انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ساۋ حۋا
كوكتەم كەلىپ كۇن جىلىنىپ، شارتاراپتان تىرشىلىك تىنىسى مەن مۇندالايدى. وسى مەزگىلدە شينجياڭنىڭ وڭتۇستىگىنەن سولتۇستىگىنە دەيىن جاسىل جەلەك جامىلىپ، بار الاپتان اعاش ەگىپ، ورمان وسىرگەن كورىنىستەر كوزگە شالىنادى. جاڭادان تىگىلگەن اعاش كوشەتتەرى سامال جەلمەن ىرعالىپ، كوكتەم لەبى ەسەدى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى شينجياڭ شي جينپيڭنىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت يدەياسىن دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، ”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق“ ۇستانىمىنا تاباندى بولىپ، مەملەكەت جەرىن جاسىلداندىرۋدى عىلمي ىلگەرىلەتىپ، تىنباي اعاش ەگىپ، ورمان ءوسىرىپ، جاسىل كارتينا كەستەلەپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ”جاسىلدىق باقىت سەزىمى“ ۇزدىكسىز ارتتى.
”قۇم باسىپ، ادام شەگىنۋدەن“”جاسىل جامىلعى كوبەيىپ، قۇم شەگىنۋگە دەيىن“
ءار جىلى كوكتەم ماۋسىمىندا تاكلاماكان ءشولىنىڭ شىعىس وڭتۇستىك جيەگىنە ورنالاسقان چەرشەن اۋدانىندا ۋادەلەسىپ العانداي ”باس قوسۋ“ بولادى، ادامدار ازىق - تۇلىكتەرىن الىپ، قۇرال - سايماندارىن كوتەرىپ، قۇمدى شولگە بارىپ، جاسىل جامىلعى ەگەدى. كوزدى اشىپ - جۇمعانشا وسى ”باس قوسۋ“ 24 جىلعا جالعاستى، قۇمدى شولدەن ۇزىندىعى 20 نەشە كيلومەتر، كەڭدىگى 7.5 كيلومەتر كەلەتىن ىقتاسىن ورمان بەلدەۋى قالىپتاسىپ، قالىڭ كوشپەلى قۇم توبەشىكتەر جاسىل جەلەك جامىلدى.
بۇرىندارى چەرشەن اۋدانىنىڭ ۇشتەن ەكى اۋماعى قۇمايتتانعان جەر بولىپ، قۇمدى بوراننىڭ زيانى ەرەكشە اۋىر بولاتىن. 1998 - جىلى چەرشەن اۋدانى بوراننان ساقتانىپ، قۇمدى تىزگىندەۋدىڭ ”اتا مەكەندى قورعاۋ شايقاسىن“ باستادى. تالاي جىل قۇلشىنۋدىڭ ارقاسىندا، چەرشەن اۋدانى جاسىل القاپتىڭ توڭىرەگىندە قۇم بوگەيتىن، قۇم توساتىن، جاسىل القاپتىڭ ىشكى بولىگىندە ءوندىرىس جۇرگىزەتىن، قونىستاناتىن ەكولوگيالىق قالتقى جانە ىقتاسىن جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، قۇمدى ءشولدىڭ كەڭەيۋىن، جىلجۋىن ءونىمدى تەجەدى، وسىمدىك جامىلعىسىنىڭ كومكەرۋ اۋماعى كورنەكتى ارتىپ، ەكولوگيالىق ورتا بارعان سايىن جاقسارىپ، شينجياڭنىڭ قۇمنان ساقتانۋ، قۇمدى تىزگىندەۋ ۇلگىسىنە اينالدى.
شينجياڭنىڭ تاعى ءبىر ەكولوگيالىق تانىسقىسى − اقسۋ كوكيار ءشول دالانى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسى ورمان اۋماعى 30 نەشە جىلدىڭ الدىندا قۋ مەديان، قۇبا ءتۇز بولاتىن. ءار ۇلت كادر - بۇقاراسى وسى ارادا دامىلسىز كۇش جالعاپ اعاش ەگىپ، ورمان ءوسىرىپ، ەكولوگيالىق ورمان، ەكونوميكالىق ورمان ءبىر تۇلعالانعان بوراننان ساقتانىپ، قۇمدى تىزگىندەيتىن ”جاسىل قورعان“ سالىپ، ەكولوگيالىق ورتانى جاقسارتىپ عانا قويماي، جەرگىلىكتى ورىننىڭ جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا دا دەم بەردى.
”بالا كەزىمدە كوكياردا كوكتەم كەلىسىمەن سارى قۇم اسپاندى تورلايتىن. مەكتەپتە وقىعاننان كەيىن، وقىتۋشىمىز ءار جىلى ءبىزدى وسى اراعا كەلىپ اعاش ەگۋگە ۇيىمداستىراتىن، كوكياردىڭ جاسىلدانۋ اۋماعى بارعان سايىن كەڭەيدى. بۇگىنگى كۇندە مەن كوكياردان شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشتىم، تۇرمىسىم بارعان سايىن جاقساردى“، - دەدى اقسۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى لي حۇڭرۇڭ.
قازىرگى تاڭدا، كوكياردا ورمان وسىرىلگەن جەر كولەمى ءبىر ميلليون 200 مىڭ مۋدان اسىپ، شينجياڭنىڭ مەملەكەت جەرىن جاسىلداندىرۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتۋدەگى، جوعارى ساپالى دامۋدى جۇزەگە اسىرۋداعى جاندى امالياتى بولدى ءارى دۇنيە ءجۇزىنىڭ ءشول دالانى تىزگىندەۋدەگى تيپتىك ۇلگىسىنە اينالدى.
”13 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە شينجياڭ ”ءۇش تەرىستىك“ ىقتاسىن ورمانى، ەگىستىكتى جايلىمعا قايتارۋ، تارىم ويپاتى جيەگىندە قۇمنان ساقتانۋ، قۇمدى تىزگىندەۋ سياقتى مەملەكەتتىڭ ءتۇيىندى ينجەنەرياسىنا سۇيەنىپ، قۇمايتتانعان جەردەن جالپى 28 ميلليون 375 مىڭ 600 مۋ جەردى تىزگىندەدى. تۇتاس رايوندا جەردىڭ قۇمايتتانۋ جاعدايى اۋىزدىقتالىپ، ءشولدى وڭىرلەردىڭ ەكولوگيالىق ورتاسى تىنباي جاقسارىپ، قۇم - توپىراقتى اۋا رايى ۇزدىكسىز ازايىپ، ءشولدى وڭىرلەردەگى بۇقارانىڭ تۇرمىس ساپاسى كورنەكتى جوعارىلاپ، ”قۇم باسىپ، ادام شەگىنۋدەن“ ”جاسىل جامىلعى كوبەيىپ، قۇم شەگىنۋگە دەيىنگى“ بۇرىلىستى جۇزەگە اسىردى.
تاۋ - وزەننىڭ جاسىلدانۋىنان بۇقارانىڭ بايۋىنا دەيىن
رايونىمىزدا مەملەكەت جەرى جاسىلدانۋىنىڭ ۇزدىكسىز ىلگەرىلەۋىنە ساي، ەكولوگيالىق پايدا سان مىڭداعان وتباسىلارىنا تيىمدىلىك جەتكىزىپ، ادامدار تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدان باعالى بايلىققا يە بولدى.
كەريا اۋدانى ويتوعىراق اۋىلى اپتاپلىقكول قىستاعىندا قىستاق تۇرعىنى ابدۇللا ءماتتوحتى جىڭعىل اراسىنا ەتتى سۇڭعىلا ەگۋ ارقىلى جىلدىق كىرىسىن ءبىر ميلليون يۋان اينالاسىنا جەتكىزىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ قۇمنان ساقتانۋ، قۇمدى تىزگىندەۋىنە ۇلەس قوسىپ عانا قويماي، تاعى توڭىرەگىندەگى قىستاق تۇرعىندارىنان 60 نەشە ادامدى جۇمىستاندىردى.
تاياۋ جىلداردان بەرى كەريا اۋدانى شارۋا وتباسىلارىن قۇمدى بوراننىڭ الدىڭعى جيەگىندەگى تومەن ءتۇسىمدى ەگىنجايدان پايدالانىپ جىڭعىل سياقتى ەكولوگيالىق ورمان وسىرۋگە شابىتتاندىرىپ، جىڭعىل تامىرىنا ەتتى سۇڭعىلانى جالعاپ ەگىپ، ”كولەمدەنگەن، كاسىپ سالالانعان، زالالسىز“ ۇتىمدى دامۋ ۇلگىسىن العاشقى قادامدا قالىپتاستىرىپ، بۇقارانىڭ كىرىسىن ارتتىرۋىنا جاڭا جول اشتى. قازىر كەريا اۋدانىندا كولەمدى تۇتاسقان جىڭعىل قۇمدى بوراندى تەجەيتىن قالتقىعا اينالدى، ەتتى سۇڭعىلا ەگىلگەن القاپ شامامەن 150 مىڭ مۋ بولىپ، ءتۇسىمى جىل سايىن ارتىپ، شارۋالاردىڭ بايۋ جولىن اشتى.
جىڭ اۋدانى ۇلاندانداعاي ءشولىنىڭ قويناۋىندا 20 مىڭ مۋ جەردەگى بەلوكتى تۇت اعاشى كەڭ القاپ جاپ - جاسىل بولىپ جايقالا ءوسىپ، ماڭىنداعى 10 مىڭ مۋلىق قۇنارلى اتىزدى قورعاپ تۇر. ادامدار بەلوكتى تۇت اعاشىنان پايدالانىپ تۇت جاپىراعى شايى، تۇت جەم - ءشوبى سياقتى جوعارى ۇستەمە قۇندى ونىمدەردى اشىپ، ەكولوگيالىق ونىمدىلىك پەن ەكونوميكالىق ونىمدىلىككە بىردەي كەنەلدى.
سارى قۇم قاپتاۋدان جاسىل جەلەك جامىلۋعا دەيىن، جاسىلدىقتى ارتتىرۋدان حالىقتى بايىتۋعا دەيىن، اعاش ەگىپ، ورمان ءوسىرۋدىڭ ىشكەرىلەي اتقارىلۋىنا ىلەسە، شينجياڭنىڭ كەڭ ءشولدى وڭىرلەرىندەگى تىزگىندەۋ وڭىرلەرىنىڭ ورمان، جايلىم بايلىعى ۇزدىكسىز ارتىپ، ءبىر - بىرلەگەن جاسىل قالتقى قالىپتاستىردى. 2021 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن، شينجياڭنىڭ سۇڭعىلا، الاقات، شىرعاناق، روزا گۇلى سياقتى ءشولدى ءوڭىر ەرەكشە ەكونوميكالىق داقىلدارىن ەگۋ اۋماعى ءبىر ميلليون 526 مىڭ 900 مۋعا جەتىپ، جاسىل جامىلعىنىڭ الا كەلگەن ەكولوگيالىق پايداسى سان مىڭداعان وتباسىلارىنا تيىمدىلىك جەتكىزدى.
سانعا ءمان بەرۋدەن سان مەن ساپاعا تەڭ ءمان بەرۋگە دەيىن
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى شينجياڭ كەڭ كولەمدە مەملەكەت جەرىن جاسىلداندىرۋ ارەكەتىن ىشكەرىلەي اتقارىپ، ورمان جەر اۋدانى مەن ورمان قور مولشەرىن بىردەي ارتتىردى. جاڭا داۋىرگە وتكەندە، شينجياڭ «سۋ ارقىلى جاسىلداندىرۋ اۋماعىن بەلگىلەۋ» پرينسيبى نەگىزىندە، جاسىلداندىرۋدىڭ ءتۇيىنىن ىقتاسىن ورماننىڭ ساپاسىن جوعارىلاتۋ مەن ەكولوگيانى قورعاۋدى، قالپىنا كەلتىرۋدى كۇشەيتۋگە قاراي اۋدارىپ، ەگىنجاي ىقتاسىن ورمانى مەن اۋىل - قىستاقتى جاسىلداندىرۋدى، كورىكتەندىرۋدى نەگىز ەتكەن مەملەكەت جەرىن جاسىلداندىرۋ ءىسىن بەلسەنە ىلگەرىلەتتى.
تۇرپان قالاسىندا قۇرعاقشىلىققا، سورعا ءتوزىمدى سەكسەۋىل سوڭعى جىلداردان بەرى اعاش ەگىپ، ورمان وسىرۋدەگى نەگىزگى اعاش تۇرىنە اينالدى.
”بيىل كوكتەمدە تۇرپان قالاسىندا 42 مىڭ 800 مۋ جەرگە اعاش وتىرعىزىلدى، مۇنىڭ ىشىندە 30 مىڭ مۋ جەرگە سەكسەۋىل ەگىلدى“. تۇرپان قالالىق ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ۋاڭ ياۋ بىلاي دەدى: سوڭعى جىلدارى تۇرپان قالاسى ءتىپتى عىلمي تۇردە اعاش ەگىپ، ورمان ءوسىردى. اعاش تۇرلەرىن تاڭداۋدا ەندىگى جەردە بيىك تەرەكتەردى نەگىز ەتپەي، قايتا شولگە شىدامدى جانە بوراننان ساقتاپ قۇمدى تۇراقتاندىرۋ ءونىمى جاقسى سەكسەۋىلدى تاڭدادى. قازىر تۇرپان قالاسىندا سەكسەۋىل ەگىلگەن جەر كولەمى 200 مىڭ مۋدان استى، مۇنىڭ ىشىندە 150 مىڭ مۋ جەرگە ەتتى سۇڭعىلا ەگىلدى.
2021 - جىلى رايونىمىز «عىلمي جاسىلداندىرۋ جونىندەگى اتقارۋ پىكىرىن» شىعارىپ، جاڭا داۋىردەگى مەملەكەت جەرىن جاسىلداندىرۋدىڭ نەگىزگى پرينسيبىن، ياعني قورعاۋدى الدىڭعى ورىنعا قويۋعا، عىلمي جولمەن قالپىنا كەلتىرۋگە تاباندى بولۋ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىستەۋگە، جەر جاعدايىنا قاراي ۇيلەسىمدى جاسىلداندىرۋعا تاباندى بولۋ، ۇنەمدەۋدى الدىڭعى ورىنعا قويۋعا، شاماعا قاراي ىستەۋگە تاباندى بولۋ كەرەكتىگىن ايقىندادى. بۇل بۇدان بىلاي رايونىمىزدىڭ مەملەكەت جەرىن جاسىلداندىرۋدا سانعا ءمان بەرۋدەن سان مەن ساپاعا تەڭ ءمان بەرۋگە قاراي ويىساتىندىعىنان دەرەك بەرەدى.
اتقارۋ پىكىرىنە سايكەس، رايونىمىز سۋ، توپىراق بايلىعى مول وڭىرلەردە ورمان ءوسىرۋ، ءشوپ ەگۋ قارقىنىن تەزدەتىپ، كوگال اۋماعىن ارتتىرادى؛ سۋ، توپىراق بايلىعى تاپشى وڭىرلەردە «ساپانى ءوسىرۋدى» ءتۇيىندى مازمۇن ەتىپ، ورمان، جايلىم بايلىعىن قورعاپ، قالپىنا كەلتىرىپ، جاسىلداندىرۋ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەيدى. بۇدان تىس، جەرگىلىكتى اعاش، ءشوپ تۇرلەرىنەن جانە سورتتى تۇقىمدار مەن جارامدى مايسالاردان پايدالانا وتىرىپ جاسىلداندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ، قالا، اۋىلدى جاسىلداندىرۋدى ۇنەمشىلدىكپەن، ىسكەرلىكپەن ىلگەرىلەتەدى، جاسىلداندىرۋ ساپاسى مەن ونىمدىلىگىن بەكەمدەپ، جوعارىلاتىپ، ورمان ءوسىرۋ، قۋراعان ورماندى قالپىنا كەلتىرۋ تەبىنىن كۇشەيتىپ، ورمان قۇرىلىمى مەن فۋنكتسياسىن جاقسارتىپ، ورمان ەكولوگيالىق جۇيەسىنىڭ ساپاسىن، تۇراقتىلىعىن جانە كومىر قىشقىل گازىن جيناۋ قابىلەتىن جوعارىلاتادى.
«14 - بەسجىلدىق» كەزىندە رايونىمىز ورمان ءوسىرىپ جاسىلداندىرۋدا ەندىگارى تەك جەر اۋدانىن ارتتىرۋعا بوي ۇرمايدى، قايتا ورمان ءوسىرۋ قۇرىلىمىن رەتتەۋ ارقىلى مەملەكەت جەرىن جاسىلداندىرۋدا ساننىڭ ارتۋىنان ساپانىڭ وسۋىنە قاراي ويىسىپ، اناعۇرلىم عىلمي، اناعۇرلىم باياندى بەتالىسقا قاراي دامۋىن ىلگەرىلەتەدى.
