□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ليۋ شياڭ
اشىق تا قوڭىرجاي كۇز مەزگىلى، شينجياڭ حالىقارالىق ءماجىلىس - كورمە ورتالىعى قۇشاعىن كەڭ جايىپ، دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنان كەلگەن قوناقتاردى باۋىرىنا باستى.
”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ ارقىلى ەسىك اشۋ جولىن ىركىلىسسىزدەندىردى، ءار كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى شينجياڭنىڭ ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى شەبىندە جۇرگەن ايقىن ءىزىن ەستەلىككە الدى.
وتكىزىلىپ جاتقان 7 - كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى دۇنيە جۇزىنە اناعۇرلىم سەنىمدى، اشىق شينجياڭدى ايگىلەپ قانا قالماستان، ءار ەلدىڭ ساۋدا بارىس - كەلىسىنە دە كەڭ ءورىستى وراي جاراتتى.
قوڭىر كۇزدەگى جىبەك جولى جىرى شىعانداي ءتۇستى.
سىرتقا ەسىك اشۋدىڭ باسىمدىعى وزگەشە
ءالسىن - ءالسىن شىققان سىبىزعى ءۇنى، سىڭعىرلاعان كەرۋەن قوڭىراۋى، بايىرعى جىبەك جولى حيكاياسىنىڭ اسەم ءمانى ۇزاقتان جالعاسىپ كەلەدى. ازيا - ەۆروپا قۇرلىعىنىڭ قويناۋىنا ورنالاسقان شينجياڭ وزگەشە وڭىرلىك ورىن ارناسىمەن ەجەلدەن - اق ”سىرتقا ەسىك اشۋدىڭ“ گەنىنە يە بولعان.
شينجياڭ توڭىرەكتەگى 8 مەملەكەتپەن ىرگەلەس، جاڭا ازيا - ەۆروپا قۇرلىق كوپىرى، جۇڭگو - موڭعۇليا - رەسەي، جۇڭگو - ورتا ازيا - باتىس ازيا، جۇڭگو- پاكيستان ەكونوميكا ءدالىزى توعىسقان جەردە، ”شىعىس پەن باتىستى جالعاستىرىپ، وڭتۇستىك پەن سولتۇستىكتى تۇتاستىراتىن“ قاتىناس تورابى باسىمدىعى ەرەكشە كورنەكتى. ”’ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول‘ قۇرىلىسىنىڭ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلۋىنە ىلەسە، شينجياڭ ’شالعاي جاتقان جەردەن‘ ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى شەبىنە ءوتتى“، - دەدى جولاڭ توبىنىڭ باس اتقارۋشىسى ۋ ۋي·روڭدى، - جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى ءبىزدىڭ ”ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى شەبىنە قوسىلۋىمىزعا“ كومەكتەسكەن ماڭىزدى تۇعىر.
جۋىق جىلداردان بەرى شينجياڭ وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىن تياناق ەتىپ، جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونى قۇرىلىسىن بار كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، وزىندىك وڭىرلىك ەسىك اشۋ ستراتەگياسىن مەملەكەتتىڭ باتىسقا ەسىك اشۋ جالپى تۇلعالىق ورنالاستىرۋىنا ەنگىزىپ، ”ءبىر پورت، ەكى رايون، بەس ۇلكەن ورتالىق، شەكارا وتكەلى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن“ ماڭىزدى تۇتقا ەتىپ، ىشكى قۇرلىقتاعى ەسىك اشۋ مەن شەكارا بويىندا ەسىك اشۋدىڭ بيىك بەلەسىن كۇش سالا تۇلعالاپ، جۇڭگونىڭ ورتا ازيامەن، وڭتۇستىك ازيامەن جانە ەۆروپامەن ءوزارا ۇلاسۋىن، تۇتاسۋىن پارمەندى جەبەدى.
”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدىڭ“ ۇتىمدى ورايىمەن كوپتەگەن كاسىپورىن سىرتقا شىعۋدىڭ جاڭا كارتيناسىن سالدى.
وسى كەزەكتى كورمەدە شينجياڭ جينفىڭ عىلىم - تەحنيكا جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى ەنەرگيا جابدىعى، ەنەرگيادان پايدالانۋ جانە ەنەرگيا اشۋ سىندى ءۇش ۇلكەن تاقىرىپتاعى مازمۇنىن كورسەتتى ءارى بۇكىلدەي جاڭا ورتا قارقىندى تۇراقتى ماگنيتتى زەردەلى جەل گەنەراتورىن شىعاردى. وسى جەل ەلەكترى عىلىم - تەحنيكا سەرىكتەستىگى دە كورمەمەن بىرگە دامىپ - تولىسىپ، سەلبەستىك سەرىكتەسى جەر شارىنداعى 5 قۇرلىقتاعى 32 مەملەكەتكە تارالدى. ”ەل ءىشى - سىرتى ەكى بازاردى اشقاندا عانا، ەكى بازاردان، ەكى ءتۇرلى بايلىقتان تولىق ويداعىداي پايدالانىپ، كاسىپورىننىڭ جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، بازارداعى باسەكەلىك قۋاتىن كۇشەيتۋگە بولادى“. شينجياڭ جينفىڭ عىلىم - تەحنيكا جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى شينجياڭ باس سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى فاڭ جۇڭ بىلاي دەپ قارادى: جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى ءتۇرلى كاسىپورىنداردىڭ ”ەكى بازاردى“ ءونىمدى اشۋىنا كومەكتەسۋدە.
اۋىس - كۇيىستى، سەلبەستىكتى ۇزدىكسىز تەرەڭدەتتى
كورمەدە ساۋدانى جەبەۋ قيمىلىنداعى ءاربىر كەڭەستىڭ، كەلىسكەن ءاربىر سەلبەستىكتىڭ استارىندا، شينجياڭنىڭ ءداۋىر ورايىن مىقتاپ يگەرىپ، سىرتقا ەسىك اشۋدى بار كۇشپەن ىلگەرىلەتكەن بەلسەندى بەينەسى تۇر.
”جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى ءوزارا سەنىمدىلىكتى، سەلبەستىكتى جەبەيتىن تۇعىر ورناتتى“. جۇڭگو − شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمى جەرگىلىكتى ەكونوميكا - ساۋدا سەلبەستىگىنەن ۇلگى كورسەتۋ رايونىن باسقارۋ كوميتەتىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى جاڭ دۇڭ بىلاي دەدى: ءبىز ۇرىمجىمەن، قاشقارمەن سايكەسىپ ءبىر ءوڭىر، ەكى باقشا، كاسىپ سالاسى سەلبەستىگىن بىرگە قۇرىپ، الاتاۋمەن، قورعاسپەن شەكارا وتكەلىن ءوزارا تۇتاستىرۋدى، شىعىس پەن باتىس بىرلەسىپ ارەكەتتەنۋدى قالىپتاستىرىپ، شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ الىپ پورتىن قۇرىپ، شينجياڭ ارقىلى ورتا ازيانى، ەۆروپانى شارپيتىن، شينجياڭ شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ الىپ پورتى ارقىلى جاپونيامەن، كورەيامەن بايلانىساتىن قوس توراپتى بىرلەسىپ ارەكەتتەنەتىن جاڭا ارنا قۇرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
شينجياڭ حالىقارالىق قۇرلىقتىق پورت (توبى) شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ ورىنباسار باس ديرەكتورى جاۋ شياۋحاي مىنانى ءبىلدىردى: وسى رەتكى سەلبەستىك جۇڭگو − ەۆروپا كەزەكشى پويەزدارىنىڭ باتىس وتكەلىنىڭ وڭتۇستىكتە قۇرلىق، تەڭىز جاڭا وتكەلىمەن ءونىمدى ۇشتاسۋىن ىلگەرىلەتىپ، بىرگە گۇلدەنۋدى، دامۋدى جەبەيدى. ”بولاشاقتا ءبىز قامبادا ساقتاۋ، سەپتەۋ تورىن قۇرۋدى كەمەلدەندىرىپ، جىلدام، جوعارى ءونىمدى، تومەن باعالى زات اينالىمى قىزمەت وتەۋىن ازىرلەپ، شينجياڭنىڭ سىرتقى ساۋدا كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىنا شىنايى دەم بەرەمىز“.
”7 - كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىنە قاتىناسقان ءارقايسى كاسىپورىن ، ءسوز جوق، سۇبەلى سەلبەستىك جەتىستىگىنە قول جەتكىزەدى“، - دەدى قازاقستان ساۋدا سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى ازامات اسقارۇلى، - بۇگىنگى تاڭدا، دۇنيە ءجۇزىنىڭ ساۋدا قۇرىلىمى مەن الەمنىڭ ءوندىرىس تىزبەگىندە، قامداۋ تىزبەگىندە كۇردەلى دە كەڭ وزگەرىس تۋىلۋدا، بۇل ءبىزدىڭ ەكى جاقتى سەلبەستىكتى كۇشەيتىپ، ساۋدا قارىم - قاتىناسىن كۇشەيتىپ، وڭىرلىك ەكونوميكا مەن ساۋدانىڭ جاڭا ارتۋ ءتۇيىنىن بىرگە قۇلشىنا تۇلعالاۋىمىزدى قاجەت ەتەدى.
دەڭگەيدى جوعارىلاتىپ، تاعى دا تىڭ ساتىعا كوتەرىلدى
سىرتقا ەسىك اشۋ سوڭعى مارەسى جوق الىس ساپار، ءتىپتى دە جوعارى دەڭگەيدەگى ەسىك اشۋ جاڭا ءداۋىردىڭ كورنەكتى بەلگىسىنە اينالدى.
”شينجياڭدى تياناق ەتىپ، سىرتقا ەسىك اشۋدىڭ دەڭگەيى مەن تەبىنىن اناعۇرلىم جوعارىلاتۋ وزىندىك دامۋعا پايدالى بولىپ قانا قالماستان، جۇڭگونىڭ جاڭا حالىقارالىق جاعداي اياسىندا تۇزىمدىك ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋىنىڭ، سونداي - اق سىرتقا ەسىك اشۋ ارقىلى دامۋدىڭ ىرىقتىلىق ۇقىعىن مەڭگەرۋىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى سانالادى“. بەيجيڭ داشۋەسى ەكونوميا ءىلىمى پروفەسسورى فان گاڭ بىلاي دەدى: ”سوندىقتان ءبىز سەلبەستىك مەحانيزمىندە جاڭالىق اشۋ ارقىلى وڭىرلەر اراسىنداعى ەكونوميكا، ساۋدا سەلبەستىگىن قالاي كەڭەيتۋگە بولاتىندىعىن ويلاسۋىمىز كەرەك. جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى ەڭ جاقسى ۇلگى“.
فان گاڭ باتىسقا بەتتەگەن ارنانى بايلانىس ەتىپ، حالىقارالىق ەكونوميكا - ساۋدا ەرەجەسىن ولشەم ەتىپ، شينجياڭنىڭ شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنا مۇشە باسىم كوپ ەلدەرمەن جاعراپيالىق ورىن جاعىندا جالعاسقان وڭىرلىك ورىن ەرەكشەلىگىنەن جانە ءتىل، مادەنيەت جاعىنداعى بايلانىسقان قولايلىلىعىنان پايدالانىپ، شينجياڭدى نەگىزگى ءوڭىر ەتكەن شاڭحاي سەلبەستىگى ۇيىمى ەركىن ساۋدا سىناق رايونىن قۇرۋ جورامالىن ورتاعا قويدى.
فان گاڭ مىنالاردى ءبىلدىردى: شينجياڭدا ءۇرىمجى حالىقارالىق قۇرلىقتىق پورت اۋماعى، قاشقار ەكونوميكالىق اشۋ رايونى، قورعاس ەكونوميكالىق اشۋ رايونى جانە كوپتەگەن شەكارا وتكەلدەرى بار، سىناق رايونى بولۋعا قاجەتتى ءتيىمدى شارت - جاعدايدى ازىرلەگەن، الايدا، نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى ۇلاستىرۋدى، تۇتاستىرۋدى كۇشەيتىپ، ورتا ازياداعى ەلدەرمەن بولعان ەكونوميكا - ساۋدا سەلبەستىگى بايلانىسىن جوعارىلاتۋدى ءالى دە قاجەت ەتەدى.
دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ دامۋ ارناسىندا ەلەۋلى وزگەرىس تۋىلعان جاعدايدا، شينجياڭ جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونىن قۇرۋدا تاعى قانداي ورايلاردى ۇستاپ قالا الادى؟
چيڭحۋا داشۋەسى ەكونوميكا باسقارۋ شۋەيۋانى فريمان ەكونوميكا لەكسياسىنىڭ پروفەسسورى لي داۋكۇي بىلاي دەپ قارادى: شينجياڭ جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ وزەكتى رايونى رەتىندە، مىناداي 3 ناقتى دامۋ ورايىنا ايرىقشا نازار اۋدارۋعا تاتيدى − جاڭا كەزەكتى كاسىپ سالاسى توڭكەرىسى، اسىرەسە، ەنەرگيا توڭكەرىسى، جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى حالىقارالىق ساۋدا ورتالىعىنا اينالۋ، جىبەك جولى ەكونوميكا بەلدەۋى گۋمانيتارلىق، دارىندىلار اۋىس - كۇيىس ورتالىعىنا اينالۋ.
”جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونى − قارجى، دارىندى، تەحنيكا جانە وزىق باسقارۋ ۇستانىمىنىڭ بىرىككەن جەرى، ءارقايسى ءوندىرىس فاكتورىن بىرىكتىرگەن سوڭ، ول جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى بويىنداعى ەلدەرگە جانە وڭىرگە ىقپال جاسايدى“. لي داۋكۇي بىلاي دەدى: وسى قىزمەت جاقسى ىستەلسە، شينجياڭنىڭ سىرتقا ەسىك اشۋ دەڭگەيىنىڭ بارعان سايىن جوعارىلاپ، جالپى تۇلعالىق دامۋى دا بارعان سايىن جاقساراتىندىعىنا سەنەمىن.
