جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تاريحىن، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ كوپ نەگىزدى ءبىر تۇلعالى ارناسىن زەرتتەۋدى كۇشەيتىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى تاربيەسىن شينجياڭنىڭ كادرلار تاربيەسىنە، جاستار مەن ورەندەر تاربيەسىنە، قوعامدىق تاربيەگە ەنگىزىپ، ءار ۇلت كادرلارى مەن بۇقاراسىن دۇرىس مەملەكەت كوزقاراسىن، تاريح كوزقاراسىن، ۇلت كوزقاراسىن، مادەنيەت كوزقاراسىن، ءدىن كوزقاراسىن ورناتۋعا تاربيەلەپ، جەتەكتەپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن جۇرەك تۇكپىرىنە تەرەڭ ۇيالاتايىق.
− شي جينپيڭ
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ يۇنمەي، ميھىرگۇل عوپۇر، جاڭ رۇيلين
ۋاقىت − ەستەلىككە الۋشى، تاريح − كۋاشى.
باس شۋجي شي جينپيڭ شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنا كوڭىل ءبولىپ، قامقورلىق جاساپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن جۇرەك تۇكپىرىنە تەرەڭ ۇيالاتۋدى تالاي رەت ورتاعا قويدى. شينجياڭداعى ءار ۇلت كادر - بۇقاراسى تاپسىرمانى ەستە بەرىك ساقتاپ، شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋ ينجەنەرياسىن ىشكەرىلەي اتقارىپ، ”بەستى شىنايى مويىنداۋدى“ ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەرىك ورناتىپ، ورتاق رۋحاني مەكەندى تۇلعالادى. قازىرگى تاڭدا شينجياڭداعى 25 ميلليون ءار ۇلت ۇلاندارى ءبىر - بىرىمەن ەتەنە بىتە قايناسىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىنىڭ شينجياڭ تاراۋىن قۇلشىنا جازۋدا.
جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتى تيانشان الابىندا جالىندى ومىرشەڭدىگىن قاۋلاتتى
”مادەنيەت − ءبىر ۇلتتىڭ جانى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ورتاق رۋحاني مەكەنىن تۇلعالاۋدا جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن بارىنشا اسقاقتاتۋ كەرەك“، - دەدى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى، ءۇشتۇرپان اۋدانى يماملىرىم قالاشىعى مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل باستاۋىش مەكتەبىنىڭ باستىعى قۇربان نياز.
جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن جالپىلاستىرۋ قۇربان نيازدىڭ كۇرەس نىساناسى بولىپ كەلەدى. 2003 - جىلى قۇربان نياز ءۇشتۇرپان اۋدانى يماملىرىم قالاشىعىندا مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل باستاۋىش مەكتەبىن قۇرىپ، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن جالپىلاستىردى.
بىلتىر جىل باسىنان بەرى قۇربان نياز قاشقار، حوتان، اقسۋ، تارباعاتاي سياقتى جەرلەرگە تالاي رەت بارىپ تەكسەرىپ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى، سونداي - اق جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن جالعاستىرۋدى نەگىزگى تاقىرىپ ەتىپ تالاي مارتە ۇگىت لەكسيا جاساپ، بۇقارانىڭ قارسى الۋىنا بولەندى.
”قازىرگى تاڭدا، كوپتەگەن ەگىنشى - مالشى مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن تىلدە سويلەيدى، كوپشىلىك كوكتەم مەرەكەسىندە تۇشپارا جەيدى، كوكتەم بوساعالىعىن جاپسىرادى، كوپتەگەن شارۋا وتباسىلارى اۋلاسىن جاڭالاعاندا جۇڭحۋانىڭ ءداستۇرلى مادەنيەت فاكتورىن ەنگىزدى“. قۇربان نياز بىلاي دەدى: ”جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتى تيانشان الابىندا تامىر تارتتى ءارى جالىندى ومىرشەڭدىگىن قاۋلاتتى“.
جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن جالعاستىرۋدا، اسقاقتاتۋدا وقۋ - اعارتۋ ماڭىزدى رول اتقارادى. شينجياڭنىڭ وقۋ - اعارتۋ ساپاسىنىڭ ۇزدىكسىز جوعارىلاۋىنا ىلەسە، مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋ وقىتۋى تولىق جالپىلاسىپ، بالالارعا وسى زامانعى وركەنيەتپەن تۇتاساتىن كوپىر سالىپ، ءار ۇلت وقۋشىلارىن ۇلى وتانعا، جۇڭحۋا ۇلتىنا، جۇڭحۋا مادەنيەتىنە، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا، جۇڭگوشا سوتسياليزمگە شىنايى مۇراتتاستىعىن ۇزدىكسىز كۇشەيتۋگە جەتەكتەدى.
”وقۋشىلاردىڭ جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن قابىلداۋى اتا - انالارعا تابيعي تۇردە اسەر كورسەتىپ، تاماشا وتباسى سالتىن، اۋىل سالتىن، حالىق سالتىن قالىپتاستىرىپ، اۋىل - قالاشىقتىڭ اناعۇرلىم كورىكتى بولۋىنا مۇمكىندىك جاسادى“، - دەدى قۇربان نياز.
جاڭا داۋىردەگى شينجياڭ حيكاياسىن ويداعىداي باياندادى
كوپ جاقتىڭ كۇش قوسىپ حوتانداعى بىلەگى ۇزىلگەن بالانى قۇتقارۋعا كومەكتەسۋى، پارتيا زناگىن كورسەتكەن شينجياڭدىق مالشى اعاي، 4700 كيلومەتر جولدا مەيىر جەتكىزگەن ”وكىلدىك جۇرگىزۋشى“ شينجياڭدىق جۇك اۆتوموبيل شوفەرى، قۇلجادان ءوز كولىگىمەن جولعا شىعىپ، شي - انعا بارىپ ىندەتكە قارسى اتتانۋدىڭ ءبىرىنشى شەبىندەگى ەمدەۋ قىزمەتكەرلەرىنەن حال سۇراعان شينجياڭدىق جىگىت...
تاياۋدا كورىلىمى ەرەكشە جوعارى بولعان وسى شينجياڭدىق جاقسى ادامداردىڭ حيكاياسىن زەر سالا قاداعالاعان مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەستىڭ شينجياڭدا تۇراتىن مۇشەسى، شينجياڭ كوركەمونەر تەاترحاناسى وپەرا ۇيىرمەسىنىڭ مەملەكەتتىك 1 - دارەجەلى ارتيسى يۇكساك شيجاات: ”وسىلاردىڭ بارلىعى شينجياڭ حالقىنىڭ ىنتىماققا، دوستىققا، سۇيىسپەنشىلىككە باسا ءمان بەرەتىندىگىنىڭ جاندى بەينەسى، مۇندا جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ءداستۇرلى تاماشا ءمورالى شۇعىلا شاشۋدا“، - دەدى.
شينجياڭنىڭ تاماشا حيكايالارى بارعان سايىن كوبەيىپ، شينجياڭ حيكاياسىن ويداعىداي بايانداۋدىڭ فورماسى دا بارعان سايىن بايىدى. ءانشى رەتىندە، يۇكساك شيجاات شينجياڭ حيكاياسىن تيانشان الابىندا انىمەن ادىپتەۋدە. سونىمەن بىرگە، ول دا تاياۋ بىرنەشە جىلدا شينجياڭنىڭ تاڭداۋلى ادەبيەت - كوركەمونەر تۋىندىلارىنىڭ تولاسسىز جارىققا شىققاندىعىن قۋانا بايقادى.
شينجياڭ بيشىلەر قوعامى تاڭداپ ۇسىنعان «سۇمبىل شاش»، «گۇل ماڭگى وسىنداي قىزىل»، «شۇعىلاعا شومعان ماكىت» ءۇرتىس 3 رەت شامگۇل سيلىعىنىڭ باس بايگەسىن الدى؛ «جاڭچيان»، «بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلدى» تاريح پەن مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن ساحناعا شىعاردى؛ الۋان مازمۇندى ءان - ءبي كەشى «شينجياڭ جاقسى جەر»، ءان - ءبي كينوسى «ءان قاناتى» ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ قارسى الۋىنا بولەندى...
يۇكساك شيجاات بىلاي دەدى: تاماشا حيكايالار جۇرتتى اسەرلەندىرەدى، ادامدارعا اقيقاتتى ۇعىندىرادى، جىگەردى ۇشتايدى. شينجياڭنىڭ ادەبيەت - كوركەمونەر قىزمەتكەرلەرى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ”شينجياڭ حيكاياسىن كوپ ساتىلى، جان - جاقتى، ستەرەولدى ويداعىداي بايانداۋ كەرەك“ دەگەن تاپسىرماسى بويىنشا، ماڭايىنداعى تۋىلعان ناقتى ىستەردەن پايدالانىپ، جاڭا داۋىردەگى شينجياڭ حيكاياسىن ويداعىداي بايانداپ، شينجياڭ وبرازىن ايگىلەپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن اناعۇرلىم بەرىك ورناتىپ، ءار ۇلتتىڭ كەڭ كولەمدە ارالاسۋىن، جان - جاقتى ىشتەسۋىن، تەرەڭدەي توعىسۋىن جەبەدى.
مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن سويلەتىپ، تاريحقا ءتىل ءبىتىردى
”تۇرپان مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن اشۋ جانە قورعاۋ بارىسىندا، ءبىز ءبىر تاريحي مادەنيەت ەسكەرتكىشىندە حانزۋ، حۇيزۋ، ۇيعۇر سياقتى كوپ ۇلتتىڭ قۇرىلىس داعدىسى بار ەكەندىگىن ۇنەمى بايقاپ كەلەمىز“. تۇرپان تانۋ ءىلىمىن زەرتتەۋ ورنىنىڭ ورىنباسار باستىعى چىن ايفىڭ قازىر اشىپ، زەرتتەپ جاتقان نەستوريان ءدىنىنىڭ ەسكى جۇرتى تۇرپاننىڭ ىلگەرى كوپ ءدىن قاتار ءومىر سۇرگەن جەر ەكەندىگىن تاعى ءبىر رەت دالەلدەدى، كوپ ۇلت ارالاسقان، ىشتەسكەن، توعىسقان تاريحتىڭ ىشكى ءمانىن جاندى ءتۇسىندىردى.
تاريحي مادەنيەت تۇرپاننىڭ ايقىن بوگەنايى، بۇل ارادا 1400 جەردە جىلجىمايتىن مادەنيەت ەسكەرتكىش مۇراعاتتارى بار، سان مىڭداعان جىلداردان بەرى كوپ ءتۇرلى ءدىننىڭ جانە كوپ ۇلتتىڭ مادەنيەت جاعىندا ىشتەسكەن، توعىسقان ءىزىن قالدىردى.
تاياۋ جىلداردان بەرى، مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرگە ”ءتىل ءبىتىرىپ“، ءار ۇلت كادر - بۇقاراسىن دۇرىس مەملەكەت كوزقاراسىن، تاريح كوزقاراسىن، ۇلت كوزقاراسىن، مادەنيەت كوزقاراسىن، ءدىن كوزقاراسىن ورناتۋعا تاربيەلەۋ، جەتەكتەۋ ءۇشىن، رايونىمىز ءبىر جاعىنان مادەنيەت ەسكەرتكىشتەر جونىندەگى ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەرگە، بايقاۋلارعا ۇعىنىقتى تىلمەن رەتتەۋ جۇرگىزسە، ەندى ءبىر جاعىنان تاريحي مادەنيەت مۇراعاتتارىن قورعاۋدى العى شارت ەتە وتىرىپ ساياحات كاسىبىن دامىتىپ، ساياحاتتى ادامداردىڭ جۇڭحۋا مادەنيەتىن سەزىنۋ، مادەنيەت سەنىمىن كۇشەيتۋ بارىسىنا اينالدىردى.
”ءبىز ساياحات ىستەرىمەن شۇعىلداناتىنداردى باۋلۋ كۋرسىنا ءار جىلى قاتىناسامىز، وسى ارقىلى مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنە ءتىل ءبىتىرىپ، تاريحتى، مادەنيەتتى سويلەتىپ، جۇڭگولىق - شەتەلدىك اناعۇرلىم كوپ ساياحاتشىلاردىڭ تۇرپاننىڭ، ءتىپتى، شينجياڭنىڭ تاريحىن تۇسىنۋىنە مۇمكىندىك جاساۋدى ءۇمىت ەتەمىز. مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ شۇعىلاسى بولاشاقتى نۇرلاندىرسىن“، - دەدى چىن ايفىڭ.
تۇرپان قالاسى جۇڭگونىڭ العاشقى توپتاعى مەملەكەت دارەجەلى تاريحي مادەنيەت ايگىلى قالاسى جانە مەملەكەتتىك تاڭداۋلى ساياحات قالاسى، مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ توعىسۋىن ىلگەرىلەتىپ، ەرەكشە مادەنيەت - ساياحات ونىمدەرىن جاراتۋ تۇرپاننىڭ ساياحات كاسىبىنىڭ نەگىزگى دامۋ بەتالىسى. مۇنىڭ ىشىندە يارعول بايىرعى قالاسى، بيزاكلىك مىڭ ءۇي سياقتى تاريحي مادەنيەت مۇراعاتتارىن قورعاۋ رايونىنا ءار جىلى قىرۋار ساياحاتشى كەلەدى.
”جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تاريحى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ كوپ نەگىزدى ءبىر تۇلعالى ارناسى جونىندەگى زەرتتەۋدىڭ اناعۇرلىم كۇشەيۋىنە ىلەسە، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىنىڭ ءار ۇلت كادر - بۇقاراسىنىڭ جۇرەك تۇكپىرىنە اناعۇرلىم تەرەڭ ۇيالايتىندىعىنا سەنەمىن“، - دەدى چىن ايفىڭ.
