جاۋ جيە ”وقۋشىلارعا“ بودەنە باعىمشىلىعى بىلىمدەرىن تۇسىندىرۋدە. سۋرەتتى گاۋ لەي تۇسىرگەن
رەداكتور ەسكەرتپەسى:
قۇلشىنا تۇرمىس كەشىرگەن ٴاربىر جۇڭگولىق تۇگەلدەي ەڭ ارداقتى كۇرەسكەر. سان مىڭداعان كۇرەسكەر بولعاندىعىنان جۇڭگو بۇگىنگى كۇنگە جەتتى. ون جىلدا، كۇرەس جاساپ جاتقان ٴاربىر ادامعا قۇرمەت بىلدىرەمىز. ٴبىز بىرگە جاڭا داۋىردە اسقاق جىگەرمەن العا ىلگەرىلەپ، بولاشاققا مويىماس باتىلدىقپەن قادام تاستايىق.
جۇڭگو اقپارات تورابىنىڭ 6 – ايدىڭ 8 – كۇنى شينجياڭ تۇمسىق قالاسىنان بەرگەن حابارى (تىلشىلەر گاۋ لەي، جاڭ يچۇن). 2019 – جىلى، شىحىزى داشۋەسى حايۋاناتتار عىلىم – تەحنيكا شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى جاۋ جيە عىلىم – تەحنيكا ارناۋلى قىزمەتكەرى رەتىندە شينجياڭ ءوندىرىس – قۇرىلىس بيڭتۋانى 3 – شىسى تۇمسىق قالالىق عىلىم – تەحنيكا مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى مىندەتىنە قويىلدى. بىرنەشە جىلدان بەرى ول تۋان ـ الاڭدارعا، ليان ـ دۇيلەرگە بارىپ، ٴوزىنىڭ عىلىم ـ تەحنيكا بىلىمدەرى ارقىلى جۇمىسشى ـ قىزمەتكەرلەر بۇقاراسىنا كاسىپ سالاسى ارقىلى كىرىستى ارتتىرىپ، اۋقاتتانۋ جولىن اشتى.
6 - ايدىڭ باس شەنىندەگى وڭتۇستىك شينجياڭدا اۋارايى شىلىڭگىر ىستىق قۇرعاق، اۋا تىمىرسىق ىستىق بولادى. 53 ـ تۋان 6 ـ ليانىنداعى بودەنە باعىمشىلىق بازاسىندا جاۋ جيە مەن ”وقۋشىلار“ ٴۇرتىس نەشە كۇن شايقاس جۇرگىزىپ، بودەنەلەردى كاتەككە ٴبولدى، سونداي ـ اق ۇيلەسىمدى ۋاقىتتا كاتەككە بولگەننەن كەيىنگى بودەنە شوجەلەرىن جاڭا باعىمشىلىق قالتقىسىنا كوشىردى.
”ٴبىز 30 مىڭنان استام ەكىنشى ۇرپاق بودەنەنى وسىندا كوشىرىپ اكەلىپ، ۇيشىكتى تولتىرىپ، بيىل جىل سوڭىندا 500 مىڭنان 600 مىڭعا دەيىن كوبەيتۋگە نەگىز قالادىق، ٴتىپتى كەلەر جىلعى ٴبىر ميلليون بودەنەنى دە جەتىلدىرە الامىز“، ـ دەدى جاۋ جيە.
2021 ـ جىلى جاۋ جيە ۇيىرمە باستاپ شينجياڭ جيۋديڭ اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن تولايىم ساتۋ ساۋدا بازارىن تەكسەرىپ، بودەنە باعىمشىلىعىنىڭ قوسىلاتىن قارجىسى از، اينالىمى قىسقا، ٴونىمى تەز، سۇرانىسى كوپ، بولاشاعى زور بولۋداي ەرەكشەلىگىن كوزدەپ، سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ مۇشەلەرىن باستاپ حىنان، شاندۇڭ ولكەلەرىنە بارىپ، كولەمدەنگەن بودەنە باعىمشىلىعى مەن ونىمدەرىن جىنتىكتەي مانەرلەۋ جاعىنا زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، 3 ـ شى تۇمسىق قالاسىنىڭ بودەنە باعىمشىلىعىنىڭ كولەمدەنگەن كاسىپ سالاسى جوباسىن جاسادى.
عىلىم ـ تەحنيكا نىسانىنىڭ سۇيەمەلدەۋى ارقىلى جاۋ جيە بودەنە كاسىبىن 53 ـ تۋاننىڭ ەرەكشە كاسىبى ەتىپ، جان ـ جاقتى تەحنيكالىق جەتەكشىلىك ەتۋگە بەكىندى، ول 53 ـ تۋان 6 ـ لياننىڭ شۋجيىن باستاماشىلدىق ەتۋگە شابىتتاندىرىپ، 11 از ۇلت بۇقاراسىمەن بىرلەسىپ بودەنە باعىمشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، ليان ـ دۇيدىڭ بۇرىنعى بوس قالعان كەڭسەلەرىنەن پايدالانىپ، جاڭالاۋ ارقىلى شينجياڭداعى تۇڭعىش باعىپ ٴوسىرۋ جانە كولەمدەنگەن باعىمشىلىق ٴبىر تۇلعالانعان بودەنە كاسىپ باقشاسىن قۇرىپ، 3 ـ شى تۇمسىق قالاسىنىڭ، ٴتىپتى شينجياڭنىڭ بودەنە باعىمشىلىعىن كاسىپ سالالاندىرا دامىتۋ بوستىعىن تولتىردى.
سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرۋ، بودەنە ٴوسىرۋ، ساتىلمالى بودەنە باعىمشىلىعى، بودەنە جۇمىرتقاسىن مانەرلەۋ، سويىپ سۋىق تىزبەكتى تاسىمالداۋ ... جاۋ جيە بودەنە كاسىبىن دامىتۋ جوباسىن انىق ٴارى ەگجەي ـ تەگجەيلى جاسادى. باعىمشىلىقتىڭ العاشقى مەزگىلىندە، ول تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن جەتىلدىرۋ بازاسىندا بولىپ، بودەنەنىڭ جۇمىرتقادان شىعۋى، بالاپاندارىن قورادان شىعارۋ جاعدايىن تەكسەرىپ، جۇمىرتقالايتىن بودەنەلەردى باعۋ، باسقارۋ جاعدايىن كوردى؛ بالاپاندار جۇمىرتقادان شىققان مەزگىلدە، ول ليان - دۇيدە جاتىپ، باقتاشىلارعا جۇمىرتقاعا ٴنومىر قويۋ، بالاپاندارىن تەرۋ، اتالىق - انالىعىن پارىقتاۋ سياقتىلاردى قولما - قول ۇيرەتىپ، ۇنەمى ٴتۇن ورتاسىنا دەيىن قاربالاستاپ، شارشاپ - شالدىققان دەنەسىن سۇيرەپ جاتاققا زورعا قايتىپ ءجۇردى.
جەرگىلىكتى بۇقارا جاۋ جيەگە ىلەسىپ بودەنە باعۋ تەحنيكاسىن ۇيرەندى. سۋرەتتى گاۋ لەي تۇسىرگەن
”ٴبىزدىڭ بۇل ۇجىمىمىز، باستىسى، كاسىپتىك تەحنيكانى تىرەك ەتىپ، ولارعا كاسىپ جوباسىن جاساپ، تەحنيكاعا جالپى بارىستىق قىزمەت وتەدى. الدىمەن كولەمدى باعىمشىلىقتى دامىتىپ، ونان سوڭ جۇمىرتقا ونىمدەرىن باستاپتا ءبىر مانەرلەپ، ەڭ سوڭىندا جىنتىكتەي مانەرلەپ، كەلەر جىلدىڭ سوڭىنا بارعاندا تۇتاس كاسىپ تىزبەگىنە دەيىن دامىتامىز“، ـ دەدى جاۋ جيە.
قازىر 6 ـ لياننىڭ بودەنە باعىمشىلىق بازاسىنىڭ يەلەگەن جەر اۋماعى شامامەن 8000 شارشى مەتر، باعۋ رايونى، بالاپان جەتىلدىرۋ رايونى، جۇمىرتقا شايقاۋ رايونى بار، جيىنى 50 مىڭ بودەنە بار، كۇنىنە 1200 يۋاننان استام تازا پايدا كىرگىزەدى. بيىل باعىمشىلىق كولەمىن ونان ارى كەڭەيتۋ ٴۇشىن، بازا تاعى دا 500 مىڭ بودەنە سياتىن 10 باعىمشىلىق قالتقىسىن سالدى. كەيىن تاعى دا 30 ولشەمدى باعىمشىلىق قالتقىسىن سالىپ، ٴبىر ميلليون بودەنە باعىپ، جىلىنا 1750 توننا جۇمىرتقا ٴوندىرىپ، ٴونىم قۇنىن 17 ميلليون 500 مىڭ يۋانعا جەتكىزۋدى جوسپارلادى.
بودەنە باعىمشىلىعىنىڭ بارعان سايىن مارقايىپ كەلە جاتقانىن كورگەن كوپتەگەن بۇقارا جاۋ جيەنى ىزدەپ كەلىپ، وعان ىلەسىپ بودەنە باعىمشىلىق تەحنيكاسىن ۇيرەنۋدى ٴوتىندى.
6 - لياننىڭ تۇرعىنى ريسالەت وسمان سەلبەستىك كووپەراتيۆى قۇرىلعاننان بەرى بازادا بودەنە باعۋ جۇمىسىمەن شۇعىلدانىپ كەلەدى. ول ۇيشىكتەردى تازالاۋ، بودەنە جۇمىرتقاسىن تەرۋ سياقتى ىستەردەن باستاپ ىستەدى، جاۋ جيەنىڭ باستاۋىندا، ونىڭ بودەنە باعىمشىلىعى جاعىنداعى نازاريالىق ورەسى مەن امالياتتىق جۇمىس قابىلەتى ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، بودەنە باعۋ تەحنيكاسىنىڭ تەتىگىن نەگىزىنەن يگەردى. بيىل ول باعىمشىلىق قالتقىسىن كوتەرمەگە الىپ، جاۋ جيەگە ىلەسىپ بودەنە باعىمشىلىعىمەن شۇعىلدانۋدى ٴۇمىت ەتتى.
”قىزمەتكە ەندى شىققان كەزىمدە، ٴار كۇنى تازالىق ىستەپ، زارارسىزداندىرىپ، سۋارىپ جانە جەم بەرىپ، ەكى كۇندە ٴبىر رەت جۇمىرتقا تەرەتىنمىن. قازىر جاۋ ۇستازدان بودەنە باعىمشىلىق تەحنيكاسىن جاقسى ۇيرەنىپ جاتىرمىن، كەيىن مەن دە ٴبىر بودەنە باعىمشىلىق الاڭىن كوتەرمەگە الىپ، وسى كاسىپتى ويداعىداي دامىتقىم كەلەدى“، ـ دەدى ريسالەت وسمان.
قازىر زەينەتكە شىعۋ جاسىنا تولعان جاۋ جيە 3 ـ شى تۇمسىق قالاسى سىندى وسى توپىراقتا ٴالى دە شايقاس جاساۋدا. ونىڭ قاراۋىنشا، عىلىم - تەحنيكا ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنا كومەكتەسۋدە كاسىپ تىزبەگى مەن جاڭالىق اشۋ قۇن تىزبەگىن توعىستىرعاندا عانا، كاسىپ سالاسىن شىن مانىندە كەمەلدەندىرۋگە، كۇشەيتۋگە؛ عىلىم - تەحنيكانى بايلىقتى اشاتىن ”التىن كىلت“ ەتۋگە، ەرەكشە، دالمە - ٴدال، كوبەيتۋگە بولاتىن دامۋ جولىنا قادام تاستاپ، جەرگىلىكتى جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر بۇقاراسىنىڭ كىرىسىن ارتتىرىپ، اۋقاتتانۋىنا اناعۇرلىم ويداعىداي جەتەكشىلىك ەتۋگە بولادى.
”بيىل جىل سوڭىنا دەيىن، ٴبىز بودەنە باعىمشىلىق كولەمىن 500 - 600 مىڭعا جەتكىزە الامىز، وسىنداي دامۋ كولەمىنە جەتۋدە جۇمىرتقا ونىمدەرىن مانەرلەۋ جولىمەن ٴجۇرۋىمىز كەرەك، سوندا عانا ٴونىمنىڭ قوسىمشا قۇنىن جوعارىلاتۋعا، اناعۇرلىم جوعارى، اناعۇرلىم جاقسى ەكونوميكالىق ونىمدىلىك جاراتىپ، جەرگىلىكتى بۇقارانى اناعۇرلىم ويداعىداي جەتەكتەۋگە بولادى“. جاۋ جيە بىلاي دەدى: باستاپ ىستەگەن ەكەنبىز، شينجياڭ بويىنشا ەڭ ۇلكەن، شينجياڭ بويىنشا ەڭ تاماشا بولۋدى ىسكە اسىرۋىمىز كەرەك. تەحنيكالىق جاقتان سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ بودەنە كاسىبىن ۇلعايتۋىنا، الەۋەتتەندىرۋىنە بار كۇشپەن قولداۋ كورسەتىپ، ميلليوننان استام باعىمشىلىق كولەمىندەگى بودەنە شاعىن قالاشىعىن قۇرىپ، بودەنە باعىمشىلىعىن وسى تۋان ـ الاڭنىڭ تىرەكتى كاسىبىنە اينالدىرۋىمىز كەرەك. (اياقتادى)
(جۇڭگو اقپارات تورابى)
اۋدارعان: قادىر ماقان
