بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى:
ەكولوگيانى الدىڭعى ورىنعا قويدى، جاسىلدىقتى ساقتاپ، بايلىققا اينالدىردى
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى سۇڭ يا - ۋىن، جاڭ تيڭ
جاڭبىردان كەيىنگى بۇراتالا قالاسىنىڭ اۋاسى ايرىقشا تۇنىق، قالا ماڭىنداعى جاسىل تاۋدا تۇرىپ، الىسقا كوز تاستاساڭىز، تاۋ ەتەگىندەگى 10 مىڭ مۋلىق تاس الما اعاشى جەلمەن بىرگە تەربەلەدى، بينحى باقشاسىندا الۋان گۇلدەر قۇلپىرا اشىلعان... كوركەم كورىنىستەر كوزدىڭ جاۋىن الادى.
تاياۋدا باس شۋجي شي جينپيڭ شينجياڭدى كوزدەن كەشىرگەندە، تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايلىم، قۇمدى ءشولدى ءبىر تۇلعالاندىرىپ قورعاۋعا جانە جۇيەلى جونگە سالۋعا تاباندى بولىپ، ەكولوگيانى الدىمەن ويلاستىرۋدى، جاسىل دامۋدى ىلگەرىلەتىپ، لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى جونگە سالۋدان قامال الۋ شايقاسىن ىشكەرىلەي، ويداعىداي جۇرگىزىپ، ەكولوگيانى قورعاۋدىڭ قىزىل سىزىعىن قاتاڭ ساقتاۋدى باسا دارىپتەدى.
”پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق، مۇزدى القاپ، قارلى دالا دا باعالى بايلىق دەگەن ۇستانىمدى بەرىك ورناتىپ، ’ەكولوگيادا قۋاتتى وبلىس قۇرۋ‘ ستراتەگياسىن زور كۇشپەن اتقارىپ، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ قىزمەتىن كورنەكتى ورىنعا قويۋعا تاباندى بولدى“، - دەدى بۇراتالا وبلىسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ازەز ءالي، - قازىر بۇراتالا وبلىسىنا كەلگەندەردىڭ ءبارى بۇل ارانىڭ اسپانى نەتكەن اشىق، سۋى نەتكەن تۇنىق، كۇنى نەتكەن جارىق دەپ تامسانادى...
قورعاۋدى الدىمەن ويلاستىرىپ، ەكولوگيا جۇمىسىن ويداعىداي ىستەدى
7 - ايدىڭ 22 - كۇنى اۆتوكولىكپەن بۇراتالا قالاسىنا كىرىپ، وڭتۇستىك قالا اۋماعىنان باتىس قالا ماڭىن بەتكە الىپ جۇرگەنىمىزدە 10 مىڭ مۋدان استام جەردەگى تاس الما اعاشى كوزگە ءتۇستى، بۇل سوناۋ الىستاعى قارلى تاۋمەن، شايداي اشىق كوك اسپانمەن كوركەم كورىنىس قالىپتاستىرىپتى.
”بۇل جەر تابيعي وتتەگى قامباسى، اۋا تازا، بارلىق جەر جاپ - جاسىل“. بۇراتالا قالاسىنىڭ تۇرعىنى جاڭ يىڭ 10 مىڭ مۋلىق تاس الما ەكولوگيالىق باقشاسىنىڭ تۇراقتى قوناعى، ءار كۇنى جۇمىستان قايتقاننان كەيىن، ول وتباسىنداعىلارمەن بىرگە وسىندا كەلىپ سەيىلدەيدى.
بۇراتالا قالاسى تۇرعىندارىنىڭ ءبارى تالاي جىلدىڭ الدىندا بۇل جەردىڭ قوقىر - قوقسىق الاڭى ەكەندىگىن، قالاداعى قۇرىلىستاردان تاستاندى ەتىلگەن زاتتاردىڭ وسىندا تاۋ - توبە بولىپ ءۇيىلىپ جاتاتىندىعىن، جەل سوقسا بولدى، جاراقسىز، ەسكى سۋلياۋلاردى، قاعاز قيقىمداردى، قۇم - توپىراق، شاڭ - توزاڭداردى قالاعا ۇشىرىپ اكەلەتىندىگىن ابدەن بىلەدى.
2016 - جىلى بۇراتالا قالاسى جالپى جوبالانعان جەر اۋدانى 63 مىڭ مۋلىق ەكولوگيالىق ورمان نىسانىن اتقارۋدى باستاپ، تاس الما، الما، الحور، تاۋ شاپتولى سياقتى جەمىس ورمانىن ەگىپ، جەلدەن ساقتايتىن، شاڭ - توپىراقتى بوگەيتىن، جاسىلداندىرىلعان تابيعي قالتقى قالىپتاستىردى. بۇرىنعى تاستاندى ەتىلگەن جەر قازىر قالانىڭ ”جاسىل وكپەسىنە“ اينالدى، ول، اۋەلى، بۇراتالانى اينالعان جاسىل ءدالىزدىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى. 2019 - جىلى 11 - ايدا بۇراتالا قالاسىنىڭ 10 مىڭ مۋلىق تاس الما ەكولوگيالىق باقشاسى مەملەكەتتىك 3A دارەجەلى كورىنىس ءوڭىرى بولىپ باعالاندى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، بۇراتالا وبلىسى ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن ەكونوميكالىق قۇرىلىستىڭ، ساياسي قۇرىلىستىڭ، مادەنيەت قۇرىلىسىنىڭ، قوعامدىق قۇرىلىستىڭ ءارقايسى جاقتارىمەن جانە جالپى بارىسىمەن توعىستىرۋعا تاباندى بولىپ، ەكولوگيالىق ورتانى كۇش سالا قورعاپ، ەكولوگيالىق ساياحاتتى زور كۇشپەن دامىتتى.
اراسان اۋدان قالاشىعىندا 58 مىڭ مۋ تابيعي سازدىق، 11.5 شارشى كيلومەترلىك وزەن اڭعارى ورمانى كورىنىس ءوڭىرى ”جارتىسى سازدىق، جارتىسى قالا، قالا كورىنىستىڭ ىشىندەگى، كورىنىس قالانىڭ ىشىندەگى“ ەرەكشە كورىنىستى قالىپتاستىرعان. پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، اراسان اۋدانىنىڭ ورمانمەن كومكەرىلۋ مولشەرى ％6. 8تەن ％5. 10كە ارتتى؛ 2021 - جىلى ورتانىڭ اۋا ساپاسى جاقسى كۇن سانى 360 نەشە كۇن بولدى... قازىر ”تاۋى مانات، اۋاسى تازا بولۋ“ اراسان اۋدانىنىڭ ەكولوگيا تانىسقىسىنا اينالدى.
شىلىڭگىر جاز ماۋسىمىندا، جىڭ اۋدانىنداعى ۇلاندانداعاي ءشولىنىڭ جيەگىندە 10 مىڭ مۋلىق تۇت اعاشى باقشاسى ماساتىداي قۇلپىرىپ، كەزىندەگى شولگە جاسىل جەلەك جاپتى. ”ۇلاندانداعاي ءشولى جىڭ اۋدانىندا، بۇرىن بوران سوققاندا تۇتاس اۋدان قالاشىعىنىڭ اسپانىن سارى قۇم تورلايتىن، قازىر جاراتىلىستىق ورتا جاقساردى، قۇمدى بوران اۋا رايى دا ازايدى“. جىڭ اۋداندىق جاراتىلىستىق بايلىق مەكەمەسى (ورمانشىلىق جانە جايلىم مەكەمەسى) ورمانشىلىق پۋنكتىنىڭ باستىعى ۋاڭ جۇن بىلاي دەپ تانىستىردى: 2013 - جىلدان بەرى، جىڭ اۋدانى بەلوكتى تۇت اعاشىن ەگۋدەن ۇلگى كورسەتۋ ءتۇيىنىن قۇردى، قازىر سۋ مەن توپىراقتى ساقتاۋ، بوراننان ساقتانىپ، قۇمدى بوگەۋ، سۋ قاينارىن قورعاۋ سياقتى ەكولوگيا يقۋاتىن ازىرلەگەن بەلوكتى تۇت اعاشى ورمانى ءشولدىڭ توڭىرەگىندەگى ەگىس اتىزدارىن قورعاپ، جىڭ اۋدانىنىڭ ەكولوگيالىق قالتقىسىنا اينالدى.
ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرىپ، بۇراتالا وزەنى جاڭا تۇسكە ەندى
بۇراتالا وزەنى ەكولوگيالىق مادەنيەت ءدالىزىنىڭ بۇراتالا قالاسىنداعى ۇلگى كورسەتۋ بولىگىنىڭ قۇرىلىس نىسانى جۇمىس باسىندا ءىرى تۇرپاتتى ماشينالار، جابدىقتار تارتىپپەن قاربالاس جۇمىس ىستەۋدە، جۇمىسشىلاردىڭ قايراتى مىعىم، قۇرىلىس الاڭى ەرەكشە دۋماندى.
”بۇراتالا وزەنى ەكولوگيالىق وركەنيەت ءدالىزى ينجەنەرياسى بىلتىر باستالعان، سالىنىپ بولعاننان كەيىن ەكولوگيانى وڭاۋ، كاسىپ سالاسىن دامىتۋ، مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرۋ سياقتىلاردى ءبىر تۇلعالاندىرىپ، بۇراتالا وبلىسىنىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىنىڭ جاسىل تانىسقىسىنا اينالادى“، - دەدى بۇراتالا وبلىستىق ەكولوگيالىق ورتا مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى، ورىنباسار مەكەمە باستىعى ۋاڭ باۋۋي.
بۇراتالا وزەنىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 252 كيلومەتر، وزەن الابىنىڭ اۋدانى 15 مىڭ 900 شارشى كيلومەتر، ەكى جاعاسىندا ۇلكەندى - كىشىلى 40 نەشە بۇلاق بار. ايتسە دە كليمات وزگەرىسى جانە جالپى وزەن الابىنىڭ سۋلاندىرىلۋ اۋدانىنىڭ كەڭەيۋىنە ساي، وزەن، كول قۇرىلىمىنان قۇرالعان تابيعي سۋ اينالىس جۇيەسى كۇرت كىشىرەيىپ، وزەن الابىندا اۋىر قۋاڭشىلىق جانە سۋ تاپشىلىعى تۋىلىپ، ەكولوگيا جۇيەسى السىرەپ، تەپە - تەڭدىگى بۇزىلعان.
ۋاڭ باۋۋي بىلاي دەپ تانىستىردى: سوڭعى جىلدارى بۇراتالا وبلىسى بۇراتالا وزەنىن قامتىعان ەبنۇر كولى ەكولوگيالىق ورتاسىن جالپىلىق باسقارۋدى وڭىرلىك ەكولوگيالىق ورتانى تۇبىرىنەن جاقسارتۋدىڭ، ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى جەبەۋدىڭ ماڭىزدى شاراسى ەتىپ، حالىق شارۋاشىلىعى مەن قوعامدىق دامۋدىڭ جالپى تۇلعالىق جوباسىنا ەنگىزىپ، «بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ بۇراتالا وزەنى الابى ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋ ەرەجەسىن» شىعارىپ، بۇراتالا وزەنى الابىنىڭ ءالسىز ەكولوگيالىق ورتاسىن كۇش سالا قورعادى.
ءبىر وزەن ءۇشىن زاڭ ەرەجە شىعارۋ بۇراتالا وبلىسىنىڭ ەكولوگياعا ءمان بەرگەندىگىن ايگىلەۋمەن بىرگە، ونان دا ماڭىزدىسى، ەكولوگيانى قورعاۋ سەنىمى مەن سەرپىنىن كورنەكتىلەندىردى.
وزەندى شارلاۋ، كولدى شارلاۋ، وزەن الابىن رەتتەۋ، جونگە سالۋ ارەكەتىن ۇدايىلاندىرىپ ورىستەتتى؛ ەگىن شارۋاشىلىعىنداعى سۋلاندىرۋدا سۋ ۇنەمدەپ تامشىلاتىپ سۋارۋدى جالپى بەتتىك تياناقتاندىرىپ، ەگىن شارۋاشىلىعىندا سۋ ۇنەمدەپ ەبنۇر كولىن تولىقتىردى؛ اۋدان، قالا جانە اۋىل - قالاشىق لاس سۋلاردى ءبىر جايلى ەتۋ زاۆودتارىن، تۇرمىستىق قوقىر - قوقسىقتاردى كومۋ الاڭدارىن زور كۇشپەن قۇردى؛ ەلەكترمەن جىلىنۋ سياقتى تازا ەنەرگيانى جالپى بەتتىك جولعا قويدى... ءبىر قىدىرۋ قورعاۋ شارالارىن اتقارۋ ارقىلى بۇراتالا وزەنى الابىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسى كورنەكتى جاقساردى.
ەكولوگيالىق ءدالىز كورىكتى اۋىل - قىستاقتاردى تۇتاستىردى
بۇراتالا قالاسى چىندەل اۋىلى الۋانباي جاڭا قىستاعىنا بارعاندا، ءتىلشىنى اۋىل - قىستاق تىنىسىنا باي بوياۋلى ناقىش قابىرعا سۋرەتتەرى باۋرادى.
الۋانباي جاڭا قىستاعى بۇراتالا وزەنىنىڭ جاعاسىنا ورنالاسقان، بۇراتالا قالاسىنان نەبارى 2 كيلومەترگە جەتپەيتىن جەردە. سوڭعى جىلدارى الۋانباي جاڭا قىستاعى بۇراتالا وزەنى ەكولوگيالىق مادەنيەت ءدالىزى قۇرىلىسىن جانە وزگەشە جاعراپيالىق باسىمدىعىن سۇيەنىش ەتىپ، ەرەكشەلىككە يە قىستاق قۇرىپ، اناعۇرلىم كوپ ادامدى وسىندا كەلىپ ساياحاتتاۋعا، تاماشالاۋعا باۋرادى.
”قىستاعىمىز بۇراتالا وزەنى ەكولوگيالىق مادەنيەت ءدالىزىنىڭ جانىندا، قازىر ءار كۇنى ساياحاتشىلاردىڭ اياعى ۇزىلمەيدى. مەن قىستاقتان شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشتىم، ساۋدام بارعان سايىن كۇسەتتەنىپ كەلەدى“، - دەدى ”گۋچىڭ 1 - ءنومىر“ شارۋالار شاتتىعى ساياجايىنىڭ قوجايىنى ءاديلا تۇرسۇن.
”بۇراتالا وزەنى ءبىزدىڭ ەڭ قىمباتتى ەكولوگيالىق بايلىعىمىز، ءبىز ەكولوگيالىق مادەنيەت ءدالىزى قۇرىلىسى ورايىن قولدان جىبەرمەي، اۋىل - قىستاق ساياحاتىن كۇش سالا دامىتامىز“، - دەدى بۇراتالا قالالىق پارتكوم كەڭسەسىنىڭ الۋانباي جاڭا قىستاعىندا تۇراتىن ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتىنىڭ ورىنباسار باستىعى پاھردين يارمامەت.
الۋانباي جاڭا قىستاعى سياقتى بۇراتالا وزەنى ەكولوگيالىق مادەنيەت ءدالىزى قۇرىلىسى ينجەنەرياسىن سۇيەنىش ەتىپ، ءدالىز بويىنداعى قىستاقتاردىڭ ءبارى جاڭا ومىرشەڭدىك كۇشىن قاۋلاتتى، ساياحاتتىڭ پايداسىن كورگەن قىستاق تۇرعىندارى بارعان سايىن كوبەيدى.
”ءبىز بۇراتالا وزەنى ەكولوگيالىق مادەنيەت ءدالىزىن قۇرۋ ارقىلى بۇراتالا وزەنىنىڭ تاريح، تابيعات، گۋمانيتار، ەكولوگيا، ساياحات سياقتى بايلىقتارىن سالالاپ، ءتۇيىن ارقىلى اۋماقتى جەتەكتەپ، تىزبەك جاساپ، وسى ءدالىزدى ەكولوگيالىق دالىزگە، مادەنيەت دالىزىنە جانە ەكونوميكالىق دالىزگە اينالدىرۋعا كۇش سالىپ، سارا ساياحاتتىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتتىك“، - دەدى بۇراتالا وبلىستىق مادەنيەت، دەنە تاربيە، راديو - تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى، ورىنباسار مەكەمە باستىعى ۋاڭ يان.
اراسان اۋدانى زالمۇت اۋىلى بوگدۇر قىستاعى بۇراتالا وزەنىنىڭ جوعارعى اعارىنا ورنالاسقان، اراسان اۋدانىنىڭ جالپى الاپتىق ساياحاتتى دامىتۋىنان پايدالانىپ، وسى ءداستۇرلى مالشىلىق قىستاعى الىس - جاقىنعا تانىمال ساياحات قىستاعىنا اينالدى. ”قىستاعىمىزدىڭ وزگەشە جاعراپيالىق ورنى جانە ۇزاق تاريحقا يە حارۇل مادەنيەتى بار، ءبىز بۇراتالا وزەنى ەكولوگيالىق مادەنيەت ءدالىزى قۇرىلىسى ورايىن مىقتاپ يگەرىپ، قىستاعىمىزدى قونىسقا جايلى، ساياحاتقا ۇيلەسىمدى، جۇمىستانۋعا قولايلى ۇلگى كورسەتۋ قىستاعى ەتىپ قۇرۋعا قۇلشىنامىز“، - دەدى بوگدۇر قىستاعى قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى دان گاۋۋا.
