اسقار تاۋلاردان اسساڭىز، شەتسىز - شەكسىز قۇمدىقتاردان وتسەڭىز، نە بايتاق ءشول جازيرالار مەن جاپان دالالاردا جۇرسەڭىز، ءسىز، ومىرشەڭ شوپتەردىڭ شينجياڭ سىندى وسىناۋ كەرەمەت ولكەنىڭ بارلىق جەرىنە تامىر تارتىپ تۇرعاندىعىن كەزىكتىرەسىز.
كوگال − شينجياڭنىڭ ەڭ مول وسىمدىك جامىلعى ءتۇرى ءارى شينجياڭنىڭ جاراتىلىستىق بايلىق قۇرلىق ەكولوگيالىق جۇيەسىنىڭ نەگىزگى تۇلعاسى. ساناققا قاراعاندا، بۇكىل ەلدەگى 18 كوگال ۇلكەن ءتۇرىنىڭ 11 ءتۇرى شينجياڭدا بار ەكەن، كوگال ءتۇرىنىڭ مولدىعى، پايدالانۋ شارت - جاعدايى مەن وندىرگىش كۇشتىڭ جالپىلىق باعاسىنان قاراعاندا، شينجياڭنىڭ كوگالدارىن بۇكىل ەلدىڭ جۇلدەگەرى دەۋگە بولادى.
شينجياڭ ساحاراسىنىڭ كوركەم كەلبەتى تالاي ادامدى وزىنە باۋراپ كەلەدى، الايدا، ءسىز وسى كەڭ - بايتاق ساحارانى قۇراعان كوگال بايلىعىنىڭ مۇنىمەن عانا شەكتەلىپ قالمايتىندىعىن بىلمەۋىڭىز مۇمكىن، شينجياڭنىڭ سولتۇستىگىنەن وڭتۇستىگىنە، اسقار تاۋلاردان اڭعارلارعا، جاسىل القاپتاردان ءشول دالالارعا دەيىن، ءسىز ءتۇرلى كوگالداردى كەزىكتىرە الاسىز، ولار ءۇستىرتتى سۋىق ءشول جازيرا، ءۇستىرتتى سۋىق جايلىم، ءۇستىرتتى سۋىق شالعىندىق، تاۋلى شالعىندىق، قوڭىرجاي شالعىندىق جايلىم، قوڭىرجاي جايلىم، قوڭىرجاي ءشول جازيرالى جايلىم، قوڭىرجاي جايلىمدى ءشول دالا، قوڭىرجاي ءشول دالا، ويپاتتىق شالعىندىق، سازدىق سياقتى 11 ءتۇردى قامتيدى، بۇلاردىڭ ىشىندە گوريزونتال بەلدەۋگە ورنالاسقان ءشول دالا كوگالدارى دا، ۆەرتيكالدى بەلدەۋگە ورنالاسقان تاۋلى كوگالدار دا بار، مۇنىڭ بارلىعى شينجياڭنىڭ وزگەشە جاراتىلىستىق جاعراپياسىنىڭ بەينەسى.
اۆتونوميالى رايوننىڭ 3 - رەتكى بۇكىل ەل بويىنشا مەملەكەت جەرىنە جۇرگىزىلگەن تەكسەرۋدىڭ ساندى مالىمەتىندە كورسەتىلۋىنشە، شينجياڭنىڭ كوگال جەرىنىڭ اۋدانى 779 ميلليون 789 مىڭ 700 مۋ ەكەن، مۇنىڭ ىشىندە، تابيعي جايلىم 593 ميلليون 971 مىڭ 300 مۋ بولىپ، بۇكىل شينجياڭنىڭ كوگالدارىنىڭ ％17. 76ىن يەلەگەن. شينجياڭنىڭ كوگالدارى، باستىسى، التاي ايماعى، بايىنعولين موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا توتە قاراستى ورىندار، تارباعاتاي ايماعى، قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى، قۇمىل قالاسى، حوتان ايماعى سىندى 7 ايماق، وبلىس، قالاعا ورنالاسقان، بۇلار بۇكىل شينجياڭ كوگالىنىڭ ％77ىن يەلەيدى.
شينجياڭنىڭ كوگالدارىنىڭ ءتۇرى نەلىكتەن وسىنشاما مول؟ جۇڭگو گەولوگيالىق تەكسەرۋ مەكەمەسى ءۇرىمجى جاراتىلىستىق بايلىقتى كەشەندى تەكسەرۋ ورتالىعىنىڭ ينجەنەرى جاڭ حايدۇڭ بىلاي دەدى: بۇل شينجياڭنىڭ كۇردەلى جەر بەدەرىمەن، كليمات ورتاسىمەن قاتىستى، شينجياڭ جەرىندە اسقار تاۋ، ويپات، جازىق، جاسىل القاپ، ءشول دالا، قۇمدىق بار، ايرىقشا جاعراپيالىق ورنى مەن جەر بەدەرى شارت - جاعدايىنان تۇرلىشە جەرلەردىڭ سۋ، جىلۋ شارت - جاعدايى ءار الۋان بولىپ، كوپ ءتۇرلى كوگال ەكولوگيالىق ورتاسى مەن كوگال بايلىعى تۇرلەرىن قالىپتاستىرعان.
شينجياڭدا كوگالدى تاۋلى وڭىرلەر جازىقتان كوپ، سولتۇستىك شينجياڭدا وڭتۇستىك شينجياڭعا قاراعاندا كوپ، ونىڭ ۇستىنە كوگالداعى پىشەندەردىڭ ءتۇرى دە ەرەكشە مول، ساپالى پىشەنى دە ەرەكشە كوپ، قازىر دۇنيە جۇزىندە بىردەي مويىندالعان ساپالى پىشەندەردىڭ بارلىعى شينجياڭدا نەگىزىنەن بار، مىسالى، بەتەگە، سۇلىباس، تارعاق، كوكباس جوڭىشقا، سارباس جوڭىشقا، جىڭىشكە قياق سياقتىلار شينجياڭنىڭ تابيعي كوگالدارىنىڭ بارلىعىندا ءبىرشاما اۋماقتى تارالعان.
باعالى كوگال بايلىعىنىڭ ارقاسىندا، شينجياڭ بۇكىل ەلدىڭ مال شارۋاشىلىق ءوندىرىس بازاسى مەن 5 ۇلكەن مال شارۋاشىلىق رايونىنىڭ بىرىنە اينالعان، شامامەن ％70 مال تۇرلىشە دارەجەدە كوگالداردا جايىلادى، ”ءۇش تاۋ“ مەن ”ەكى ويپاتتىڭ“ توڭىرەگىندە زور مولشەردەگى ساپالى جايلىم بار، مال شارۋاشىلىعى شينجياڭداعى ەگىنشى - مالشىلاردىڭ كىرىستەرىن ارتتىراتىن ماڭىزدى جولعا اينالدى.
كوگالدار شينجياڭنىڭ ساياحات كاسىبىنىڭ دامۋىنا دا ەرەكشە شارت - جاعداي ازىرلەدى، شينجياڭنىڭ نارات جايلاۋى، بايىنبۇلاق جايلاۋى، قاراجون جايلاۋى، جانبۇلاق جايلاۋى، موڭعۇلكۇرە جايلاۋى، باركول ساحاراسى دەگەندەر ايگىلى ساياحات نىسانالى جەرلەر، ولار ءار جىلى زور مولشەردەگى ساياحاتشىنى باۋراپ كەلەدى.
شينجياڭ كوگال بايلىعىن ويداعىداي قورعاۋ ءۇشىن، كوگال بايلىعىن تەكسەرۋ، ولشەۋ جانە باعالاۋ قىزمەتىن ورىستەتىپ، تۇرلىشە تيپتەگى قۇمايتتانعان كوگال ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋدىڭ تەحنيكالارى مەن ۇلگىلەرىن زەرتتەپ جالپىلاستىرىپ، كوگالداردى باپتاۋ مەن قورعاۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتتى.
كوگال شينجياڭنىڭ ماڭىزدى جاراتىلىستىق بايلىعى. ءشوپتىڭ ءتىپتى دە شۇيگىن، مالدىڭ قوڭدى، ەكولوگيانىڭ ءتىپتى دە جاقسى بولۋى ءۇشىن، ءار ادامنىڭ كوگالدى جاقسى قورعاۋ بورىشى بار، ولاردى جاقسى قورعاۋ دەگەنىمىزدىڭ ءوزى ءوزىمىز ءومىر كەشىرىپ وتىرعان مەكەندى قورعاۋ دەگەندىك.
( انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ساۋ حۋا رەتتەگەن)
