز مىنانى رەسمي جاريالادى: بۇگىننەن باستاپ بەيدوۋ جۇيەسى بەيدوۋ جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ سىناق جۇيەسىنىڭ (بەيدوۋ 1 - ءنومىرلى) سيگنالدى ورىن تۇراقتاندىرۋ، ۋاقىتتان قوس باعىتتى حابارلاندىرۋ مەن قىسقا مالىمەت، حابارلاسۋ بويىنشا قىزمەت وتەۋدى ۇزدىكسىز ساقتاۋ نەگىزىندە، ازيا - تىنىق مۇحيتتاعى كوپ ساندى وڭىرلەردى ۇزدىكسىز سيگنالسىز ورىن تۇراقتاندىرۋ، جول نۇسقاۋ، ۋاقىت حابارلاندىرۋى سياقتى قىزمەت وتەۋلەرمەن قامدايدى، بۇل ەلىمىزدىڭ بەيدوۋ 2 - ءنومىرلى وڭىرلىك جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسىنىڭ قۇرىلعاندىعىن جانە وڭىرلىك قىزمەت وتەۋمەن رەسمي قامداي باستاعاندىعىن كورسەتەدى.
جۇڭگو اقىل - پاراساتىنىڭ ”ەرەن ونەرى“
باسقا الەمدىك جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسىمەن سالىستىرعاندا، 2020 - جىلى 7 - ايدىڭ 31 - كۇنى رەسمي قۇرىلىپ، ىسكە قوسىلعان بەيدوۋ 3 - ءنومىرلى الەمدىك جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسىنىڭ شىنىمەن وزىندىك ”ەرەن ونەرى“ بار: الەمدىك ورىن تۇراقتاندىرۋ، جول نۇسقاۋ، ۋاقىت حابارلاندىرۋى سىندى قىزمەت وتەۋىن ازىرلەۋدەن سىرت، تاعى قىسقا مالىمەت، حابارلاسۋ، جاساندى سەرىك جۇيەسىن كۇشەيتۋ، حالىقارالىق ىزدەۋ - قۇتقارۋ، نازىك جاي نۇكتەنى تۇراقتاندىرۋ، جەر بەتى بازالىق ستانسياسىن كۇشەيتۋ سياقتى الۋان ءتۇرلى قىزمەت وتەۋمەن قامداپ، قاريدارلاردىڭ كوپ نەگىزدى قاجەتىن اناعۇرلىم ويداعىداي قاناعاتتاندىرادى، اتى زاتىنا ساي ”بەساسپاپ“.
اسىرەسە، قىسقا مالىمەت قىزمەت وتەۋىندە باسقا جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسىنىڭ قاريدارلارى تەك ”مەن قايدامىن“ دەگەندى عانا بىلەدى، بەيدوۋ قاريدارلارى ءوزىنىڭ ”مەن قايدامىن“ دەگەنىن بىلۋمەن بىرگە، باسقالارعا ”مەن قايدامىن“، ”نە ىستەپ جاتىرمىن“ دەگەندى ايتا الادى، بۇل بايلانىس جول نۇسقاۋىن ءبىر تۇلعالاندىرۋ سىندى ەرەكشە قىزمەت وتەۋ ۇلگىسىن اشتى.
”باسقا بايلانىس ءتاسىلى كەرەككە جاراماي قالعان جاعدايدا، بەيدوۋ قىسقا مالىمەت، حابارلاسۋ، قۇتقارۋ ينفورماتسياسىن تاراتاتىن، ءومىردى قۇتقاراتىن ەڭ سوڭعى قامسىزداندىرۋعا اينالادى“، - دەدى جۇڭگو جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسىن باسقارۋ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، بەيدوۋ جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسى ينجەنەرياسىنىڭ ورىنباسار باس جوبالاۋشىسى ران چىڭچي.
قازىرگى تاڭدا بەيدوۋ 3 - ءنومىرلى وسى ەرەكشە قىزمەت وتەۋ يقۋاتىنىڭ دارەجەسىن زور مولشەردە كوتەردى، كەڭەيتتى، مۇنىڭ ىشىندە ازيا - تىنىق مۇحيت ءوڭىرىنىڭ بايلانىس قۋاتى ءار رەتتە 14 مىڭ بيتكە (1000 حانزۋشا ءارىپ) جەتەدى ءارى جازۋ جىبەرۋگە، ءارى دىبىس جانە سۋرەت جىبەرۋگە بولادى، وڭىرلىك قىسقا مالىمەت، حابارلاسۋ قۋاتى ءبىر رەتتە 10 ەسەگە تاياۋ جوعارىلادى، ءار رەتتە قولداۋ كورسەتەتىن قاريدارلار سانى 500 مىڭنان 12 ميلليون ادامعا جوعارىلادى. مۇنان سىرت، الەمدىك قىسقا مالىمەت، حابارلاسۋ قۋاتى ءار رەتتە 560 بيتكە (40 حانزۋشا ءارىپ) جەتەدى.
جاساندى سەرىكتەر ارا تىزبەك تەحنيكاسىنىڭ جاساندى سەرىكتەر ارا ءوزارا بايلانىس جاساۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ بەيدوۋ 3 - ءنومىرلىنىڭ دەربەس جول نۇسقاۋدى جۇزەگە اسىرۋىنىڭ تەتىگى. ويتكەنى بەيدوۋ جۇيەسىنىڭ اينالىمى جەر بەتى پۋنكتىنىڭ جاساندى سەرىككە تەكسەرۋ جۇرگىزۋىن جانە ينفورماتسيا كىرگىزۋىن قاجەت ەتەدى، الايدا كەي كەزدەرى جاساندى سەرىك جەر بەتى پۋنكتى قامتىعان كەڭىستىكتە بولمايدى، ال جاساندى سەرىكتەر ارا تىزبەك نەشە ونداعان بەيدوۋ جاساندى سەرىگىنىڭ ءوزارا بايلانىسىن جانە ساندى مالىمەت جەتكىزۋىن جۇزەگە اسىرىپ قانا قويماي، تاعى ءوزارا ارالىعىن ولشەپ، اۆتوماتتى تۇردە ”قاتار ساقتاپ“، ارەكەت كولەمىنەن شىعىپ كەتكەن جاساندى سەرىكتەرگە ”ءبىر پۋنكتتە ولشەۋ - مەڭگەرۋ“ جۇرگىزەدى.
مۇنان سىرت، بەيدوۋ 3 - ءنومىرلى الەمدىك جۇيەسى جاساندى سەرىك جۇيەسىن كۇشەيتۋ، حالىقارالىق ىزدەۋ - قۇتقارۋ، نازىك جاي نۇكتەنى تۇراقتاندىرۋ، جەر بەتى بازالىق ستانسياسىن كۇشەيتۋ سياقتى الۋان ءتۇرلى قىزمەت وتەۋمەن قامداپ، قاريدارلاردىڭ كوپ نەگىزدى قاجەتىن اناعۇرلىم ويداعىداي قاناعاتتاندىرا الادى.
ەلىمىزدىڭ بەيدوۋ جۇيەسىنىڭ ولشەمدى قىزمەت وتەۋ دالدىك دەڭگەيى 6 مەتر دە 10 مەتر ارالىعىندا، ال اناعۇرلىم جوعارى دالدىكتە قىزمەت وتەۋى بەيدوۋ كۇشەيتۋ جۇيەسى ارقىلى كۇش ۇستەپ تامامداۋدى قاجەت ەتەدى. كەزەكتە ەلىمىز بەيدوۋ جەر بەتى بازالىق ستانسياسىن كۇشەيتۋدىڭ ”مەملەكەتتىك ءبىر تورىن“ قۇرىپ شىقتى، بۇكىل ەل كولەمىندە دەر كەزىندە مەتر دارەجەسىندە، مەتردەن تومەن دارەجەگە دەيىن دالمە - ءدال ورىن تۇراقتاندىرۋ بويىنشا قىزمەت وتەي الادى.
2035 - جىلدىڭ الدى - ارتىندا ەلىمىز بەيدوۋ جۇيەسىن نەگىز ەتكەن، اناعۇرلىم كەڭ كولەمدى، اناعۇرلىم توعىساتىن، اناعۇرلىم زەردەلى مەملەكەتتىڭ جالپىلىق ورىن تۇراقتاندىرۋ، جول نۇسقاۋ، ۋاقىت حابارلاندىرۋى جۇيەسىن قۇرىپ شىعادى. ياڭ چاڭفىڭ بىلاي دەدى: ”قازىر قايىرىلا قاراساق، ءبىز سول كەزدە بەلگىلەگەن بەيدوۋ ’ءۇش قاداممەن ءجۇرۋ‘ جوباسى جۇڭگونىڭ مەملەكەت جاعدايىنا اناعۇرلىم ۇيلەسەدى ەكەن، بەيدوۋدىڭ دامۋ جولى مەن شوقجۇلدىز جوباسىنىڭ جوبالانۋى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ اقىل - پاراساتى مەن ناقتى ءىس ىستەۋ رۋحىن ايگىلەگەن، ول حالىقارانىڭ جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ تەحنيكا جۇيەسىنە جۇڭگو اقىل - پاراساتى مەن جۇڭگو جوباسىن ارنادى“.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 12 - ايدىڭ 9 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
