− باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ تۇرپان قالاسىندا قىزمەت تەكسەرۋىنە قايتالاي تىلشىلىك
جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋدا بىردە - ءبىر ۇلتتىڭ قاعىس قالۋىنا بولمايدى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىكتەرىن ويداعىداي بەكەمدەپ، كەڭەيتىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىپ، اۋىل - قىستاقتىڭ اناعۇرلىم باي، تۇرمىستىڭ اناعۇرلىم باقىتتى، اۋىل - قىستاقتىڭ اناعۇرلىم كوركەم بولۋىن جۇزەگە اسىرۋدى ىلگەرىلەتۋ كەرەك.
− شي جينپيڭ
قىزمەت تەكسەرگەن ورىن
تۇرپان قالاسى
تۇرپان قالاسى تۇڭعىش توپتاعى مەملەكەت دارەجەلى ايگىلى تاريحي مادەنيەت قالاسى، ”ءجۇزىم مەكەنى“ دەپ اتالعان. بويلۇق تۇرپان قالاسى يالقۇنتاع تاۋىنىڭ باتىس جاعىنا ورنالاسقان، تاماشا وڭىرلىك ورىن، قاتىناس باسىمدىعىنا، ءجۇزىم مادەنيەتى، ۇلتتىق سالت - سانا مادەنيەتى سياقتى باسىمدىعىنا سۇيەنىپ، ساياحات كاسىبىن زور كۇشپەن دامىتىپ، بويلۇق كورىنىس اۋماعىن ءجۇزىم مادەنيەتى كوركەم كورىنىسى، ۇلتتىق سالت - سانا مادەنيەتى سياقتىلاردى ءبىر تۇلعالاندىرعان كەشەندى كورىنىس اۋماعى ەتىپ تۇلعالايدى. گاۋچاڭ رايونى يار قالاشىعى جاڭا قالا اۋماعىنىڭ شينچىڭ شيمىن قىستاعى گاۋچاڭ رايونى قالا اۋماعىنىڭ باتىس ماڭىنا ورنالاسقان، ءجۇزىم كاسىپ سالاسىن شارۋالاردىڭ كىرىستەرىن ارتتىرىپ بايىتۋداعى، كاسىپ سالاسى تىزبەگىن ۇزارتۋداعى، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ساتۋداعى ماڭىزدى دانەكەر ەتىپ، شارۋالاردى جۇمىستانىپ، بايۋعا جەتەكتەدى. يارعول بايىرعى قالاسى تۇرپان قالاسى گاۋچاڭ رايونىنىڭ باتىس ماڭىنداعى 10 كيلومەتردەي جەردەگى يارنەز سايىنداعى اڭعارلى تەكشەگە ورنالاسقان، دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ساقتالۋى ەڭ كەمەلدى، ساقتالعان ۋاقىتى ەڭ ۇزاق، كولەمى ەڭ ۇلكەن شيكى كەرپىش قۇرىلىمدى ەجەلگى زامان قۇرىلىسىندىق قالا.
7 - ايدىڭ 15 - كۇنى تۇرپان قالاسى گاۋچاڭ رايونى يار قالاشىعى جاڭا قالا اۋماعى شينچىڭ شيمىن قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى قىزىل انار الاڭىنا جينالدى، راناگۇل تۇرسۇن (وڭنان 4 -) كورشىلەرىمەن ءوزىنىڭ باس شۋجي شي جينپيڭدى كورگەن كەزدەگى باقىتتى سەزىمىن اڭگىمەلەۋدە.
□ سۋرەتتى انار بۇلت ＼ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى لي رۇي تۇسىرگەن
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى ليۋ شياڭ، گو ليڭ، جىڭ جو
7 - ايدىڭ 14 - كۇنى تۇستەن كەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ تۇرپان قالاسىنا كەلىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى بويلۇقتا، گاۋچاڭ رايونى يار قالاشىعى جاڭا قالا اۋماعى شينچىڭ شيمىن قىستاعىندا، يارعول بايىرعى قالاسىندا قىزمەت تەكسەرىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ەرەكشە كاسىپ سالالارىن دامىتۋ، اۋىل - قىستاقتىڭ گۇلدەنۋىن ىلگەرىلەتۋ، مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ، پايدالانۋ سياقتى احۋالدارىن ۇعىستى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋدا بىردە - ءبىر ۇلتتىڭ قاعىس قالۋىنا بولمايدى... شىنايى قامقورلىق، ىقىلاستى تاپسىرما اق سامالداي جەرگىلىكتى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جان دۇنيەسىن تەربەپ، ادامداردى وسىناۋ قىزعىن جاڭا داۋىردە اسقاق بەينەمەن ەكپىندەي ىلگەرىلەۋگە شابىتتاندىردى.
ءبىر ساباق ءجۇزىم بالداي جاراستىلىققا ارقاۋ بولدى
شىلىڭگىر جاز، بويلۇقتىڭ ءىشى جاسىل جەلەك جامىلىپ، سورەلەردەگى جۇزىمدەردىڭ بۇتاعى قاۋلاپ، جاپىراعى جايقالىپ تۇر، بويلۇق وزەنىنەن اندا - ساندا سالقىن سامال ەسەدى. توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان كەلگەن ساياحاتشىلار يالقۇنتاع تاۋىنىڭ باۋرايىنداعى سالقىن لەپتەن ءلاززاتتانۋدا.
بويلۇق تۇرپان قالاسىنداعى يالقۇنتاع تاۋىنىڭ باتىس جاعىندا، وڭتۇستىك - سولتۇستىك ارالىعى مولشەرمەن 8 كيلومەتر، شىعىس - باتىسىنداعى ەڭ كەڭ جەرى مولشەرمەن 2 كيلومەتر، ءجۇزىم مول شىعاتىندىقتان وسىلاي اتالعان.
7 - ايدىڭ 14 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ بويلۇققا كەلىپ، تۇرپاننىڭ ەرەكشە جەمىس - جيدەكتەر كورسەتىلىمىن كورىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ءجۇزىم ەرەكشە كاسىپ سالاسىن دامىتۋ، مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ توعىسا دامۋىن جەبەۋ سياقتى جاعدايلاردى ۇعىستى. باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: تۇرپان كورىكتى دە ىرىستى، قاۋىن - قاربىز، جەمىس - جيدەك ءيىسى اڭقىعان جەر، بۇل ۇلى تابيعاتتىڭ سيى. ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ مەن ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدىڭ قاتىناسىن دۇرىس ءبىر جاقتى ەتىپ، مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ توعىسا دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، حالىقتى بايىتاتىن كاسىپ سالالارىن قالىپتاستىرۋ كەرەك.
”باس شۋجي ەرەكشە كاسىپ سالالارىنىڭ، مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ توعىسۋىنىڭ حالىقتى بايىتاتىن كاسىپ سالاسى بولعان - بولماعاندىعىنا ەڭ كوڭىل ءبولدى“. بويلۇق كورىنىس اۋماعىن باسقارۋ كوميتەتى پارتكومىنىڭ شۋجيى ليۋ يۇڭجيان بىلاي دەدى: جەرگىلىكتى ورىنداعى شارۋالاردىڭ جىلدىق كىرىسىنىڭ ۇشتەن ءبىرى ساياحاتتان كەلەدى. بويلۇق تاماشا وڭىرلىك ورىن، قاتىناس باسىمدىعىنا، ءجۇزىم مادەنيەتى، ۇلتتىق سالت - سانا مادەنيەتى سياقتى باسىمدىقتارعا سۇيەنىپ، ساياحات كاسىبىن زور كۇشپەن دامىتىپ، بويلۇق كورىنىس اۋماعىن ءجۇزىم مادەنيەتى كوركەم كورىنىسى، ۇلتتىق سالت - سانا مادەنيەتى سياقتىلاردى ءبىر تۇلعالاندىرعان كەشەندى كورىنىس اۋماعى ەتىپ تۇلعالايدى. قىستاق تۇرعىندارى اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىن ساتۋ، شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن، ەرەكشە حالىقتىق تۇسەلحانا جانە كورىنىس اۋماعىنداعى كاسىپورىنداردا جۇمىستاندىرۋ سياقتى ادىستەر ارقىلى بىرتىندەپ كىرىستى ارتتىرىپ، بايۋ جولىنا ءتۇستى.
بويلۇق كورىنىس اۋماعىنىڭ جاۋاپتىسى جاڭ ميڭميڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: بيىل بويلۇق كورىنىس اۋماعى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى شوعىرلى بازارى، ءجۇزىم داستارقانى، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى حالىقتىق تۇسەلحاناسى، جىلى اۋا شارى، ”بويلۇقتى تۇندە تاماشالاۋ“ سياقتى كوپ ءتۇرلى كاسىپ كۇيلەرى مەن نىساندار كوبەيىپ، كورىنىس اۋماعىن اجەپتاۋىر ارلەندىرە ءتۇستى. تەك قۇربان ايت كەزىندە كۇندىك ورتاشا قوناق قابىلداۋ مولشەرى 5000 ادامنان اسىپ، كوپتەگەن مادەنيەت - ساياحات نىساندارى ساياحاتشىلاردىڭ ارالاۋ ۋاقىتىن ۇزارتۋمەن بىرگە، تاعى كورىنىس اۋماعى ىشىندەگى تۇتىنۋدىڭ ومىرشەڭدىگىن قاۋلاتتى.
”بۇرىن ساياحاتشىلار بويلۇقتا تەك ءجۇزىم عانا بار دەپ ويلايتىن، كەلگەن سوڭ عانا ءجۇزىمنىڭ الدەقاشان كوپتەگەن كاسىپ سالالارىن جەتەكتەگەندىگىن كورەتىن بولدى. تاياۋدان بەرى ءبىزدىڭ تۇسەلحانالارىمىز ءار كۇنى تولىپ تۇراتىن بولدى“. بافىڭگۋ حالىقتىق تۇسەلحاناسىنىڭ جاۋاپتىسى ءۇمۇتجان مامەت بىلاي دەدى: ساياحاتشىلار بويلۇقتا ساياحاتتاپ جۇرگەندە باس شۋجيدى كورىپ، تامسانا شاتتاندى ءارى قاتتى اسەرلەندى.
”باس شۋجيدىڭ بۇل ارادا مۇنشا كوپ ايالدايتىنىن ويلاماعان ەكەنبىز“. سول كۇنى كەشقۇرىم، تۇرپان قالاسى ءجۇزىم كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىن جەبەۋ ورتالىعىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى ليۋ لييۋان ۇزاققا دەيىن تامسانا شاتتانىپ ءجۇردى.
ءبىر ساباق ءجۇزىم باس شۋجيدىڭ وتكەن ىستەردى ەسكە الۋىنا دەمەۋ بولدى. 2014 - جىلى شينجياڭدا قىزمەت تەكسەرگەن كەزدە اشىلعان اڭگىمە ماجىلىستە باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەدى: ”شينجياڭدا قاقتالعان نان، پالاۋ، كاۋاپ، قۇمىل قاۋىنى، ءجۇزىم سياقتىلار بار، ءبىزدىڭ ’ماڭگى شينجياڭدىق بولۋعا پەيىل بولامىز‘ دەپ ايتۋعا تولىق نەگىزىمىز بار“.
جوعارى تەمپەراتۋرا پارقى، ۇزاق تۇسەتىن كۇن نۇرى، قىراۋ مەزگىلى جوق بولۋ، قارلى تاۋ سۋى، وزگەشە ءوسۋ ورتاسى تۇرپان جەمىسىنىڭ تاتتىلىگىنە دەم بەردى. سول كۇنى بويلۇق ىشىندە كورسەتىلگەن قاۋىن - قاربىز، جەمىس - جيدەكتىڭ ءتۇرى 80 ءتۇرلى ءجۇزىم، 24 ءتۇرلى مەيىز، 7 ءتۇرلى قۇمىل قاۋىنىن قامتيدى. ”مەن باس شۋجيگە بىلاي دەپ تانىستىردىم： تۇرپان ءجۇزىمىنىڭ 500دەن استام سورتى بار، نەگىزگى سورتتارىنان ۋحىباي، مانايزى، بايجياگان، حۇڭميگۇي سياقتىلار بار، قازىر پىسىپ - جەتىلگەن 80 سورتى بار“، - دەدى ليۋ لييۋان.
ەكولوگيالىق ورتا − ساياحاتتى دامىتۋدىڭ جان جۇيەسى، باس شۋجي بويلۇق وزەنىنىڭ جاعالاۋىنا كەلدى. تۇپ - تۇنىق وزەن سۋىنا الىستان كوز جىبەرىپ، ليۋ يۇڭجياننىڭ تانىستىرۋىن تىڭداي ءجۇرىپ، باسىن يزەدى. ”28 كيلومەتر كەلەتىن بويلۇق وزەنىن الدىڭعى عاسىردىڭ 60 - جىلدارىندا تۇرپانداعى 100 مىڭنان استام ءار ۇلت بۇقاراسى 3 جىل ۋاقىت جۇمساپ بىرگە سالىپ شىققان، جول بويى رەتىمەن 3 اۋىل - قالاشىقتاعى 23 مىڭ مۋ اتىزدى سۋلاندىرادى“، - دەدى ليۋ يۇڭجيان.
”باس شۋجيدىڭ ەكولوگياعا ءمان بەرەتىندىگىن تەرەڭ سەزىندىك، بۇدان كەيىن ەكولوگيانى قورعاۋ سەرپىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ قانا قالماستان، تاعى كوپ كاسىپ كۇيى ارقىلى ساياحاتتى دامىتىپ، اناعۇرلىم كوپ قىستاق تۇرعىندارىن ات سالىسۋعا شابىتتاندىرىپ، بىرگە كىرىستى ارتتىرىپ بايىتامىز“، - دەدى ليۋ يۇڭجيان.
سول كۇنى تۇستەن كەيىن باس شۋجي وتىرعان كولىكتىڭ قاراسى ۇزىلگەنشە قاراپ تۇرعان ادامدار كوپكە دەيىن تاراماي، باس شۋجيدىڭ قاداعالاي ايتقان تاپسىرماسى قۇلاقتارىندا جاڭعىرىپ، قىزۋ تالقى جالعاسىپ جاتتى.
ءۇمىت قاۋلاعان جەر
تۇرپان قالاسى گاۋچاڭ رايونى يار قالاشىعى جاڭا قالا اۋماعى شينچىڭ شيمىن قىستاعى گاۋچاڭ رايونى قالا اۋماعىنىڭ باتىسىنا ورنالاسقان. قىستاققا بارا قالساڭىز، تەپ - تەگىس اسفالت جول وتباسىلارىن تۇتاستىرىپ، جولدىڭ ەكى شەتىندەگى قابىرعا سۋرەتتەردە ادەمى كەسكىندەلىپ، جازدىق دەمالىسقا تاراعان بالالار اعاش ساياسىندا قۋانا اسىر سالىپ، قىستاق الاڭىنا ويناۋعا بارا جاتىر.
7 - ايدىڭ 14 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ كەلۋى وسىناۋ شاعىن قىستاقتىڭ دۋمانىن اسىرا ءتۇستى.
شينچىڭ شيمىن قىستاعىنىڭ پارتيا مۇشەلەرىنە، بۇقاراعا قىزمەت وتەۋ ورتالىعىندا قىزمەت تەكسەرگەندە، باس شۋجي الدىمەن قىزمەت وتەۋ زالىنا كەلىپ، قىزمەت وتەۋ ورتالىعىنىڭ بۇقاراعا ازىرلەگەن قىزمەت وتەۋ نىساندارىن ەگجەي - تەگجەيلى ۇعىستى.
سول كۇنى كەزەكشى بولعان قالبىنۇر ياسىن باس شۋجيگە ەگجەي - تەگجەيلى تانىستىرۋ جاسادى. ول بىلاي دەدى: ورتالىعىمىز بۇقارا اڭىس ەتكەن قيىنشىلىقتار مەن تالاپتاردى قابىلدايدى، ماسەلەن، قايشىلىقتاردى، داۋ - شارلاردى جاراستىرۋ، ارىز - ارمان قابىلداۋ، نوپوس جۇمىستارىن وكىلەتتى ءبىتىرۋ، سونداي - اق كەيبىر ساياسات، زاڭ ەرەجەلەر جونىندە كەڭەس بەرۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋعا، جۇمىستانۋعا جەتەكشىلىك ەتۋ، تاعى كەيبىر پسيحولوگيالىق ءجون سىلتەۋ سياقتىلار.
”باس شۋجي قىزمەت وتەۋ ورتالىعىنىڭ حالىققا قىزمەت وتەۋ احۋالىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولدى“. گاۋچاڭ رايونى جاڭا قالا اۋماعىن باسقارۋ كوميتەتى پارتيا قىزمەتى كوميتەتىنىڭ شۋجيى چىن جياسۇن باس شۋجيگە شينچىڭ شيمىن قىستاعىنىڭ قىستاقتىڭ نەگىزگى ساتىنى جونگە سالۋ ادىسىندە جاڭالىق اشۋداعى شارالارىن، ماسەلەن، قايشىلىقتاردى، داۋ - شارلاردى جاراستىرۋ كەڭسەسىن اشىپ، شينچىڭ شيمىن قىستاعى ”قىزىل انار“ جاراستىرۋشى ەرىكتىلەر قىزمەت وتەۋ اترەتىن قۇرىپ، بۇقارانىڭ قيىنشىلىقتارىن، تالاپتارىن ۇدايىلاندىرا ۇعىسىپ، بۇقارانىڭ ”شۇعىل، قيىن، الاڭداعان، ءزارۋ“ ماسەلەلەرىن ويداعىداي شەشىپ، بۇقارانىڭ رازىلىق دارەجەسىن جوعارىلاتۋ.
باس شۋجي ”اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدە جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي حالىقتى بايىتاتىن كاسىپ سالالارىن تاڭداۋ شەشۋشى تەتىك سانالادى“ دەپ تالاي رەت باسا دارىپتەدى. وسى ءبىر ءتۇيىن جونىندە چىن جياسۇن جەرگىلىكتى ورىننىڭ قالاي كاسىپ سالالارى ارقىلى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋگە دەم بەرىپ جاتقاندىعى جونىندە تولىق سەنىممەن مالىمەت بەردى.
قىستاق دارەجەلى ەرەكشە كاسىپ سالالارىن ويداعىداي دامىتۋ ءۇشىن، شينچىڭ شيمىن قىستاعى ءبىر توپ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن جىنتىكتەي وڭدەۋ كاسىپورىندارىن ەنگىزدى، ۋاڭ يۇڭشۇيدىڭ كاسىپورنى وسىلاردىڭ ىشىندە.
باس شۋجيمەن بەتپە - بەت پىكىرلەسكەنىن ايتقاندا ۋاڭ يۇڭشۇي قاتتى تەبىرەندى. سول كۇنى ول باس شۋجيگە مەيىز وڭدەۋ تەحنولوگياسى، ساتۋ، بازار جاعدايى سياقتى احۋالداردى ەگجەي - تەگجەيلى تانىستىردى.
باس شۋجي سۇرىپتاۋ سەحىنا كىرگەندە، ميھىرگۇل احمەتجان ءوندىرىس جەلىسىندە قاربالاس جۇرگەن ەدى. ول شينچىڭ شيمىن قىستاعىنىڭ تۇرعىنى، ۇيىنەن سەرىكتەستىككە دەيىن 10 مينۋت جاياۋ ءجۇرىپ كەلەدى. 3 جىلدىڭ الدىندا، سەرىكتەستىكتىڭ قىزمەتكەرى بولعاننان كەيىن ايلىق كىرىسى 3500 يۋان بولدى، كۇيەۋى دە جاقىن ماڭداعى زاۆودتا ىستەيدى، ەكەۋىنىڭ ايلىق كىرىستەرى 8000 يۋاننان اسادى. ميھىرگۇلدىڭ 3 بالاسى بار، ۇيگە جاقىن بولعاندىقتان، ۇيىنە قارايلاسۋعا دا قينالمايدى.
چىن جياسۇن باس شۋجيگە بىلاي دەپ تانىستىردى: مەيىزدەن تىس، قىستاقتا تاعى ەتتى كەپتەر باعىمشىلىعى بازاسى، قاز ەتى ءنارلى تاعامدارى ەرەكشە اسحاناسى سياقتىلار بار، 1000نان استام قىستاق تۇرعىنى ۇيلەرىنىڭ جانىندا جۇمىستانىپ، كىرىستەرىن ارتتىرىپ، كاسىپ سالاسىنىڭ پايداسىنان شىنداپ يگىلىكتەنىپ وتىر.
ماي جىجۇن شينچىڭ شيمىن قىستاعىنىڭ تۇرعىنى، الاڭدا باسكەتبول ويناپ جۇرگەندە باس شۋجيگە كەزىگىپ قالارىن ەشقاشان ويلاماعان ەدى.
”مەن سول كەزدە قاتتى قۋاندىم، باس شۋجيگە دوپ سالىپ ونەر كورسەتۋدى قاتتى ويلادىم“. ماي جىجۇن بىلاي دەدى: باس شۋجيگە كورسەتكىم كەلدى، قازىر قىستاقتىڭ ءارقايسى جاقتارداعى ورتا قۇرىلعىلارى وتە تولىق، باسكەتبول الاڭى بار، سپورتپەن شۇعىلدانۋ، شىنىعۋ جابدىقتارى بار، اۋىل - قىستاق تۇرمىسى بارعان سايىن ءماندى بولا ءتۇستى.
تۇرپان قالالىق حالىق شيپاحاناسى سىرقات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جوۋ جىگو حۋنان ولكەسىنىڭ 9 - توپتا شينجياڭعا كومەكتەسەتىن ەمدەۋ اترەتى كىشى اترەتىنىڭ باستىعى، ول ءار بىرنەشە كۇندە ءبىر رەت شينچىڭ شيمىن قىستاعىنىڭ ەمحاناسىندا وتىرىپ ناۋقاس كوردى. ءدال وسى رەتكى ادەتتەگى ناۋقاس كورۋ كەزىندە جوۋ جىگو باس شۋجيگە كەزدەستى.
”باس شۋجي قاقپادان كىرگەن سوڭ كوپشىلىكپەن ىقىلاستى سالەمدەستى، سودان كەيىن بىزبەن اڭگىمەگە كىرىسىپ كەتتى“. جوۋ جىگو بىلاي دەدى: باس شۋجيدىڭ قامقورلىعى مەنىڭ ۇزدىكسىز شەكاراعا تامىر تارتىپ، نەگىزگى ساتىعا قىزمەت وتەۋدەگى سارقىلماس قوزعاۋشى كۇشىم، ”ءبىز، ءسوزسىز، شينجياڭعا كومەكتەسۋ قىزمەتىن جاقسى ىستەپ، ەمدەۋ دارىندىلارىن كوبىرەك تاربيەلەپ، تەحنيكا ۇيرەتىپ، قالىڭ بۇقاراعا قىزمەت كورسەتۋىمىز كەرەك“.
چىن جياسۇن بىلاي دەدى: تۇرپان قالاسىنىڭ جانە حۋنان ولكەسىنىڭ شينجياڭعا كومەكتەسۋ قولباسشىلىق شتابىنىڭ بەلسەندى ىلگەرىلەتۋىندە، 2020 - جىلى شينچىڭ شيمىن قىستاعى ”كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋداعى مەملەكەتتىك ۇلگى“ شىبادۇڭ قىستاعىمەن جۇپ قۇرادى. سوڭعى 2 جىلدا ەكى قىستاق ۇلتتار ىنتىماعىنان جانە اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدەن ۇلگى كورسەتەتىن قىستاقتى قول ۇستاسا بىرگە قۇرىپ، ەرەكشە كاسىپ سالالارىن جەتىلدىرىپ، زورايتىپ، بۇقارانىڭ كىرىستى ارتتىرۋ جولىن كەڭەيتىپ، قىستاقتىڭ بەت - بەينەسى شىت جاڭا تۇسكە ەندى.
باس شۋجي شي جينپيڭ شينچىڭ شيمىن قىستاعىنىڭ قىزىل انار الاڭىنا كەلگەندە، ماڭىنداعى بۇقارا دەرەۋ قاۋمالاي جونەلدى. باس شۋجي مەيىرلەنە سويلەپ، ”56 ۇلت پارتيا ورتالىق كوميتەتى ورتاعا قويعان اناردىڭ دانىندەي ...“ دەگەن ءسوزى اياقتالماستان، بۇقارا باس شۋجيمەن بىرگە سوڭعى ءسوزدى داۋىستاپ ايتتى: تىعىز ۇيىسۋى كەرەك!
بايىرعى قالا بۇرىنعى مەن بۇگىنگىنى قابىستىردى
تۇرپاندا قىزمەت تەكسەرگەن كەزىندە، باس شۋجي شي جينپيڭ تاعى دۇنيە جۇزىلىك مادەنيەت مۇراسى يارعول بايىرعى قالاسىنا كەلىپ، مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ، پايدالانۋ سياقتى احۋالداردى ۇعىستى. باس شۋجي بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: يارعول بايىرعى قالاسى جىبەك جولىنداعى ماڭىزدى قاتىناس ارناسى، جۇڭحۋانىڭ 5000 جىلدان اساتىن وركەنيەت تاريحىنداعى ماڭىزدى ايعاق، ونىڭ ماڭىزدى تاريحي ءىلمي قۇنى بار. مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋدى، پايدالانۋدى جانە مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋدى، جالعاستىرۋدى كۇشەيتىپ، جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ حالىقارالىق ىقپالىن ۇزدىكسىز كەڭەيتىپ، ۇلتتىق ماقتانىش سەزىمدى، مادەنيەت سەنىمىن كۇشەيتۋ كەرەك.
وتتى القاپتىڭ جازدىگۇنى، كۇن شىجىپ تۇر. تۇرپان مۇراجايىنىڭ ورىنباسار باستىعى دىڭ يۇڭحۇڭنىڭ كوڭىل كۇيى دە وتتاي ىستىق ەدى.
سول ءبىر كورىنىستەر ماڭگى ونىڭ جادىندا قالدى − باس شۋجي شي جينپيڭ اۆتوكولىكتەن ءتۇسىپ، الاقايلاعان ساياحاتشىلارمەن ىقىلاستى سالەمدەستى.
باس شۋجيدىڭ كۇلىمسىرەۋى بەينە قوڭىر سامال ىسپەتتى، دىڭ يۇڭحۇڭنىڭ ابىرجىعان كوڭىل كۇيى باسىلعانداي بولدى. ”تەلەۆيزورداعىداي سونداي باۋىرمال كىسى ەكەن“.
باس شۋجي يارعول بايىرعى قالاسىنىڭ جالپى كورىنىستىك سۋرەتى الدىنا كەلىپ، مۇقيات كورىپ شىقتى. قاسىندا تۇرعان دىڭ يۇڭحۇڭ يارعول بايىرعى قالاسىنىڭ جالپى تۇلعالىق احۋالىن تۇسىندىرە باستادى.
”باس شۋجي توتەنشە مۇقيات تىڭدادى“. دىڭ يۇڭحۇڭ بىلاي دەدى: ”اندا - ساندا تاعى كەيبىر كاسىپتىك ماسەلەلەردى سۇرادى، باس شۋجي تاريحتى جەتىك بىلەدى ەكەن“.
مىڭداعان جىلداردان بەرى جىبەك جولىنىڭ بويىنا تارالعان قىرۋار تاريحي دەرەكتەر بەينە تال - تال مەرۋەرت ىسپەتتى، مادەنيەت اۋىس - كۇيىسىنىڭ، ساۋدا بارىس - كەلىسىنىڭ ەستەمەلەرىن تۇتاستىرىپ، كوپ ۇلتتىڭ، كوپ ءدىننىڭ جانە كوپ نەگىزدى مادەنيەتتىڭ ارالاسىپ توعىسۋىن ايگىلەدى، يارعول بايىرعى قالاسى وسىلاردىڭ ءبىر ۋاكىلى ەسەپتەلەدى.
”يارعول بايىرعى قالاسىنان قازىپ الىنعان جازبالار حانزۋ جازۋىن نەگىز ەتەدى، مۇنان تىس تاعى كوپتەگەن ەجەلگى جازۋلار بار، بۇل ونىڭ كوپ ۇلت شوعىرلى قونىستانعان، كوپ ءتۇرلى مادەنيەت توعىسىپ بىرگە جاساعان جەر ەكەندىگىن تۇسىندىرەدى“. دىڭ يۇڭحۇڭنىڭ تۇسىندىرۋىنە ىلەسە، بايىرعى قالاعا ”جان ءبىتىپ“، ءار ۇلت تۇرعىندارىنىڭ بەينەت پەن زەينەتتى بىرگە وتكەرىپ، وتان تەرريتورياسىن بىرگە قورعاپ، جىبەك جولىنىڭ گۇلدەنۋىنە قورعان بولعان تاريحي ۇزىنشاق سىزباسى بىرتىندەپ اشىلعانداي بولدى.
2000 جىلدان استام ۋاقىتتى باستان كەشىرگەن يارعول بايىرعى قالاسىنىڭ بۇگىنگە دەيىن ساقتالۋىنىڭ ءوزى ۇلكەن كەرەمەت سانالادى. بۇرىنعىلار بىزگە قالدىرعان وسى قىمباتتى بايلىقتى قايتكەندە ۇزدىكسىز ويداعىداي قورعاۋ باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ وسى جولعى ساپارىنداعى نازار اۋدارعان ءىسى بولىپ تابىلادى.
”يارعول بايىرعى قالاسى ەجەلدەن اۋىر جاراتىلىستىق اپات، جەلدىڭ جەمىرۋى، جاڭبىردىڭ شايۋى، تاسقىن سۋ، جەر سىلكىنىسى جانە ءبىرشاما جوعارى تەمپەراتۋرا پارقى سياقتى فاكتورلاردىڭ ىقپالىنا تاپ بولىپ كەلەدى“. تۇرپان قالالىق مادەني ەسكەرتكىشتەرىن باسقارۋ مەكەمەسى، يارعول بايىرعى قالاسى مادەني ەسكەرتكىشتەرىن باسقارۋ ورنىنىڭ باستىعى ۋاڭ جياندۇڭ بىلاي دەدى: ”بايىرعى قالانى قورعاۋ جانە جوندەۋ قىزمەتى ءبىزدىڭ الدىمىزدا تۇرعان ماڭىزدى تاقىرىپ“.
مەملەكەت پەن جەرگىلىكتى ۇكىمەتتىڭ زور كۇشپەن قولداۋىندا، وسى جىلداردا مادەني ەسكەرتكىشتەرىن قورعاۋ قىزمەتكەرلەرى يارعول بايىرعى قالاسىنىڭ زياندالۋ، ءبۇلىنۋ دارەجەسىن، بۇلىنگەن ورنىن، توڭىرەك ورتاسىن جانە ورىن تەپكەن حاۋىپسىزدىك كومەسكى قاتەرلەرىن انىقتاۋ سەرپىنىن ۇزدىكسىز ارتتىردى ءارى باعىتتامالى تۇردە ءىشىنارا ەسكى جۇرتتاردى بەكەمدەدى جانە جوندەدى.
تەحنيكالىق ءتاسىل دەڭگەيىنىڭ جوعارىلاۋى مادەنيەت مۇرالارىنا اناعۇرلىم بەرىك ”باسقالقا“ ازىرلەدى. باقىلاۋ - ولشەۋ جۇيەسى بايىرعى جۇرتتىڭ سىزاتتارىنا ”باقىلاۋ“ جۇرگىزدى. ۋاڭ جياندۇڭ بىلاي دەدى: ”سىزاتتا وزگەرىس بولسا، جۇيە قۇلاق قاعىس ەتىپ، ءبىزدىڭ دەر كەزىندە سول ورىنعا ءدال بارىپ اداقتاپ تەكسەرۋىمىزگە كومەكتەسەدى“.
عىلىم - تەحنيكانىڭ قولداۋىمەن، يارعول بايىرعى قالاسى مادەني ەسكەرتكىشتەرىن باسقارۋ ورنىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ءار كۇنى ”ادام كۇشىمەن“ شارلاۋدى جالعاستىرۋدا. ”باس شۋجي كوڭىل بولگەن ءىستى ءبىز، ءسوزسىز، ويداعىداي تياناقتاندىرۋىمىز كەرەك“. كۇندەردىڭ وتۋىمەن ازىناعان بوران مەن اپتاپ ىستىقتان ۋاڭ جياندۇڭنىڭ ءجۇزى توتىعىپ كەتتى، ”ءوز كوزىممەن كورسەم ءتىپتى الاڭسىز بولامىن“، - دەدى ول.
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ تاپسىرماسىن ەسكە العان دىڭ يۇڭحۇڭ مىنانى ءبىلدىردى: ”ءبىز، ءسوزسىز، باس شۋجيدىڭ تاپسىرماسىن اقتاپ، تاريحي مادەنيەتتى ءتىپتى دە ويداعىداي ءناسيحاتتاۋىمىز كەرەك“. ول بەرىك سەنىممەن بىلاي دەدى: مادەنيەت مۇرالارىنىڭ شۇعىلالى وتكەنى، ساۋلە شاشقان بۇگىنى بار، ونان دا ماڭىزدىسى، ومىرشەڭدىككە تولى بەينەمەن بولاشاققا بەت الدىرۋ كەرەك. ءبىز، ءسوزسىز، يارعول بايىرعى قالاسىن ۋاكىل ەتكەن مادەنيەت مۇرالارىن ويداعىداي قورعاپ، ويداعىداي جالعاستىرىپ، جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ تاڭداۋلى جەتىستىكتەرىن جاقسى ايگىلەۋىمىز كەرەك.
