باعداۋلەت:
اپپارات كوزىمەن بوعدا كولىنىڭ وزگەرىسىن ەستەلىككە الدى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى رىن جياڭ
ۇشقىش اپپاراتىن جايلاپ سالىپ، فوتو اپپارات سومكەسىن اسىنىپ، تيانشان تاۋى بوعدا كولى كورىنىس وڭىرىنە قاراي جولعا شىقتى. بۇل فۋكاڭ قالاسىنىڭ فوتوشىسى باعداۋلەت تىلەۋبايدىڭ جاقىنعى 3 جىلدان بەرگى كۇندەلىكتى تۇرمىس داعدىسى، ول اپتا سايىن تيانشان بوعدا كولىنە بارىپ كورىنىستەردى سۋرەتكە الادى. 20 نەشە جىلدىڭ الدىندا ونىڭ ءۇيى تۇراتىن بۇل ارا، قازىر ونىڭ قىزمەت ورنىنا اينالدى. ول ەرەكشە تاسىلمەن اتا مەكەنىنە قايتا ورالدى.
”مەن بىرنەشە جىل ۋاقىت جۇمساپ، تيانشان بوعدا كولىندەگى جابايى حايۋاناتتار مەن وسىمدىكتەردى جۇيەلى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، البۋم ەتىپ قۇراستىرۋدى، ونان سوڭ حۇجاتتى فيلم ەتىپ جاساۋدى جوسپارعا الىپ وتىرمىن“، - دەدى 10 - ايدىڭ 2 - كۇنى باعداۋلەت.
مۇنىڭ اسا ءىرى ينجەنەريا ەكەندىگى ءشۇباسىز. تيانشان بوعدا كولى تيانشان تاۋ سىلەمىنىڭ شىعىسىنداعى ەڭ بيىك شىڭ بوعدا شىڭىنىڭ ەتەگىنە ورنالاسقان، كورىنىسى كوركەم، كليماتى جانعا جايلى بولۋمەن اتى شىققان، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ وقۋ - اعارتۋ، عىلىم، مادەنيەت ۇيىمى بەكىتكەن ”ادام جانە بيوسفەرا جوسپارى“ بوعدا شىڭى بيوسفەرا قورىعى، دۇنيە جۇزىلىك جاراتىلىستىق مۇراعاتتار مەكەنى، سونداي - اق مەملەكەت دارەجەلى ايگىلى كورىنىس ءوڭىرى، مەملەكەتتىك 5A دارەجەلى كورىنىس ءوڭىرى، مەملەكەت دارەجەلى ورمان باقشاسى، مەملەكەتتىك گەولوگيالىق باقشا، ت. ب بولىپ بەكىتىلگەن. بەلىن بەكەم بۋعان باعداۋلەت: ”بۇل ارا مەنىڭ اتا مەكەنىم، قازىر بارعان سايىن قۇلپىرىپ بارادى، ونى جاقسى ۇگىتتەۋگە مىندەتتىمىن“، - دەدى.
بۇرىن باعداۋلەتتىڭ ءۇيى بوعدا كولىنىڭ ەتەگىندەگى فۋكاڭ قالاسى سانگۇڭ اۋىلىندا بولاتىن. ول كەزدە ادامداردىڭ ءوندىرىس، تۇرمىسىنىڭ ورتاعا جاسايتىن ىقپالى، ءبۇلدىرۋى سەبەبىنەن كورىنىس ءوڭىرىنىڭ وسىمدىك جامىلعىسى ازايىپ، لاي كوشكىنى سياقتىلار بوعدا كولىنە قۇيىلىپ، كول ايدىنى ءبىر مەزەت تارايىپ، ەكولوگيانى جونگە سالۋ ماسەلەسى كەشەۋىلدەتۋگە استە بولمايتىن كۇيگە تۇسكەن ەدى. وسىدان كەيىن مالشىلاردى ەكولوگيالىق جاقتان كوشىرۋ، جايلىم ەكولوگياسىن قورعاۋ سياقتى ءبىر قىدىرۋ شارالار ۇزدىكسىز جۇرگىزىلدى. 1999 - جىلى باعداۋلەت وتباسى تيانشان بوعدا كولى كورىنىس وڭىرىنەن كوشىپ ءتۇستى، سول جىلى ول 13 جاستا ەدى.
فۋكاڭ قالاسىندا وقۋدا جۇرگەندە بولسىن، الدە شينجياڭنان شىعىپ داشۋە وقىعاندا بولسىن، فۋكاڭعا قايتىپ قىزمەتكە ورنالاسقاندا بولسىن... باعداۋلەت بوعدا كولىنەن قانشا الىستا جۇرسە دە، ءار جىلى كورىنىس ءوڭىرىن تاماشالاۋدى توقتاتقان ەمەس. تالاي جىلدان بەرى كورىنىس ءوڭىرىنىڭ قۇرىلىسىنىڭ، اسىرەسە، ەكولوگيالىق ورتاسىنىڭ ۇزدىكسىز وزگەرۋى ونى ايرىقشا جەلپىندىردى، ”كىشكەنە كەزىمدە بۇل ارانىڭ ەكولوگياسى قازىرگىدەي تاماشا ەمەس ەدى“، - دەدى ول.
تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدىڭ استارىندا قاجىماس قۇلشىنىس جاتىر. سوڭعى جىلدارى تيانشان بوعدا كولى كورىنىس ءوڭىرى تابيعي ورماندى قورعاۋ، ورماندى باپتاۋ، مال جايۋعا تيىم سالۋ، گەولوگيالىق اپاتتى جونگە سالۋ، ورمانداعى دەرت - دەربەزدەن، زياندى جاندىكتەردەن ساقتانۋ جانە ونى تىزگىندەۋ سياقتى ءبىر توپ ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ نىساندارىن اتقارۋ ارقىلى ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرۋ، وڭاۋ قابىلەتىن كورنەكتى جوعارىلاتقاندىقتان، ەكولوگيالىق ورتا ۇزدىكسىز جاقساردى.
بارعان سايىن كوركى كوز ءسۇرىندىرىپ كەلە جاتقان بوعدا كولى باعداۋلەتكە ۇزاق ۋاقىت بويى وسىندا تۇرىپ ىلەسە سۋرەتكە ءتۇسىرۋ ويىن تۋىنداتتى. 3 جىلدىڭ الدىندا ول كورىنىس وڭىرىمەن سەلبەسىپ، تيانشان بوعدا كولىنىڭ كوركەم كورىنىسىن ايگىلەيتىن بەينەجازبالاردى، سۋرەتتەردى اقپارات قۇرالدارىنا تولاسسىز جولداپ تۇردى. جاقىنعى 2 جىلدان بەرى ول ماڭىزدى ءتۇيىندى جابايى حايۋاناتتار مەن وسىمدىكتەردى سۋرەتكە ءتۇسىرۋ جاعىنا ويىستىردى. قازىرگى تاڭدا، ول تيانشان بوعدا كولىنىڭ 30T كەسكىن ماتەريالىن، 200G ەرەكشە تۇنىق كەسكىنىن ءتۇسىرىپ ۇلگىردى.
وسى 2 جىلدا باعداۋلەت سۇبەلى تابىستارعا قول جەتكىزدى، بۇركىت، قارا تىرنا، اسقار تاۋ قۇمايى، اپوللو كوبەلەگى سياقتى ءبىر توپ باعالى قۇستار مەن ناسەكومداردى سۋرەتكە ءتۇسىردى. بىلتىر ول تۇسىرگەن جابايى بۇعى كەسكىنى ورتالىق تەلەۆيزياسىنىڭ ”بوعدا كولىندەگى ءتۇرلى جابايى حايۋاناتتاردىڭ سانى بارىنشا ارتتى“ دەگەن حابارىندا پايدالانىلدى. ول بىلاي دەدى: بۇرىن بوعدا كولىندە جابايى حايۋاناتتار كوبىندە ءيت تۇمسىعى وتپەيتىن ورماندا تىرشىلىك ەتەتىن؛ قازىر بوعدا كولىنىڭ جاعالاۋىنان جابايى حايۋاناتتاردى ۇنەمى كەزدەستىرۋگە بولادى. بيىل كورىنىس وڭىرىندەگى تەرەكتى سايىنان ءبىر توپ بۇعىنى، ياعني شامامەن 40 − 50 بۇعىنى بايقادىم، ال 3 جىلدىڭ الدىندا بۇل ارادان 20 شاقتى عانا بۇعىنى كورگەن بولاتىنمىن.
”تالاي جىلداردان بەرى كورىنىس ءوڭىرى ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ جونىندە ءبىر قىدىرۋ ينجەنەريالاردى اتقارعاندىقتان، ورمان ءوڭىرىنىڭ، كورىنىس ءوڭىرىنىڭ، قورىق ءوڭىرىنىڭ ەكولوگيالىق جۇيە ورتاسى كورنەكتى جاقساردى. قازىر ءبىزدىڭ باقىلاۋىمىزداعى مەملەكەت دارەجەلى قورعالاتىن حايۋانات 30 نەشە تۇرگە جەتتى، جابايى حايۋاناتتاردىڭ ءتۇرى، توبى ۇزدىكسىز كوبەيىپ كەلەدى، قيمىل كولەمى ۇزدىكسىز كەڭەيۋدە، ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگى اناعۇرلىم مولايۋدا، ەكولوگيالىق جۇيە اناعۇرلىم ورنىقتى بولا تۇسۋدە، ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدى بىرگە ءومىر ءسۇرۋ جاعدايى جەدەل قالىپتاسۋدا“، - دەدى شينجياڭ بوعدا كولىن باسقارۋ كوميتەتى ەكولوگيا باسقارماسىنىڭ ورىنباسار باستىعى گى گۋاڭچياڭ.
