تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   شينجياڭ حابارلارى

”عىلىم - تەحنيكا چيپىن“ الۋەتتەندىرىپ، ساپالى تۇقىممەن شينجياڭ ماقتاسىن كوركەيتتى

− شينجياڭ ماقتاسىنىڭ كوكتەمگى ەگىسىنە شولۋ (2)

□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جىڭ جو

  دۇنيە ءجۇزىنىڭ ماقتاسى جۇڭگوعا، جۇڭگونىڭ ماقتاسى شينجياڭعا قاراپ بوي تۇزەيدى. جۇڭگوداعى ماقتا وندىرەتىن ەڭ ۇلكەن رايون رەتىندە، شينجياڭنىڭ ماقتاعا دەگەن سەنىمى توتەنشە مىعىم عىلىم - تەحنيكادان كەلگەن. مۇنىڭ ىشىندە ساپالى ماقتا تۇقىمىن زەرتتەۋ - اشۋ توتەنشە مىعىم عىلىم - تەحنيكانىڭ شوعىرلى بەينەسى سانالادى.

  تۇقىم سەپكەن كەزدە ساپالى ماقتاعا جاقسى نەگىز قالاۋ ءۇشىن، تاياۋ جىلداردان بەرى شينجياڭداعى قالىڭ عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرى، تۇقىم شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارى جانە ماقتا ەگىنشىلەرى قول ۇستاسا قاتار ىلگەرىلەپ، عىلىم - تەحنيكالىق تاسىلدەردەن بەلسەنە پايدالانىپ ماقتانىڭ ساپالى تۇقىمىن جەتىلدىرۋ قىزمەتىن ىلگەرىلەتىپ، ”عىلىم - تەحنيكا چيپىنىڭ“ شينجياڭ ماقتا شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا اناعۇرلىم ويداعىداي سەرپىن بەرۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.

  كوكتەمگى ەگىستە، كوكتەمگى تۇقىم سەبۋدە تۇقىم ماڭداي الدى ورىندا تۇرادى

  چيڭميڭ كۇنى ءوتىپ بىرنەشە كۇندە شينجياڭ جينفىڭيۋان تۇقىم شارۋاشىلىعى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى جاڭ يىنباۋ ونسۋ اۋدانىنداعى ماقتا اتىزىنا كەلىپ، كوكتەمگى ەگىس جاعدايىن تەكسەردى.

  ”سەرىكتەستىگىمىزدە قازىر 9 ءۇستىرت ماقتاسى تۇقىمى، 11 ۇزىن تالشىقتى ماقتا تۇقىمى بار، بيىل كوكتەمدە جالپىلاستىرۋعا 2 تۇقىم تاڭدادىق“. جاڭ يىنباۋدىڭ ايتۋىنشا، بيىل سەرىكتەستىكتىڭ ەگىس اۋماعى 3 ميلليون 500 مىڭ مۋعا جەتىپ، مەجەمەن 6000 توننا ماقتا تۇقىمىن ءوندىرىپ، وڭتۇستىك، سولتۇستىك شينجياڭدى تۇقىممەن قامداۋ قاجەتىن تولىق قاناعاتتاندىرا الادى ەكەن.

  جاڭ يىنباۋ سياقتى مۇرنىنا سۋ جەتپەي جۇرگەندەردەن تاعى شينجياڭ تيانيۇي تۇقىم شارۋاشىلىعى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى ۋ حۇڭتاۋ بار. كوكتەمگى ەگىس مەزگىلىندە ونىڭ ەڭ قاربالاس قىزمەتى سەرىكتەستىك زەرتتەپ اشقان ماقتانىڭ جاڭا تۇقىمى − شين - 78دى ديقانداردىڭ عىلمي ەگۋىنە جەتەكشىلىك ەتۋ.

  بۇل تۇقىم شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى ەكونوميكالىق داقىلدار زەرتتەۋ ورنى جەتىلدىرىپ، شينجياڭ تيانيۇي تۇقىم شارۋاشىلىعى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىمەن، شينجياڭ ياگىر اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكاسى جارنا شەكتى سەرىكتەستىگىمەن بىرلەسىپ قامال العان، شينجياڭداعى ەرتە پىساتىن، ماشينامەن جينالاتىن ۇزىن تالشىقتى ماقتانىڭ العاشقى جاڭا تۇقىمى سانالادى. ”مۋىنا 511.5 كيلوگرام ءشيتتى ماقتا تۇسەتىن، تازا جينالۋ مولشەرى %97.11كە جەتەتىن بۇل تۇقىم باتىستاعى دامىعان ەلدەردىڭ ماشينامەن جينالاتىن ۇزىن تالشىقتى ماقتاعا قاتىستى تەحنيكالىق مونوپولياسىن تالقاندادى“. ۋ حۇڭتاۋدى ايرىقشا ماقتانىشقا بولەگەن بۇل عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىگىنىڭ جەرگىلىكتى ماقتا ەگىنشىلەرىنە جاڭا پايدا اكەلەتىنى داۋسىز.

  تۇقىم ەجەلدەن بەرى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ”چيپى“ سانالىپ كەلەدى، ەل ىشىندەگى ماقتا تۇقىمى شارۋاشىلىعىنداعى عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋدا كوش باستاۋ ءۇشىن، شينجياڭ باستى ماقتا القاپتارىندا ماقتا تۇقىمى شارۋاشىلىعى كاسىپ باقشاسىن اشتى. 3 - ايدىڭ 31 - كۇنى لوپنۇر اۋدانى تۇقىم شارۋاشىلىعى كاسىپ باقشاسى تارىم اۋىلىنىڭ باعبانشىلىق قىستاعىندا قۇرىلىس باستادى، نىسان جۇڭگو اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى، شاندۇڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى، حىبەي اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى، شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى سياقتى ماقتاعا قاتىستى عىلمي زەرتتەۋلەرمەن اينالىساتىن قۇرىلىمداردى جانە وقۋ ورىندارىن بىرلەستىرىپ، ماقتا تۇقىمىن جەتىلدىرۋ، ەگۋ، وڭدەۋ سياقتى عىلمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن بىرگە ورىستەتەدى، نىسان وندىرىسكە قوسىلعان سوڭ، مەجەمەن جىلىنا 40 مىڭ توننا ساپالى ماقتا تۇقىمىن وندىرەدى.

  جاقىنعى جىلداردان بەرى شينجياڭ ماقتانىڭ ساپالى تۇقىمىن جەتىلدىرۋ قىزمەتىن توقتاۋسىز كۇشەيتىپ، ”ءوندىرىس، وقىتۋ، زەرتتەۋ، جەتىلدىرۋ، كوبەيتۋ، جالپىلاستىرۋدى“ ءبىر تۇلعالاندىرعان ماقتا تۇقىمى شارۋاشىلىعى جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، ماقتانىڭ جاڭا تۇقىمدارىن جەتىلدىرۋدى جانە تۇقىم بۋىندارىن جاڭالاۋدى جەدەلدەتىپ، ماقتا تۇقىمى بايلىعىنداعى جاڭالىق اشۋ قابىلەتىنىڭ، ءوندىرىس قابىلەتىنىڭ، وڭدەۋ قابىلەتىنىڭ جاپپاي جوعارىلاۋىن جۇزەگە اسىرىپ، شينجياڭدى تياناق ەتكەن، بۇكىل ەلگە بەت العان ”تۇقىم شارۋاشىلىعىنىڭ كرەمنيلى اڭعارىن“ تۇلعالادى.

  عىلىم - تەحنيكامەن تۇقىم جەتىلدىرىپ، ساپانى جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىكتى ارتتىردى

  شينجياڭ ماقتاسىنىڭ ساپالى تۇقىمدارىنىڭ استارىندا مول عىلىم - تەحنيكالىق قامتىلىم جاتىر. قازىر شينجياڭ ماقتاسىندا تۇقىم جەتىلدىرۋ ”مولەكۋلالىق“ دارەجەگە وتكەن.

  ەگيپەت ماقتاسى جايشىلىقتا ۇزىن تالشىقتى ماقتا دەلىنەدى. ەل ىشىندەگى ەگىس كولەمى از بولعاندىقتان، جوعارى دەڭگەيدەگى تابيعي ماقتا ەكىنىڭ بىرىندە يمپورتقا يەك سۇيەيدى. ”ءبىز گەندەر جيىنتىعى جانە ترانسكيپتومدىق ولشەۋ ءتارتىبى تەحنيكاسىنان پايدالانىپ، ماقتا تالشىقتارىنىڭ جەتىلۋىندەگى تۇقىم قۋالاۋشىلىق مەحانيزمىن زەرتتەيمىز“. شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى داشۋەسى اگرونوميا شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى چۇي يانيىڭنىڭ تانىستىرۋىنشا، ەگيپەت ماقتاسى تالشىعىنىڭ ساپاسىن بەلگىلەيتىن تاڭداۋلى گەندى ايقىنداعان سوڭ، جۇمىس توبى ماقتانى گەندىك تۇرلەندىرۋ ارقىلى تۇقىم جەتىلدىرۋ تەحنيكاسىن جانە مولەكۋلالىق بەلگى كومەگىمەن تۇقىمدى تاڭداپ جەتىلدىرۋ تەحنيكاسىن زەرتتەۋ جۇمىسىنا ءتۇيىندى تۇردە دەن قويىپ، ەگيپەت ماقتاسىنىڭ گەنىن ءۇستىرت ماقتاسىنا كوشىرىپ، ونىڭ تالشىق ساپاسىن جوعارىلاتقان.

  قازىر چۇي يانيىڭنىڭ جۇمىس توبى جەتىلدىرگەن ءۇستىرت ماقتاسىنىڭ جاڭا تۇقىمىنىڭ بۇكىل شينجياڭ كولەمىندە جالپىلاسۋى 5 ميلليون مۋدان استى.

  قامداۋ جاعى مەن قاجەتسىنۋ جاعى اراسىنداعى بوگەت ءتۇيىنى اشىلسا، ماقتا شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنداعى كەسىرلى ءتۇيىن جويىلادى. شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى ەكونوميكالىق داقىلدار زەرتتەۋ ورنىنىڭ زەرتتەۋشىسى لي شۋەيۋان بازار نەنى قالاسا، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارى سونى زەرتتەۋ - جاساۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.

  ماشينامەن جينالاتىن ماقتاداعى كەمشىلىكتەرگە باعىتتاي وتىرىپ، ۇزاق جىل زەرتتەۋ - اشۋ ارقىلى شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى ەكونوميكالىق داقىلدار زەرتتەۋ ورنى ەرتە پىساتىن، ساپالى، ءتۇسىمى جوعارى، ماشينامەن جيناۋعا لايىق ماقتانىڭ جاڭا تۇقىمى − يۋانميان 11 - ءنومىرلىنى جەتىلدىرىپ شىقتى. ماقتانىڭ بۇل تۇقىمى ورتا، جوعارى دەڭگەيلى ءوندىرىس كاسىپورىندارىنىڭ ساپالى ماقتا تۋرالى تالابىن قاناعاتتاندىرىپ، تاپسىرىستىق اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا نەگىز قالاپ، بازاردا مويىندالدى.

  ساپالى ماقتا تۇقىمىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن، شينجياڭداعى عىلمي زەرتتەۋ ورىندارى مەن جوعارى مەكتەپتەردەگى تەحنيكادان قامال الۋشى توپتار مولەكۋلالىق بەلگى كومەگىمەن تۇقىمدى تاڭداپ جەتىلدىرۋ ماتەريالدارىنىڭ قولدانىلۋ قۇنى ءبىرشاما جوعارى ءبىر توبىن جاساپ شىعاردى. ايتالىق، شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى ەكونوميكالىق داقىلدار زەرتتەۋ ورنى مەن شينجياڭ داشۋەسى، جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى شينجياڭ ەكولوگيا جانە گەوگرافيا زەرتتەۋ ورنى سياقتى رايون ءىشى - سىرتىنداعى عىلمي زەرتتەۋ ورىندارى ماقتا تۇقىمىن قورشاعان ورتا قىسىمىنا ءتوزىمدى مولەكۋلالىق جولمەن جەتىلدىرۋ جاعىندا زەرتتەۋلەر ورىستەتىپ، دەربەس ءبىلىم مەنشىك ۇقىعىنا يە 100دەن استام ماقتا تۇقىمى بايلىعىن ءساتتى جەتىلدىرىپ شىعىپ، شينجياڭ ماقتاسىنداعى مولەكۋلالىق بەلگى كومەگىمەن تۇقىم جەتىلدىرۋ قىزمەتىنە نەگىز قالادى.

  كاسىپ سالاسىنىڭ ورنالاسىمىندا ساپالىلارىن جيناپ، الا - قۇلالىقتان باس تارتتى

  ”13 - بەسجىلدىقتان“ بەرى شينجياڭ ماقتا تۇقىمىن جەتىلدىرۋ جاعىندا ماڭىزدى ىلگەرىلەۋشىلىككە قول جەتكىزدى.

  2016 - جىلى شينجياڭ ءتۇيىندى زەرتتەۋ - اشۋ جوسپارىنىڭ ارناۋلى نىسانى − ”ماقتانىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ تەحنيكاسىندا جاڭالىق اشۋ ينجەنەرياسىن“ باستادى؛ 2020 - جىلى ماڭىزدى ارنايى نىسان − ”ماقتانى ساپالى، جوعارى ءتۇسىمدى، جوعارى ءونىمدى، ولشەمدى ءوندىرۋ تەحنيكاسىن جيناقتاۋ جانە ودان ۇلگى كورسەتۋدى“ باستاپ، ساپاسى جاقسى ماقتانىڭ جاڭا تۇقىمدارىنان ءبىر توبىن جەتىلدىرىپ، شينجياڭ ماقتا شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا پارمەندى تىرەك بولدى.

  ”ەلىمىزدىڭ ماقتا تۇقىمى شارۋاشىلىعى ايتارلىقتاي دامۋ ناتيجەسىن كورسەتتى، ءبىر توپ ساپالى ماقتا تۇقىمدارى ەنگىزىلدى جانە جەتىلدىرىلدى، تۇقىم ءوندىرۋ قابىلەتى مەن وڭدەۋ قابىلەتى ايتارلىقتاي جوعارىلادى، تۇقىم باسقارۋ اناعۇرلىم جۇيەلى بولىپ، كەمەلدى، تولىق تۇقىم شارۋاشىلىعى جۇيەسى قالىپتاستى“. شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى داشۋەسىنىڭ باستىعى جياڭ پيڭاننىڭ ايتۋىنشا، جاقىنعى جىلداردان بەرى ماقتا تۇقىمىنىڭ كوپ، بەيبەرەكەت، الا - قۇلا بولۋى جانە تابيعي ماقتا ساپاسىنىڭ بىركەلكىلىگىنىڭ ناشار بولۋى ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، شينجياڭ ماقتا تۇقىمىنىڭ قۇرىلىمىن ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرعان.

  بىلتىرعى جىل اۆتونوميالى رايوننىڭ ماقتا ساپاسىن كوتەرۋ جىلى بولدى، رايونىمىزداعى اۋىل شارۋاشىلىعى جانە اۋىل - قىستاق تاراۋلارى ماقتا شارۋاشىلىعىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ماڭىزدى ءتۇيىن ەتىپ، ءوندىرىس ورنالاسىمىن باسىمدىققا يە ماقتا القاپتارىنا شوعىرلانۋعا جەتەكتەپ، ماقتا تۇقىمىنىڭ قۇرىلىمىن ساپالىلاندىردى، بۇكىل رايوندا 10 مىڭ مۋدان كوپ جەرگە ەگىلەتىن ماقتا تۇقىمدارىنىڭ سانى 64تەن 45كە ازايىپ، ماقتا ساپاسى وتكەن جىلداعىدان ايتارلىقتاي جاقسى بولدى.

  مەملەكەت پەن اۆتونوميالى رايوننىڭ زور كۇشپەن قولداپ - قۋاتتاۋىندا، شينجياڭنىڭ ماقتا تۇقىمىن جەتىلدىرۋگە قاتىستى عىلمي زەرتتەۋ ورتاسى، دارىندىلار، تەحنيكالار سياقتى شارت - جاعداي ۇزدىكسىز جاقسارىپ، ماقتانىڭ ساپالى تۇقىمىنا جاقسى ءتاسىل سايكەستىرۋگە، اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكالارىن توعىستىرۋعا، ساپا مەن جوعارى ءتۇسىمنىڭ سايكەسۋىنە، ەكولوگيا مەن ءوندىرىستىڭ جاراسىمدى بولۋىنا شەشۋشى تەحنيكالىق جانە تۇقىمدىق تىرەك ازىرلەپ، ماقتا شارۋاشىلىعىنىڭ كولەمدەنۋ، ولشەمدەنۋ، ماشينالاسۋ، زەردەلىلەنۋ، ينفورماتسيالانۋ باعىتىنا قاراي دامۋىن پارمەندى تۇردە العا جىلجىتتى.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.