□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى يۇي جياڭيان
تەرەڭدىگى 1000 مەترگە جەتتى، تاعى 1000 مەتر تەرەڭدەدى، شينجياڭ مۇناي - تابيعي گازدى بارلاۋ، اشۋدا تەرەڭدىك رەكوردىن ۇزدىكسىز جاڭالاپ، مۇناي - تابيعي گاز بارلاۋدا اسا تەرەڭ قاباتتارعا قاراي ىلگەرىلەدى.
كومىر قىشقىل گازىن شىعارۋدى ەڭ جوعارى ماننەن اسىرماۋ، كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاندىرۋ نىساناسىن تياناقتاندىرىپ، مۇناي - تابيعي گاز اشۋ ءىسى اناعۇرلىم تازا، تومەن كومىر قىشقىل گازدى بولدى، مۇناي الۋدا فوتوۆولتتىق ەلەكتردەن پايدالاندى، ءداستۇرلى قازىندى ەنەرگيا مەن جاڭا ەنەرگيا شينجياڭنىڭ ۇلان - قايىر مۇناي الابىندا مۇلتىكسىز ۇشتاستى.
عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدىڭ جەتەكشىلىگىندە مۇناي - تابيعي گاز سالاسىنىڭ تەرەڭ وزگەرىسى شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا جارىققا شىقتى.
تەحنيكادا جاڭالىق اشىپ، مۇناي الۋ مولشەرىن جوعارىلاتتى
8 - ايداعى قارامايلى قالاسى ورقى رايونىندا، مي قايناتار ىستىق بايتاق دالانى جاندىرىپ تۇر، ىستىق جالىن ىشىندە كوك ساۋىتتى ”قۇرىش جاۋىنگەرلەر“ بوراندى قالاداعى مۇناي الابىندا اسقاق بوي سوزۋدا.
وسى جەردە بوي كوتەرگەن ”قۇرىش جاۋىنگەرلەر“ جەر استىنان تولاسسىز قويۋ مۇناي الۋدا. ”قۇرىش جاۋىنگەرلەر SAGD“ (بۋمەن اۋىرلىق كۇش ۇستەپ مۇناي اعىزۋ) تەحنيكاسىن قولدانىپ، گوريزونتال ۇڭعىمادان شيكى مۇناي الادى.
مۇناي الۋدا نە ءۇشىن بۋدان پايدالانادى؟ ويتكەنى بۇل ارادا ساقتالعانى قويۋ مۇناي، بۋدان پايدالانعاندا قويۋ مۇنايدى جۇمسارتىپ، ونى اققىشتىق سيپاتقا يە ەتىپ، الۋعا قولايلىلىق تۋىلادى.
باستاپتا شينجياڭ مۇناي الابى كانادادان SAGD تەحنيكاسىن ەنگىزىپ، جيناۋ مولشەرىن ءداستۇرلى بۋ جىبەرۋ - شىعارۋمەن سالىستىرعاندا ％25 − ％20 جوعارىلاتقان. 10 نەشە جىلدىق دامۋ ارقىلى SAGD تەحنيكاسى شينجياڭنىڭ مۇناي الابىندا توعىسا جاڭالىق اشۋعا قول جەتكىزىپ، جۇڭگونىڭ قويۋ مۇناي الۋ ۇلگىسىن قالىپتاستىرىپ، شەتەلگە تەحنيكا شىعارا باستادى.
جيناۋ مولشەرىن اناعۇرلىم جوعارىلاتۋ ءۇشىن، قازىر شينجياڭنىڭ مۇناي الابى تاعى وتپەن ىعىستىرۋ تەحنيكاسىن سىناق ەتىپ وتىر، ياعني جەر استىندا وت تامىزۋ ءتاسىلى ارقىلى جەر استىندا قويۋ مۇنايدى ەرىتىپ بارىپ الادى، مۇنداي تەحنيكادان پايدالانىپ، قويۋ مۇناي جيناۋ مولشەرىن ％60كە جوعارىلاتۋعا بولادى.
ماحۋ مۇناي الابى مەن جەمسارى تاقتاتاستى مۇنايلىعى ”13 - بەسجىلدىق“ كەزىندە تابىلعان ءبىر ميلليارد توننالىق دارەجەدەگى 2 مۇناي الابى. جاڭادان جۇمىس باستاعاندا، شينجياڭ مۇناي الابى تىك ۇڭعىما مەن گوريزونتال ۇڭعىماعا سۋ جىبەرىپ الاتىن، الايدا سۋ جىبەرىلگەننەن كەيىن ءسىڭۋ سالىستىرماسى وتە تومەن بولىپ، ءونىمدى الىنبايتىن. وسىدان كەيىن شينجياڭ مۇناي الابى شەتەلدەن گوريزونتال ۇڭعىمادا كولەمدىك قىسىممەن قابات جارۋ تەحنيكاسىن ەنگىزگەنىمەن، الايدا ماحۋ مۇناي الابىندا قولدانۋعا ۇيلەسپەدى.
”ماحۋ مۇناي الابىنىڭ مالتا جىنىسى وتە قالىڭ، ساقتالعان قاباتىنىڭ تابيعي جارىعى جەتىلمەگەن، گوريزونتال ەكى باعىتتاعى كەرنەۋى ەرەكشە ۇلكەن، گوريزونتال قۇدىق كولەمدىك قىسىممەن قابات جارۋ تەحنيكاسىن قولدانعاننان كەيىن، باستابىندا قىسىممەن ساڭلاۋ تورىن اشۋ قيىنعا سوقتى، كەيىن كەلە ءبىز ستەرەولدى ورنالاستىرۋ، ستەرەولدى اشۋ ۇلگىسىنەن پايدالانىپ، سالىستىرمالى تىعىز كەسۋ ارقىلى اناعۇرلىم كوپ جاساندى ساڭلاۋ قالىپتاستىردىق“، - دەدى شينجياڭ مۇناي الابى سەرىكتەستىگى بارلاۋ، اشۋ زەرتتەۋ ورنى پارتكومىنىڭ مۇشەسى، باس گەولوگ چين جيانحۋا.
بۇگىنگى تاڭدا، ماحۋ مۇناي الابى وزىندىك ەرەكشەلىككە يە مۇناي - تابيعي گاز اشۋدىڭ داعدىدان بولەك جاڭا ۇلگىسىن تاۋىپ، 10نان ارتىق شەشۋشى تەحنيكا جەتىستىگىن قالىپتاستىرىپ، جوڭعار ويپاتىنداعى تىعىز مۇناي اشۋدان ۇلگى كورسەتۋ رايونىن قۇردى، اشۋ دەڭگەيى دۇنيە جۇزىندەگى داعدىدان بولەك مۇناي - تابيعي گاز اشۋدىڭ الدىڭعى قاتارىنا ءوتتى.
عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋعا دەم بەرگەن ماحۋ مۇناي الابىنىڭ جيناۋ مولشەرى ％12تەن ％18كە جوعارىلادى، جەمسارى تاقتاتاستى مۇنايلىعىنىڭ جيناۋ مولشەرى ％6تەن ％13كە جوعارىلادى.
ۇڭعىما بۇرعىلاۋدا 10 مىڭ مەتر تەرەڭگە بويلادى
قازىر تارىم مۇناي الابىنداعى كولبەۋ تەرەڭدىگى 9186 مەترگە جەتەدى دەپ جوبالانعان اسا تەرەڭ ۇڭعىما − مانشىن 10 - ۇڭعىماسىندا بۇرعىلاۋ جۇمىسى قاربالاس جۇرگىزىلۋدە.
مانشىن 10 - ۇڭعىماسى ازيا بويىنشا قۇرلىقتاعى ەڭ تەرەڭ جوبالانعان ۇڭعىما. تاياۋ جىلداردان بەرى تارىم مۇناي الابى تەرەڭدىك شەگىنە ۇزدىكسىز سايىس جاريالاپ، 8000 مەتر تەرەڭدىكتەن اساتىن تەرەڭ ۇڭعىمادان 41ىن تابىستى بۇرعىلاپ، ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن اسا تەرەڭ مۇناي - گاز ءوندىرىس بازاسىن قۇرىپ، ەلىمىزدىڭ اسا تەرەڭ قاباتتا مۇناي - تابيعي گازدى دامىتۋىنا جەتەكشىلىك ەتۋدە جانە ىلگەرىلەتۋدە دۇنيە ءجۇزىنىڭ الدىڭعى قاتارىنا شىقتى.
كەمەل قۇرال - سايمانىڭ بولسا عانا قيىن جۇمىستى ىستەي الاسىڭ. ”جەر استىنداعى چوڭمالاڭما شىڭىنداي“ تەرەڭدىكتى بۇرعىلاۋدا اسا تەرەڭ ۇڭعىما كوتەرىمدىلىگىن قاناعاتتاندىراتىن شەكتىك بۇرعىلاۋ ماشيناسى قاجەت.
ءتىلشىنىڭ جۇڭگو مۇناي توبى باتىس بولىك بۇرعىلاۋ ينجەنەرياسى شەكتى سەرىكتەستىگىنەن ۇعىسۋىنا قاراعاندا، بۇل سەرىكتەستىكتە 400 نەشە بۇرعىلاۋ ماشيناسى بار بولىپ، ونىڭ 10ى 9000 مەتر تەرەڭدىكتە بۇرعىلاۋ ماشيناسى، 11ى 8000 مەتر تەرەڭدىكتە بۇرعىلاۋ ماشيناسى، 93ى 7000 مەتر تەرەڭدىكتە بۇرعىلاۋ ماشيناسى ەكەن. تەرەڭ قاباتتاعى اسا تەرەڭ قاتتى ۇڭعىمانى بۇرعىلاۋ بازارىن الدىمەن يەلەۋ ءۇشىن، قازىر بۇل سەرىكتەستىك باۋجي مۇناي ماشينالارى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىمەن بىرلەسىپ، 15 مىڭ مەترلىك اسا تەرەڭدىكتە بۇرعىلاۋ ماشيناسىن زەرتتەپ جوبالاپ، شينجياڭنىڭ مۇناي - تابيعي گاز بايلىعىن اشۋدا اناعۇرلىم تەرەڭ قاباتقا قاراي بويلاۋىنا دەم بەردى.
اسا تەرەڭ بۇرعىلاۋ ماشيناسىن جوبالاپ، زەرتتەپ، اشۋداعى وزەكتى تەحنيكا − بۇرعى باسىنىڭ جوعارى تەمپەراتۋراعا، جوعارى قىسىمعا توزىمدىلىگى ماسەلەسىن شەشۋ. قازىرگى جاعدايدان العاندا، بۇرعىلاپ 8000 مەتر تەرەڭگە جەتكەندە ۇڭعىما ءتۇبىنىڭ تەمپەراتۋراسى 200 سەلتسي گرادۋستان، ۇڭعىما استىنىڭ قىسىمى 140 مەگاپاسكالدان اسادى، مۇنداي ۇلكەن قىسىم ءپىلدىڭ قۇمىرىسقانى باسىپ، بىردەمدە مىلجا - مىلجاسىن شىعارعانداي بولادى.
15 مىڭ مەتر تەرەڭدىكتە بۇرعىلاۋ ماشيناسىنىڭ بۇرعى باسى 230 سەلتسي گرادۋستىق جوعارى تەمپەراتۋراعا، 170 مەگاپاسكالدىق قىسىمعا شىداۋىن تالاپ ەتەدى.
تەرەڭ قاباتتان مۇناي ىزدەۋ جاعدايى تۇرپان − قۇمىل مۇناي الابىنىڭ ”تۇرپان − قۇمىلدىڭ جەر استىنان تۇرپان − قۇمىلدى تابۋدىڭ“ ءۇمىت وتىن جاقتى، مۇناي - تابيعي گاز كاسىبى ماماندارىنىڭ جاعداي يەلەپ بىرلەسىپ ساراپتاۋىمەن، تۇرپان − قۇمىل مۇناي الابى تەرەڭ قاباتتان بارلاۋعا قاراي شەرۋ تارتۋدى ۇيعاردى. ”ىلگەرى، تۇرپان − قۇمىل مۇناي الابىندا ۇڭعىمالاردىڭ ءبارى 5000 مەتردەن بەرى بۇرعىلانعان، قازىر باسىم كوپ بارلانعان وبيەكتىلەر 5000 مەتردەن تەرەڭ، ەڭ تەرەڭى 7150 مەترگە دەيىن بۇرعىلاندى، ءبىز 5000 مەتر تەرەڭدىكتەن اساتىن تاعى ءبىر تۇرپان − قۇمىل مۇناي الابىن تابۋدى ءۇمىت ەتەمىز“، - دەدى جۇڭگو مۇناي تۇرپان − قۇمىل مۇناي الابى سەرىكتەستىگى تۇرپان − قۇمىل مۇناي - تابيعي گاز بارلاۋ نىسانى ءبولىمىنىڭ ديرەكتورى جاۋ شۇيچىن.
ءداستۇرلى ەنەرگيا مەن جاڭا ەنەرگيا توعىستى
بالكىم، تاعى 3 تە 5 جىل وتكەندە ءشول دالاداعى مۇنايلىقتا ”شۇڭقىعان ماشينانى“ عانا ەمەس، كوك ءتۇستى فوتوۆولت تاقتاسىن دا كورۋگە بولار.
ءتىلشىنىڭ جۇڭگو مۇناي شينجياڭ مۇناي الابى سەرىكتەستىگىنەن ۇعىسۋىنا قاراعاندا، 7 - ايدىڭ سوڭعى شەنىندە بۇل سەرىكتەستىك شەتكەرى بارلاۋ ۇڭعىمالارىن ”جاڭا ەنەرگيا +“ ۇلگىسىندەگى ەنەرگيامەن قامداۋدى ىسكە اسىرىپ، ”فوتوۆولت ەنەرگياسىمەن قامداۋ + 24 ساعات ەنەرگيا ساقتاۋ“ ەلەكترمەن قامداۋ ءتاسىلىن قولدانىپ، جەكە ۇڭعىمادا بۇراندا ناسوسپەن اينالدىرىپ شىعارۋعا سايكەسىپ، ەلەكتر جوق شەت - شالعاي ۇڭعىمالاردا ساپالى ءوندىرىس قۋاتىن جانداندىردى.
قارامايلى قالاسىنىڭ جارىق - جىلۋ بايلىعى مول. كۇن نۇرى جەتكىلىكتى بولعاندا فوتوۆلتتىق ەلەكتر تاراتۋ مۇناي ۇڭعىمالارىنىڭ ءوندىرىسىن قاعاناتتاندىرۋدان سىرت، اسىپ قالعان ەلەكتر مولشەرىن ەنەرگيا ساقتاۋ كەبەجەسىنە ساقتاپ قويادى؛ كۇنى نۇرى جەتكىلىكتى بولماعاندا، فوتوۆولتتىق ەلەكتر تاراتۋ مۇناي ۇڭعىمالارىنىڭ قاجەتىن قاعاناتتاندىرا المايدى، ەنەرگيا ساقتاۋ كەبەجەسى سىرتقا ەلەكتر تاراتىپ، مۇناي ۇڭعىمالارىنىڭ 24 ساعات ءۇزىلىسسىز ءوندىرىسىن قاناعاتتاندىرادى.
”كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ەڭ جوعارى ماننەن اسىرماۋ، كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاندىرۋ“ نىساناسىن تياناقتاندىرىپ، ءداستۇرلى قازىندى ەنەرگيا اشاتىن مۇناي الابى تيبىن جاڭالاۋدى باستادى. تاياۋ جىلداردان بەرى ءارقايسى مۇناي الابى سەرىكتەستىكتەرى جاڭا ەنەرگيا ىستەرى ءبولىمىن ىركەس - تىركەس قۇرىپ، ءداستۇرلى ەنەرگيا مەن جاڭا ەنەرگيانى ۇشتاستىرۋ جولىن قاراستىرىپ، مۇناي الابىن جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گاز جولىمەن اشۋدى جۇزەگە اسىردى. تارىم مۇناي الابى بيىل ءبىر جاعىنان، مۇناي - تابيعي گاز ءوندىرىسى قۇرىلىسىن يگەرىپ، ەندى ءبىر جاعىنان، جاڭا ەنەرگيانى دامىتۋدى يگەرىپ، جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازىنا تيبىن جاڭالاۋدى جانە ”قۇمدى ءشول، قۇبا ءتۇز، ءشول - جازيرا“ جاڭا ەنەرگيا بازاسى قۇرىلىسىن جەدەل ىلگەرىلەتۋدى العا قويدى. 2 ايدىڭ الدىندا، بۇل مۇناي الابى ەلىمىزدەگى تۇڭعىش كومىر قىشقىل گازىن شىعارمايتىن ءشول - جازيرا تاس جولىن سالدى؛ بۇگىنگى تاڭدا، چەرچەن اۋدانىنىڭ 200 مىڭ كيلوۆاتتىق فوتوۆولتتىق ەلەكتر تاراتۋ نىسانىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى.
CCUS (كومىر قىشقىل گازىن جيناۋ، پايدالانۋ جانە پەشەتتەپ ساقتاۋ) مۇناي - تابيعي گاز سەرىكتەستىگىنىڭ تومەن كومىر قىشقىل گازىنا تيبىن جاڭالاۋداعى قامال الۋ ءتۇيىنى. قازىر شينجياڭداعى ءارقايسى ءىرى مۇناي الاپتارى كومىر قىشقىل گازىمەن مۇناي ىعىستىرۋدىڭ جەتەكشى سىناعىن ورىستەتىپ وتىر. مۇنىڭ ىشىندە شينجياڭ مۇناي الابى جۇڭگو مۇناي قارامايلى مۇناي حيميا شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى (تومەندە قىسقارتىلىپ ”قارامايلى مۇناي حيميا سەرىكتەستىگى“ دەلىنەدى) العان كومىر قىشقىل گازىن مۇناي ۇڭعىماسىنا جەتكىزىپ، جەر استىنا جىبەرىپ، جيناۋ مولشەرىن جوعارىلاتۋمەن بىرگە، تاعى كومىر قىشقىل گازىن جەر استىندا ماڭگى كومىپ تاستايدى.
2021 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شينجياڭ مۇناي الابى 1300دەن استام ۇڭعىما رەت سىناق جاساپ، جالپى 350 مىڭ توننا كومىر قىشقىل گازىن جىبەرىپ، 130 مىڭ توننا مۇنايدى ارتتىردى.
شينجياڭ مۇناي الابى مەجەمەن 2035 - جىلعا جەتكەندە جىلىنا كومىر قىشقىل گازىنان 10 ميلليون توننا جىبەرۋ سىندى ۇزاق بولاشاقتىق جوبانى العا قويدى. ”قايسى مۇناي ساقتالىمى كومىر قىشقىل گازىمەن مۇناي ىعىستىرۋعا اناعۇرلىم ۇيلەسەتىن بولسا، وندا كومىر قىشقىل گازىمەن مۇناي ىعىستىرۋدان پايدالانعاندا قايتكەندە ارتىقشىلىقتى ساۋلەلەندىرىپ، كەمشىلىكتەن ساقتانۋعا بولادى؟ قازىر ءبىز تەحنيكادان قامال الۋدى تەزدەتىپ جاتىرمىز“، - دەدى چين جيانحۋا.
تىزبەكتى ۇزارتىپ، تىزبەكتى تولىقتاپ، شوعىردى دامىتتى
شينجياڭ مۇناي الابىنىڭ قويۋ مۇنايىنان پايدالانعان قارامايلى مۇناي حيميا سەرىكتەستىگى عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى جەتەكشى ەتىپ، ”قارا استىق جەپ، سارا ءونىم ءوندىرۋ“ سىندى ەرەكشە دامۋ جولىمەن ءجۇردى.
قارامايلى مۇناي حيميا سەرىكتەستىگى وندىرگەن اسا جوعارى كەرنەۋلى تۇراقتى ەلەكتر جەتكىزۋ، كەرنەۋ وزگەرتۋ ترانسفورماتور يزولياتورلىق مايى دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ جوعارى ەلەكتر كەرنەۋى دارەجەسى − سانجى − گۋچۋان 1100± كيلوۋلتتىق ەرەكشە جوعارى كەرنەۋلى تۇراقتى ەلەكتر جەتكىزۋ ينجەنەرياسىندا تابىستى قولدانىلدى؛ BS جىلتىراۋىق ماي، سۋىتقىش اۆتول مايى، ىشتەن جاناتىن اۆتول مايى نەگىزدىك مايى، كاۋچۇك مايى سياقتى ونىمدەردىڭ ساپاسى حالىقارانىڭ، ەل ءىشىنىڭ الدىڭعى دەڭگەيىنە جەتىپ، ەل ءىشى بازارىندا ماڭىزدى ۇلەس يەلەدى.
وڭتۇستىك شينجياڭدا تارىم مۇناي الابى، جۇڭگو مۇنايى مايتاۋ مۇناي حيميا سەرىكتەستىگى، كورلا شاڭكۋ جوعارى، جاڭا تەحنيكا كاسىپ سالاسى اشۋ رايونىنىڭ مۇناي، مۇناي حيميا كاسىپ سالاسى باقشاسى(تومەندە قىسقارتىلىپ ”شاڭكۋ كاسىپ سالاسى باقشاسى“ دەلىنەدى) كاسىپ سالاسى تىزبەگىن ۇزارتۋعا ۇتىلاپ كۇش سالۋدا: تارىم مۇناي الابى تابيعي گازدان پايدالانىپ، ەتان ءوندىرىپ، ەتاندى شاڭكۋ كاسىپ سالاسى باقشاسىنا ورنالاسقان جۇڭگو مۇنايى مايتاۋ مۇناي حيميا تارىم مۇناي حيميا بولىمشە سەرىكتەستىگىنە جەتكىزگەننەن كەيىن، ەتيلەن وندىرەدى. ەتيلەندى شيكىزات ەتىپ، ءتۇرلى سۋلياۋ، قۇبىر، حيميالىق تالشىق سىندىلاردى وندىرۋگە بولادى، تومەنگى بۋىن كاسىپ سالاسى تىزبەگىن ۇزارتىپ، نەشە 100 ءتۇرلى ءونىم اشۋعا بولادى.
ەتيلەن بايلىعىنا سۇيەنە وتىرىپ، شاڭكۋ كاسىپ سالاسى باقشاسى كاسىپ سالاسى شوعىرىن تۇلعالاپ، ”ءبىر شۇيكە ماقتا“، ”ءبىر تامشى مۇناي“، ”ءبىر تەكشە گازدان“ ”ءبىر توپ كەزدەمە“، ءبىر پار كيىمگە“ دەيىن تيبىن جاڭالاپ، دارەجەسىن ءوسىرۋدى جۇزەگە اسىرىپ، توقىماشىلىق كاسىبىنىڭ تومەنگى بۋىنداعى جوعارى دەڭگەيلى توقىماشىلىققا قاراي ۇزارۋىن ىلگەرىلەتۋدى جوبالاۋدا.
