□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى
”ۇلان - قايىر جۇڭحۋا دالاسىن قىزۋ سۇيەتىن ادام، ءسوز جوق، ونىڭ سىلدىراعان ءار بۇلاعىن، ءار سۇيەم جەرىن، شۇعىلالى تاريحىنىڭ ءار پاراعىن سۇيەدى“.
بۇل 30 نەشە جىلدىڭ الدىندا شي جينپيڭ جولداس حىبەيدىڭ جىڭديڭىندا قىزمەتتە تۇرعاندا اعىنان اقتارىلىپ جۇرەگىندەگى تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىگىن بىلدىرگەنى ەدى.
كوپ جىلدان سوڭ ”جۇڭگو“ اتتى الىپ كەمەنىڭ تولقىن جارا العا ىلگەرىلەۋى ءۇشىن تىزگىن ۇستاپ، جول نۇسقاعان باس شۋجي شي جينپيڭ ماقتانىشپەن: ”جۇڭحۋا ۇلتى نەشە مىڭ جىلدىق تاريحىندا جاساعان جانە جالعاستىرعان جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تامىرى جانە جانى“ دەپ جاريالادى.
حۋاشيا وركەنيەتى تاريحىنىڭ اسپانىنا كوز جىبەرىپ، جۇڭحۋا مادەنيەتى مەن جۇڭگو رۋحىنىڭ داۋىرلىك جاۋھارىن شىڭداعان باس شۋجي شي جينپيڭ تەڭدەسسىز باتىل مادەنيەت سەنىمىمەن جۇڭگو حالقىن جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋ جولىندا ارشىندى قاداممەن العا باسۋعا باستاۋدا.
”جۇڭحۋانىڭ بەس مىڭ جىلدىق وركەنيەتى بولماسا، جۇڭگوشا ەرەكشەلىك قايدان بولسىن“
2003 - جىلى 7 - ايدا جىجياڭ حاڭجوۋ قالاسى يۇيحاڭ رايوندىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان حى گۋانشين ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى شي جينپيڭ لاڭجۋ ەسكى جۇرتىنا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە كەلەدى دەگەن حابارلاندىرۋىن تاپسىرىپ الادى.
لاڭجۋ مۇراجايىنداعى شاعىن جيىن زالىندا شي جينپيڭ لاڭجۋ مادەنيەتىن قورعاۋ تۋرالى دەرەكتى فيلمدى كورىپ شىعىپ، جاعدايدان مالىمەتتى تىڭدايدى.
بۇل كەزدەگى لاڭجۋ قورعاۋ مەن دامىتۋدىڭ وتكەلەگىندە تۇرعان بولاتىن. 30دان استام تاس كەنى ورنالاسقان ەسكى جۇرت اۋماعىنىڭ شۋىلى قاتتى، شاڭ - توزاڭى قالىڭ ەدى. جەرگىلىكتى بۇقارا ۇيدەگى ۇستەل - ورىندىقتى جارتى كۇن سۇرتپەسەڭ بەتىنە جازۋ جازىپ، سۋرەت سالا بەرەسىڭ دەپ ازىلدەيتىن، ارحەولوگتار وسى اۋماقتى ”شايقاس مايدانىنداعىداي زەڭبىرەك داۋىسى گۇرسىلدەپ جاتادى“ دەپ اشىنا سىنعا الاتىن.
”لاڭجۋ ەسكى جۇرتى جۇڭحۋانىڭ بەس مىڭ جىلدىق وركەنيەت تاريحىن بۇلتارتپاي دالەلدەيتىن قاسيەتتى جەر، ىلۋدە ءبىر كەزدەسەتىن باعالى بايلىق، ءبىز ونى، ءسوز جوق، جاقسى قورعاۋىمىز كەرەك“! - دەدى شي جينپيڭ كەسەتە.
لاڭجۋ ”زەڭبىرەك گۇرسىلىنەن“ تىم - تىرس تىنىشتىققا ورالىپ، مانات تاۋ جاسىل ءتۇسىن قايتا جامىلدى.
2016 - جىلى 4 ارحەولوگ باس شۋجي شي جينپيڭگە حات جازىپ، لاڭجۋ ەسكى جۇرتىن ەرتەرەك ”دۇنيە جۇزىلىك مادەنيەت مۇرالارى تىزىمىنە ەنگىزۋگە ءوتىنىش بەرۋگە“ قۋزاۋ سالۋدى ءۇمىت ەتتى. باس شۋجي: ”ەرتە زاماننان قالعان ەسكى جۇرتتاردى ءونىمدى قورعاۋدى كۇشەيتىپ، جۇيەلى ارحەولوگيالىق اشۋ جۇمىستارىن ءتۇيىندى تۇردە جۇرگىزىپ، جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ۇزاق تاريحى مەن باعالى قۇندىلىعى تۋرالى تانىمدى ۇزدىكسىز تەرەڭدەتۋ كەرەك“ دەپ ارنايى ماڭىزدى نۇسقاۋ بەردى.
3 جىلدان سوڭ، لاڭجۋ بايىرعى قالا جۇرتى «دۇنيە جۇزىلىك مۇرالارى تىزىمىنە» ەندى، جۇڭحۋانىڭ بەس مىڭ جىلدان اساتىن وركەنيەت تاريحىن ناقتى دالەلدەيتىن ەڭ تىكە، ەڭ پارمەندى وسى ايعاق وسىدان سوڭ حالىقارالىق قوعامنىڭ ءتىپتى كەڭ نازارىنا ءىلىندى.
قانشالىق الىستاعى وتكەنگە كوز جىبەرە الساڭ، سونشالىق الىس بولاشاقتى كورە الاسىڭ.
”ءبىز قايدان كەلدىك؟ ءبىز قايدا بارامىز؟ جۇڭگو بۇگىنگى كۇنگە جەتكەندە، بىزدە وسىنداي تاريحي سەزىم بولۋ كەرەك دەپ وزىمە ءسات سايىن ەسكەرتىپ وتىرامىن...“. پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، باس شۋجي شي جينپيڭ باتىل مادەنيەت سانالىلىعىمەن جانە سەنىممەن جۇڭگو حالقىن جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋ جولىنا قادام تاستاۋعا باستادى.
2013 - جىلى 11 - ايدا شاندۇڭنىڭ چۇيفۋ قالاسىندا كۇڭزى سارايى مەن كۇڭزى زەرتتەۋ مەكەمەسىنە بارىپ قىزمەت تەكسەرىپ، «كۇڭزى مەكتەبى ناقىلدارىنىڭ جالپىلىق تۇسىندىرمەسى»، «كۇڭزى تاعىلىمىنىڭ تۇسىندىرمەسى» دەگەن 2 كىتاپتى كورىپ، باس شۋجي ۇلكەن قىزىعۋشىلىقپەن قولىنا الىپ: ”بۇل 2 كىتاپتى مەن ىجداعاتپەن قاراپ شىعۋىم كەرەك ەكەن“، - دەدى.
2014 - جىلى 9 - ايدىڭ 24 - كۇنى، بەيجيڭ حالىق سارايى.
كۇڭزىنىڭ دۇنيەگە كەلگەندىگىنىڭ 2565 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ ماقساتىنداعى حالىقارالىق عىلمي زەرتتەۋ - تالقى جينالىسى جانە حالىقارالىق كۇڭزىشىلدىق بىرلەستىگىنىڭ 5 - كەزەكتى مۇشەلەر جينالىسىنا قاتىناسقان وقىمىستىلار جينالىسقا قاتىسۋعا ءبىر ەرەكشە قوناق − جۇڭگونىڭ مەملەكەت ءتوراعاسى شي جينپيڭنىڭ كەلگەنىن بايقاپ، تاڭ - تاماشا بولدى.
”نيەتتەس ساپارلاسىڭ الىس ساپاردان كەلسە، قۋانىپ قالمايسىڭ با“. باس شۋجي «كۇڭزى تاعىلىمىنداعى» بەتاشار سوزدەن دايەكسوز كەلتىرىپ، ءار ەلدەن كەلگەن سيلى قوناقتاردى قارسى الۋ ءسوزىنىڭ باسى ەتتى.
2021 - جىلى 3 - ايدا ۋ - يشان تاۋىنىڭ جيۋچۇي وزەنشەسىنىڭ جاعاسىندا باس شۋجي شي جينپيڭ جۋشي باقشاسىنا كىردى.
”ىشكە قاراي ءتۇزۋ ءجۇرىپ وتىرىپ، ەڭ تۇكپىردەگى ءبىر بولمەلى ۇيگە كەلىپ، قابىرعاعا باسىلعان’مەملەكەت حالىقتى نەگىز ەتەدى، سونداي - اق حالىق ءۇشىن قۇرىلادى‘ دەگەن ءسوزدى كورگەن باس شۋجي ۇزاق ايالداپ، كوپ ءۇڭىلدى، ول ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسىنىڭ توپتىق ۇيرەنۋىندە وسى ءسوزدى دايەكسوز ەتكەن ەدى“. وسى ءساتتى ەسىنە العاندا، فۋجيان ولكەسى ادەبيەت جانە تاريح زەرتتەۋ سارايىنىڭ قىزمەتكەرى جاڭ جيانگۋاڭ مۇنىڭ وزىنە تەرەڭ اسەر قالدىرعانىن ايتادى.
”جۇڭحۋانىڭ بەس مىڭ جىلدىق وركەنيەتى بولماسا، جۇڭگولىق ەرەكشەلىك قايدان بولسىن؟ جۇڭگولىق ەرەكشەلىك بولماسا، ءبىزدىڭ بۇگىنگى وسىنشاما تابىستى بولعان جۇڭگوشا سوتسياليزم جولىمىز قايدان بولسىن“؟
بۇرىنعىدان عيبىرات الىپ، بولاشاققا جول اشقان باس شۋجي تەرەڭ وي جۇگىرتتى: ”ءبىز جۇڭحۋانىڭ بەس مىڭ جىلدىق وركەنيەتىنىڭ جاۋھارىن جاڭعىرتۋعا ايرىقشا ءمان بەرىپ، تاڭداۋلى، ءداستۇرلى مادەنيەتتى اسقاقتاتۋدى ماركسيزمدىك تۇرعىمەن، كوزقاراسپەن، ادىسپەن ۇشتاستىرىپ، جۇڭگوشا سوتسياليزم جولىمەن بۇلجىماي ءجۇرۋىمىز كەرەك“.
جۇڭحۋانىڭ بەس مىڭ جىلدىق وركەنيەتىنىڭ بيىگىندە تۇرىپ، جۇڭگوشا سوتسياليزم ۇلى ءىسىنىڭ جاڭا جاعدايىن اشىپ، ”ءوز جولىمىزبەن جۇرگەندىگىمىزدەن“ كۇشتى سەنىمگە يە بولدىق.
بۇل سەنىم ۇرپاقتان - ۇرپاققا سونبەي لاۋلاعان جۇڭحۋا وركەنيەتىنەن باستاۋ الادى.
باس شۋجي شي جينپيڭ: ”جۇڭگو كوممۋنيستەرى قاشاندا جۇڭگونىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ ادال مۇراگەرلەرى جانە اسقاقتاتۋشىلارى“، - دەدى.
دۇنحۋاڭ − الەم وركەنيەتىنىڭ ۇزاق كوشىندەگى جارقىراعان مەرۋەرت. ”دۇنحۋاڭ ارۋى“ فان جينشى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ العاش رەت وزىمەن قول الىسقان ءساتىن ۇمىتپاق ەمەس.
2013 - جىلى 4 - ايدا فان جينشى بەيجيڭگە بارىپ مەملەكەتتىك ەڭبەك ۇلگىلەرىنىڭ ۋاكىلدەرى اڭگىمە ماجىلىسىنە قاتىناستى. باس شۋجي شي جينپيڭ ونىڭ الدىنا كەلىپ، كۇلىمسىرەپ: ”سەن دۇنحۋاڭ تانۋ تۋرالى زەرتتەۋمەن اينالىساسىڭ عوي“، - دەدى.
”ءبىر مەملەكەتتە قانشاما ادام، قانشاما ءىس بار عوي، ال باس شۋجيدىڭ مەنىڭ دۇنحۋاڭ تانۋ تۋرالى زەرتتەۋمەن اينالىساتىنىمدى بىلەتىندىگى، شىنىندا، كىسىنى ءتانتى ەتەدى“. سول ءسات ءالى كۇنگە دەيىن فان جينشىنىڭ ەسىندە.
بەيجيڭنەن دۇنحۋاڭعا دەيىن، باس شۋجي شي جينپيڭ فان جينشىمەن 5 مارتە قول الىسىپتى، قول الىسىپ، جۇرەك توعىستىرعان قامقورلىق جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ وتىن وشىرمەي جالعاستىرۋعا ىنتالاندىردى.
”دۇنحۋاڭ مادەنيەتى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ مادەنيەت سەنىمىن كورسەتتى“، ”وزىنە تولىق سەنىم ارتقان وركەنيەت قانا ءوز ۇلتىنىڭ ەرەكشەلىگىن ساقتاۋمەن بىرگە، ءار الۋان تۇرلىشە وركەنيەتتەردى قۇشاعىنا سيعىزىپ، ولاردان ۇلگى الىپ، ءنار قابىلداي الادى“.
بۇل سەنىم كوركەمدىكتى ورتاقتاساتىن دارقان پەيىلدەن باستاۋ الادى.
2019 - جىلى 11 - اي، افينا اكروپوليا مۇراجايى. گرەتسيادا ساپاردا جۇرگەن باس شۋجي شي جينپيڭ وسى اراعا كەلدى.
”كريتيوس بالا“ ءمۇسىنى الدىندا ول ايالدادى.
”ويعا شومعان افينا“ بارەلەفى الدىندا ول تاعى كىدىردى.
”ول سوعىستىڭ ءمانى، زايىرى، قايدا ەكەندىگى جايلى ويلانۋدا“. شي جينپيڭ جانىنداعى گرەتسيا زۇڭتۇڭىنا ”قارۋ سىلتەسپەۋ“ تۋرالى جۇڭگو ءتامسىلىن باياندادى، زۇڭتۇڭ قۇلاق قويا تىڭداپ، توقتاۋسىز باسىن يزەپ قۇپتايتىندىعىن ءبىلدىردى.
” سورپانىڭ ءتىل ءۇيىرۋى ونىڭ ءار ءتۇرلى دامدەردى بىرىكتىرە الۋىندا“. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ نازارىندا وركەنيەتتەر ارالاسۋ ارقىلى الۋان بوياۋمەن ايشىقتالادى، وركەنيەتتەر ءبىر - بىرىنەن ۇلگى الۋ ارقىلى مايەكتەنەدى. وركەنيەتتەر وزگەشەلىگى الەمدەگى قاقتىعىستاردىڭ قاينارى بولماي، قايتا ادامزات وركەنيەتى العا باسۋىنىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالۋى ءتيىس.
ادىلەتتىڭ داڭعىل جولىمەن جۇرسەڭ، دۇنيە كوپكە ورتاق بولادى. جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ كەنىشتى توپىراعىنا تامىر جايعان جۇڭگوشا سوتسياليزم سارا جولى داڭعىل، ءدۇبىرلى.
”ءبىر ءتۇزىمنىڭ، ءبىر ءتۇرلى كۇشتىڭ العاباسار الدە كەرتارتپا ەكەندىگىنە باعا بەرۋدەگى ماڭىزدى ءبىر ءتۇيىن − ونىڭ تاريحقا، مادەنيەتكە ۇستانعان پەيىلىنە قاراۋ كەرەك“
2800 جىلدان اسا ۋاقىت تولقىنى شايعان پيڭياۋ بايىرعى قالاسى 2022 - جىلى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا ءبىر سيلى قوناقتى قارسى الدى.
يىڭشۇن قاقپاسىندا كولىكتەن تۇسكەن باس شۋجي شي جينپيڭ قالاعا جاياۋ كىرىپ، پيڭياۋ بايىرعى قالاسىنداعى تاريحتان قالعان تام - تۇم ەستەلىكتەردى سەزىندى. قالا قورعانىنا شىعىپ، قالانىڭ جالپى كورىنىسىنە بيىكتەن كوز جىبەرىپ، پيڭياۋ اۋداندىق باسقارمادا بايىرعى قالانىڭ تاريحي وزگەرىسىمەن تانىستى... ول تەرەڭنەن تولعاپ: ” تاريحتى قادىرلەۋ، مادەنيەتتى قادىرلەۋ، ەكولوگيانى قادىرلەۋ كەرەك“، - دەدى.
وسىدان ءبىر ايدان استام ۋاقىت بۇرىن جاڭا ءبىر جىلداعى جۇڭگونىڭ ەكونوميكالىق دامۋى جونىندە ورنالاستىرۋ جاساعان ورتالىقتىڭ ەكونوميكالىق قىزمەت ماجىلىسىندە باس شۋجي وسى 3 ”قادىرلەۋ“ دەگەن سوزبەن ماجىلىسكە قاتىناسقان جولداستارعا ەسكەرتۋ جاسادى: ”باسشى كادرلار ەكونوميكالىق قىزمەتكە باسشىلىق ەتۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋدا تەك ازىن - اۋلاق ەكونوميكالىق بىلىمدەردى، عىلىم بىلىمدەرىن عانا ءبىلۋ ازدىق ەتەدى، تاعى، ءسوز جوق، تاريح بىلىمدەرىن ۇيرەنىپ، مادەنيەتتىڭ ۇلتانىن قالىڭداتىپ، ەكولوگيالىق كوزقاراستى كۇشەيتۋ كەرەك“.
ۇلكەن اقيقاتتى ءبىلۋ ءۇشىن، ءسوز جوق، الدىمەن تاريحتى وقىپ ءتۇسىنۋ كەرەك.
فۋجياننىڭ نيڭدى ايماعىندا ايماقتىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان كەزىندە شي جينپيڭنىڭ ءبىر تالابى قىزمەتتەستەرىن ”تاڭ قالدىرعان“ ەدى.
شياپۋعا بارىپ اۋىلعا ءتۇسىپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەندە، سول كەزدەگى ايماقتىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى چىن زىڭگۋاڭ شي جينپيڭنىڭ اۋدان شەجىرەسىن ءسۇيىپ وقيتىنىن ءبىلىپ، وعان ارنايى تۇردە «شياپۋ اۋدانىنىڭ شەجىرەسى» دەگەن كىتاپتى بەرەدى. سول كۇنى تۇندە شي جينپيڭ چىن زىڭگۋاڭعا كەلىپ: ”سەن ماعان فۋنيڭ ورداسىنىڭ وردا شەجىرەسىنەن بىرەۋىن تاۋىپ بەرشى“، - دەيدى.
ميندۇڭ ءوڭىرى ەرتە زاماندا فۋنيڭ ورداسى دەپ اتالاتىن. سوندا چىن زىڭگۋاڭ ”تاڭ - تاماشا بولدى“: ”بۇل وردا شەجىرەسىن قايدان تابامىن؟ بازاردان تابىلمايدى عوي، سونىمەن ءبىر مادەنيەت سارايىنان ىزدەۋگە ادام جىبەردىك“.
اقىرى، شىنىمەن، سول كىتاپتان بىرەۋى تابىلادى. چىن زىڭگۋاڭ: ”شي شۋجي، ءبىز تاڭ اتقاننان كەش باتقانشا شاپقىلاپ ارىپ - شارشاپ جۇرەمىز، ءسىز ءتۇن اسىرىپ كىتاپ كورەمىن دەيسىز، زورىعىپ كەتپەيسىز بە“؟ - دەپ سۇرايدى.
سوندا شي جينپيڭ: ”زىڭگۋاڭ جولداس، ءبىزدىڭ ءبۇيتىپ جاعداي تەكسەرىپ، مالىمەت تىڭداعانىمىز ازدىق ەتەدى، تاريحقا دا قاراۋىمىز كەرەك. ءبىر اۋداننىڭ تاريحى اۋدان شەجىرەسىندە ەڭ جاقسى كورىنىس تابادى، وردا شەجىرەسى بولسا، ءتىپتى جان - جاقتى بولادى، ونىڭ ىشىندە ۇنامدى تۇلعالار دا، ۇنامسىز تۇلعالار دا جازىلادى، ءبىز ونان بۇل جەردە قانداي ىستەر بولعاندىعىن ءبىر قاراپ بىلە الامىز، ءسويتىپ، ونان بەلگىلى ۇلگى - عيبىرات الۋىمىزعا بولادى“، - دەيدى.
تاريحتان تاجىريبە - پاراسات قابىلداپ، ونى باسقارۋ ستراتەگياسىنا ساباقتاستىردى.
2012 - جىلى 12 - ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس شۋجيى بولىپ سايلانعانىنا ۇزاق بولماعان شي جينپيڭ ءارقايسى دەموكراتيالىق پارتيا - توپتاردىڭ ورتالىق كوميتەتتەرىنە جانە مەملەكەتتىك ساۋدا - ونەركاسىپشىلەر بىرلەستىگىنە بارعان كەزدە سوناۋ جىلدارداعى ماۋ زىدۇڭ مەن حۋاڭ يانپەيدىڭ تىنىشتىق − بىلىقپالىق، گۇلدەنۋ − قۇلدىراۋ سىندى تاريح پەريودىنان قالاي اتتاپ ءوتۋ تۋرالى ايگىلى ديالوگى جايلى ءسوز قوزعادى.
پارتيا 19 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ التىنشى جالپى ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ ”جەر تولەدەگى ديالوگتى“ تاعى ءبىر مارتە اۋىزعا الدى: ”ماۋ زىدۇڭ جولداس يان - انداعى جەر تولەدە مۇنىڭ ءبىرىنشى جاۋابىن بەرگەن بولاتىن، ياعني ’تەك حالىق ۇكىمەتتى باقىلاعاندا عانا، ۇكىمەت بوساڭسي المايدى‘. 100 جىلدىق كۇرەس، اسىرەسە، پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرگى جاڭا اماليات ارقىلى پارتيامىز مۇنىڭ تاعى ەكىنشى جاۋابىن بەردى، ياعني وزىنە - ءوزى توڭكەرىس جاساۋ“.
تاريح جۇلگە - جەلىسى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ نازارىندا ەرەكشە ”باعالاۋ ولشەمى“ سانالادى.
فۋجوۋداعى ءۇش دۇكەن، جەتى كوشەنىڭ سولتۇستىك جيەگىندە لين جۋەميننىڭ كونە تۇراعى قان بازاردا تىنىش مۇلگىپ تۇر، ەسىكتىڭ الدىندا مەملەكەتتىك ءتۇيىندى مادەني ەسكەرتكىش قورعاۋ ورنى جانە فۋجوۋ قالالىق مادەني ەسكەرتكىش قورعاۋ ورنى دەگەن 2 تاس قۇلپىتاس ورناتىلىپتى.
ارلى - بەرلى وتكەن ساياحاتشىلار قالانىڭ مادەني ەسكەرتكىش قورعاۋ قۇلپىتاسىنا كەزىندە تەگەنەدەي ۇلكەندىكتە ”شاعىلسىن“ دەگەن جازۋ جازىلعانىن بىلە بەرمەيدى.
ول كەزدە شىعىس وڭتۇستىك تەڭىز جاعالاۋىنا ورنالاسقان، قالا قۇرىلىسىنىڭ داۋىرلەگەن مەزگىلىنە تۋرا كەلگەن فۋجوۋدا ”اشۋ“ مەن ”شاعۋ، سالۋ“ داۋرەندەپ تۇرعان ەدى.
1991 - جىلى 3 - ايدا سول كەزدە فۋجوۋ قالالىق پارتكومنىڭ شۋجيى مىندەتىندەگى شي جينپيڭ لين جۋەميننىڭ كونە تۇراعىندا مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ قىزمەتى تۋرالى جۇمىس باسىندا ءىس ءبىتىرۋ ءماجىلىسىن اشتى.
ارتقى زال ءدالىزىنىڭ الدىندا شي جينپيڭ سول كەزدەگى فۋجوۋ قالاسىنىڭ مادەني ەسكەرتكىشتەردى باسقارۋ كوميتەتىنىڭ ۇنەمىلىك ىستەرگە جاۋاپتى ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى حۋاڭ چيچۋاننان: ”لاۋحۋاڭ، بۇل لين جۋەميننىڭ كونە تۇراعى ما“؟ - دەپ سۇرادى.
”سولاي، ءبىز تۇرعان جەر لين جۋەميننىڭ كونە تۇراعىنىڭ ۇلكەن زالى“.
”جارايدى، ءبىز ونى قورعاۋدى ۇيعارامىز، وعان جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز“.
بۇل قىسقا ديالوگ لين جۋەميننىڭ كونە تۇراعىنىڭ تاعدىرىن تۇبەگەيلى وڭالتتى.
”ءبىر ءتۇزىمنىڭ، ءبىر ءتۇرلى كۇشتىڭ العاباسار الدە كەرتارتپا ەكەندىگىنە باعا بەرۋدەگى ماڭىزدى ءبىر ءتۇيىن − ونىڭ تاريحقا، مادەنيەتكە ۇستانعان پەيىلىنە قاراۋ كەرەك“.
شي جينپيڭ كەزىندە تەرەڭنەن تولعاپ بىلاي دەگەن ەدى: ”ءبىر اۋماقتىڭ سۋى مەن توپىراعى سول اۋماقتىڭ جۇرتىن اسىرايدى، بۇگىنگى دامۋ كەشەگى وتكەن تاريحتىڭ جالعاسى. بەلگىلى ءبىر جەردەگى پارتيا، ۇكىمەت ورىندارىنىڭ باسشىسى بولعان ادام، ءسوز جوق، سول جەردىڭ تاريحي وزگەرىسىن، تاريحي مادەنيەتىن، تاريحي تۇلعالارىن جانە ءداستۇرلى كلاسسيكالىق، ايگىلى جازبالارىن ءبىلۋى كەرەك، كەيبىرىن، اۋەلى، كۇش جۇمساپ جاتتاپ الۋ، بۇلاردى سول جەردىڭ مادەنيەت تانىسقىسى ەتۋ كەرەك“.
ايدىندى ۋاقىت - كەڭىستىك ولشەمىندە باس شۋجي شي جينپيڭ ۇلتتىڭ گۇلدەنۋى مەن ادامزاتتىڭ العا باسۋى جايلى تەرەڭ تاقىرىپقا وي جۇگىرتتى.
”سەن قايدان كەلدىڭ“؟
”مالىمەت، باس شۋجي، مەن جۇڭگو مادەنيەت مۇرالارىن زەرتتەۋ مەكەمەسىندەگى چياۋ يۇنفيمىن، حيۋا بايىرعى قالاسىنداعى تاريحي كونە جۇرتتاردى قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ نىسانىنا جاۋاپتىمىن“.
”مادەني ەسكەرتكىشتەردى، ءسوز جوق، جاقسى قورعاۋ كەرەك“.
2016 - جىلى 6 - ايدىڭ 22 - كۇنى، وزبەكستاننىڭ تاشكەنت قالاسى. قاربالاس مەملەكەتتىك ساپار بارىسىندا باس شۋجي شي جينپيڭ ارنايى ۋاقىت شىعارىپ، ءوزى تۇسكەن قوناق ۇيدە وزبەكستاندا مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ جانە ارحەولوگيالىق سەلبەستىك ورناتۋ جۇمىسىمەن اينالىسىپ جۇرگەن جۇڭگو جاقتىڭ مادەني ەسكەرتكىش، ارحەولوگيا قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسىپ، ءار ادامنىڭ اتى - ءجونىن جانە وزبەكستاندا اينالىساتىن نىسانىنىڭ مازمۇنىن ىقىلاسپەن سۇراپ ۇعىستى.
بۇل كوپشىلىكتى تاڭ قالدىرعان توسىن ورنالاستىرۋ ەدى.
”سول كەزدە ءبىز وزبەكستاننىڭ ءار شەبىندەگى جۇڭگولىق قىزمەتكەرلەرمەن بىرگە باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ توپتىق كەزدەسۋىن كۇتىپ تۇرعان ەدىك. باس شۋجي شي جينپيڭ ءبىزدى بولەك قابىلدايدى دەگەن توسىن حابارلاندىرۋ تاپسىرىپ الدىق“! سول كەزدەگى جاعدايدى ەسكە العاندا، چياۋ يۇنفيدىڭ كوڭىلى كۇنى بۇگىنگە دەيىن تولقىپ كەتەدى.
مادەنيەتتىڭ تاڭباسى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ەل باسقارۋداعى سان سالاعا ءسىڭدى.
جۇيەلى دە اۋقىمدى جۇرگىزىپ، شات - شادىمان بەينەگە شوماتىن ءداستۇر باسقارۋ جۇيەسىنە، باسقارۋ قابىلەتىنە ەتيكالىق كۇش بەرىپ، جۇڭگوشا سوتسياليزم ءتۇزىمىنىڭ كۇننەن - كۇنگە تولىسىپ، قالىپتانۋىنا جەتەكشىلىك ەتتى؛ ۋاقىت سايىن جاڭالىق اشۋ، كۇن سايىن تۇلەۋ، اي سايىن جاڭارۋ رۋحى رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋدى دامىلسىز تەرەڭدەي ىلگەرىلەتۋگە ىنتالاندىردى؛ جول ۇستانۋدا زاڭدىلىققا قۇرمەت ەتۋ، تابيعات پەن ادامنىڭ بىرلىگىن ساقتاۋ فيلوسوفياسى جاڭالىق اشا دامۋ، سايكەستى دامۋ، جاسىل دامۋ، اشىق دامۋ، بىرگە يگىلىكتەنەتىن دامۋ سىندى جاڭا دامۋ ۇستانىمىنا ءسىڭىرىلدى...
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ جەتەكشىلىگىندە، جۇڭگوشا ەرەكشەلىككە، جۇڭگوشا ستيلگە، جۇڭگوشا مانەرگە يە مەملەكەت باسقارۋ كۇن سايىن تولىسا ءتۇستى.
”رۋحاني جاقتا بەلگىلى بيىككە جەتكەندە عانا، وسى ۇلت تاريحتىڭ جويقىن تولقىنىندا قاسقايىپ تۇرىپ، ەرلىكپەن العا ىلگەرىلەي الادى“
2022 - جىلى 4 - ايدىڭ 25 - كۇنى جۇڭگو حالىق داشۋەسىنىڭ وقۋشىسى ۋاڭ تۇڭتۇڭ جاڭا ”پارتالاسىن“ − باس شۋجي شي جينپيڭدى قۋانا كوردى.
بۇل كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ جۇڭگو حالىق داشۋەسىنىڭ يدەيا - ساياسي ساباقحاناسىنا كىرىپ، جاس وقۋشىلارمەن قورالانا وتىرىپ، جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ رۋحاني شەجىرەسىن كەڭەستى.
”وسى ەرەكشە ’پارتالاس‘ توتەنشە مەيىرىمدى“، - دەدى ۋاڭ تۇڭتۇڭ كوڭىلىندەگى تەبىرەنىستى جاسىرا الماي.
رۋح جونىندە باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ويى تەرەڭ: رۋح ءبىر ۇلتتىڭ باياندى ءومىر ءسۇرۋىنىڭ جانى، رۋحاني جاقتا بەلگىلى بيىككە جەتكەندە عانا، وسى ۇلت تاريحتىڭ جويقىن تولقىنىندا قاسقايىپ تۇرىپ، ەرلىكپەن العا ىلگەرىلەي الادى.
بالا كەزىندە «يۋەفيدىڭ شەشەسىنىڭ جازۋ شەگۋىن» وقىپ، ”ادالدىقپەن وتاننىڭ ءۇمىتىن اقتاۋدى“ ءومىر بويى ۇمتىلاتىن نىساناسى ەتتى. وسى جولدا رۋح جايىنداعى ىزدەنىس قاشاندا شي جينپيڭنىڭ جۇرەگىنەن وشپەدى.
بۇل حالىق سارايى جينسى زالىنىڭ ىشىندەگى اسەرلى كورىنىس:
”وسىنشا جاسقا كەلسەڭىزدەر دە، دەنساۋلىقتارىڭىزدا ايتار جوق ەكەن. تۇرەگەلىپ تۇرماي، بەرى كەلىپ وتىرىڭىزدار“.
2017 - جىلى 11 - ايدىڭ 17 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ رۋحاني وركەنيەت قۇرىلىسى جونىندەگى مەملەكەتتىك ماداقتاۋ - سيلاۋ جينالىسىنا قاتىناسقان ۋاكىلدەرمەن توپتىق سۋرەتكە ءتۇسىپ، حۋاڭ شۇيحۋا مەن حۋاڭ دافانىڭ جاسى ۇلعايىپ قالعاندىعىن كورىپ، ولاردى قامقورلىقپەن قاسىنا وتىرعىزدى.
ەكەۋى كونبەي باس تارتسا دا، باس شۋجي قايتا - قايتا ۇسىنىسپەن: ”كەلىڭىزدەر! قىسىلىپ وتىرا سالايىق، وسىلاي بولسىن“.
مۇنداي ءىس حىبەيدىڭ شىجياجۋاڭىندا دا تۋىلعان ەدى.
2013 - جىلى 7 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ حىبەيدا پارتيانىڭ بۇقارالىق لۋشيان تاربيەسى، امالياتتىق قيمىلىنا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، جەتەكشىلىك ەتتى. توپتىق سۋرەتكە تۇسكەندە، ول 80 جاستان اسقان ءبىر قارت جولداستىڭ اسا تاياق ۇستاپ ءبىر جاقتا تۇرعاندىعىن كورە سالىپ: ”وسىنشا قارت كىسىنىڭ ارت جاقتا تۇرعانى نەسى؟ قانەكي، ورىندىق قوسىپ، قارت جولداستى الدىعا وتىرعىزايىق!“، - دەدى.
ادەپپەن قۇرمەتتەيتىن اسىل مىنەز، قارتتاردى قادىرلەۋ، قارتتاردى قۇرمەتتەۋ − جۇڭحۋا مادەنيەتىندەگى ءداستۇرلى اسىل قاسيەت، بۇل شي جينپيڭنىڭ بويىندا ونداعان جىل بويى باستان - اياق ساقتالىپ كەلدى. تالاي رەت ءوز باسىنان ونەگە كورسەتىپ ءمورالدى قاستەرلەپ، ىزگىلىككە ۇمتىلۋدى سالتقا اينالدىردى.
فۋجوۋ لين زىشۇيدىڭ اۋىلى. سول ءبىر شاقتا ءوز كەزىندە لين زىشۇيدىڭ ءۇي - جايى سياقتى ەسكى جۇرتتار تالاي جىل جوندەلمەي، اۋىر دارەجەدە بۇلىنگەن بولاتىن.
1990 - جىلى 5 - ايدا بىرەۋ اقپارات مەديالارىنا حات جازىپ، لين زىشۇيدىڭ بايىرعى تۇراعى مەن قابىرىن قورعاۋدا ماسەلە ساقتالىپ وتىرعاندىعىن اڭىس ەتەدى.
سول جىلى 6 - ايدا شي جينپيڭ فۋجوۋعا بارىپ مىندەتكە وتىرعان سوڭ كوپ وتپەي، لين زىشۇي ەسكەرتكىش سارايىنا بارىپ ەسكى جۇرتتىڭ قورعالۋ احۋالىن ۇعىسادى، سودان كەيىن ءۇرتىس بىرنەشە جىل لين زىشۇيدىڭ ەسكى جۇرتىن قالپىنا كەلتىرۋ جانە قورعاۋ قىزمەتى جونىندەگى ارناۋلى تاقىرىپتىق ماجىلىسكە قاتىناسىپ، ءماجىلىستى باسقاردى.
1995 - جىلى 6 - ايدا سول كەزدە فۋجوۋ قالالىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭ لين زىشۇيدىڭ مىس ءمۇسىنىن اشۋ سالتىنا قاتىناسىپ، تەبىرەنە بىلاي دەيدى: ”بۇگىن اۋىلىمىز حالقىنىڭ لين زىشۇيدىڭ مىس ءمۇسىنىن تۇرعىزۋى ءوزىن جىگەرلەندىرىپ، كەيىنگىلەردى تاربيەلەپ، لين زىشۇيدىڭ ءون - بويىندا بەينەلەنگەن جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى رۋحىن ماڭگى ساۋلەلەندىرە بەرۋ ءۇشىن بولىپ وتىر“.
رۋح جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىندە قامتىلىپ قالماستان، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ حالىققا باسشىلىق ەتىپ توڭكەرىس، قۇرىلىس، رەفورما جۇرگىزگەن داڭقتى جىلدارىنا ويىپ جازىلعان.
2021 - جىلى 4 - ايدىڭ 25 - كۇنى گۋاڭشيدەگى قىزىل ارميا ۇزاق جورىعىنىڭ شياڭجياڭ شايقاسى ەسكەرتكىش سارايى.
«چىن شۋشياڭ» ماي بوياۋلى سۋرەتىنىڭ الدىنا كەلگەن باس شۋجي شي جينپيڭ ۇزاق ۋاقىت ۇڭىلە قارادى.
ماي بوياۋلى سۋرەتتە چىن شۋشياڭ زۋزادا جاتىر، دەنەسىنەن قان سۋداي اعىپ تۇر. قىزىل ارميانىڭ نەگىزگى كۇشىنىڭ وزەننەن ءوتۋىن قورعاۋ ءۇشىن اۋىر جارالانعان وسى شىجاڭ قۇربان بولعان كەزدە نەبارى 29 جاستا عانا ەدى.
”ءتورت قۇرساۋ شەبى قاي جەردە“، ”شياڭجياڭ وزەنى قانشالىق تەرەڭ“، ”وسى جولعى شايقاستا قانشا قىزىل ارميا جاۋىنگەرى قۇربان بولدى“... باس شۋجي مۇقياتتىلىقپەن كورىپ، تاپتەشتەي سۇراپ جاتتى.
”ەگەر وسى ءبىر توپ العان بەتتەن قايتپاعان، ءولىمدى ەلەڭ قۇرلى كورمەگەن قىزىل ارميا قولباسىلارى مەن جاۋىنگەرلەرى بولماعاندا، قىزىل ارميا جاۋدىڭ قۇرساۋ شەبىن قالاي بۇزىپ شىعا الار ەدى، ونىڭ ۇستىنە بۇزىپ شىعۋ ءۇشىن سونشاما زور قۇرباندىق بەرسە دە، ولار توز - توزى شىعىپ كەتپەدى. مۇندا نەگە سۇيەنگەن؟ ولار ءدال مۇرات - سەنىمنىڭ كۇشىنە سۇيەنگەن“!
قاراپايىم سوزدەر تەبىندى رۋحاني ۇلى كۇش قاۋلاتتى.
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 1 - قۇرىلتايىنىڭ ءماجىلىس ورنىنا كەلگەندە، باس شۋجي شي جينپيڭ ونى ”جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ رۋحاني مەكەنى“ دەپ اتادى؛ جيۋچۋان جاساندى سەرىك ۇشىرۋ ورتالىعىندا كوپشىلىكتى ”’ەكى بومبى، ءبىر جاساندى سەرىك‘ رۋحىن، عارىشقا ادام الىپ ۇشۋ رۋحىن جانە ’شىعىس جەلى رۋحىن‘ ساۋلەلەندىرۋگە“ جىگەرلەندىردى؛ شىنجىن ەكونوميكالىق ەرەكشە رايونى قۇرىلعاندىعىنىڭ 40 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ جينالىسىنا قاتىناسقاندا، شىنجىننىڭ ”جۇڭگوشا سوتسياليزمنىڭ ءبىر پاراق اق قاعازعا تۇسكەن تارتىمدى كارتيناسى“ ەكەندىگىن اتاپ كورسەتتى...
”ءزاۋلىم عيماراتتار ەلىمىزدىڭ بايتاق دالاسىنىڭ بارلىق جەرىندە بوي كوتەرگەن شاقتا، جۇڭحۋا ۇلتى رۋحىنىڭ عيماراتى دا قاسقايا بوي سوزادى“.
باس شۋجي شي جينپيڭ اسقاق تاريح سەنىمى مەن تەرەڭ مادەنيەت سانالىلىعى ارقىلى جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ ءوزىن تىنباي الۋەتتەندىرەتىن، اسقاق مورالمەن ەلەۋلى مىندەت ارقالايتىن تاماشا ءداستۇردىڭ جاڭا داۋىردە جاڭا شۇعىلا شاشۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، تەبىندى دە ايبىندى جۇڭگو رۋحىن، ەرەسەن دە اسقاق جۇڭگو كۇشىن تاسقىنداتتى.
”ءداۋىر رۋحى ارقىلى جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ ومىرشەڭدىك كۇشىن قاۋلاتۋ كەرەك“
1986 - جىلدىڭ ءبىر كۇنى، سول كەزدە شيامىن قالالىق مۇراجايىن قۇرۋعا دايىندالۋ باسقارماسىنىڭ جاۋاپتىسى بولىپ، باگۋالوۋ عيماراتىن جوندەۋ قىزمەتىن باسقارعان گۇڭ جيە ەندى عانا بايانداما جاساپ بولىپ، زالدان شىعىپ كەلە جاتقان شي جينپيڭنىڭ الدىنان شىقتى.
”ورىنباسار قالا باستىعى جولداس، باگۋالوۋدى تاماشالاپ كورىڭىز“.
”جارايدى“! دەپ شي جينپيڭ تاباندا ماقۇل بولدى.
1907 - جىلى سالىنعان باگۋالوۋ عيماراتى گۋلاڭيۇي ارالىنداعى سيمۆولدىق قۇرىلىس. الايدا عيماراتتى 3 ورىن ”پانسىدۇڭ ۇڭگىرىندەي“ ءبولىپ العان، جەر استى بولمەسىندە 10 نەشە وتباسىنىڭ ادامى تۇرادى، بىرنەشە قادام جۇرسەڭىز، عيماراتتىڭ توبە تاقتاسى دىرىلدەپ قويا بەرەتىن...
شي جينپيڭ اۋلانى ءبىر اينالىپ شىقتى.
گۇڭ جيە: ”تاعى عيماراتتىڭ ۇستىڭگى قاباتى بار“، - دەيدى.
”نە ايتاتىنىڭىزدى ءبىلىپ تۇرمىن“، - دەيدى شي جينپيڭ جەدەل جاۋاپ قايتارىپ. ”قانشا كەم؟“، - دەيدى ول جۇرە ءجۇرىپ سۇراستىرىپ.
”300 مىڭ يۋان“.
”ەرتەڭ كەلىپ ال“.
گۇڭ جيە تەبىرەنىسىن بۇگىنگە دەيىن جاسىرا المايدى: ”ول بوساتقان 300 مىڭ يۋان 100 جىلدىق قۇرىلىستىڭ تاعدىرىن تۇبەگەيلى وزگەرتتى“!
قايتا جوندەلگەننەن كەيىنگى باگۋالوۋ عيماراتى بۇگىنگى تاڭدا ەل ىشىندەگى بىردەن - ءبىر فيزگارمون مۇراجايى بولىپ، كەيىن گۋلاڭيۇيدىڭ دۇنيە جۇزىلىك مادەنيەت مۇرالارى تىزىمىنە ەنگىزۋگە ءوتىنىش بەرۋىندەگى وزەكتى فاكتورلاردىڭ بىرىنە اينالدى.
قوپارعىش ءدارى قاپشىعىنىڭ حاۋپىنەن ”وڭتۇستىكتىڭ جوۋكوۋديانى“ سانميڭ قالاسى ۋانشوۋيان ەسكى جۇرتىن قورعاپ قالدى، شي - ان قالا قورعانى سىندى ”دۇنيە جۇزىلىك دەڭگەيدەگى اسىلدى“ ويداعىداي قورعاۋدى، جالعاستىرۋدى باسا دارىپتەدى، چۋانجوۋ ”جۇڭگو قايىق - كەمە دۇنيەسى“ كورمە سارايى قۇرىلىسىن قولدادى... شي جينپيڭ بار كۇشىن سارقا جۇمساپ تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن قورعادى، ول بىلاي دەيدى: ”ءبىز جاقسى ساقتاي الماساق ايىپكەر ەسەپتەلەمىز، كەيىنگىلەرگە كىنالى بولامىز“.
2004 - جىلى جىجياڭ مىندەتكە الىپ وتكىزگەن 7 - كەزەكتى جۇڭگو كوركەمونەر فەستيۆالى ۇمىتىلماس اسەر قالدىردى:
كۇمىستەي شاشى جەلبىرەگەن ءبىر قارت ادام ءبىر ءسابي قىز بالانى جەتەكتەپ، ساحنادا كوركەمونەر فەستيۆالى اشىلۋ سالتىنىڭ ۇلكەن داڭعىراسىن قاقتى.
”حالىقتىڭ مەرەكەسى“ سىندى باس ماقساتتى ايگىلەۋ ءۇشىن، سول كەزدەگى ولكەلىك پارتكوم شۋجيى شي جينپيڭ وسى ءبىر وزگەشە اشىلۋ جوباسىن ءوزى بەلگىلەگەن بولاتىن.
ادەبيەت - كوركەمونەر كىمگە قىزمەت ەتەدى؟
لۋياۋ، جياداشان سياقتى جازۋشىلارمەن سىرلاس بولدى، قارتايعان شاعىندا پارتياعا مۇشە بولعان كينو - فيلم ساحنالىق كوركەمونەرشىسى نيۋ بىندى ”كوركەمونەرمەن شۇعىلدانۋدىڭ، ادامدىق قاسيەتتىڭ ۇزدىكسىز ۇلگىسى“ بولۋعا جىگەرلەندىردى، ۇلانمۇچۇر اترەتىنىڭ مۇشەلەرىن ماڭگى ساحارانىڭ ”قىزىل ادەبيەت - كوركەمونەر ساڭلاعى“ بولۋعا جىگەرلەندىردى...
2014 - جىلى 10 - ايدا اشىلعان ادەبيەت - كوركەمونەر قىزمەتى اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ جازۋشى ۋاڭ يۋانجيان ايتقان ليۋ چيڭنىڭ اۋىل - قىستاقتا 14 جىل تۇيىندە تۇرىپ «شارۋاشىلىق قۇرۋ تاريحىن» جازعان اڭگىمەسىن ەسكە الدى، ول تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”ادەبيەت - كوركەمونەر جاسامپازدىعىندا ءجۇز ءتۇرلى، مىڭ ءتۇرلى ءادىس بولۋى مۇمكىن، ءبىراق حالىققا تامىر تارتۋ، ومىرگە تامىر تارتۋ ەڭ ءتۇبىرلى، ەڭ شەشۋشى، ەڭ سەنىمدى ءادىس سانالادى“.
ماقالا ارقىلى دالەل سويلەپ، مادەنيەت ارقىلى ادام باۋلىدى.
2021 - جىلى 6 - ايدىڭ ءبىر كۇنى چيڭحاي شىڭيۋان كىلەم توبى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ءوندىرىس سەحىندا قاربالاستىق بولىپ جاتتى، كوزدىڭ جاۋىن الاتىن زاڭزۋ كىلەمى قابىرعاعا تولتىرا ءىلىنىپتى.
”شىنىمەن دە كوزدىڭ جاۋىن الادى ەكەن“. باس شۋجي شي جينپيڭ قاتتى قىزىعىپ، جاقىنداپ بارىپ ءۇڭىلىپ، زاڭزۋ كىلەمىنىڭ ساپاسىن ءالسىن - ءالى قولىمەن سيپاپ سەزىندى.
جيايا زاڭزۋ كىلەمى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسىن جالعاستىرۋشى ياڭ يۇڭلياڭنىڭ قاسىنداعى شاكىرتىنە قولما - قول ۇيرەتىپ جاتقانىن كورگەن باس شۋجي كىدىرىپ: ”بۇل قولونەرىڭىز اتا - باباڭىزدان جالعاسقان با؟ قانشانشى ۇرپاققا كەلدى“؟ - دەپ سۇرادى.
”ماعان كەلگەندە 7 - ۇرپاق بولدى، مەن 8 جاسىمنان باستاپ اكەمنەن ءجۇن جۋۋدى، ءجىپ ءيىرۋدى ۇيرەندىم“.
”مىنا قولونەرىڭىز وتە باعالى، وتە ءماندى ەكەن، ءسوزسىز، ويداعىداي جالعاستىرىڭىز، ساۋلەلەندىرىڭىز“.
باس شۋجي شي جينپيڭ شىن ىقىلاستى قامقورلىقپەن: ”زاڭزۋ كىلەمى كاسىپ سالاسىنىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەپ، بايۋعا باستاۋ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ رولى بار بولىپ قالماستان، تاعى ۇلتتار ىنتىماعىن جەبەۋ رولى دا بار“، - دەدى.
جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن جاسامپازدىقپەن كادەگە جاراتۋدى، جاڭاشىلدىقپەن دامىتۋدى ىلگەرىلەتىپ، ”ءداۋىر رۋحى ارقىلى جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ ومىرشەڭدىگىن قاۋلاتۋ كەرەك“.
2021 - جىلى 9 - ايدا شانشي ولكەسىندە قىزمەت تەكسەرگەندە باس شۋجي شي جينپيڭ سۇيدى اۋدانىنداعى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى كورمە سارايىنا كەلدى.
شاعىن اۋلادا قىزۋ دۋماندى سولتۇستىك شانشي داياڭگى ءبيى بيلەنىپ، اسەمدىگىمەن كوز تارتادى.
”كەرەمەت بيلەيدى ەكەنسىزدەر، ءبارىڭىز دە ارنايى وقىپ كەلگەنسىزدەر مە“؟
كوپشىلىك جارىسا جاۋاپ بەردى: ”جالعاستىرۋشىلار بار، شاكىرتتەر دە بار“. ”بۇرالا بيلەگەن سايىن جالىنداي تۇسەسىڭ، بۇرالا بيلەگەن سايىن جىگەرلەنەسىڭ، بۇرالا بيلەگەن سايىن جاساراسىڭ“.
”وي بالە! حالىقتىق كوركەمونەر جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ اسىل قازىناسى، اتا - بابامىزدان قالعان وسىناۋ اسىلدارىمىزدى جاقسى قورعايىق، ويداعىداي جالعاستىرايىق، ويداعىداي پايدالانايىق“.
ءار ۋاقىت جادىنان شىعارمادى، قادام سايىن قويۋ سۇيىسپەنشىلىك سيلادى. بەيجيڭنىڭ حۋتۇڭىنداعى بۇقارامەن بىرگە تۇشپارا ءتۇيىپ، ءداستۇرلى مەرەكەنى بىرگە تويلادى، گۇيجوۋدىڭ قىستاق - قورجالارىندا مياۋزۋ كەستەسىن جالعاستىرۋشىنى ”ۇلتتىڭ نارسەسى − دۇنيە ءجۇزىنىڭ نارسەسى“ دەپ القادى، ۋجىشاننىڭ ەتەگىندەگى ليزۋ قىستاعىندا ليزۋ قامقاسىن، بامبۋك ساباعى توقىماسىن كورىپ، كوپشىلىكپەن كوركەم كەلەشەكتى اڭگىمە ەتىستى...
ۇلتتىق مادەنيەت بايلىعىن قايتا تۇلعالاپ، مۇراجايدا ساقتالعان مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن، كەڭ دالادا تۇرعان مۇرالاردى، بايىرعى كىتاپتاردا جازىلعان جازۋلاردى جانداندىرعان باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ كوز اياسى كەڭ، تولعانىسى تەرەڭ.
5000 جىلدان استام ۋاقىتتا جۇڭحۋا ۇلتى توپتاعان مادەنيەت ءنارىن قابىلداپ، ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىنىڭ كوركەم كەلەشەگىنە كوز جىبەرىپ، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، ءوز جولىمىزبەن جۇرسەك، شەكسىز كەڭ داۋىرلىك ساحناعا، شەكسىز تەرەڭ تاريحي ماڭىزعا، شەكسىز قۋاتتى العا ىلگەرىلەۋ تاباندىلىعىنا يە بولامىز!
(تىلشىلەر لين حۇي، جوۋ ۋي، شى يۇيسىن، شى جيڭنان، ۋاڭ پىڭ)
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 11 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
