كوكتوعاي شينجياڭداعى جوڭعار ويپاتىنىڭ شىعىس سولتۇستىك جيەگىنە، التاي تاۋى سىلەمىنىڭ شىعىس بولىگىنىڭ وڭتۇستىك بوكتەرىنە ورنالاسقان، ەرتىس وزەنى قاينارىنداعى شاعىن قالاشىق. قالاشىقتا كوكتوعاي 3 - ءنومىرلى كەن شۇڭقىرى دەپ اتالعان ءبىر جەر بار.
كوكتوعاي 3 - ءنومىرلى كەن شۇڭقىرىنىڭ تەرەڭدىگى 200 مەتر، ۇزىندىعى 250 مەتر، كەڭدىگى 240 مەتر، ىشكى جاعىندا بۇراندا ءپىشىندى يرەلەڭدەگەن جول بار. ەلىمىزدەگى بەلگىلى بولعان 170 نەشە مينەرالدىڭ وسى جەردە 80 نەشە ءتۇرى بار، سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار كەن قورىنىڭ ％90تەن استامىن يەلەيدى، مۇنىڭ ىشىندە بەريلليدىڭ قورى جۇڭگو بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى. ءار ءتۇرلى مينەرالدار اسا قاعيدالى بۇراندا بەلدەۋشە بويىنشا ورنالاسقان، ورنالاسۋ شەكاراسى توتەنشە ايقىن. قازىر كەن شۇڭقىرىنىڭ اينالاسىندا ءالى دە قازىلماعان قىرۋار بايلىق بار. بارلاۋعا نەگىزدەلگەندە، 3 - ءنومىرلى كەن شۇڭقىرىنداعى تەك بەريللي توتىعىنىڭ انىقتالعان قورى 3 ميلليون تونناعا جەتەدى، مولشەرمەن جۇڭگوداعى قوردىڭ ％70ىن يەلەيدى، كومەسكى بازار قۇنى 8 ميلليارد يۋانعا جەتەدى. مۇنىڭ ىشىندەگى 3 - ءنومىرلى كەن شۇڭقىرىنىڭ اشىق كەن اشۋ الاڭىنىڭ سىرتقى شەتىندەگى، تومەنگى جاعىنداعى بەريللي رۋداسىنىڭ ساقتالۋ مولشەرى 25 ميلليون توننادان اسادى.
كوكتوعاي 3 - ءنومىرلى كەن شۇڭقىرىنىڭ كەن ءتۇرىنىڭ كوپتىگى، ساپاسىنىڭ جوعارىلىعى، قورىنىڭ مولدىعى، جىكتەرىنىڭ ايقىندىعى ەل ىشىندە دارا، دۇنيە جۇزىندە سيرەك كەزدەسەدى، دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ايگىلى كانادا بەلنيك كولى كەنىمەن قاتار اتالادى، الەمدىك گەولوگيا سالاسى جاپپاي مويىنداعان ”تابيعي گەولوگيا مۇراجايى“ بولىپ تابىلادى.
تەك بۇل عانا ەمەس، كوكتوعاي 3 - ءنومىرلى كەن شۇڭقىرى تاعى رەسپۋبليكاعا ەرەن ەڭبەك سىڭىرگەن سىرلى ۇلكەن شۇڭقىر. وتكەن عاسىردىڭ 60 - جىلدارىندا ونداعى سيرەك كەزدەسەتىن كەن ونىمدەرى مەملەكەتتىڭ اسا زور مولشەردەگى سىرتقى قارىزىن قايتارۋعا پايدالانىلعان. وسى كەن جۇڭگونىڭ ”ەكى بومبى، ءبىر جاساندى سەرىكتى“ ءساتتى ۇشىرۋىنا جانە مەملەكەت قورعانىسى ىستەرىنە ماڭىزدى ۇلەس قوسىپ، ”قاھارمان كەن“، ”كەنىشتى كەن“ دەپ اتالعان.
1970 - جىلى 4 - ايدىڭ 24 - كۇنى ساعات 21دەن 35 مينۋت وتكەندە، جۇڭگو ءوزى زەرتتەپ جاساعان العاشقى جاساندى سەرىك ”شىعىس قىزاردى 1 - ءنومىرلى“ چاڭجىڭ 1 - ءنومىرلى راكەتاسىمەن ءساتتى ۇشىرىلىپ، جۇڭگونى دۇنيە جۇزىندەگى جاساندى سەرىكتى دەربەس زەرتتەپ جاساي الاتىن جانە ۇشىرا الاتىن 5 - ەلگە اينالدىردى. ال شىعىس قىزاردى 1 - ءنومىرلى جاساندى سەرىگىندە قولدانىلعانى كوكتوعاي كەنى قامداعان تسەزي بولاتىن.
بۇگىنگى تاڭدا، 3 - ءنومىرلى كەن قۇدىعى اۋماعى (ەسكى جۇرتى) كوكتوعاي دۇنيە جۇزىلىك گەولوگيا باقشاسىنا وزگەرتىلىپ، مەملەكەتتىك ”ەكى بومبى، ءبىر جاساندى سەرىك“ وتانشىلدىق تاربيە بازاسىنا، ورتا، باستاۋىش مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ وتانشىلدىق تاربيەنى زەرتتەۋ - ۇيرەنۋ بازاسىنا اينالىپ، كوكتوعاي سىندى شاعىن قالاشىقتا وسى سەبەپتى تىرشىلىك تىنىسى قاۋلادى. كوكتوعايدىڭ ”جاپاعا شىدامدى، قايراتتى بولۋ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ، قالتقىسىز ۇلەس قوسۋ، وتانعا داڭق اپەرۋ“ رۋحى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسىپ، ماڭگى تولاستامايدى.
(انار بۇلت \شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى چۋان جىحۋا رەتتەگەن)
