3 - ايدا كۇن بىردە جىلى، بىردە سۋىق بولادى. ەگەر ٴدامى ٴتىل ۇيىرەتىن، قورەكتىگى تولىق بۇلدىرگەندى تۇتىنعاندا، ۇيدە جاتىپ ۇيرەنىپ، جۇمىس ىستەگەن كۇننىڭ وزىندە دە تۇرمىستىڭ ٴلاززاتىن سەزىنۋگە بولادى. الايدا، بۇلدىرگەندى كوپ جەۋ سەمىرتە مە؟ بۇلدىرگەننىڭ مەلجەمدى بولۋى ۇلعايتقىش قوسىلعاننىڭ سەبەبى مە؟ قانداي بۇلدىرگەن ساپالى ەسەپتەلەدى؟
بۇلدىرگەندى كوپ جەۋ سەمىرتە مە؟
شاڭحاي قالالىق بازار باقىلاۋ - باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ ٴۇنحات الەۋمەتتىك نومىرىندە تاياۋدا جاريالانعان ماقالادا بىلاي دەپ اتاپ كورسەتىلگەن: ٴتاتتى تاعامداردى ۇناتىپ جەيتىن ٴارى سەمىرىپ كەتۋدەن الاڭدايتىندار بولسا، وندا بۇلدىرگەن ەڭ تاماشا تالعام ەسەپتەلەدى. بۇلدىرگەننىڭ فرۋكتوزا قۇرامى ٴبىرشاما جوعارى، ٴدامى ٴتىل ۇيىرەدى، شامادان تىس تۇتىنباعان جاعدايدا، ونى تولىمدى ”ارىقتاتاتىن ٴونىم“ دەۋگە ابدەن بولادى.
”ورتاشا ۇلكەندىكتەگى 7 تال بۇلدىرگەن بولسا بولعانى، ٴبىر كۇندىك ۆيتامين Cنى قابىلداۋ قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋعا بولادى“. ماقالادا بىلاي دەپ تانىستىرىلعان: بۇلدىرگەننىڭ جىلۋ مولشەرى وتە تومەن، ٴار 100 گرامىندا 34 كيلوكالوريا عانا جىلۋلىق بولادى، جەمىسىنىڭ قۇرامىنىڭ %90ى سۋ، %7.5ى كومىر ـ سۋ قوسىلىسى، %2.5ى باسقا زاتتار.
بۇدان سىرت، بۇلدىرگەننىڭ ۆيتامين C قۇرامى دا جەمىستەردىڭ اراسىندا ماڭداي الدى ورىندا تۇرادى. ادامدار ادەتتە ليمون مەن اپەلسيننىڭ ۆيتامين C قۇرامى وتە جوعارى دەپ قارايدى، ال 100 گرام بۇلدىرگەننىڭ ۆيتامين C قۇرامى 47 ميلليگرام، ال ۇقساس سالماقتاعى ليموندا تەك 22 ميلليگرام عانا بولاتىنىن بىلە بەرمەيدى.
بۇلدىرگەننىڭ ٴپىشىنى ۇلكەن بولسا، ”ۇلعايتقىش“ سالىنعان دەپ قاراۋعا بولا ما؟
بازارعا بارىپ بۇلدىرگەن ساتىپ العالى بارعانىڭىزدا، قالىپسىز، ۇلكەن - كىشىلىگى ۇقساماعان، قىزىلى بىركەلكى بولماعان بۇلدىرگەندى كورەسىز، سونداي-اق بۇل ”ۇلعايتقىشتان“ تۋىلعان پالە دەگەن داقپىرتتى دا ەستيسىز.
ٴىس جۇزىندە، بۇلدىرگەننىڭ ٴپىشىنى كوپتەگەن فاكتورلارمەن قاتىستى، مىسالى، تۇقىم سورتى، ەگۋ تەحنيكاسى قاتارلىلار. ماقالادا مىنالار اتاپ كورسەتىلدى: كەيبىر بۇلدىرگەننىڭ ٴپىشىنى جاراتىلىسىنان ۇلكەن بولادى، مىسالى، ٴبىز ۇنەمى جەيتىن جاڭجي بۇلدىرگەنى نەگىزىنەن بۋدانداستىرۋ ارقىلى جەتىلدىرىلگەن ساپالى تۇقىم. ونىڭ ۇستىنە ٴبىرىنشى توپتا ٴۇزىپ الىنعان بۇلدىرگەننىڭ ٴپىشىنى سوڭعىلارىنان ۇلكەن بولادى.
بۇدان سىرت،”ۇلعايتقىش“ (عىلمي اتاۋى حلورفەنۋرون) اۋىل شارۋاشىلىق وندىرىسىندە لايىقتى مولشەردە پايدالانۋعا رۇقسات ەتىلگەن، وسىمدىكتەردىڭ ٴوسۋىن رەتتەيتىن، مەملەكەت بەكىتىكەن دارىگە جاتادى، ٴىس جۇزىندە ادامنىڭ دەنەسىنە زيانى جوق، بىردەن - ٴبىر ىقپال جاسايتىنى بۇلدىرگەننىڭ ٴدامى عانا بولۋى مۇمكىن، مىسالى، بۇلدىرگەننىڭ قىشقىلدانۋىنا، ٴدام - تاتۋسىز نەمەسە ٴىشى قۋىس بولۋىنا سەبەپشى بولۋى مۇمكىن، ادەتتە حوش ٴيىستى، ٴدامى بابىندا پىسقان بۇلدىرگەنگە ۇلعايتقىش قوسىلمايدى.
ادام دەنساۋلىعىنا كەپىلدىك ەتۋ ٴۇشىن، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ استىق جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ۇيىمى، دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى اۋىل شارۋاشىلىق دارىلەرىنىڭ حاۋىپسىزدىگىن باعالاۋ ەرەجەسى مەن ولشەمىن بەلگىلەدى، ەۆروپا جانە امەريكا ەلدەرى حاۋىپ - قاتەردى قاتاڭ باعالاۋ ٴتۇزىمىن ورناتتى. ەلىمىز حالىقارالىق ولشەمگە ساي، دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەلەرىنەن پايدالانۋ نەگىزىندە، ٴبىرشاما كەمەلدى اۋىل شارۋاشىلىق دارىلەرى حاۋىپسىزدىگىن باعالاۋ جۇيەسىن ورناتتى. امەريكا، جاپونيا سياقتى كوپتەگەن دامىعان ەلدەر ۇلعايتقىش ٴدارىنى ۋلى زاتتاردى باسقارۋدىڭ قاجەتى جوق زاتتار تىزىمدىگىنە ەنگىزدى، ونىڭ قالدىقتارىنا حاۋىپسىزدىك شەكتى ولشەمىن بەلگىلەۋدىڭ قاجەتى جوق.
قانداي بۇلدىرگەن ساپالى بۇلدىرگەن ەسەپتەلەدى؟
بۇلدىرگەن تەرۋگە تۋرا كەلسە، قاي ۋاقىت ٴبىرشاما ۇيلەسىمدى بولادى؟
ماقالادا مىنالار ەسكەرتىلدى: «قۇرىلعىلى بۇلدىرگەن ٴوندىرۋ تەحنيكالىق ەرەجەسىندەگى» (NY 3848 - 2021) تانىستىرۋعا نەگىزدەلگەندە، جەمىسىنىڭ رەڭى %80 - %90گە وزگەرگەندە، جاس بۇلدىرگەندى تەرۋ ەڭ ۇيلەسىمدى بولادى، ەڭ تاماشا تەرۋ مەزگىلى تاڭەرتەڭ شىق كەپكەن كەز نەمەسە كەشكى كۇن سالقىنداعاننان كەيىنگى ۋاقىت، تەرگەن كەزدە، جەمىس ساباعى مەن توستاعانشا جاپىراقشا ٴتۇبىن ۇزۋگە كوڭىل ٴبولىپ، جەمىس ساباعىن قالدىرماۋ كەرەك.
ەڭ ساپالى بۇلدىرگەن مىناداي تالاپتارعا ۇيلەسۋى كەرەك: «بۇلدىرگەننىڭ دارەجە ولشەمى» (NYT1789 - 2009) وسى سورتتىڭ ەرەكشەلىگىنە يە، سىرتقى كورىنىسى جىلتىر، توپىراق جۇقپاعان؛ توستاعانشا جاپىراقشاسى بار، توستاعانشا جاپىراقشاسى مەن جەمىس ساباعى جاس، جاسىل ٴتۇستى بولۋ، ٴونىمنىڭ تۇتاس سىرتقى كورىنىسىنە، ساپاسىنا، جاس كۇيىندە بولۋىنا ىقپال جەتكىزبەۋدەن سىرت ، قوراپتاۋ بارىسىنداعى جەڭىل سىرتقى كەمىستىگىنەن سىرت، باسقا كەمىستىكتەر بولماۋى كەرەك.
(ٴتىلشى سۇن حۇڭلي)
اۋدارعان: قادىر ماقان
