تۇرپان قالاسى:
مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرا دامىتىپ، حالىقتى بايىتاتىن كاسىپ سالالارىن قالىپتاستىردى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ رۇيلين، ۋي يۇڭگۇي
”بۇل اراداعى حۇجاتتار، قابىرعا سۋرەتتەر ادامعا تەرەڭ اسەر بەرەدى ەكەن، بۇدان ءبىز شينجياڭنىڭ تاريحىن، جۇڭگونىڭ تاريحىن ءتىپتى دە تەرەڭ تۇسىندىك“. 7 - ايدىڭ 21 - كۇنى تۇرپان مۇراجايىندا چاڭشالىق ساياحاتشى ۋ شياۋمەي تىلشىگە ءوزىنىڭ وتباسىنداعىلاردىڭ شينجياڭدا زەرتتەۋ جۇرگىزۋ، ۇيرەنۋ، ساياحاتتاۋ ۇيىرمەسىنە قاتىناسقاندىعىن ايتىپ: ”ءبىز كەشتە وتەتىن ’مۇراجايداعى عاجايىپ كەش‘ قيمىلىن توتەنشە اسىعا كۇتۋدەمىز، مۇراجايدا ءبىر تۇنەپ شىقساق، مىڭ جىلدىق مادەني ەسكەرتكىشتەرمەن تىلدەسە الاتىن بولارمىز“، - دەدى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى تۇرپان قالاسى مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرا دامىتۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، ونىمدەر مەن كاسىپ كۇيلەرىن اناعۇرلىم كوپ نەگىزدەندىرىپ، ساياحاتشىلاردىڭ ءتول اسەرىن اناعۇرلىم باي مازمۇندى ەتىپ، مادەنيەت - ساياحات بەلگىسىنىڭ ساپاسىن اناعۇرلىم جوعارىلاتتى.
جۋىقتا باس شۋجي شي جينپيڭ شينجياڭدى كوزدەن كەشىرگەندە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: تۇرپان كورىكتى دە ىرىستى، قاۋىن - قاربىز، جەمىس - جيدەك ءيىسى اڭقىعان جەر، بۇل ۇلى تابيعاتتىڭ سيى. ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ مەن ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدىڭ قاتىناسىن دۇرىس ءبىر جاقتى ەتىپ، مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ توعىسا دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، حالىقتى بايىتاتىن كاسىپ سالالارىن قالىپتاستىرۋ كەرەك.
تۇرپان قالالىق پارتكومنىڭ شۋجيى ما شۋەلياڭ مىنالاردى ءبىلدىردى: تۇرپان قالاسى مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرا دامىتۋ ستراتەگياسىن زور كۇشپەن اتقارىپ، مادەنيەت - ساياحات نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن جەدەلدەتىپ، مادەنيەت - ساياحات ونىمدەرىمەن قامداۋدى مولايتىپ، بازار ورتاسىن ساپالىلاندىرىپ، قىزمەت وتەۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، مەملەكەت دارەجەلى ساياحات - دەمالىس قالاسىن، مەملەكەتتىك تۇتاس وڭىرلىك ساياحاتتان ۇلگى كورسەتۋ رايونىن، مەملەكەتتىك مادەنيەت جانە ساياحات تۇتىنۋى سىناق ءتۇيىنى قالاسىن جالپى بەتتىك قۇرادى.
باسىمدىقتى ساۋلەلەندىرىپ، ساياحاتتىڭ باۋرامدىلىعىن ارتتىردى
”وقۋلىقتاعى كارىز قۇدىعى، جالىن تاۋ، بويلۇق دەگەندەردى بالالارىم بارىپ كورگىسى كەلەتىن. وسى جازدىق دەمالىستا ءبىز ارناۋلى تۇردە بالالاردى ەرتىپ تۇرپانعا ساياحاتتاپ كەلدىك“. 7 - ايدىڭ 22 - كۇنى تۇرپان قالاسى گاۋچاڭ رايونى يارعول ايالداماسى. كارىز قاينارى كورىنىس وڭىرىندە شاندۇڭدىق ساياحاتشىلار گو شيا مەن جۇبايى ءماز - ءمايرام بولىپ، بالاسىن ەرتىپ كەلىپ، حانفۋ كيىپ باقشادا سەيىل قۇرۋ قيمىلىن تاماشالادى، كىشكەنتاي ارتيستەر ويناپ شىققان ۇستاز تۇتۋ جوسىنى، كلاسسيكالىق ءبي، توۋحۋ ويىنى ولاردى ەرەكشە باۋرادى.
”10 جىلدىڭ الدىندا ساياحاتشىلار نەگىزىنەن ءبىر كۇندە جالىن تاۋدى، كارىزدى، بويلۇقتى تۇگەل ساياحاتتاپ شىعا الاتىن. قازىر كوپتەگەن ساياحاتشىلار ءجۇرىسىن اقىرىنداتىپ، ىشكەرىلەي ساياحاتتاۋعا، باسىنان كەشىرۋ ساياحاتىن جاساۋعا پەيىل“. تۇرپان تۇڭي ساياحات شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى تۇرپان قالاسىنداعى 20 كورىنىس ءوڭىرىنىڭ ەسىك بەلەتىن ساتۋعا جانە ونىمدەردى ساۋداعا سالۋعا جاۋاپتى بولعان، الۋان ءتۇرلى مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرىپ، ونىمدەردى، جول جەلىسىن ىشكەرىلەي سەزىنۋدى جولعا قويدى، مۇندا تۇت قاعاز جاساۋ، قىش ىدىس جاساۋ، بايىرعى اقشالاردىڭ نۇسقاسىن جاساپ شىعۋ سياقتى بەيزاتتىق مادەني مۇرالاردى شىنايى سەزىنۋ قيمىلى قامتىلعان، ودان باسقا ءجۇزىم ءۇزۋ، كەپتىرۋ، نان جابۋ، پالاۋ باسۋ سياقتى حالىقتىق سالت - سانانى باسىنان كەشىرۋ قيمىلى دا بار. وسى سەرىكتەستىكتىڭ باس ديرەكتورى لي فىڭ: ساياحاتشىلار ساياحاتتاۋ بارىسىندا اناعۇرلىم باي مازمۇندى كەشىرمەلەردەن اسەر الىپ، كورىنىس ءوڭىرىنىڭ باۋرامدىلىعى ءتىپتى ارتا تۇسەدى، - دەدى.
بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن سەزىنۋ سياقتى قيمىلداردى ورىستەتۋدەن سىرت، ”تۇرپان تانۋ“ دا مادەنيەت پەن ساياحات كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ جاڭا قوزعاۋشى كۇشىنە اينالدى. تۇرپان قالاسىندا مول بايىرعى قالا جۇرتى، بۇددا ءدىنىنىڭ تاس ۇڭگىرلەرى، الۋان ءتۇرلى ەجەلگى مادەنيەت مۇرالارى مەن مادەني ەسكەرتكىشتەر بار. وسى مادەنيەت مۇرالارىن زەرتتەيتىن جانە قورعايتىن، پايدالاناتىن تۇرپان تانۋ ءىلىمىنىڭ مەملەكەتتىڭ ءىشى - سىرتىنداعى تاريح ءىلىمى سالاسىندا، مادەني ەسكەرتكىشتەر ءىلىمى سالاسىندا، ءتىل عىلىمى سالاسىندا ماڭىزدى ورنى بار، ول تۇرپان قالاسىنىڭ تانىسقىسىنىڭ ءبىرى.
”سوڭعى جىلدارى تۇرپان تانۋ زەرتتەۋىندە كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدىك، ءبىرتالاي نىساندار بايىرعى جۇرتتاردى قورعاۋعا قاتىستى بولدى“. تۇرپان تانۋدى زەرتتەۋ ورنىنىڭ ورىنباسار باستىعى چىن ايفىڭ بىلاي دەدى: تۇرپان تانۋدى زەرتتەۋدى مىقتى يگەرۋ − ساياحاتتى دامىتۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋعا پايدالى، ءىشىنارا زەرتتەۋ جەتىستىكتەرى ساياحات جاڭا نىسانىن، جاڭا كورىنىس ءوڭىرىن اشۋدىڭ نەگىزىنە اينالادى. اسىرەسە، حات - قاعازدار، توقىما بۇيىمدار، مىس قۇرالدار، بالشىقتان جاسالعان بۇيىمدار سياقتى مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن قورعاۋ جانە كورمەگە قويۋ، كارىزدى قۇتقارۋ سيپاتتى قورعاۋ، بەكەمدەۋ جانە كورىنىس ءوڭىرى قۇرىلىسى، بيزاكلىك مىڭ ءۇي مەن شىڭجينكوۋ ۇڭگىرى بۇتحاناسى مادەني ەسكەرتكىشىن قورعاپ پايدالانۋ، يارعول بايىرعى قالاسىن قورعاپ پايدالانۋ قۇرىلعى قۇرىلىسىندا تۇرپان تانۋدى زەرتتەۋ جەتىستىكتەرى تۇگەلدەي كۇشتى تىرەك بولا الادى.
بويلۇق كورىنىس وڭىرىندەگى انار گۇل قوجالىعىندا ساياحاتشىلار توبىنىڭ اياعى ۇزىلمەدى. ديرەكتور ۋي دۇڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: قوجالىق ەرەكشە مادەنيەتتى تيجاراتتىڭ جارقىن ءتۇيىنى ەتىپ، ”زەرتتەۋ - ۇيرەنۋ + بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى“، ”زەرتتەۋ - ۇيرەنۋ + كوركەمونەر“ سياقتى توعىستىرا دامۋ ۇلگىسى ۇستىندە ىزدەنىس جاسايدى، ”تۇرپاننىڭ مادەنيەت مايەگى قالىڭ، وسى بىرنەشە جىلدان بەرى بۇل ارادا زەرتتەۋ - ۇيرەنۋ ساياحاتىمەن كەلەتىن ساياحاتشىلار كورنەكتى كوبەيدى“.
”زەرتتەۋ، قورعاۋ، پايدالانۋ ءبىر تۇلعالاندى“. تۇرپان قالالىق مادەني ەسكەرتكىشتەر جانە مۇراجاي مەكەمەسىنىڭ باستىعى، تۇرپان مۇراجايىنىڭ باستىعى ساۋ حۇڭيۇڭ بىلاي دەدى: قازىر بۇل مۇراجاي سيفرلاندىرىپ دارەجەسىن ءوسىرۋ نىسانىن اتقارۋدا، ساياحاتشىلار VR تولىق كەسكىندى كوز اينەگى، 3Dكوزىلدىرىكسىز كورۋ سياقتى تەحنيكالار ارقىلى مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىمەن ىقپالداسىپ، مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ”ۇنىنە“ قۇلاق تۇرىپ، تاريحي مادەنيەتتى ءتىپتى دە تىكە تۇسىنە الادى.
الۋان ءتۇرلى كاسىپ كۇيى ساياحاتتىڭ مازمۇنىن بايىتتى
7 - ايدىڭ 22 - كۇنى جالىن تاۋ كورىنىس وڭىرىندە ساياحاتشىلار اۋەستىكپەن ”تاڭسىڭ جانە ونىڭ شاكىرتتەرى“ سىندى تورتەۋىمەن، بەلگى اسىپ العان ”تاۋ كۇزەتۋشى جادىگويمەن“ ەستەلىك سۋرەتكە ءتۇسىپ جاتتى.
شينجياڭ ساياحاتىنداعى ءبىر تاماشا جول جەلىسى ”بوعدا كولى − نانشان − تۇرپان“. بۇرىندارى ساياحات سەرىكتەستىكتەرى تەك تۇرپاندا عانا جارتى كۇندەي ۋاقىت شىعارىپ، بويلۇق، جالىن تاۋ سياقتى نەگىزگى كورىنىس تۇيىندەرىن ارالاتقان سوڭ، كەلەسى تۇيىنگە قاراي جول الاتىن. بۇگىنگى كۇندە تۇرپاننىڭ ساياحاتى ”ءبىر كۇندىك ساياحاتتان“ ”نەشە كۇندىك ساياحاتقا“ وزگەردى.
بويلۇق كورىنىس رايونى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى بازارى، ءجۇزىم قوناعاسىسى، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى حالىقتىق تۇسەلحاناسى سياقتى نىسانداردى كوبەيتتى، اسىرەسە، ”بويلۇقتىڭ تۇنگى كورىنىسىن تاماشالاۋ“دا سۋ پەردەلى ەكراندا كينو قويۋ، قابىرعاعا سۋرەت سالۋ ونەرى، ۋاڭ لوبين مۋزيكا - كوركەمونەر سارايى سياقتىلار بار. 7 - ايدان بەرى وسى كورىنىس وڭىرىندەگى 24 بولمەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى حالىقتىق تۇسەلحاناسى كۇندە قوناققا تولىپ كەتەتىن بولدى.
يارعولدى كەشتە ساياحاتتاۋ، سۇلەيمەن مۇناراسىندا كەشتە كىتاپ وقۋ، كارىزدى كەشتە ارالاۋ، ەسەك اربامەن كەشكى كورىنىستى تاماشالاۋ، كەشكى بازار دەيسىز بە، ءبىر ”كەش“ دەگەن ءسوزدىڭ وزىنەن ”تۇرپاننىڭ كەشى“ جەلىلەس ساياحات ونىمدەرىن قالىپتاستىرىپ، تىزبەكتەۋ ارقىلى 10نان استام ”ەكى كۇندىك ساياحات، ءۇش كۇندىك ساياحات“ سىندى ساياحات جەلىسىن جەتىلدىردى.
بيىل تۇرپان قالاسى تۇڭعىش كەزەكتى ەرەكشە مۇراجاي قۇرۋ قيمىلىن ورىستەتىپ، جۇلدىز دارەجەلى مۇراجايلاردان 32سىن سارالاپ شىعىپ، مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرۋدىڭ جاڭا دانەكەرىن تۇلعالاپ، ساياحاتشىلاردىڭ زەرتتەۋ - ۇيرەنۋ ساياحاتى بارىسىنداعى ساپارىن ۇزارتتى.
تۇرپان قالاسى تاعى يۇنبۋياۋ، موحۋيىڭ، جى - اي جياڭۋ سياقتى 10نان استام مادەنيەت جاسامپازدىعى كاسىپورىنىن، مادەنيەت جاسامپازدىعى ماركاسىن ىركەس - تىركەس باۋراپ ەنگىزىپ، ”تۇرپان سالەم - ساۋقىت باس دۇكەنىن“ قۇردى، تۇرپان مۇراجايى مادەنيەت جاسامپازدىعى كوشەسى، بويلۇق بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار بازارى سياقتى ساياحاتتىق مادەنيەت جاسامپازدىعى ۇلگى كورسەتۋ بازاسىن قۇردى، مادەنيەت فاكتورلارىن اشۋ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن مانەرلەپ جاساۋ، مادەنيەت جاسامپازدىعى ونىمدەرىن ساتۋ ءبىر تۇلعالانعان مادەنيەت جاسامپازدىعى ونىمدەرى جۇيەسىن ورناتىپ، مادەنيەتتىك تۇتىنۋدىڭ ۇزدىكسىز ارتۋىن پارمەندى جەبەدى.
”ءبىز مادەنيەت بايلىعىن ءۇرتىس ويداعىداي پايدالانىپ، مادەنيەت ارقىلى ساياحاتقا كۇش ۇستەپ، ءتىپتى دە كوپ ونىمدەرمەن قامداۋدى ارتتىرىپ، ساياحاتشىلاردى ءتىپتى دە كوپ تاڭداۋ جانە ءتىپتى دە كوپ سەزىنۋمەن قامدايمىز“، - دەيدى تۇرپان قالالىق مادەنيەت، دەنە تاربيە جانە ساياحات مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى، ورىنباسار مەكەمە باستىعى ان جينچياڭ.
ەرەكشە كاسىپ سالاسى شارۋالاردىڭ كىرىستى ارتتىرىپ بايۋىنا دەم بەردى
8 - ايدىڭ 3 - كۇنى تاڭەرتەڭ ءپىشان اۋدانى ءپىشان قالاشىعى شوققاتام قىستاعىندا جاپ - جاسىل ءجۇزىم باعى، بيىككە بوي سوزىپ، اسقاق تۇرعان توراڭعىلارمەن كومكەرىلگەن ادەمى اۋلا كورىنەدى. 36 جاستاعى الىم يسمايىل ءوزىنىڭ ”يانگۇيلاي“ اتتى حالىقتىق تۇسەلحاناسىن ەرتەمەن مۇنتازداي ەتىپ تازالادى.
شوققاتام قىستاعىندا الىمدىكى سياقتى شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشۋ ارقىلى كىرىسىن ارتتىرىپ وتىرعان 40 نەشە وتباسى بار، بارلىعىنىڭ ساۋداسى كۇسەت. ءپىشان قالاشىق پارتكومىنىڭ مۇشەسى، ۇنەمىلىك ىستەرگە جاۋاپتى ورىنباسار قالاشىق باستىعى ۋ چياڭ تىلشىگە: سوڭعى جىلدارى قالاشىق 4 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ حالىقتىق تۇسەلحانالاردىڭ تاڭداۋلى تۇرلەرىن دايىنداپ، حۋناننان جابدىقتالعان ەكولوگيالىق جەر شارى قامباسى ەرەكشە حالىقتىق تۇسەلحاناسىن ەنگىزدى ءارى جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكپەن بىرلەستىرىپ اشەكەيلى قاقپا مادەنيەتىن، ساباق ورمەشىلىگى سياقتى ەرەكشە مادەنيەتتى دامىتتى، اۋىل - قىستاق ساياحاتى شارۋالاردىڭ كىرىسىن ارتتىرىپ بايۋداعى جاڭا ارناعا اينالدى.
تۇرپان قالاسى حالىقتىق تۇسەلحانا كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋى تەز بولىپ، جىبەك جولىنداعى بەكەت، ءجۇزىمدى اۋلا، ەگىنجايداعى شاعىن ءۇي، لياڭفاڭ رىنجيا سياقتى ۇقسامايتىن نەگىزگى تاقىرىپتاعى، ۇقسامايتىن ستيلدەگى حالىقتىق تۇسەلحانا، مەيمانحانالار 400دەن اسىپ، ”اۋىل اۋەنى اۋەلەگەن تۇرپان“ حالىقتىق تۇسەلحانا ماركاسىن سومدادى، ”ءجۇز قىستاق جۇمىلا ارەكەتتەنۋ، بارلىق گۇلدەر شەشەك اتۋ“ سىندى حالىقتىق تۇسەلحانا كاسىپ سالاسى تۇرپان ساياحاتىنىڭ تىڭ كورىنىسىنە اينالدى. تۇرپان حالىقتىق تۇسەلحانا مادەنيەت جاسامپازدارى بازاسىنىڭ جاۋاپتىسى لي جيانحۇي مادەنيەتتىك حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ ءتىپتى دە باۋراۋ قۋاتىنا يە بولاتىندىعىن ايتتى.
”قازىر ’قازاق سالت - سانا قىستاعى‘ حۋناننىڭ شينجياڭعا كومەكتەسۋ نىسانى ىسكە قوسىلدى، كيىز ءۇي، بايگە الاڭى، گۇل تەڭىزى، شارباق جولدا سەرۋەندەۋ سياقتى ءبىر توپ ساياحات نىسانى نەگىزىنەن سالىنىپ بولدى“. توقسۇن اۋدانى كوجاي قالاشىعى تۇڭگا قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى، قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى اۋەلبەك يبەر تىلشىگە: قازىر قىستاعىمىزدا 10نان استام مالشىلار شاتتىعى ساياجايى قۇرىلدى. قىستاقتا جاسالاتىن ءسۇرى ەت جانە ىستالعان قازى ساياحاتشىلاردىڭ قىزۋ قارسى الۋىنا بولەندى ءارى ەلەكتروندى ساۋدا ارقىلى بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىنە ساتىلۋدا، - دەدى.
ءپىشان اۋدانى لوكچۇن قالاشىعى مۇقام مۇراگەرلىك ورتالىعى تاماشا «تۇرپان مۇقامىن» ويناۋ ارقىلى ساياحاتشىلاردىڭ القاۋىنا يە بولدى. لوكچۇن قالاشىق پارتكومىنىڭ ورىنباسار شۋجيى شۇي چياڭ بىلاي دەدى: سوڭعى جىلدارى لوكچۇن قالاشىعى ”مادەنيەت +“دى كىرىسۋ ءتۇيىنى ەتىپ، تاريحي مادەنيەت پەن ساياحات كاسىپ سالاسىن ءوزارا توعىستىرىپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى تاڭداۋلى حالىقتىق تۇسەلحانالار، سالاۋاتتىق قۇممەن ەمدەلۋ نىسانىنىڭ جەدەل دامۋىنا جەتەكشىلىك ەتتى. مادەنيەت - ساياحات كاسىپ سالاسى، اۋىل شارۋاشىلىق - ساياحاتتىق كاسىپ سالاسى قاتار ىلگەرىلەپ، شارۋالار كىرىستەرىن ارتتىرىپ بايىدى.
