− جىبەك جولى رۋحى جونىندە شولۋ
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ما جويان
بۇل الىستان جەتكەن كەرۋەن قوڭىراۋىنىڭ ايبىندى جىرى.
چاڭ - اننان ريمگە، چۋانجوۋدان مەككەگە دەيىن بايىرعى جىبەك جولى 10 مىڭ شاقىرىمعا سوزىلىپ، مىڭ جىلعا جالعاسىپ، بەيبىتشىلىكتى، سەلبەستىكتى، ەسىك اشۋدى، سيىسىمدى بولۋدى، ءوزارا ۇيرەنىپ، ۇلگى الۋدى، ءوزارا پايدا جەتكىزىپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدى وزەك ەتكەن جىبەك جولى رۋحىن قالىپتاستىردى.
”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسى جىبەك جولى رۋحىن جالعاستىرىپ، ەسىك اشۋ، سەلبەسۋ تۇعىرىن قول ۇستاسا قۇرىپ، ءار ەلدىڭ سەلبەسە دامۋىنا جاڭا قوزعاۋشى كۇش ازىرلەۋدى ماقسات ەتكەن. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ءوزى جوسپارلاپ، ءوزى ورنالاستىرىپ، ءوزى ىلگەرىلەتۋىندە، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ نىق قاداممەن ىلگەرىلەپ، جوعارى ساپامەن دامىپ، الەمنىڭ بىرگە دامۋىن، گۇلدەنۋىن جەبەۋگە، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋگە سارقىلماس قوزعاۋشى كۇش ۇستەدى.
كەلەلى باستاما مىڭ جىلدىق جىبەك جولىنىڭ جالىندى كۇشىن تاسقىنداتتى
2000 نەشە جىلدىڭ الدىندا اتا - بابالارىمىز دوستىق بارىس - كەلىس جاساۋ قاراپايىم تىلەگىمەن ازيا، ەۆروپا، افريكانى تۇتاستىراتىن جىبەك جولىن اشىپ، شىعىس پەن باتىستىڭ بەيبىت سەلبەستىگىنىڭ كوپىرىن سالدى. شىعىستىڭ جىبەگى، شايى، فارفور ىدىسى مەن باتىستىڭ ءدىنى، استرونومياسى، كۇنتىزبەسى تولاسسىز كەرۋەندەرمەن جانە تالاي - تالاي اق جەلكەندى كەمەلەرمەن ارى - بەرى تاسىلدى، بايىرعى جىبەك جولى قۇرلىقتا ”ەلشىلەر ىركەس - تىركەس جولعا شىعىپ، ساۋدا كەرۋەندەرى ۇزىلمەي شۇباعان“ سالتاناتتى جاعدايعا كۋا بولدى ءارى تەڭىزدە ”قاتىناعان كەمەلەردىڭ سانىنا كوز جەتپەيتىن“ دۋماندى بەينەگە كۋا بولدى.
ايتسەدە بەيبىتشىلىككە كەدەرگى بولعان ءتۇرلى تۇراقسىز فاكتورلار سەبەبىنەن بايىرعى جىبەك جولى بويىنداعى كوپتەگەن ”ءسۇت پەن بال اعىپ جاتاتىن جەرلەر“ ءبىر مەزگىل قاقتىعىس پەن دۇربەلەڭنىڭ جانە داعدارىس پەن سىن - سايىستىڭ بالاماسىنا اينالدى.
ءبىر كەلەلى باستاما مىڭ جىلعا جالعاسقان جىبەك جولىنىڭ جالىندى تىرشىلىگىن قايتا قاۋلاتتى −
2013 - جىلى 9 - ايدا جانە 10 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ قازاقستاندا، يندونەزيادا ساپاردا بولىپ، جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى مەن 21 - عاسىرداعى تەڭىز جىبەك جولىن قۇرۋدى، ياعني ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ باستاماسىن ىلگەرىندى - كەيىندى العا قويدى.
”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ تاريح اعىنىنىڭ جالعاسى، ونان دا ماڭىزدىسى، بولاشاققا بەت العان دۇرىس تاڭداۋ، باستاما العا قويىلىسىمەن كۇشتى ءداۋىر ۇندەستىگىن تۋدىردى. 2017 - جىلى جانە 2019 - جىلى جۇڭگو ىلگەرىندى - كەيىندى ەكى كەزەك ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ حالىقارالىق سەلبەستىك جوعارى دارەجەلىلەر تالقى مىنبەرىن وتكىزدى، قاتىناسقان ەلدەر تۇڭعىش كەزەكتەگى 130 نەشەدەن 2 - كەزەكتە 150گە جەتتى، مۇراتى ءبىر، جولى توعىسقان دوستار بارعان سايىن كوبەيدى...
”’ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول‘ باستاماسىن ورتاعا قويۋداعى ماقسات ۇلاستىرۋدى، تۇتاستىرۋدى كۇش سالۋ ءتۇيىنى ەتىپ، ءوندىرىس فاكتورلارىنىڭ ەركىن، قولايلى اينالىمىن جەبەپ، كوپ نەگىزدى سەلبەستىك تۇعىرىن ورناتىپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلەتىن جانە بىرگە بولىسەتىن دامۋدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بولىپ تابىلادى“، - دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ اسقاق ايباتپەن.
ءوزارا بايلانىس بولسا قاتار العا باسۋعا بولادى، ءبىر - بىرىنەن وقشاۋ بولسا، بارلىعى كەرى شەگىنەدى. ساياساتتىق بايلانىستى، قۇرىلعىلاردى ۇلاستىرۋدى، تۇتاستىرۋدى، ساۋدانى ىركىلىسسىزدەندىرۋدى، قارجىنى اينالىمعا سالۋدى، حالىق تىلەگىن توعىستىرۋدى وزەك ەتكەن ۇلاستىرۋ، تۇتاستىرۋ جوباسى ءدال ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدىڭ“ مايەگى بولىپ تابىلادى.
”’تۇتاسقاندا‘ بايلىقتى بىرىكتىرۋگە، ولقىلىقتاردى تولىقتاۋعا بولادى، زاتتىق ماتەريالداردى بايىتۋعا، تەحنيكانى جوعارىلاتۋعا بولادى، سۇيىسپەنشىلىكتى توعىستىرۋعا، قايشىلىقتى شەشۋگە بولادى، مۇددەدەن بىرگە يگىلىكتەنۋگە، تاعدىردى بىرگە ارقالاۋعا بولادى“. جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى عىلمي ءبولىمىنىڭ مۇشەسى جوۋ حۇڭ بىلاي دەدى: ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ قۇرىلىسىندا دارىپتەلگەن ”بەستى تۇتاستىرۋ“ جۇڭگونىڭ دامۋىن جەلى بويىنداعى ەلدەردىڭ دامۋىمەن تۇتاستىرادى، ول جان - جاقتى، ستەرەولدى، تور ءپىشىندى ۇلكەن ۇلاستىرۋ، تۇتاستىرۋ، ونان دا ماڭىزدىسى، جاندى دا جالىندى، كوپتىڭ پاراساتى مەن كۇش - قۋاتىن شوعىرلاندىرعان ەسىك اشۋ جۇيەسى.
ناقتى ىستەر سەلبەستىگىن جاساپ، بىرگە ءبولىسۋ ورايى ارماندى جۇزەگە اسىردى
2021 - جىلى 12 - ايدىڭ 3 - كۇنى ”لانساڭ ءنومىرلى“ جانە فۋشيڭ ءنومىرلى موتورلى ۆاگوندار قۇراماسى پويەزىنىڭ ۆەنتيان ۆوكزالى مەن كۇنميڭ ۆوكزالىنان جەكە - جەكە جولعا شىعۋىنا ىلەسە، جۇڭگو - لاوس تەمىر جولىنىڭ تۇتاس جەلىسى رەسمي اشىلىپ ىسكە قوسىلدى. لاوستىق بويجەتكەن شيدا پيڭپىڭشاۋاننىڭ ارمانىنىڭ ورىندالۋىنا ءبىر - اق قادام قالدى.
بيىل 22 جاستاعى شيدانىڭ تالپىنىپ كەلە جاتقان ءبىر ارمانى − پويەز شوفەرى بولۋ ەدى. جۇڭگو - لاوس تەمىر جولى شەكتى سەرىكتەستىگى تەمىر جول سالۋدان سىرت، باۋلۋ كۋرسىن اشىپ، لاوستىق 600گە تاياۋ كۋرسانتقا پويەز جۇرگىزۋ، باسقارۋ جانە جوندەۋ سياقتى شەبەرلىكتى ۇيرەتتى، شيدا ولاردىڭ اراسىنداعى بىرەۋى ەدى.
”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ جوعارى ساپادا بىرگە قۇرۋدىڭ ۇلگىلى نىساندارىنىڭ ءبىرى رەتىندە، جۇڭگو - لاوس تەمىر جولى شيداعا ارمانىن ورىندايتىن وراي بەرىپ قانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، لاوستىڭ ”قۇرلىقتىق تۇيىقتالعان ەلدى قۇرلىقتىق بايلانىسقان ەلگە اينالدىرۋ“ ارمانىن رەالدىققا اينالدىردى.
نەگىزدىك قۇرىلعىلار دەڭگەيىن جوعارىلاتتى، جۇمىستانۋ ورايىن جاراتتى، دامۋ قوزعاۋشى قۋاتىن ۇستەدى، ەكولوگيالىق ورتانى جاقسارتتى... ازيادان ەۆروپاعا دەيىن، افريكادان لاتىن امەريكاسىنا دەيىن ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ سانسىز ارماندى رەالدىققا اينالدىرىپ، جەلى بويىنداعى ەلدەرگە اناعۇرلىم ءتىپتى كوپ وراي اكەلدى.
”ۇلكەن جوبادان“ ”نازىك جوباعا“ دەيىن ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ جۇلگەسىندەگى ناقتى ىستەر سەلبەستىگى ناقتى، قوماقتى تابىسقا قول جەتكىزدى. ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ قازىرگى تاڭداعى دۇنيە جۇزىندەگى اۋماعى ەڭ كەڭ، كولەمى ەڭ ۇلكەن حالىقارالىق سەلبەستىك تۇعىرىنا شىن مانىندە اينالدى −
قازىرگە دەيىن جۇڭگو 140 ەلمەن، 32 حالىقارالىق ۇيىممەن 200 نەشە سەلبەستىك حۇجاتىنا قول قويىستى؛ جاكارتا − ۋەنتيان جوعارى جىلدامدىقتى تەمىر جولى، ۆەنگريا − سەربيا تەمىر جولى، مومباسا − نايروبي تەمىر جولى، گۋادار پورتى، حامبانتوتا پورتى سياقتى ءبىر توپ نىساندار تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەپ، ”التى ءدالىز، التى جول، كوپ ەل، كوپ پورت“ سىندى ۇلاستىرۋ، تۇتاستىرۋ جۇلگەسى نەگىزىنەن قالىپتاستى: جۇڭگونىڭ ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ سەلبەستىك سەرىكتەرىمەن ساۋدا سوماسى جالپى 9 تريلليون 200 ميلليارد دوللاردان استى، جۇڭگو كاسىپورىندارىنىڭ جەلى بويىنداعى ەلدەرگە تىكە قوسقان قارجىسى جالپى 130 ميلليارد دوللاردان استى؛ جۇڭگونىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان ازيا قارجى قوسۋ بانكەسى، جىبەك جولى قورى سياقتى فينانس قۇرىلىمدارى نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىستارى ءۇشىن قارجى ارناسىن كەڭەيتتى...
دۇنيە بانكەسىنىڭ زەرتتەۋ بايانداماسىنا قاراعاندا، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسى قاتىستى ەلدەردەگى 7 ميلليون 600 مىڭنان استام ادامدى تاقىر كەدەيلىكتەن ارىلتقان، 32 ميلليون ادامدى ورتاشا كەدەيلىكتەن ارىلتقان، قاتىسۋشى ەلدەردىڭ ساۋداسىن %9.7 − 2.8 ارتتىرعان، الەمدىك ساۋدانى %6.2 − 1.7 ارتتىرعان، الەمدىك كىرىستى %2.9 − 0.7 ارتتىرعان.
تاعدىرلاس بولىپ، قول ۇستاسا بولاشاققا جول اشتى
جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى تۋىلعاننان بەرى ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇراتىن ەلدەر ءبىرىن - ءبىرى قولداپ، ىندەتكە ىنتىماقتاسا قارسى اتتانۋدىڭ، بىرگە دامۋدىڭ تاعدىرلاس دانەكەرىن جاسادى.
تەڭىز تاسىمالى كەدەرگىگە جولىعىپ، ۇشاق توقتاعان كەزدە جۇڭگو - ەۆروپا كەزەكشى پويەزدارى ۇتىمسىز جاعدايدا العا ىلگەرىلەپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋ سەلبەستىگىنىڭ ماڭىزدى ”جان تامىرىنا“ اينالىپ، الەمدىك كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ، قامداۋ تىزبەگىنىڭ ورنىقتى بولۋىندا ماڭىزدى رول اتقاردى.
بيىل الدىڭعى جارتى جىلدا جۇڭگو - ەۆروپا كەزەكشى پويەزدارى جيىنى 6.9 توننا كەلەتىن 12 ميلليون 320 مىڭ ىندەتتەن ساقتانۋ زاتتىق بۇيىمدارىن جەتكىزىپ، ”تىرشىلىك تاسىمال جەلىسىن“ ىركىلىسسىزدەندىرىپ، ماسكى، قورعانۋ كيىمى سياقتى شۇعىل قاجەتتى ىندەتتەن ساقتانۋ زاتتىق بۇيىمدارىن ەۆروپاعا جونەلتتى.
كەزەكتە 100 جىلدىق وزگەرىس پەن عاسىرلىق ىندەت ءوزارا قاباتتاسىپ، دۇنيە ءجۇزى اۋمالى - توكپەلى وزگەرىس مەزگىلىنە ءوتىپ، ورنىقسىزدىق، تۇراقسىزدىق كورنەكتى ارتتى. ادامزات قوعامى ءدوپ كەلگەن جونگە سالۋ قىزىل سيفرى، سەنىمدىلىك قىزىل سيفرى، دامۋ قىزىل سيفرى، بەيبىتشىلىك قىزىل سيفرى ازايعانى بىلاي تۇرسىن، قايتا ارتتى، جاپپاي حاۋىپسىزدىكتى جۇزەگە اسىرۋدىڭ، بىرگە دامۋدى جەبەۋدىڭ مىندەتى ءالى دە اۋىر، جولى الىس... ادامزات قوعامى قالاي بەت الۋ كەرەك؟
”ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋ بەتالىسىمەن ۇزدىكسىز العا ىلگەرىلەۋ“، بۇل باتىل ءارى ايقىن جۇڭگو جوباسى، ال ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ جوعارى ساپامەن بىرگە قۇرۋ ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ ماڭىزدى امالياتتىق تۇعىرى ەكەندىگى داۋسىز.
”جاسىل جىبەك جولىن“، ”سالاماتتى جىبەك جولىن“، ”اقىل - پاراساتتى جىبەك جولىن“، ”بەيبىت جىبەك جولىن“ قول ۇستاسا قۇرۋ... 2016 - جىلى 6 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ وزبەكستان ەڭ جوعارى كەڭەسى زاڭ شىعارۋ پالاتاسىندا جاساعان لەكسياسى جۇرتتى شابىتتاندىردى.
”اناعۇرلىم تىعىز دەنساۋلىق ساقتاۋ سەلبەستىك سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناسىن ورناتۋ“، ”اناعۇرلىم تىعىز ۇلاستىرۋ، تۇتاستىرۋ سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناسىن ورناتۋ“، ”اناعۇرلىم تىعىز جاسىل دامۋ سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناسىن ورناتۋ“، ”اناعۇرلىم تىعىز اشىق، سيىسىمدى سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناس ورناتۋ“... بو - اۋ ازيا تالقى مىنبەرىنىڭ 2021 - جىلعى جىلدىق ءماجىلىسىنىڭ اشىلۋ سالتىندا باس شۋجي شي جينپيڭ ءار جاقتىڭ ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ جوعارى ساپامەن بىرگە قۇرۋىنا ايقىن بەتالىس كورسەتتى.
جالعىز گۇلدىڭ اشىلۋى ەمەس، بارلىق گۇلدىڭ بايشەشەك اتۋى كوكتەم كەلگەندىگىن بىلدىرەدى. امەريكانىڭ «لوس - انجەلەس ۋاقىت گازەتى» ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ باتىسپەن مۇلدە ۇقسامايتىن، كوز اياسى كەڭ ”جاڭا دۇنيە كوزقاراسىن“ ايگىلەدى دەپ شولۋ جاسادى.
”’ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول‘ جۇڭگو باستاماسىنان الەمدىك ورتاق تانىمعا اينالدى“. سىچۋان داشۋەسى حالىقارالىق قارىم - قاتىناس شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى داي يۇڭحۇڭ بىلاي دەدى: قازىر دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ قايتا جاندانۋى دارمەنسىز كۇيدە، جاھاندانۋعا قارسى يدەيالىق اعىم باس كوتەردى، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋ الەمنىڭ بەيبىتشىلىگىن، سەلبەستىگىن، بىرگە دامۋىن جەبەۋگە، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋعا ماڭىزدى جول ازىرلەپ، ءار جاق ءجىتى قاداعالاپ وتىرعان ىستەرگە ءۇن قوستى ءارى جۇڭگونىڭ ءىرى ەل جاۋاپكەرشىلىگىن ايگىلەدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 12 - ايدىڭ 13 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
