− 2022 جۇڭگو (شينجياڭ) − قازاقستان كاسىپكەرلەرى تالقى مىنبەرىنەن ەكى جاقتىڭ سەلبەستىك بولاشاعىنا كوز جىبەرگەندە
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى كاڭ حاۋيان
1700 نەشە كيلومەتر ورتاق شەكاراسى، 2000 جىلدان استام بارىس - كەلىس جاساۋ تاريحى بار تاتۋ كورشى، بىردەن ءبىر ماڭگىلىك جان - جاقتى ستراتەگيالىق سەرىكتەس... 30 جىلدىق سۇبەلى تابىس جۇڭگو مەن قازاقستان قارىم - قاتىناسىندا ۇزدىكسىز قارىشتاپ دامۋدى جۇزەگە اسىرىپ، تاتۋ كورشىلەردىڭ ۇلگىسىنە اينالدى.
9 - ايدىڭ 20 - كۇنى 7 - كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىندە 2022 جۇڭگو (شينجياڭ) - قازاقستان كاسىپكەرلەرىنىڭ تالقى مىنبەرى ءساتتى وتكىزىلىپ، ەكى جاقتىڭ ەكونوميكا - ساۋدا قارىم - قاتىناسىنا تىڭ قوزعاۋشى كۇش ۇستەپ، جان - جاقتى سەلبەستىكتىڭ جاڭا جوباسىن سۇلبالادى.
ءوزارا پايدا جەتكىزىپ سەلبەسۋدەگى ماڭىزدى سەرىكتەس
9 - ايدىڭ 14 - كۇنى ءتوراعا شي جينپيڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك ساپاردا بولدى. ەكى ەلدىڭ ديپلوماتيالىق قارىم - قاتىناس ورناتقاننان بەرگى ”التىن 30 جىلعا“ قايىرىلا قاراساق، جۇڭگو مەن قازاقستان ەكى ەلدىڭ ەكى جاقتى ساۋدا سوماسى باستاپقى كەزدەگى 368 ميلليون دوللاردان مولايىپ 2021 - جىلى 25 ميلليارد 250 ميلليون دوللارعا جەتىپ، 70 ەسەگە جۋىق ارتتى. قازىر جۇڭگو قازاقستاننىڭ 2 - ۇلكەن ساۋدا سەرىگى ەلى، 1 - ۇلكەن ەكسپورت نىسانالى ەلى جانە 2 - ۇلكەن يمپورت قاينارى ەلى.
ەكى ەل قارىم - قاتىناسىنىڭ ورنىقتى قاداممەن ىلگەرىلەۋى وسىنداعى ادامداردى ناقتى جەتىستىكتەردەن يگىلىكتەندىردى.
”ءبىز ەڭ العاشىندا 3000 يۋاندىق سىرتقى ساۋدادان باستاپ ىستەگەنبىز، 30 جىلدا زورايىپ، ءۇرتىس 9 جىل بويى شينجياڭ سىرتقى ساۋدا كاسىپورىندارىنىڭ ەكسپورتىندا ءبىرىنشى ورىندى ءاردايىم يەلەپ وتىردىق“، - دەدى شينجياڭ سانباۋ ناقتى شارۋاشىلىق توبى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ القا باستىعى كاڭ حىپيڭ.
شينجياڭداعى ەڭ ەرتە قازاقستاندا سىرتقى ساۋدامەن اينالىسقان كاسىپكەرلەردىڭ ءبىرى رەتىندە، كاڭ حىپيڭ 30 جىلداعى جۇڭگو - قازاقستان ەكى ەلدىڭ ساۋدا كولەمىنىڭ ۇزدىكسىز ارتۋىنا كۋا بولدى. ءوزىنىڭ كاسىپورنى دا جاي سىرتقى ساۋدا تولايىم ساتۋدان دامىپ، يمپورت - ەكسپورت ساۋداسى، قارجى قوسۋ، كەن شارۋاشىلىعى، شەكارا سىرتىندا ينجەنەريانى كوتەرمەگە الۋ، ءوندىرۋ، وڭدەۋ، قامبادا ساقتاۋ زات اينالىمى ءبىر تۇلعالانعان كەشەندى سىرتقى ساۋدا كاسىپورىن توبىنا اينالدى.
وسى رەتكى تالقى مىنبەرىندەگى سەلبەستىك نىساندارىنا قول قويىسۋ سالتىندا سانباۋ توبىنىڭ قازاقستان جاقپەن قول قويىسقان نىسان سوماسى 8 ميلليون دوللاردان اساتىن بۋلاندىرىپ تاپتالعان، كوبىكتەندىرىلگەن تاقتا ءوندىرىس لەنياسى توقتامى قازاقستان جاقتىڭ نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋىنە دەم بەردى.
30 جىلدان بەرى، ءوندىرىس قۋاتى سەلبەستىگىنەن ساۋدا قارجى قوسۋعا دەيىن، ۇلاستىرۋ، تۇتاستىرۋدان جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ كۇيىنە دەيىن، مادەنيەتتىك اۋىس - كۇيىس جاساۋدان ىندەتكە سەلبەسە قارسى اتتانۋعا دەيىن، جۇڭگو - قازاقستان جان - جاقتى ءوزارا تيىمدىلىك جاساۋ سەلبەستىگى مىعىم ومىرشەڭدىك كۇش پەن سەرپىمدىلىكتى ايگىلەدى.
”جۇڭگو سەرىكتەستىكتەرى قازاقستاننىڭ كەلەلى قارجى قوسۋ نىساندارىن جۇرگىزۋدەگى باستى سەلبەستىك سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى، ەلىمىزدىڭ ونەركاسىپتەندىرۋ اياق الىسىنا بەلسەنە قاتىسۋدا“، - دەدى قازاق قارجى قوسۋ مەملەكەتتىك سەرىكتەستىگىنىڭ باسالقاسى ءيۇسىپوۆ، - ۇزاق ۋاقىتتان بەرى، جۇڭگو - قازاقستان ءوندىرىس قۋاتى جانە قارجى قوسۋ سياقتى سالالاردا بەلسەندى سەلبەستىك ورىستەتىپ، 52 نىساندى قامتىعان جالپى سوماسى 21 ميلليارد 200 ميلليون دوللاردان اساتىن نىسان ءتىزىمىن قالىپتاستىرىپ، قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا قوزعاۋشى كۇش ۇستەدى.
ەكى ەل اۋىس - كۇيىس سەلبەستىگىنىڭ ەڭ الدىڭعى شەبى
مىس تازارتىلعان كەنىن، ەلەكتروليزدى مىستى ساتىپ الۋ، جەمىس - جيدەك، كوكونىس، اۋىر تيپتى ماشينا ەكسپورت ەتۋ، ءبيداي، ماقسارى ۇرىعىن يمپورت ەتۋ، شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدانىڭ جاڭا كاسىپ كۇيى بويىنشا سەلبەستىك جاساۋ... تالقى مىنبەرىنىڭ سەلبەستىك نىساندارىنا قول قويىسۋ بۋىنىندا كوپتەگەن جۇڭگو شينجياڭىنىڭ كاسىپورىندارى قازاقستان كاسىپورىندارىمەن سەلبەستىك نىساندارىنا قول قويىستى، نىسان سوماسى جيىنى 470 ميلليون دوللار بولدى.
كاسىپورىنداردىڭ قول قويىسۋىنان تىس، بىرگە اقىلداسۋ ارقىلى شينجياڭ ساۋدانى جەبەۋ قوعامى قازاق قارجى قوسۋ مەملەكەتتىك سەرىكتەستىگىمەن تۇسىنىستىك ەسكەرتپەسىنە قول قويىسىپ، ەكى ەل ونەركاسىپ - ساۋدا سالاسىنىڭ ەكونوميكا - ساۋدا بارىس - كەلىسىن، ينفورماتسيا اۋىس - كۇيىسىن ونان ارى جەبەدى.
”ەكى ەل قارىم - قاتىناسىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى رەتىندە، جۇڭگو - قازاقستان ەكونوميكا - ساۋدا سەلبەستىگى ءۇرتىس، تەز، ورنىقتى دامىپ، ەكى ەلدىڭ ساياسي قارىم - قاتىناس باسىمدىعىن، كورشىلەستىك باسىمدىعىن ناقتى سەلبەستىك باسىمدىعىنا، ءۇرتىس ارتۋ باسىمدىعىنا شىن مانىندە اينالدىردى“، - دەدى جۇڭگونىڭ قازاقستاندا تۇراتىن باس ەلشىسى جاڭ شياۋ، - ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ جوعارى ساپالى بىرگە قۇرۋ شينجياڭنىڭ جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونىنا جانە ازيا - ەۆروپا ەكونوميكا - ساۋدا بارىس - كەلىس تورابىنا اينالۋىن جەدەلدەتتى، ال، وتكەن كەزەكتەردەگى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىنىڭ ءساتتى وتكىزىلۋى جۇڭگو - قازاقستان ەكى ەل كاسىپورىندارىنا ناقتى سەلبەستىك تۇعىرىن دا تەرەڭدەي ورناتتى.
جاڭا باستاما، جاڭا لەپ قوردالانىپ اۋقىمعا اينالدى. بيىل قازاقستانداعى جۇڭگو قارجىلاندىرعان كاسىپورىندار ىندەتتىڭ ءتيىمسىز ىقپالىن جەڭىپ، ءبىر توپ ءتۇيىندى سەلبەستىك نىساندارىن ىلگەرىلەتۋدە ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى، جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ كۇيى قارىشتاپ دامىپ، سيفرلى ەكونوميكا، فينانس عىلىم - تەحنيكاسى، ەمدەۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، جاسىل ەنەرگيا سياقتى جاڭا سالالاردا ەكى جاقتى سەلبەستىك ورنىقتى ىلگەرىلەدى.
تاياۋدا ءتوراعا شي جينپيڭ قازاقستاندا ساپاردا بولعان كەزدە، ءبىز سول جەردە سالىپ جاتقان جەل ەلەكتر نىسانى دا ەلەكتر تاراتۋ سالتىن وتكىزىپ، جۇڭگو مەن قازاقستان ەكى جاقتىڭ سەلبەستىك سەرىكتەرىنىڭ بەلسەندى تۇراقتاندىرۋىنا يە بولدىق“، - دەدى شينجياڭ جينفىڭ عىلىم - تەحنيكا جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى شينجياڭ باس سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى فاڭ جۇڭ، - 2013 - جىلى ءتوراعا شي جينپيڭ ورتاعا قويعان ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسىنا ءۇن قوسۋ ءۇشىن، جينفىڭ عىلىم - تەحنيكاسى كاسىپورىن ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىن قازاقستاندا ساپاردا بولۋعا جىبەرىپ، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدىڭ “ شەكارا سىرتىنداعى تۇڭعىش بازارىن اشۋعا بەلسەندى ورنالاستىرۋ جاسادى. قازىرگە دەيىن، ورتا ازيا ءوڭىرى سەرىكتەستىكتىڭ شەتەل بازارىنداعى ەڭ جاندى بازار ءوڭىرىنىڭ ءبىرى.
سەلبەستىك بولاشاعى باياندى دا كەڭ
قازىر جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ ستەرەولدى تۇتاسقان تورى شار تاراپقا جالعاسقان، تاس جول، تەمىر جول، اۆياتسيا، مۇناي - تابيعي گاز قۇبىرىن قامتىپ، ازيا - ەۆروپانى ەندەي وتكەن، قولايلى دا جوعارى ءونىمدى قۇرلىق پەن تەڭىزدە بىرلەسىپ تاسىمالداۋ ”كۇرە تامىرىن“ تۇلعالادى؛ جۇڭگو - ەۆروپا (ورتا ازيا) كەزەكشى پويەزى قاتىناعاننان بەرى، قورعاس پەن الاتاۋ سىندى ەكى ۇلكەن تەمىر جول شەكارا وتكەلىنەن كىرىپ - شىققان كەزەكشى پويەز سانى 50 مىڭ كەزەكتەن اسىپ، ەۆروپا - ازيا قۇرلىعىن تۇتاستىرعان ساۋدا ”جان تامىرىن“ قالىپتاستىردى؛ جۇڭگو - قازاقستان قورعاس حالىقارالىق شەكارا سەلبەستىگى ورتالىعى تۇڭعىش رەتكى شەكارا اتتاعان ەركىن ساۋدا رايونىنا اينالىپ، جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ ەكونوميكا - ساۋدا سەلبەستىگىن تەرەڭدەتۋگە جاڭا قوزعاۋشى قۋات ۇستەدى...
قازاقستانعا كىرگەن قۋاتتى شينجياڭ كاسىپورىندارى بارعان سايىن كوبەيىپ، قازاقستان جاق سەرىكتەرىمەن بىرگە ساۋدا، ەنەرگيا، اۋىل شارۋاشىلىعى، قۇرىلىس ماتەريالدارى سياقتى سالالاردا ءوزارا ءتيىمدى سەلبەستىك ورىستەتتى، قازاقستاننىڭ ۇكىمەت جاعى دا شىن پەيىلىمەن جۇڭگو جاقتىڭ ساۋداگەرلەرىن قىزۋ قارسى الدى.
”وتكەن جىلى، ەلىمىز ۇكىمەتىنىڭ نەگىزگى جاۋاپتى تاراۋى باس بولىپ، باجىنى كەشىرىم ەتۋ، كەدەن باجىسىن كەشىرىم ەتۋ كەلىسىمدەرىنە قول قويۋ سياقتى سەلبەستىك جاڭا مەحانيزمى ارقىلى شارتقا ۇيلەسەتىن ماڭىزدى ەكونوميكالىق نىسانداردىڭ ەلىمىزگە ىرگە تەبۋىنە قولداۋ كورسەتىپ، جۇڭگو جاقتى قارجى قوسۋعا باۋراپ، ءتىپتى دە تاماشا ساۋدا ورتاسىن جاراتىپ، قارجى قوسقان كاسىپكەرلەرگە قىزمەت وتەدى“، - دەدى قازاق قارجى قوسۋ مەملەكەتتىك سەرىكتەستىگىنىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ۋاكىلى قۋانىش.
”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرىپ، بىرگە دامۋدىڭ جاڭا ورايىن جاراتتى. ەگىن، مال شارۋاشىلىعى اۋىس - كۇيىسىن جالپىلاستىردى، كوپ ساتىلى عىلىم - تەحنيكا سەلبەستىگىن ورىستەتتى، ساياحاتتىق تۇتىنۋدىڭ جاڭا قىزۋ ءتۇيىنىن جەتىلدىردى، وزىندىك ەرەكشەلىكتەگى ءدارى بايلىعىن اشۋ... جۇڭگو مەن قازاقستان ەكى جاقتىڭ كاسىپورىن سالاسى ىشكەرىلەي اۋىس - كۇيىس جاساپ، ارالاسىپ، جاڭا داۋىردەگى جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ ەكونوميكا - ساۋدا سەلبەستىك جاڭا ارناسىن ۇزدىكسىز تۇلعالادى.
”جۇڭگو مەن قازاقستان اراسىنداعى دامۋ مەن سەلبەستىك ءبىر توپ زەردەلى باتىل كاسىپكەرلەردەن ايرىلا المايدى. ءبىز كوپ جاقتىلى اشىق فينانس قۇرىلىمى رەتىندە، جۇڭگو قارجىلاندىرعان كاسىپورىندارىنىڭ شەتەلدەگى نىساندارىنا ۇزدىكسىز اۋەلگىدەي قولداۋ كورسەتىپ، ەكى جەردىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىن ءتىپتى دە جاقسى جەبەيمىز“. ەۆروپا گۇلدەندىرۋ، وركەندەتۋ بانكەسىنىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ۋاكىلى لي شيڭشين مىنالاردى ءبىلدىردى: جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى تۇعىرىنان پايدالانىپ جوعارى ساپالى نىساندار ارقىلى ءۇش جاقتىڭ سەلبەستىگىنىڭ باياندى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدى ءۇمىت ەتەمىز.
قازاقستان مەملەكەتتىك كاسىپكەرلەر ساۋدا قوعامى ءتوراعالار القاسىنىڭ ءتوراعاسى باتالوۆ ايتقانداي، جۇڭگو ءبىزدىڭ ماڭگىلىك كورشى ەلىمىز جانە بارلىق جاعدايدا بىردەي دوسىمىز. جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى ەكى جاقتىڭ ەكونوميكا - ساۋدا قارىم - قاتىناسىن ىلگەرىلەتۋدە ءتىپتى دە زور دامۋشىلىقتارعا قول جەتكىزىپ، ەكى ەلدىڭ ءوزارا ءتيىمدى سەلبەستىگىن جاڭا بەلەسكە كوتەرۋگە دەم بەرەدى.
