□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى لي دادۇڭ، ليۋ حۇڭشيا، يۇي تاۋ، سۇن شاۋشيۇڭ
سول كۇنگى شام جارىعى تالاي ادامنىڭ كوڭىلىنە جىلى شۋاق سيلادى − ءبىراز كۇن بۇرىنعى ءبىر كەشتە، شينجياڭ قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ اتۇش قالاسىندا، ءبىر انا ۆەلوسيپەدكە قىزىن مىنگەستىرىپ اۋىل اراسىنداعى جولدا كەتىپ بارا جاتادى. ءبىر باعىتتا كەزدەيسوق كەزىككەن اۆتوموبيل شوفەرى ولاردىڭ ارتىنان اۆتوكولىگىنىڭ شامىن جاعىپ، ۇزاققا دەيىن ىلەسىپ ءجۇرىپ وتىرادى... ينتەرنەتتىڭ كورىگىن قىزدىرعان بەينەجازبا تىم قىسقا بولعانىمەن، شينجياڭ حالقىنىڭ ىنتىماقتاسىپ، ءوزارا جاردەم بەرەتىن باۋىرمالدىق سۇيىسپەنشىلىگى ەرەكشە مەيىرلى، اسا باياندى ەكەندىگىن اڭعارتادى.
2014 - جىلى 5 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ 2 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە ماڭىزدى ءسوز سويلەپ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”ءار ۇلت ءوزارا ءتۇسىنىپ، ءوزارا قۇرمەت ەتىپ، ءوزارا سيىسىمدى بولىپ، ءوزارا ۇلگى الىپ، ءوزارا ۇيرەنىپ، ءوزارا كومەكتەسىپ، اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسۋ كەرەك“. 6 جىلدان كەيىنگى 3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە، باس شۋجي شي جينپيڭ: ”جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن سومداۋدى نەگىزگى جەلى ەتىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ ۇلى ىنتىماعىن ۇزدىكسىز بەكەمدەۋ كەرەك“، - دەپ قايتالاي باسا دارىپتەدى.
تىلشىلەر جۋىقتا شينجياڭنىڭ كوپ جەرىندە تىلشىلىك جاساپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ تيانشان الابىندا قالدىرعان، تاتۋ - ءتاتتى سيلاسىپ، ءبىر نيەتپەن كۇش بىرىكتىرىپ، قيىندىقتى جەڭگەن اسەرلى حيكايالارىنا قۇلاق ءتۇردى.
بۇل بەسىكتەن 4 ۇلتتان 27 بوبەك قاناتتاندى
شينجياڭ تارباعاتاي ايماعى شيحۋ قالاسىنىڭ جيۋجيانلوۋ اۋىلىندا ءبىر بەسىك بار، 40 نەشە جىلدان بەرى ول 4 ۇلتتان 27 بوبەكتى الديلەدى... بۇل بالالاردىڭ ەڭ ۇلكەنى قازىر جەر ورتا جاسقا كەلسە، ەڭ كىشىسى ەندى عانا بالاباقشانىڭ قاقپاسىن اتتادى.
قىستاق تۇرعىنى قايرات تويبەكتىڭ تىلشىگە ايتۋىنشا، اتاسى جاس كۇنىندە ءوز بالالارىنا ارناپ وسى بەسىكتى جاساتىپتى، ال كەيىن بۇل بەسىك قىستاقتاعىلاردىڭ بالا باعۋداعى ”اسىلىنا“ اينالىپ، كىمنىڭ ۇيىندە بالا تۋسا بارلىعى سۇراپ اكەتىپ ىستەتەتىن بولىپتى.
”مەنىڭ اعا - اپەكەلەرىم، ءىنى - قارىنداستارىمنىڭ بارلىعى وسى بەسىكتە جاتىپ ەسەيدى“، - دەيدى قايرات، ونىڭ بالا كۇنىندە ۇلكەندەر ەگىس جۇمىستارىنان، مالعا جەم - ءشوپ سالۋدان، كىر جۋىپ، تاماق دايىنداۋدان بوسامايتىندىقتان، بالالاردى ”الپەشتەپ“ باعۋعا كۇن بويى مۇرشالارى تيمەيدى ەكەن، ءسابي بالالاردى قاراۋدىڭ قىسىمىن جەڭىلدەتۋدە بەسىك ۇلكەن رول اتقارىپتى.
”مەنىڭ ۇلىم، قىزىم تۋعاندا دا وسى بەسىككە جاتتى“. جيۋجيانلوۋ اۋىلىنىڭ ەگىنشىسى جاڭ يشيۋدىڭ ايتۋىنشا، بالا قاراۋدا الاڭسىز بولۋ ءۇشىن ولار بۇل بەسىكتى سۇراتىپ الادى ەكەن. ”بەسىكتى قايسى ءۇي اكەتسەك تە، ءبارىمىز قۇنتتاپ ايالاپ ىستەتەتىنبىز“.
حانزۋ ساي جۇڭفۋ، ۇيعۇر الىم، حۇيزۋ ۋاڭ جىنحاي... جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىتتان بەرى بۇل بەسىك جيۋجيانلوۋ اۋىلىنىڭ ءار قىستاعىن ارالاپ كەلەدى.
كىشكەنتاي بەسىك ءار ۇلت بالالارىنىڭ ەسەيىپ - ەرجەتۋىنىڭ دانەكەرى بولىپ، ءار ۇلت وتباسىلارىنىڭ كوڭىلدەرىن توعىستىردى.
قىستاق تۇرعىندارى ەرەكشە ايالاپ ىستەتكەندىكتەن، نەشە ون جىل وتسە دە بەسىكتىڭ قىزىل مەن كوك ارالاس سىرى ءالى كۇنگە سىنىن بەرمەگەن، بەسىكتىڭ جاقتاۋى تيتتەي دە بوساماي، تەك بەسىكتىڭ توسەك تاقتايى ۇيكەلە - ۇيكەلە جىپ - جىلتىر بولىپ كەتىپتى.
بىراز كۇن بۇرىن، ”پارتيا زناگىن كورسەتكەن شينجياڭدىق اعايدىڭ“ بەينەجازباسى تۇتاس ينتەرنەتكە تارادى.
قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى اقتاۋ اۋدانى مۇجى اۋىلىندا، باسقا ولكەدەن كەلگەن بىرنەشە ساياحاتشى سۋ ىركىلگەن جولدان ءوتىپ بارا جاتىپ، ماشينالارى ابايسىزدا باتپاققا باتىپ قالادى، بۇل كەزدە جاقىن ماڭدا جۇرگەن 2 قىرعىز مالشى ءوز ەركىمەن كومەككە كەلەدى.
ولار جولدىڭ لاي - باتپاعىنا قاراماي، سۋ شۇڭقىرعا بىردەن سەكىرىپ ءتۇسىپ، قولدارىن لاي سۋعا تىعىپ، ماشينا دوڭگەلەگىنىڭ استىنا تاس قويىپ، ءبىرتالاي اۋرەلەنىپ ءجۇرىپ ماشينانى يتەرىپ شىعارادى.
مالشىعا ساياحاتشى ءبىراز اقى بەرىپ راقىمەت ايتپاق بولادى. وزىنە ۇسىنعان اقشانى كورگەندە، مالشى ابدۇجاپپار مەڭدى تاباندا قايتارىپ تاستاپ، ماقتانىشپەن ءوزىنىڭ كەۋدەسىندەگى كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسىنىڭ زناگىن كورسەتەدى.
”ول پارتيا مۇشەسى زناگىن كورسەتكەن سول ساتتە كوزىمنەن جاس شىعىپ كەتە جازدادى“، ”قاراپايىم مالشىدان اسەرلەندىم“... كوپتەگەن ينتەرنەت قولدانۋشىلار بۇل ىسكە ەمىرەندى.
كىشكەنتاي بەسىكتەن تارتىپ كولىك يتەرگەن قاراپايىم اعايعا دەيىن، تيانشان الابىندا ”ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعىنىڭ“ حيكايالارى ەشقاشان ۇزىلگەن ەمەس.
ەرلى - زايىپتى بۇل ەكەۋى ءار ۇلتتان 175 ”بالا“ باعىپ - تاربيەلەدى
ءار اپتانىڭ سوڭىندا، شىن جيانجيانىڭ ءۇيى دىر - دۋمانعا بولەنەدى، ويتكەنى ونىڭ ”4 بالاسى“ تۇگەل ۇيىنە قايتىپ، بىرگە ويناپ - كۇلىپ، اسىر سالادى.
لاۋشىن بيىل 66 جاستا، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى تەكەس اۋدانىنىڭ تەكەس قالاشىعى بوستان الەۋمەتتىك اۋماعىندا تۇرادى. بۇل 4 بالانىڭ لاۋشىننىڭ ءوز بالاسى ەمەس ەكەندىگىن، ۇزاق ۋاقىت ونىڭ ۇيىندە جاتىپ وقيتىن از ۇلت وقۋشىلارى ەكەندىگىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى.
سونىڭ ىشىندە ءدىلمۇرات بەكبوسىن ورتالاۋ مەكتەپتەن تەكەس اۋداندىق كاسىپتىك تەحنيكالىق مەكتەپكە دەيىن 7 جىل بويى لاۋشىننىڭ ۇيىندە جاتىپ وقىپتى.
ناعىندا، ەرلى - زايىپتى لاۋشىندار وتكەن 40 جىلعا جۋىق ۋاقىتتا ىلگەرى - كەيىن 175 بالانى ۇيلەرىنە تەگىن جاتقىزىپ، ولاردىڭ وقۋلارىن وقىپ شىعۋىنا كومەكتەسكەن ەكەن.
تالاي جىل ەشتەڭەگە وكپە - وكىنىش ارتپاي ءار ۇلت جاستارى مەن ورەندەرىنە كومەكتەسۋ كەزىندەگى لاۋشىنعا جاسالعان مەيىرباندىقتان باستاۋ العان.
ونىڭ جادىندا قالۋىنشا، بالا كۇنىندە ول 5 اعا - ءىنى، اپەكە - قارىنداسىمەن بىرگە اكە - شەشەسىنە ىلەسىپ، تەكەس اۋدانىنا كوشىپ كەلىپ قونىستانىپتى، ول كەزدە وشارلى ءبىر ءۇيلى جان ءۇپى - تاپى تۇرمىس كەشىرىپتى. ”ەڭ قيىن كەزدە ءار ۇلت كورشى - قولاڭدارىمىز كومەك قولدارىن سوزدى، بىزگە بىرەۋى بىرەر پار كيىمىن، بىرەۋى بىرەر كەسە اس - سۋىن اكەلىپ بەرىپ، ءبىزدىڭ ءۇيدى قيىن وتكەلدەن وتكىزدى“.
سونىمەن ول ءار ۇلت اۋىلداستارىنىڭ جاقسىلىعىن وتەۋگە بەكيدى. 1982 - جىلدىڭ ءبىر كۇنى، شىن جيانجيا اۋدان ورتالىعىندا وقيتىن 6 قازاق وقۋشىنىڭ ۇيلەرى 60 كيلومەتردەن استام الىستا ەكەندىگىنەن، ءۇي جالداۋ اقىسىن كوتەرۋگە ۇيلەرىنىڭ شاماسى كەلمەيتىندىگىنەن، ءسويتىپ، ولاردىڭ وقۋ ءبىتىرۋى ۇلكەن ماسەلەگە اينالعاندىعىنان حابار تابادى.
شىن جيانجيا ايەلىمەن اقىلداسا كەلە وسى 6 بالانى ءوزىنىڭ ۇيىندە تەگىن جاتقىزىپ وقىتۋ بەكىمىنە كەلەدى. وسىدان سوڭ، ءۇيى الىستاعى ءار ۇلت وقۋشىلارىنا كومەكتەسۋ شىن جيانجيانىڭ كوڭىل تۇيىنشەگىنە اينالادى.
”ءبىرتالاي بالا بەيجيڭ، شاڭحاي سياقتى جەرلەردەگى ايگىلى داشۋەلەرگە وقۋعا ءتۇستى، ولاردىڭ ءبارى ءىستىڭ ءجونىن بىلەتىن اقىلدى بالالار بولدى، قىسقى، جازعى دەمالىس سايىن ماعان كەلىپ، امان - سالەم جاساپ، ءۇي شارۋالارىنا كومەكتەسىپ، ءبىزدىڭ ۇيدە جاتاتىن باسقا بالالارعا قارايلاسىپ تۇرادى“، - دەيدى ول.
زەينەتكە شىققاننان كەيىن لاۋشىن ءوز ەركىمەن تەكەس اۋدانىنىڭ ۇرپاقتارعا كوڭىل ءبولۋ قىزمەت كوميتەتىنە كىرىپ قىزمەت ىستەدى ءارى شىن جيانجيا قىزمەت كەڭسەسىن اشتى. 2020 - جىلى، بۇل قىزمەت كەڭسەسى تەكەس اۋدانىنىڭ ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى تاربيە بازاسى بولدى.
2021 - جىلى، بۇكىل شينجياڭدا ءبىر ميلليون 200 مىڭنان استام كادر - قىزمەتكەر ءبىر ميلليون 600 مىڭنان استام ءار ۇلت نەگىزگى ساتى بۇقاراسىمەن جۇپ قۇراپ، تۋىس بولىپ، فورماسى ءار الۋان، جاندى دا جالىندى بىرلەسكەن دوستىق قيمىلدارىن ۇيىمداستىردى، ورىستەتتى. سوڭعى جىلداردان بەرى شينجياڭداعى كادر - قىزمەتكەرلەر جۇپ قۇراپ، تۋىس بولۋ بارىسىندا ءار ۇلت بۇقاراسىنان 170 ميلليون وتباسىنىڭ (رەت) حال - جايىن ۇعىسىپ، 24 ميلليوننان استام ناقتى ءىس، جاقسى ءىس ىستەدى.
وسى رەتكى ”وكىلەتتى جۇرگىزۋشى“ بولۋ ءبىزدى ءبىر - ءبىرىمىزدىڭ جۇرەگىمىزگە جول تارتۋعا باستادى
5000 كيلومەترگە جۋىق قاشىقتا ءبىر رەت وكىلەتتى جۇرگىزۋشى بولۋعا قانشا اقشا قاجەت؟ شينجياڭدىق 2 جىگىت بۇعان تەگىن دەگەن جاۋاپتى تاڭدادى.
شينجياڭ ماقتاسىنىڭ مول ءونىم مەزگىلى جەتكەن سايىن، ماقتا تاسيتىن اۆتوموبيلدەر ارلى - بەرلى قايشالىسىپ جاتادى. جياڭسۋلىق جۇك اۆتوموبيل شوفەرى جاۋ شۇيلەي مەن شينجياڭ بايىنعولين موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى كورلا قالاسىنداعى ءمانسۇر پاتتار مەن مامەت نۇردۇن ءبىر تاسىمال جەلىسىندە كولىك جۇرگىزەدى. ۋاقىت وتە كەلە ۇشەۋى جاقىن دوستارعا اينالادى.
2021 - جىلى 11 - ايدا، جۇك ءتۇسىرۋ كەزىندە وقىس بولىپ، جاۋ شۇيلەيدىڭ سول كوزى جارالانادى. شينجياڭدا جاقىن - جان اشىرى جوق ول تاباندا مانسۇرگە تەلەفون سوعادى.
جاعدايدان حابار تاپقان ءمانسۇر قولىنداعى بارلىق جۇمىسىن دەرەۋ تاستاي سالىپ، جاۋ شۇيلەيدىڭ شيپاحاناعا بارىپ تەكسەرىلۋىنە سەرىك بولادى. 12 - ايدىڭ باسىندا، جاۋ شۇيلەي ەمدەلۋىن بەيجيڭگە بارىپ جالعاستىرماق بولادى، ءبىراق، شينجياڭدا تۇرعان جۇك كولىگى ونىڭ باسىن قاتىرادى.
”دوسىمىز قيىندىققا تاپ بولعان ەكەن، ءبىز، ءسوز جوق، وعان كومەكتەسۋىمىز كەرەك“. ءمانسۇر مەن مامەت جاۋ شۇيلەيدىڭ اۆتوموبيلىن جياڭسۋدىڭ شۇيجوۋىنداعى اۋىلىنا ايداپ اپارۋ بەكىمىنە كەلەدى.
تەك بۇل عانا ەمەس، جاۋ شۇيلەيدىڭ الاڭسىز ەمدەلۋى، وعان ارتىق ەكونوميكالىق سالماق سالماۋ ءۇشىن، ءمانسۇر مەن مامەت جولداعى بارلىق قاراجاتتى وزدەرى كوتەرەدى.
ءبىر داعار نان، دايىن كەسپە الىپ، ەكەۋى اۆتوموبيلدى ايداپ جولعا شىعادى.
8 كۇندى ءمانسۇر مەن مامەت دەرلىكتەي جولدا وتكىزەدى. شىعىندى ازايتۋ ءۇشىن، ەكەۋى تۇسەلحاناعا جاتپايدى، اسحاناعا دا باس سۇقپايدى. شۇيجوۋعا جەتكەننەن كەيىن عانا ءبىر اسحانا تاۋىپ، نەشە كۇننەن بەرگى كورىمدەۋ تاماقتارىن ىشەدى.
بۇل وزگەشە ساپار ەدى.
جاۋ شۇيلەي بەيجيڭنەن شۇيجوۋعا قايتقان سوڭ، ۇشەۋى باس قوسادى، جاۋ شۇيلەي كوزىنە ىستىق جاس الىپ، ەكى دوسىنىڭ قولىن قاتتى قىسادى. ولار وسىناۋ دوستىق سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ماڭگى جالعاستىرۋعا ۋادەلەسەدى...
بۇگىنگى شينجياڭدا، كەڭ كوسىلگەن تارىم ويپاتىنان بيىككە بوي سوزعان التاي تاۋىنا دەيىن، ايبىندى پامير ۇستىرتىنەن ىرىستى تۇرپان ويپاتىنا دەيىن، ءار ۇلت كادر - بۇقاراسى اعا - باۋىرداي جاقىن سيلاسىپ، ءبىر - بىرىنە قارايلاسىپ، ءوزارا كومەكتەسىپ، گۇلدەنگەن، تاماشا تۇرمىسقا بىرگە قۇشاق اشۋدا.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 29 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)
