− مادەنيەت مۇرالارى شينجياڭدا جاڭاشا قۇلپىردى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى گاۋ فاڭ
6 - ايدىڭ 11 - كۇنى كورلا قالاسىنىڭ ارتيستەرى موڭعۇل ۇلتىنىڭ ءداستۇرلى ءبيى «ساۋىردىڭدى» بيلەۋدە. وسى كۇنى بايىنعولين موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى 2022 - جىلعى ”مادەنيەت جانە جاراتىلىستىق مۇرالار كۇنى“ مەن شينجياڭ 10 - كەزەكتى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى اپتالىعى جەلىلەس قيمىلى باستالدى.
□ سۋرەتتى چۋە . حۋرە تۇسىرگەن
”وسى زامانعى تۇرمىسپەن جالعاسىپ، جاندى باۋراپ، قۇلپىرا ءتۇستى“. ەرەكشە اسەم، سان الۋان مادەنيەت جانە جاراتىلىستىق مۇرالار شينجياڭنىڭ وزگەشە باعالى بايلىعىن بەينەلەپ قالماستان، ءتىپتى، تيانشان الابىنداعى ءار ۇلت حالقى تۇرمىسىنىڭ ءبىر بولەگىنە اينالدى.
مادەنيەت جانە جاراتىلىستىق مۇرالار مادەنيەت مۇرالارىن جانە جاراتىلىستىق مۇرالاردى قامتيدى، ال مادەنيەت مۇرالارى تاعى دا زاتتىق مادەنيەت مۇرالارى جانە بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى دەپ بولىنەدى. مادەنيەت مۇرالارى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ گەنى مەن جان تامىرىنا تىرەك بولعان، قايتا تۋىندامايتىن، ورنىن باستىرۋعا كەلمەيتىن جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى وركەنيەت قاينارى. ەڭ جاقسى قورعاۋ − ءىز قالدىرمايتىن قورعاۋ، ەڭ جاقسى جالعاستىرۋ − قازىرگىدەن يگىلىكتەنۋدى داعدىعا اينالدىرۋ. سيفرلى مۇراجاي، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار جارمەڭكەسى، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار بازارى، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن سەزىنۋ سارايى... جۋىق جىلداردان بەرى، شينجياڭدا ءتىپتى دە كوپتەگەن مادەني ەسكەرتكىشتەر مەن مادەنيەت مۇرالارى جانداندى، وسىناۋ اسىل قازىنالار ەندىگارى سارايلارمەن شەكتەلىپ، ادامداردان اۋاشالانىپ قالمايتىن بولدى. تۇرمىسىمىز سولاردىڭ توعىسۋىمەن ءتىپتى دە كوركەم، باي مازمۇندى بولىپ وزگەردى؛ تۇرمىستىڭ نارلەندىرۋىندە ولار ءتىپتى دە ۇزاق ومىرشەڭدىك كۇشكە يە بولدى.
عىلىم - تەحنيكا قۋات بەردى
مادەنيەت مۇرالارى كوز الدىمىزدا جارقىراي ءتۇستى
شينجياڭ مۇراجايى 8 - ءنومىرلى كورمە زالىنىڭ ”شەتەلگە اكەتىلگەن قابىرعا سۋرەتتەردىڭ پروەكتسيا كەڭىستىگىندە“ تاس ۇڭگىردى قالپىنا كەلتىرىپ تۇرعان پروەكتسيالىق ءۇش قابىرعادا شەتەلگە اكەتىلگەن جۇزدەن استام ءساندى قابىرعا سۋرەت ءدال وزىندەي بولىپ كوز الدىڭا تارتىلىپ، ادامدى تاريحي ۇڭگىردە تۇرعانداي سەزىندىرەدى. كۇساننىڭ تۇتاس قابىرعا سۋرەتتەرى، مىرەن كونە قالاسىنىڭ قاناتتى پەرىشتەسى... وسىناۋ كوزىڭمەن كورۋدى قيالداۋعا دا باتىلىڭ جەتپەيتىن دۇنيە ءجۇزى مادەنيەتىنىڭ اسىل قازىنالارى سيفرلى تەحنيكامەن ىڭعايلاستىرعاننان كەيىن، وسى ارادا قايتا دۇنيەگە كەلدى.
”مىنا قابىرعا سۋرەتتەردى كورىپ قاتتى اسەرلەندىم. وسىلاردى كوز الدىمىزعا جايىپ سالىپ وتىرعان سول ادامدارعا العىس ايتامىن“. داشۋە وقۋشىسى جۋ يۇن جىگىتىمەن بىرگە وسى كەڭىستىكتە كوپ ۋاقىت تۇرىپ، پروەكتسيالىق حۇجاتتى فيلمدى باسىنان اياعىنا دەيىن كورىپ بولعان سوڭ عانا شىقتى.
شينجياڭ مۇراجايىندا ونىڭ ەكىنشى مەرزىمدىك جاڭا سارايى شىعارعان سيفرلانعان بەرىلە ءتۇيسىنىپ سەزىنۋ نىسانى ”شينجياڭنىڭ تاريحي ەجەلگى ەسكەرتكىشتەرىن ءبىر ورىندا ساياحاتتاۋ“، ”تۇتاس كورىنىستىك عىلىم جالپىلاستىرىپ، كورەرمەنگە قىزمەت وتەۋ“ جانە ”مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن جانداندىرۋ ساحنالىق شىعارماسى“ قاتارلىلار كورەرمەندەردىڭ ەڭ قارسى الۋىنا بولەنگەن نىساندارعا اينالدى.
بەيتيڭ گاۋچاڭ حۇيحۋ بۇتحاناسىنىڭ ەسكى جۇرتى مۇراجايىندا كورەرمەندەر 5D بەرىلە ءتۇيسىنىپ سەزىنۋ رايونىندا تۇرىپ، ۇلكەن ەكرانداعى كورىنىستەردىڭ جىلجۋىنا ىلەسە، مىڭ جىلدىڭ الدىنداعى بۇتحانا اۋلاسىن، بۇتتاردى، قابىرعا سۋرەتتەردى جاقىننان ءتۇيسىنىپ، ەسكى جۇرتتىڭ تۇتاس بەت - بەينەسىن جانە قازىپ الىنعان ماڭىزدى مادەنيەت مۇرالارىن سەزىنە الادى. اقسۋ ايماعىنىڭ مادەنيەت - مۇراجايىنداعى (مۇراجاي) ”جىبەك جولىنا ەنگىزىپ ىقپالداستىرىپ سەزىنۋ جۇيەسى“ كورەرمەندەردى سول كورىنىستەردىڭ ىشىندە ءجۇرىپ، قىزىل قاعا بەلگى وتى، قىزىل تاس ۇڭگىر، سۋ باسى بۇتحاناسىنىڭ ەسكى جۇرتى، ۇشقات كونە قالاسى، كونەچىلان كونە قالاسى سياقتى مادەنيەت كونە جۇرتتارىن ساياحاتتادى. VR ۆيرتۋالدى كوزاينەگى، ۇقساتىلمالى X ساۋلەسى، 4D بەرىلە ءتۇيسىنىپ، ىقپالداستىرىپ سەزىنۋ سياقتى جوعارى، جاڭا عىلىم - تەحنيكانى قولدانۋ ارقىلى، قۇمىل قالالىق مۇراجاي تيانشان قۇمىل قاناتتى كەسەرتكىسى، جارتاس سۋرەتتەرى، بەلگى وت، حان ءداۋىرىنىڭ قۇلپىتاستارى، بايياڭگوۋ بۇتحاناسىنىڭ ەسكى جۇرتى، «ءميلىنىڭ ءديدارلاسۋ ەستەلىكتەرى» سياقتىلاردىڭ جاي - جاپسارىن تۇگەلدەي كورسەتىپ بەرەدى.
مادەنيەت مۇرالارى عىلىم - تەحنيكانىڭ جايعاستىرۋى ارقىلى ادامداردى ”جانداندىرىلعان“ تاريحتىڭ ىشىنە الىپ كىرەدى.
داعدىمەن توعىسىپ، تۇرمىستىڭ رايىن كوتەردى
”شينجياڭدىقتار اياعىن باسقاننان تارتىپ ءبي بيلەيدى، ءتىلى شىققاننان تارتىپ ءان ايتادى“. شينجياڭ ءان مەن ءبيدىڭ مەكەنى، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى تىزىمىنە ەنگەن شينجياڭنىڭ ءان - بيلەرىنىڭ ءتۇرى ساناپ تاۋىسقىسىز. ءان - ءبي، مۋزيكا شينجياڭنىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن جاندى جالعاستىرۋدىڭ ماڭىزدى دانەكەرى، ەڭ كەڭ كولەمدەگى بۇقارالىق نەگىزگە يە. ءان مەن بيگە شەبەر بولۋ − شينجياڭدىقتاردىڭ تۋما قاسيەتى ءارى ولاردىڭ تۇرمىسىن قۋانىشقا، كوركەمدىككە بولەيتىن قاينار.
ۇرىمجىدەگى ۇلكەندى - كىشىلى الاڭدار مەن باقشالاردا اۋا رايى اشىق كۇندەرى تەك مۋزيكا ءۇنى كوتەرىلسە بولعانى، ادامدار ريتىمگە ىلەسىپ شينجياڭ بيلەرىن بيلەۋدەن جالىقپايدى، جاس شاماعا، ۇلتقا بولىنبەيدى، ءبي ونەرىنىڭ جوعارى - تومەندىگىمەن دە ساناسپايدى. بۇل بيلەر مەن مۋزيكالار، ءىس جۇزىندە، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ وقۋ - اعارتۋ، عىلىم، مادەنيەت ۇيىمىنىڭ ”بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى“ تىزىمىنە ەنگەن ءماشىراپتىڭ ءبىر بولىگى. كەمەلدى ءماشىراپ قيمىلى ءبىرسىپىرا باي مازمۇندى ادەت - عۇرىپتار مەن ساحنالىق ونەردى قامتيدى، ماسەلەن، مۋزيكا، ءبي، تەاتر، حالىقتىق كوركەمونەر، سەرىك ويىنى، اۋىز ادەبيەتى، اس - سۋ جانە ويىندار، ال شينجياڭنىڭ الاڭ ءبيى ءماشىراپتىڭ وسى زامانعى تۇرمىستا جاندانعان تيپتىك بەينەلەنۋى بولىپ تابىلادى.
شينجياڭعا 5 رەت كەلگەن ينتەرنەتتەگى اتى ”يانشيڭ جياڭحۋ“ دەگەن ساياحاتشى بلوگىندا تەبىرەنە: ”شينجياڭنىڭ الاڭ ءبيى دە وتە تاماشا ەكەن، ەمىن - ەركىن، مىنەزىڭە ساي، بەينەسى اسەم، ءاربىر ارەكەتىنەن تۇگەلدەي كوڭىل كۇيى كورىنىپ تۇرادى، ومىرىمدە كورگەن ەڭ كوڭىلدى الاڭ ءبيى“، - دەپ جازدى.
بيىلعى جۇڭگو ساياحات كۇنىنىڭ شينجياڭ ىلە بولىمشە ورنىندا كەشقۇرىمعى قۇلجا قالاسىنىڭ ليۋشيڭ كوشەسى، 100 ورىنداۋشىدان ۇيىمداسقان كولەمدى اككوردەونشىلار انسامبىلى ءبىر جاعىنان كۇي ورىنداپ، ءبىر جاعىنان 6 تارام كوشەدەن ءبولىنىپ شىعىپ، ليۋشيڭ كوشەسى كورىنىس رايونىنىڭ ورتالىق الاڭىندا توعىستى. ولاردىڭ اراسىنداعى جاسى ەڭ ۇلكەن اككوردەونشى 74 جاستا بولسا، ەڭ كىشىسى 7 جاستا عانا. ءجۇز ادامدىق كۇي تارتۋعا قاتىناسقان عيزاتوللا ءانۋار: ”اككوردەون قۇلجالىقتاردىڭ ەڭ قانىق بىلەتىن مۋزيكا اسپابى، ونىڭ اۋەنىنە تەربەلىپ وسكەنبىز، بۇگىنگى كەش سونداي كوڭىلدى، ۇمىتىلماس كەش بولدى“، - دەدى.
2021 - جىلى قۇلجا قالاسى ءوتىنىش ەتكەن ورىس ۇلتىنىڭ بايان ونەرى 5 - توپتاعى مەملەكەتتىك بەيزاتتىق مادەني مۇرا ۋاكىلدىك سيپاتتى نىسانىنا ەندى. بايان − اككوردەوننىڭ ءبىر ءتۇرى، ەۆروپادان كىرگەن. قۇلجا قالاسىندا بايان ونەرى ءار ۇلتتىڭ مۋزيكا مادەنيەتىمەن توعىسىپ، شينجياڭداعى وزىندىك ەرەكشەلىكتەگى ونەردىڭ ءبىر تۇرىنە اينالعان. قۇلجالىقتاردىڭ اككوردەونعا دەگەن قۇشتارلىعى بولەك، قۇلجا قالاسى بايان ونەرى جالعاسقان نەگىزگى جەر رەتىندە، شينجياڭعا كومەكتەسۋ قارجىسىنان پايدالانىپ، ليۋشيڭ كوشەسىنەن الەكساندر اككوردەون ساقتاۋ زالىن سالىپ، وسى نىساننىڭ جالعاستىرۋشىسى الەكساندر سەرگەيەۆيچ زازولين ساقتاعان 800دەن استام اككوردەوندى كورمەگە قويعان جانە ونى قورعاعان، قۇلجا ليۋشيڭ كوشەسى ۇلتتار ىنتىماعى اككوردەون مۋزيكا اترەتىن ۇيىمداستىرىپ، اككوردەوننىڭ سول جەردەگى جالپىلاسۋ مولشەرى ەڭ جوعارى مۋزيكا اسپابىنا اينالۋىنا مۇمكىندىك جاساعان.
جاستاردىڭ ەلدەن ەرەك ءومىر جولىنا تۇسۋىنە مۇمكىندىك جاسادى
بەيزاتتىق مادەني مۇرالاردى جالعاستىرۋ قاتارىنا قوسىلعان شينجياڭدىق جاستار بارعان سايىن كوبەيىپ كەلەدى، ولار جاستىق جالىندارى مەن تالانتتارى ارقىلى بەيزاتتىق مادەني مۇرالارعا جالىندى ومىرشەڭدىك كۇش ءبىتىرىپ، ءوز ءومىر ساپارلارىنىڭ دا وزگەشە بولۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
شيڭشيڭ مەن شياۋنۋ 90 - جىلدارى تۋىلعان بويجەتكەندەر، ولار YLZ قىزمەتحاناسىن ءۇرىمجى قالاسىنداعى ءبىر جاتاقحانادان اشتى. قىزمەت بولمەسىندە ءونىم اتلاس نەگىزىندە جوبالانادى، قولدا توقىلعان سالى، ساقتاۋلى سۋرەت، سومكە، مۇزداتقىش جاپسىرعى، قول تەلەفون قاپ، ەستەلىك داپتەر سياقتى بەتكە باسار ونىمدەر بار. اتلاس بەدەرىمەن ايشىقتالعان وسى ونىمدەردىڭ بوياۋى وزگەشە ءارى قاراپايىم دا ادەمى.
ءونىم جوباسىنا جاۋاپتى شيڭشيڭ ۇرىمجىدە تۋىپ - وسكەن بويجەتكەن، جوعارى مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن وزىمەن تىلەكتەس شياۋنۋمەن بىرگە شارۋاشىلىق قۇرىپ، ءوز قىزمەتحاناسىن اشىپ، ونىمدەرىن ينتەرنەت جەلىسىندە، ينتەرنەت جەلىسىنەن تىس ساتادى. بوياۋدان جۇرەكتىلىكپەن پايدالانۋ ءارى جيناقى دا تارتىمدى جوبالاۋ ارقىلى اتلاستى ءتىپتى جانداندىرىپ جىبەرۋگە بولادى. ءبىز اناعۇرلىم كوپ ادامعا شينجياڭدا دا نەبىر كەرەمەت بۇيىمداردىڭ بار ەكەنىن ايگىلەۋىمىز كەرەك“، - دەدى شيڭشيڭ.
”جۇڭگوداعى ساداق مەكەنى“ شاپشال سىبە اۆتونوميالى اۋدانىندا جاۋ حۋ ەسىمدى ءبىر 90 - جىلداردىڭ تۇلەگى بار، ول سىبە ۇلتىنىڭ ءداستۇرلى ساداق جاساۋ ونەرىنە ايرىقشا قىزىعادى. جوعارى مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن اۋىلىنا قايتىپ كەلىپ شارۋاشىلىق قۇرىپ، اكەسىنەن ساداق جاساۋدى ۇيرەنەدى. شاپشال سىبە بايىرعى قالاسىندا ساداق مۇراجايى بار، جەرگىلىكتى ۇكىمەت سايكەستى قارجىعا قول جەتكىزىپ، مۇراجايدان جاۋ حۋعا ارناۋلى ءبىر قىزمەتحانا اشىپ بەرەدى، سونداي - اق وعان مۇراجاي باسقارۋشىسى مىندەتىن جۇكتەيدى. قازىر ول پالاستيك ساداق، اعاش ساداق جاساۋعا ابدەن جاتىلدى، ساداق قالتاسىن دا دەربەس جوبالاي الادى. ”مەن ساداق جاساۋ DIY نىسانىن دايىنداۋدامىن، اناعۇرلىم كوپ بالالار مەن ساياحاتشىلارعا ءداستۇرلى ساداققا قاتىستى اڭگىمەلەردى ءتۇسىندىرۋدى ءۇمىت ەتەمىن“، - دەدى جاۋ حۋ.
لي تيانتيان چارقىلىق اۋدانى تىكەنلىك قالاشىعى توعىراقلىق قىستاعى بالالار باقشاسىنىڭ وقىتۋشىسى، ءتۇيىپ بوياۋ مادەنيەتىن ايرىقشا ۇناتادى، بوس ۋاقىتتان پايدالانىپ ينتەرنەتتەن ءتۇيىپ بوياۋ ونەرىن ۇيرەنەدى، ءۇيى مەن كەڭسەسى ءتۇرلى ءتۇيىپ بويالعان تۋىندىلارعا لىق تولعان. تاياۋدا ول بالالار باقشاسىنا ”بەيزاتتىق مادەني مۇرالار“ جونىندە امالياتتىق ساباق ورنالاستىرىپ، بالالاردىڭ كىشكەنتاي كەزدەمە توقۋ ماشيناسىمەن كەزدەمە توقىپ، وعان ءتۇرلى بوياۋمەن وزدەرى ۇناتاتىن ورنەك تۇسىرۋىنە جەتەكشىلىك ەتەدى. باقتيار ءومار ەسىمدى ءبىر ءبۇلدىرشىن قىز لي تيانتياننىڭ كومەگىندە سوقتانى سىرۋ، تازارتۋ، اعارتۋ، بىرىس - تىرىسىن جازۋ سياقتى باسقىشتار ارقىلى ءوزىنىڭ ءتۇيىپ بويالعان تۋىندىسىن شىعاردى.
جاس ”ونەر جالعاستىرۋشى“ رەتىندە، ولار سان عاسىردان بەرگى قيالدى بۇگىنگى كۇندە ۇلگىگە اينالدىردى؛ بالكىم، ۋاقىت وتە كەلە، بۇگىنگى ۇلگىنىڭ بولاشاقتاعى اسىل قازىناعا اينالۋى عاجاپ ەمەس.
