− شينجياڭ اسكەري رايونى بەلگىلى قىزىل ارميا شىسى سوعىس جۇرگىزۋگە شەبەر بولىپ، قابىلەتتى كۇشەيتىپ، سايلاۋىت اسكەر باۋلىدى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ياڭ شۋحان، ەرىكتى ءتىلشى لي كاڭ
جاز باسىنداعى قاراقۇرىم تاۋىنىڭ اۋا تەمپەراتۋراسى ءنول گرادۋستان تومەن بولىپ تۇر، شينجياڭ اسكەري رايونى بەلگىلى قىزىل ارميا شىسى قىزىل ارميا تۋانىنىڭ ”قاھارلى جولبارىس 3 - ليانىنىڭ“ ءار اپتادا ءبىر رەت وتكىزىلەتىن ۇستىرتتە قارۋ الىپ، الىستان تەز جەتىپ جاۋعا تۇتقيىل شابۋىل جاساۋدى باعالاۋى ۋاعىندا جۇرگىزىلدى. وفيتسەر - اسكەرلەر تاۋلىك اتتاعان جاتتىعۋ جاساپ، جورىق جاساۋ، باقىلاۋ، تاسالانۋ جانە اتۋ سياقتى 13 ساباق ءتۇرىنىڭ ءۇزىلىسسىز جۇمىسىن تەز ريتىممەن، زور كۇشەمەلىلىكپەن ورىندادى...
بيىل شينجياڭ اسكەري رايونى بەلگىلى قىزىل ارميا شىسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 90 جىلدىعى، سوعىس ءورتىن باستان كەشىرگەن بۇل قىزىل ارميا اسكەري ءبولىمى ۇزاققا سوزىلعان جورىق بارىسىندا ”پارتياعا ادال، سەنىمى بەرىك بولۋدى؛ شابۋىلعا تاباندى، قورعانىسقا شەبەر، ايباتتى دا قايسار بولۋدى؛ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، ءورىس اشا العا ۇمتىلۋدى؛ حالىقتى قىزۋ ءسۇيىپ، ۇلەس قوسۋعا پەيىل بولۋدى“ نەگىزگى مازمۇن ەتكەن قىزىل ارميا شىسى رۋحىن تۇلعالاپ، تالاي ۇرپاق قىزىل ارميا مۇراگەرلەرى سوعىس جۇرگىزۋگە شەبەر بولۋداي اسقاق تا قىزۋ ىنتامەن ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋ امالياتىنا ات سالىسىپ، جاڭا تاراۋلاردى جالعاستىرىپ جازۋعا شابىتتاندىرۋدا.
پارتيانىڭ مۇددەسى ءبىرىنشى ورىندا تۇردى
”پارتيا تۋى قايدا نۇسقاسا، شايقاس تۋى سوندا جەلبىرەيدى، كوڭىلدىڭ تياناعى سوندا بولادى“. بىلتىر ۇستىرتتە تۇرىپ جاتتىعۋ جاساۋ جورىعىنا شىققان سول كورىنىس قىزىل ارميا شىسى بەلگىلى تۋانىنىڭ شاڭشىسى جيڭ شياڭيۋاننىڭ ءالى كۇنى بۇگىنگىدەي ەسىندە.
جاڭا جىلدىڭ باسىندا عانا ۇيلەنۋ كۋالىگىن العان جيڭ شياڭيۋان اسكەري ءبولىمنىڭ ۇستىرتتە تۇرىپ جاتتىعۋ جاساۋعا باراتىن حابارىن ەستيدى، مىندەتتى كوڭىل تورىنە قوياتىن ول ايەلىن سابىرمەن ءناسيحاتتاپ رازىلىعىن الىپ، ليان - دۇيگە الدىن الا ورالدى. ليان - دۇي كادرى وعان توي جاساعاننان كەيىن بارىپ تاۋعا شىعۋدى ايتسا دا، جيڭ شياڭيۋان ”وسى رەتكى ۇستىرتتە تۇرىپ جاتتىعۋدىڭ ۋاقىت اتتامى ۇزاق، اسكەري ءبولىمنىڭ جورىق جولى ۇزاق، ارتقى قامتاماسىزدىق مىندەتى اۋىر، سوندىقتان تەحنيكالىق تىرەكتى رەتىندە، ءسوز جوق، قاتىناسۋىم كەرەك“ دەپ ويلادى.
”ناعىز اسكەري ادام بولىپ، جاۋىن - شاشىنعا قاسقايا قارسى اتتاندىڭ. ۇيدە وتىرىپ مەن سەنىڭ اماندىق حابارىڭدى كۇتەمىن...“ جورىققا شىعاتىن كۇنى تاڭەرتەڭ ايەلى ما جيڭ توي كويلەگىن كيىپ ونى اتتاندىرىپ سالدى.
ليان - دۇيگە ورالعاننان كەيىن، جيڭ شياڭيۋان مەن ساپتاستارى بارلىق اۆتوكولىكتەر مەن جابدىقتاردى مۇقيات تەكسەرىپ جوندەدى. سول رەتكى تۇرىپ جاتتىعۋداعى 3000 كيلومەتردەن استام جورىقتا ليان - دۇيدىڭ اۆتوكولىكتەرى مەن جابدىقتارىنىڭ بىردە - بىرەۋىنەن كىنارات شىقپادى.
پارتيانىڭ مۇددەسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويۋ قىزىل ارميا مۇراگەرلەرىنىڭ قانىنداعى گەن، بۇل كورىنىس پەن تاريح كىسى قايران قالارلىق ۇقساستىققا يە.
ۋاقىت سىزىعىنىڭ ءوسىن 1935 - جىلدىڭ جازىنا قايتارالىق. شانبەي ۇستىرتىندە كۇن شىجىپ تۇر، جارىم جىلدىڭ الدىندا پارتيا ورتالىق كوميتەتى ۇزاق جورىق جولىندا زۇن - ي ءماجىلىسىن اشقان حابارىن ەستىگەن ليۋ جىدان قاتارلى شانبەي قىزىل ارميا باسشىلارى ەرەكشە تەبىرەندى. ولار اسكەري ءبولىم قۇرىلعاننان باستاپ ورتالىق قىزىل ارميانىڭ نەگىزگى كۇشىنەن قيىردا تۇرعاندىقتان، پارتيانىڭ ءۇنىن ەستۋدى، پارتيانىڭ نۇسقاۋىن الۋدى كوكسەدى.
ليۋ جىدان، شيە زىچاڭ، شي جۇڭشۇن قاتارلى اعا بۋىن توڭكەرىسشىلەردىڭ تىكەلەي جەتەكشىلىگىندە، باتىس سولتۇستىك قىزىل ارمياسى ىركەس - تىركەس 3 رەتكى كەرى توڭكەرىستىك ”قورشاپ جويۋدى“ تالقانداپ، ورتالىق قىزىل ارميانىڭ سولتۇستىككە بارۋ جولىنداعى ەڭ سوڭعى كەدەرگىنى الاستادى. شانشي − گانسۋ سوۆەتتىك رايونى ”قوماقتى ناتيجەگە يە بىردەن - ءبىر“ توڭكەرىستىك بازاعا اينالىپ، ءولىم مەن ءومىر وتكەلىندە جۇڭگو توڭكەرىسىن قۇتقارىپ قالدى.
1935 - جىلى 10 - ايدا پارتيا ورتالىق كوميتەتى مەن ورتالىق قىزىل ارميا شانبەيگە جەتكەننەن كەيىن، باتىس سولتۇستىك قىزىل ارميا ورتالىقتىڭ ءبىر تۇتاس رەتتەپ قۇرۋىن سانالى تۇردە قابىلدادى. وسىدان باستاپ، شانبەي توڭكەرىستىك بازاسى قىزىل ارميانىڭ سولتۇستىككە جورىق جاساپ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋىنداعى تابان تىرەر تياناعى مەن نەگىزى بولىپ، جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ ۇلكەن تۇراعى مەن قىزىل قاسيەتتى جەرىنە اينالدى.
1943 - جىلى 1 - ايدا ماۋ زىدۇڭ جولداس شي جۇڭشۇن جولداسقا ”پارتيانىڭ مۇددەسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويدى“ دەگەن ارناۋ ۇسىنىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ باتىس سولتۇستىك قىزىل ارمياعا، سونداي - اق ونىڭ باسشىلارىنا دەگەن جوعارى باعاسىن ءبىلدىردى.
90 جىلدان بەرى وسىنداي سەنىمدى قىزىل ارميا شىسى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاستىردى. ”قاھارلى جولبارىس 3 - ليانىنىڭ“ ليانجاڭى ليۋ ۋيدىڭ تۋاندا اسكەري مىندەت وتەگەنىنە 10 نەشە جىل بولدى، اسكەري مەكتەپتەن وقۋ تاۋىسقاندا ناتيجەسى الدىڭعى قاتارداعى ول اسىلىندە وڭتۇستىكتەگى شارت - جاعدايى ءبىرشاما جاقسى ۇلكەن قالالاردى تاڭداۋىنا بولار ەدى، ءبىراق ول باتىلدىقپەن قىزىل ارميا شىسىنا ورالۋدى تاڭدادى، ”ءسوز جوق، مەنى باۋلىعان جەرگە قايتۋىم كەرەك“! ونىڭ جۇرەگىندە قىزىل ارميا شىسى ونىڭ تامىرى ەدى.
كەلەلى جاعدايعا بويسۇنىپ، باتىلدىقپەن جاۋاپكەرشىلىك ارقالادى
”6 مىلتىقپەن قوسىن قۇرىپ، لانجوۋ قالاسىندا قان كەشە شايقاسىپ، گانناندا باندىلاردى جويىپ، تۇندەلەتىپ شيزاڭعا كىردى... بۇل اسكەري ءبولىم ىلگەرىندى - كەيىندى شانشي، گانسۋ، نيڭشيا، سانشي قاتارلى 9 ولكە، رايوندا اينالا شايقاس جۇرگىزدى...“ 5 - ايدىڭ 12 - كۇنى قىزىل ارميا شىسىنىڭ شى تاريحى سارايىندا جاۋىنگەر تۇسىندىرمەشى جاڭ چيانچيان «اينالا شايقاس جۇرگىزۋ جول كارتاسىنىڭ» الدىندا ەكسكۋرسيالاپ كەلگەن جاڭا جاۋىنگەرلەرگە وسىلاي تۇسىندىرمە جاسادى.
”ءولىم مەن ءومىر ارپالىسىندا شانبەي قىزىل ارمياسى كەلەلى جاعدايعا باتىل بويسۇنىپ، جۇڭگو توڭكەرىسىن قۇتقارۋعا ماڭىزدى ۇلەس قوستى“. وسى شىنىڭ جىڭۋيى حۋاڭ جاڭشىڭ مىنالاردى ءبىلدىردى: 90 جىلدان بەرى بۇل شى سوعىس ءورتىن باستان كەشىرىپ، ۇزاق جورىقتى باسىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى 35 رەت وزگەرتىلىپ قۇرىلىپ، جانە 46 رەت قورعانىستىق ورىن اۋىستىردى، قىزىل ارميا شىسىنىڭ وفيتسەر - اسكەرلەرىنىڭ ەشقايسىسى قيىنشىلىقتان قورقۋ سەزىمىندە بولماي، پارتيا نە ىستە دەسە سونى ىستەپ، پارتيا قايدا جىبەرسە سوندا باردى.زامان اۋىسقانىمەن، ادالدىق وزگەرمەدى. وسى شىدا رەتتەۋدىڭ، رەفورمانىڭ جاپپاي ورىستەۋىنە ىلەسە، شى بىرىككەن شى بولىپ رەتتەلىپ، ليان - دۇيلەردىڭ ءبىر ءبولىمى كوپتەگەن ورىنعا ءبولىپ بەرىلدى، ءىشىنارا ورىنداردىڭ قۇرىلىمى رەتتەلىپ قورعانىسقا اۋىستىرىلدى...
وسىنداي جاعدايدا بۇكىل شىداعى وفيتسەر - اسكەرلەردىڭ بارلىعى ارميا تۋى الدىندا اينىماس سەرت بەردى ءارى ”ۇيىمنىڭ ورنالاستىرۋىنا باتىل بويسۇنامىن“ دەگەن ۋادەنامانى جازدى.
بۇيرىق تۇسىرىلگەننەن كەيىن، نەشە مىڭ وفيتسەر - اسكەر رەتتەلىپ قورعانىسقا اۋىسىپ، وزدەرىنە تانىس كونە اسكەرلەر تۇراعى اۋماعىنان كەتىپ، جاڭا تۇراققا كوشىپ كىردى. وفيتسەر - اسكەرلەر جۇكتەرىن جيناپ، سالماقتىلىقپەن قادام باسىپ، بۇكىل شى اسكەري قوسىنى وزگەرتىپ قۇرىلۋ، رەتتەلۋدى ءساتتى ورىندادى.
بىلتىر جىل باسىندا ۇستىرتتە تۇرىپ جاتتىعۋ جاساۋ مىندەتىن تاپسىرىپ العاننان كەيىن، قىزىل ارميا شىسى وفيتسەر - اسكەرلەرىنىڭ بارلىعى شايقاسقا سۇرانۋ حاتىن تاپسىردى، ۇستىرتتەگى وتتەگى جەتىسپەۋ، ۋلترا كۇلگىن ساۋلە كۇشتى بولۋ جانە ەرەكشە سۋىق تەمپەراتۋرا سىندى ناشار جاراتىلىستىق ورتادا ەشكىم دە ارتقا شەگىنبەي، ون مىڭ ادام، مىڭ اۆتوكولىك كۇن - ءتۇن دەمەي جول باسىپ، بارلىعى بەلگىلەنگەن ورىنعا ۋاعىندا جەتتى.
ءبىر جىلدا قوسىنعا كىرگەن ەگىز اعا - ىنىلەر جاۋ حۇڭفي مەن جاۋ پىڭفي كۇنلۇنگە قولداسا شىعىپ، بىرەۋى ۇستىرتتە تورۋىلداپ سوققى بەرۋگە قاجىرلىلىقپەن جاتتىقسا، بىرەۋى ۇستىرتتەگى بارلاۋ ونەرىنە مىقتاپ جاتتىقتى، جاتتىعۋ الاڭىندا ءبىر - بىرىمەن باسەكەلەسىپ، قارلى ۇستىرتتە ”اعايىندى ايداعار - جولبارىستىڭ ارپالىسىن“ ورىندادى. جىل اياعىندا بىرەۋى داڭقپەن ەكىنشى دارەجەلى ەڭبەك سىڭىرسە، ەندى بىرەۋى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولدى.
”كەلەلى جاعدايعا باتىل بويسۇنۋ وفيتسەر - اسكەرلەردىڭ سانالى ارەكەتىنە اينالدى“. وسى شىنىڭ ساياسي قىزمەت ءبولىمى ادام كۇشى بايلىعى ءبولىمىنىڭ باستىعى جاڭ بين بىلاي دەدى: جاڭا كەزەك وفيتسەرلەردىڭ مىندەتىنە رەتتەۋ جۇرگىزىلگەننەن كەيىن، ادام كوپ، قىزمەت ورنى از بولۋداي ءىس جۇزىندىك جاعداي الدىندا، بارلىق كادرلار ۇيىمنىڭ ورنالاستىرۋىن بايسالدىلىقپەن قابىلداپ، قىزمەت ورنى ولشەمىن تومەندەتپەي، سانالى تۇردە بەرىك ساقتاپ، جەكەنىڭ العا باسۋى ءۇشىن ويلارىن شاشپادى.
جەڭىسكە جەتۋدى مۇرات ەتىپ، شەبەرلىكتى شىڭدادى
قىزىل ارميا شىسىنىڭ شى تاريحى سارايىندا ءپىشىنى ءار ءتۇرلى 2 سيلىق لوڭقاسى ەرەكشە كوزگە تۇسەدى.
2019 - جىلى 8 - اي، تيانشاننىڭ وڭتۇستىك بوكتەرى، كونچى وزەنىنىڭ جاعاسى، ”حالىقارالىق اسكەري جارىس − 2019“ كورلادا وتكىزىلدى، قىزىل ارميا شىسىنىڭ 10 نەشە وفيتسەر - اسكەرى جۇڭگو قۇرلىق ارمياسى اتىنان ”حاۋىپسىز ورتا“ يادرولىق، بيولوگيالىق، حيميالىق قارۋ بويىنشا بارلاۋ جانە ”اشىق اسپان“ اۋە شابۋىلىنان قورعانۋ باسقارىلمالى بومبى اسكەرلەرى سىندى 2 ءتۇر بويىنشا جارىسقا قاتىناسىپ، كوپ ەل ارمياسىنىڭ جارىسقا قاتىناسۋشىلارىمەن ءبىر ساحنادا باسەكەگە ءتۇسىپ، 2 جارىستىڭ بارلىق جەكە تۇرلەرىنىڭ التىن مەدالى مەن توپتىق التىن مەدالىن ءبىر جولدا الىپ قايتتى.
”ادالدىقتى، ماڭىزدىسى، ارەكەتتە تياناقتاندىرۋ كەرەك، قاشاندا پارتيا قايدا نۇسقاسا سول جەرگە بارىپ، سوندا شايقاس جۇرگىزىپ، بارلىق قارسىلاستى جەڭۋ كەرەك“. بۇل قىزىل ارميا شىسى وفيتسەر - اسكەرلەرىنىڭ ورتاق تانىمى.
جاقىنداعى جىلداردان بەرى، بۇل شى جاعدايمەن، مىندەتپەن ۇشتاستىرىپ، وفيتسەر - اسكەرلەردىڭ جاۋدى شاۋجايلاپ جەڭىسكە جەتۋ ونەرىن جوعارىلاتۋدى قىزىل ارميا اسكەري ءبولىمىنىڭ تاماشا ءداستۇرىن جالعاستىرۋ مەن اسقاقتاتۋدىڭ ءتۇبىرلى جولى ەتىپ، شايقاس جۇرگىزۋ قاجەتىنەن كوز جازباي قاجىرلىلىقپەن جاتتىعىپ، اسكەردى سايلاۋىتتاندىردى. ىلگەرىندى - كەيىندى جۇننەن جوعارى ورىندار ۇيىمداستىرعان ءتۇرلى ونەر سايىستارىندا 54 التىن مەدال الىپ، التىن مەدال جالپى سانى جاعىنان شينجياڭ اسكەري رايونىنىڭ بىردەي تۇردەگى قۇرىلىمدىق ورىندارىنىڭ الدىندا تۇردى.
2019 - جىلى وسى شى تۇتاس قۇرىلىم بويىنشا شينجياڭ اسكەري رايونىنىڭ جىلدىق اسكەري ىستەر جاتتىعۋ باعالاۋىنا قاتىناستى، اسكەري ءبولىم مىڭ شاقىرىمدا يكەمدى ارەكەت ەتىپ، تيانشان تاۋىنان اسىپ، ءشول دالادان ءوتىپ، ءۇرتىس 7 تاۋلىك دالادا بەيتانىس جەردە شايقاس جۇرگىزىپ، باعالاۋ گرۋپپاسىنىڭ مەرگەندەردى ۇستىندە بەلگىلەۋ، نىسانانى ۇستىندە بەلگىلەۋ، الاڭ - ورىندى ۇستىندە بەلگىلەۋ قاتارلى ناقتى شايقاستىق ”بوگەت ورناتۋى“ الدىندا، وفيتسەر - اسكەرلەر ەرلىكپەن شايقاسىپ، كوپ ءتۇرلى وت كۇشى قارۋلارىمەن ەڭ جوعارى شەكتىك ارالىقتان اتۋىنان تاماشا ناتيجەگە قول جەتكىزىپ، بۇكىل رايوننىڭ بىردەي تۇردەگى اسكەري بولىمدەرى بويىنشا بىرىنشىلىكتى يەلەدى.
بىلتىر 10 - ايدا تەڭىز دەڭگەيىنەن 5200 نەشە مەتر بيىكتەگى قارلى ۇستىرتتە بىرىككەن شايقاس شوعىرىنىڭ ناقتى اسكەر، شىن وقتى تاكتيكالىق وقۋ - جاتتىعۋى تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىك، قاقاعان سۋىق، ەڭ جوعارى شەكتىك ارالىق شارت - جاعدايىندا جۇرگىزىلدى، وفيتسەر - اسكەرلەر ”بارلىق تۇردەن اعالاپ العا شىعىپ“، نەشە ءجۇز نىسانانى تالقانداپ، بۇكىل شى وفيتسەر - اسكەرلەرىنىڭ ۇستىرتتەگى سۋىق شارت - جاعدايداعى قايىسپاس ەركى مەن شايقاستا جەڭىسكە جەتۋ ونەرىن جالپى بەتتىك سىننان وتكىزدى.
ادام تاربيەلەپ، رۋح سومداپ، ادالدىقتى شىڭدادى. جاقىنعى جىلداردان بەرى، قىزىل ارميا شىسى ”سوعىس تاريحى، سوعىستىق ەڭبەك، سوعىس مىسالى، سوعىس ساردارلارى“ ۇيرەنۋ امالياتتىق قيمىلى مەن ”تاريحتى ۇيرەنۋ، قاعيدانى ءتۇسىنۋ، جاۋاپكەرشىلىكتى ءبىلۋ“ قيمىلىن ورگانيكالى ۇشتاستىرىپ، تاكتيكا وقۋ ماتەريالى ەتىپ قۇراستىرىپ باسىپ، ءپىشىنسىز گەننەن ءپىشىندى جالعاستىرۋعا، شوعىرلى تاربيەدەن ۇدايى جەتىلدىرۋگە دەيىن، ”شارتسىز ادال بولىپ، باتىلدىقپەن سوعىس جۇرگىزىپ، ءسوز جوق، جەڭىسكە جەتۋ، ماڭگى قاسيەتىن وزگەرتپەۋدەي“ قىزىل ارميانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرىن جاڭا بۋىن وفيتسەر - اسكەرلەر اراسىندا تياناقتاندىرىپ تامىر تارتتىرىپ، رەفورما جاساۋ، تيپ وزگەرتۋدىڭ ءداۋىر تىنىسىمەن ۇندەستىردى.
