− «بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلدى» اتتى ءبي تەاترىنىڭ جاسالۋى جونىندە ەستەلىك
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى يىن لۋ، ليۋ مىڭمىڭ، لي لي
شامدار جاندى - اۋ ءتۇن ورتاسى بولعاندا،
جارقىرادى بەس جۇلدىز، كوتەرىلىپ شىعىستان.
قايتا المادى - اۋ ۇلدارىڭ، قاراپ زەڭگىر اسپانعا،
قايدا بارار ەكپىندى سايىپ قىران.
2 - ايدىڭ 28 - كۇنى ساعات 23تەن 18 مينۋت وتكەندە ءۇرىمجى جيڭجۇي تەاترحاناسىندا «بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلدى» اتتى ءبي تەاترىندا ساحناعا قايتا شىعىپ قۇرمەت ءبىلدىرۋ 3 مينۋتتان استى، كورەرمەندەر توقتاۋسىز شاپالاق سوعىپ، كەتۋگە قيماي وتىردى.
تەاتردا باستان - اياق بيلەپ بولعان سوڭ، ەنتىگىن باسا قويماعان لو يۇيۋىن كوز جاسىنا ىرىق بەردى. تۇڭعىش قويىلعاننان كۇنى بۇگىنگە دەيىن 30 نەشە رەت كورسەتىلدى، وسى رەت، ول ءوزى رولىنا شىققان شەكارا كۇزەتشى ساردار ”فىڭمەن“ جان دۇنيەسىندەگى اناعۇرلىم كۇشتى ۇندەستىكتى تاپتى. ويتكەنى، بۇل جەر شينجياڭ.
«بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلدى» اتتى ءبي تەاترى − بەيجيڭ قالاسى مەن شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋدەگى ءتۇيىندى نىسانى − جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەرىك ورناتۋدى بەينەلەۋ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ مادەنيەت سەنىمىن ايگىلەۋ نەگىزگى تاقىرىبىنداعى ءبىر سارا تۋىندىنى جارىققا شىعارۋ، سونداي - اق تىپ - تىنىش جاتقان مادەني مۇرانى جاڭا داۋىردە جانداندىرىپ پايدالانىپ، جاڭا شۇعىلا شاشتىرۋ. تۇڭعىش قويىلعاننان كەيىنگى 2 جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە، وسى تەاتر بۇكىل ەلدىڭ كوپتەگەن جەرىندە ارالاپ قويىلىپ، مامانداردىڭ، مەديالاردىڭ، كورەرمەندەردىڭ قىزۋ اڭىسىن قوزعادى جانە بارىنشا القاۋىنا بولەندى، ورتالىق كوميتەت ۇگىت ءبولىمىنىڭ 16 - كەزەكتى رۋحاني وركەنيەت قۇرىلىسى ”بەس ءبىر ينجەنەرياسىنداعى“ تاڭداۋلى تۋىندى سيلىعىنا، 17 - كەزەكتى جۇڭگو مادەنيەت - كوركەمونەر ۇكىمەتتىك سيلىعىنىڭ ”ۋىنحۋا سيلىعىنا“ داڭقپەن يە بولدى.
3 - ايدىڭ 11 - كۇنى «بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلدى» ءبي تەاترى ”بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلسە جۇڭگوعا قۇت“ قامقا بىلەكقابى قازىپ الىنعان جەر حوتاندا كوپتەن كۇتكەن جۇرتپەن جۇزدەستى.
شينجياڭعا باردى، نياعا باردى، حيكايا ىزدەدى
2020 - جىلدىڭ باسىندا، بەيجيڭ قالاسىنىڭ شينجياڭعا كومەكتەسۋ حوتان قولباسشىلىق شتابى، حوتان ايماقتىق پارتكوم ۇگىت ءبولىمى ويعا العالى تالاي ۋاقىت بولعان جوسپاردى كۇن تارتىپكە قويدى − 1995 - جىلى حوتان ايماعى نيە اۋدانىنىڭ نيا ەسكى جۇرتىنان قازىپ الىنعان مەملەكەتتىك 1 - دارەجەلى مادەني مۇرا ”بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلسە جۇڭگوعا قۇت“ قامقا بىلەكقابىن ارقاۋ ەتىپ، ساحنالىق كوركەمونەر سارا تۋىندىسىن تۇلعالاۋ ءارى ونى حوتاننىڭ مادەنيەت تانىسقىسىنا اينالدىرۋ.
سارا تۋىندىنى جارىققا شىعارۋ بىرەگەي شىعارماشىلىق، ورىنداۋ ۇجىمىن قاجەت ەتەدى. بەيجيڭ قالاسىنىڭ شينجياڭعا كومەكتەسۋ حوتان قولباسشىلىق شتابى، حوتان ايماقتىق پارتكوم ۇگىت ءبولىمى بەيجيڭ قالالىق پارتكوم ۇگىت بولىمىنەن كومەك سۇرادى، بەيجيڭ قالالىق پارتكوم ۇگىت ءبولىمى زور كۇشپەن قولداۋ كورسەتىپ، وسى مىندەتتى بەيجيڭ ويىن - ساۋىق توبىنا تاپسىردى.
تەك ”بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلسە جۇڭگوعا قۇت“ دەگەن جازۋ ورنەكتەلگەن حان پاتشالىعى داۋىرىندەگى قامقا بىلەكقاپ قانا بار، ەشقانداي جازبا دەرەك جوق، قالاي جاساۋ كەرەك؟ قانداي كوركەمونەر ءتۇرىن قولدانۋ كەرەك؟ بۇل بەيجيڭ ويىن - ساۋىق توبىنىڭ نەگىزگى جاۋاپتىلارى قىزمەت ورنالاستىرۋىن تاپسىرىپ العاننان كەيىن ءدوپ كەلگەن ماڭداي الدى ماسەلە بولدى.
وسىدان سوڭ، بەيجيڭ ويىن - ساۋىق توبى پارتكومىنىڭ شۋجيى، القا باستىعى جاۋ جياچىن مەن قىزمەتتەستەرى توپتىڭ 9 تەاتر - ۇيىرمەسىن، 12 كوركەمونەر ءتۇرىن تۇگەل سالالاپ شىقتى، وپەرا، پيەسا، ءبي تەاترى، مۋزيكالىق تەاتر، ءان - ءبي تەاترى... بىر - بىردەن تالقىلاعاننان كەيىن، ەڭ سوڭىندا ءبي تەاترى بولۋىن تۇراقتاندىردى. ءبي تەاترىندا كوڭىل كۇيدى جاقسى بەينەلەۋگە بولادى، وتە كۇردەلى وقيعالى بايانداۋدىڭ قاجەتى جوق.
شينجياڭ مۇراجايىندا ساقتالعان ”بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلسە جۇڭگوعا قۇت“ قامقا بىلەكقابى جۇڭگوداعى تۇڭعىش توپتاعى شەتەلگە (شەكارادان) شىعارىپ كورمەگە قويۋعا تيىم سالىنعان مادەني مۇرا، مەملەكەتتىك 1 - دارەجەلى مادەني مۇرالاردىڭ ىشىندەگى سيرەك كەزدەسەتىن بۇيىم جانە وڭاي بۇلىنەتىن بۇيىم رەتىندە ەرەكشە قورعالادى.
وسى قامقا بىلەكقاپ ورنەگىنىڭ ىشىندە باق قۇسىنىڭ، قۇت جانۋارىنىڭ، اق جولبارىستىڭ مۇنار ىشىندە، جۇلدىزدار اراسىندا جۇرگەنى بەينەلەنگەن، ورنەگى وزگەشە، جاقسىلىقتىڭ نىشانىن اڭعارتادى. ”بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلسە“ دەگەنى ۆەنەرا، يۋپيتەر، مەركۋري، مارس، ساتۋرين بەلگىلى مەرزىم ىشىندە كۇن شىعۋدان بۇرىن شىعىستا بىردەي كورىنسە، بۇرىنعىلار مۇنداي استرونوميالىق قۇبىلىس مەملەكەتتىڭ گۇلدەنىپ - كوركەيەتىندىگىن اڭعارتادى دەپ بىلگەن.
ونىڭ ماڭىزدى تاريحي قۇنىن، مادەنيەت قۇنىن جانە رەال ماڭىزىن ەسكەرگەن بەيجيڭ ويىن - ساۋىق توبى اسا مىقتى جاسامپازدىق ۇجىمىن ۇيىمداستىرۋدى ۇيعاردى.
جۇڭگو بيشىلەر قوعامىنىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى ۋاڭ گى، بەيجيڭ ءبي شۋەيۋانىنىڭ ورىنباسار باستىعى شۇي رۇي، جۇڭگو سيمفونيا وركەسترىنىڭ جاس كومپوزيتورى ياڭ فان، جۇڭگو ساحنالىق اسەمونەر قوعامىنىڭ ورىنباسار باستىعى ليۋ كىدۇڭ، جۇڭگو ءان تەاترى، ءبي تەاترى تەاترحاناسىنىڭ جەتەكشى كيىم جوبالاۋشىسى ياڭ دۇڭلين... وسى ءتىزىمنىڭ بىرتىندەپ قالىپتاسۋى «بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلدىنىڭ» جاساۋشىسى، بەيجيڭ ويىن - ساۋىق توبىنىڭ ورىنباسار باس ديرەكتورى دۇڭ نيڭنىڭ كوڭىلىنە سەنىم سيلادى.
ەندىگى جەردە شينجياڭعا بارۋ، نياعا بارۋ، حيكايا ىزدەۋ كەرەك.
ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 2 - عاسىردىڭ الدى - ارتىندا، كۇنلۇن تاۋىنان باستاۋ العان نيە وزەنى تاكلاماكان قۇمدى شولىنەن وتەتىن جولدا ءبىر جاسىل القاپتى قالا ەلىن دۇنيەگە اكەلدى، ول − جيڭجۋە ەدى.
«حانناما. باتىس ءوڭىر حيكاياسىندا» ەستەلىككە الىنۋىنشا، جيڭجۋە ”چاڭانعا دەيىن 8820 شاقىرىم، 480 وتباسى، 3360 ادامى، 500 اسكەرى بار. جيڭجۋەدە باس جاساۋىل، وڭ - سول ساردار، بەكەت باسى سياقتىلاردان ءبىر - بىردەن بار“. مۇنان ونىڭ حالىق سانى كوپ بولماسا دا، جاعراپيالى ورنى سالىستىرمالى تۇردە ماڭىزدى بولعان قالا ەلى ەكەندىگىن كورۋگە بولادى. نيا ەسكى جۇرتىنان قازىپ الىنعان مادەني مۇرالارعا قاراعاندا، جيڭجۋە كەزىندە جىبەك جولىنداعى بەكەت ەكەن.
وسىنىڭ الدىندا، نەگىزگى جاسامپازدىق ۇجىمىنىڭ مۇشەلەرى حوتانعا بارىپ كورمەگەن بولاتىن، جالعىز قامقا بىلەكقاپ پەن ەشقانداي تۇسىنىك جوق نيا ەسكى جۇرتى الدىندا، مۇلدە بولىپ كورمەگەن بايتانىستىق پەن داعدارۋ كوپشىلىكتىڭ كوكەيىن شىرماپ العان ەدى.
ءبىر تاقتايشاعا جازىلعان ەكى ەسىم
شينجياڭ مۇراجايىندا، باس رەجيسسەر ۋاڭ گى اڭىزعا اينالعان قامقا بىلەكقاپتى العاش رەت كوردى. ”العاش كورگەندە، ونى تاققان قابىر يەسىنىڭ سالاۋاتى قانداي ەكەندىگىن ويلادىم؟ ولە - ولگەنشە نەلىكتەن ۋاز كەشپەگەن؟ مىنە بۇل حيكايانىڭ ءتۇيىنى بولسا كەرەك“.
حوتان مۇراجايىندا سەنارياشى شۇي رۇيدى سۋرەتتەگى ءبىر اعاش تاقتايشا باۋراپ الدى، ول نيا ەسكى جۇرتىنان قازىپ الىنعان، وڭ بەتىنە مەن فىڭ، اسىل تاسپەن سالەم جولدادىم، ارتقى بەتىنە، چۇنجۇن، استە ءبىر - ءبىرىمىزدى ۇمىتپايىق دەپ حانزۋشا جازىلعان ەدى. سول ءبىر ساتتە، ”فىڭ“ جانە ”چۇنجۇن“ دەگەن ەكى ەسىم شۇي رۇيدىڭ ەسىندە قالادى.
نيادان قازىپ الىنعان تاقتايشالاردا ”چۇنجۇن“ كوپ كەزدەسەدى، ارحەولوگتار ونى سول كەزدەگى وتە بەدەلدى ادام بولۋى ءتيىس دەپ قارادى. سول جەردەگىلەردىڭ مۇنداي ايقىن ورتا جازىق ەرەكشەلىگى بار جول - جوسىن قولدانۋى ولاردىڭ جۇڭحۋا مادەنيەتىن شىنايى مويىنداعاندىعىن تۇسىندىرەدى.
نياعا باراتىن جول كۇدىر، تاڭەرتەڭ ساعات 6دا نيە اۋدان قالاشىعىنان شىعىپ، 150 كيلومەتردەي جول باسىپ، اۆتوكولىكپەن 5 ساعات ءجۇرىپ ارەڭ جەتۋگە بولادى.
”باعىتىمىزدى مۇلدە بىلمەي قالدىق، اۆتوكولىكتە ارلى - بەرلى تەڭسەلىپ وتىرىپ تالاي - تالاي قۇم توبەشىكتەردەن وتتىك، اسقازانىمىزدىڭ استاڭ - كەستەڭى شىعىپ، كوزىمىز قاراۋىتىپ، باسىمىز اينالىپ كەتتى، سوندا دا تيتتەي دە دەمالعامىز جوق“. ءبي رەجيسسەرى حۋاڭ جيايۋان بىلاي دەدى: كەيىنگى شىعارماشىلىق بارىسىندا اتتەگەن - اي بولماۋى ءۇشىن، جولدا كورگەن - بىلگەندەرىمدى جازىپ الۋدى جوسپارلادىم.
6 - ايداعى نيادا كۇن شىجىپ تۇرادى. سىنىپ جاتقان توراڭعى دىڭگەكتەر، جەل جەمىرگەن بۋددا مۇناراسى، تۇرعىن ۇيلەردىڭ ويراندالعان ورنى، جەمىس باعىنىڭ قيراندىلارى... كوپشىلىك حيكاياعا پايدالانۋعا جارايتىن شىعارماشىلىق ماتەريالدارىنىڭ وتە شەكتى ەكەندىگىن بايقادى.
قۇمدى بوران كەلەتىندىگى الدىن الا ەسكەرتىلگەندىكتەن، ماتەريال جيناۋشىلار قوسىنى ءبىر ساعاتتاي عانا ايالدادى. كوپشىلىك سول جەردىڭ وزىندە وي جۇگىرتۋ جانە ءوز كوزىمەن كورۋ ارقىلى وسى تەاتردى نەلىكتەن جاساۋ كەرەكتىگىن، ءارى، ءسوز جوق، جاساپ شىعۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندى، دۇڭ نيڭ مۇنى وسى ءبىر ساعاتتاعى ەڭ ۇلكەن تابىسىمىز دەپ ءبىلدى.
”قۇمدى شولمەن قورشالىپ جاتقان شاعىن جاسىل القاپتا ارعى زامان ادامدار اقىل - پاراساتتارى مەن ۇمىتكەرلىكتەرى ارقىلى تابيعاتقا ۇيلەسىپ، تۇرمىستارىن جاقسارتقان، بۇل ادامدى ەرەكشە تاڭ قالدىرادى“. ۋاڭ گى بىلاي دەپ قارادى: كۇنى بۇگىنگە دەيىن، مۇنداي بەرەكە - بىرلىكتىڭ، قايىرىمدىلىقتىڭ، تاباندىلىقتىڭ كۇشى شينجياڭدا ءالى دە بارلىق جەردە، كەز كەلگەن ۋاقىتتا كەزدەسەدى.
ون نەشە مينۋتتىق دەمالىس ۋاقىتىندا، سول جەردەگى ءبىر قىزمەتكەر كوپشىلىككە تۋرالعان نان بەردى، تاعى اسىنعان ءبىر ۇلكەن تەرمۋسىن الىپ، كوپشىلىككە شاي قۇيدى.
”سول نان وتە ءدامدى سەزىلدى، ويتكەنى وندا ىقىلاس پەن مەيىرىم بار ەدى. حوتاننان نيە اۋدانىنا، ودان ارى نيا ەسكى جۇرتىنا دەيىن، حۋاڭ جيايۋاننىڭ كوڭىلىندە سول ءبيدىڭ سۇلباسى نوبايلاندى.
شۇي رۇي نيادان كەتەرىندە ءبىر كىشكەنتاي بۇتاق الىپ، قۇمعا ”ءبىزدى ۇمىتپاڭىز“ دەپ جازدى.
”ءۇش سوپىنىڭ“ سابازدىق تولىسۋى
بەيجيڭگە قايتىپ بارعاننان كەيىن، ۋاڭ گى مەن شۇي رۇي حيكايانىڭ نەگىزگى جۇلگەسىن اڭعارعانداي بولدى.
نەگىزگى كەيىپكەرلەر فىڭ، چۇنجۇن، جيانتى. ”جيانتى“ دەگەن ادام اتى دا مۇراجايداعى حات - قاعازداردان، تاقتايشالاردان تاڭداپ الىنعان ەسىم ەدى.
ۇلى حاننىڭ شەكارا قورعاۋشى ساردارى فىڭ، جيڭجۋەنىڭ باسشىسىنىڭ قىزى چۇنجۇن، سولتۇستىكتەگىلەردىڭ باسشىسىنىڭ ۇلى جيانتى. 3 كەيىپكەر ۇقساماعان جەردەن كەلگەن، العاش كەزدەسكەندەگى قايشىلىقتان بىرتىندەپ تاتۋلاسىپ، شىنايى مويىندادى. ايتسەدە قايشىلىق قالاي باستالىپ، ەڭ سوڭىندا ولار قالاي تاتۋلاسادى؟
سوعىس كورىنىستەرى كەرەك ەمەس، قيان - كەسكى قارسىلاسۋ دا قاجەتسىز. 1 - نۇسقاسىنان 20 نەشەنشى نۇسقاسىنا دەيىن، سەنارياشىلار باستان - اياق قايشىلىقتى قالاي كوكەيگە قونىمدى بەينەلەۋدى ويلاپ داعداردى. الايدا، قايشىلىق بولماسا، اڭگىمەلەۋ جالاڭ بولىپ، تۋىندى جانسىز بولىپ قالاتىن ەدى.
”فىڭ مەن جيانتىنى جيڭجۋە قورعانىندا كەزدەستىرىپ، ولاردىڭ قاقتىعىسۋىنا جول بەرىپ، جيڭجۋە قورعانىن بىرگە قورعاۋ بارىسىندا ىمىرالاستىرۋ كەرەك“. شۇي رۇيدىڭ بۇل ويىن ەستىگەن ۋاڭ گىنىڭ نەشە كۇننەن بەرى ابىرجىعان كوڭىل كۇيى جادىراي قالدى.
بۇل تۋرالى حيكايا تابىلدى.
شەكارانى قورعاپ جاتقان فىڭ سولتۇستىكتەگىلەردىڭ شابۋىلىنا قارسى تۇرعان كەزدە جيانتىمەن بىرگە قۇمدى شولدە قامالىپ قالادى، موناحتار ونى جيڭجۋە قورعانىنا جەتكىزىپ سالادى، جيڭجۋەنىڭ باسشىسىنىڭ قىزى چۇنجۇن مەن بۇقارانىڭ ەتەنە بايلانىستاعى تۇرمىسى فىڭ مەن جيانتىنىڭ اراسىنداعى وشپەندىلىكتى جويادى. جيڭجۋە قورعانى قۇمدى بوراننىڭ ويرانداۋىنا ۇشىراعاندا، فىڭ مەن جيانتى بىرگە قالا قورعانىن قايتا سالىپ، دوستىق ورناتادى. سوڭىندا فىڭ جيڭجۋەنى قورعاۋ جولىندا قۇربان بولىپ، سۇيىكتى چۇنجۇن مەن جيڭجۋە بۇقاراسىنا ۇلى حان پاتشالىعىنىڭ سالتاناتىنا دەگەن شەكسىز تالپىنىسىن قالدىرادى.
ءبي تەاترىندا، جيڭجۋەنىڭ باسشىسى ەڭ سوڭىندا فىڭنىڭ قامقا بىلەكقابىن قابىلداپ، ونىڭ ۇلى حان پاتشالىعىنىڭ شەكارا قورعانىن قورعاۋ سەنىمى مەن بورىشىن جالعاستىرادى. بۇل وقيعا ارحەولوگتاردىڭ ەسكى جۇرتتاعى قابىرداعى قامقا بىلەكقاپ تاققان ادامنىڭ سالاۋاتى − جيڭجۋە اقسۇيەگىنىڭ باسشىسى دەگەن تۇجىرىمنان دا كەلگەن، بۇل قامقا بىلەكقاپتى ورتالىق اكىميات بەرگەن، سول كەزدەگى حان پاتشالىعى ورتالىق اكىمياتىنىڭ سول جەردى باسقارعاندىعىن دالەلدەيدى.
كومەديالىق ەلەمەنتتەرگە جانى قۇمار ۋاڭ گى شۇي رۇيدىڭ ”ءۇش سوپىنىڭ“ كورىنىسىن قوسقانىن كورگەندە قۋانىپ كەتتى، ءسويتىپ، بۇل كورىنىس تۇتاس تەاترداعى جارقىن تۇيىندەردىڭ بىرىنە اينالدى.
شينجياڭنىڭ مۇراجايى مەن نيا ەسكى جۇرتىنان رەجيسسەرلەر بۋددا ءدىنىنىڭ قىرۋار ەسكەرتكىشتەرىن كوردى ءارى حوتان ايماعى شەريا اۋدانىنىڭ داماگوۋ بۋددا ءدىنى ەسكى جۇرتتارى شوعىرىنا ارنايى بارىپ، بۋدحانانىڭ، بۋدتاردىڭ، قابىرعا سۋرەتتەردىڭ تاريحىن، بەت - بەينەسىن، ەرەكشەلىگىن ۇعىستى.
”ءۇش سوپىنى كىرگىزۋ ەكى ءتۇرلى رول اتقاردى، ءبىرى، جاراستىرۋشى رەتىندە فىڭ مەن جيانتى اراسىنداعى قايشىلىقتى شەشتى، ەندى ءبىرى، حان پاتشالىعى داۋىرىندە بۋددا ءدىنىنىڭ باتىس وڭىردە تارالۋىن ايگىلەدى“. ۋاڭ گى كەيىنگى ءبيدى جاساۋدا ”سوپىلار“ بوي كورسەتەتىن تۇستاردىڭ جەڭىل، يۋمورلى، كەڭ تىنىستى بولۋىن تالاپ ەتتى.
بۇل تەاتردى جاساۋ بارىسىندا شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ ۇگىت ءبولىمى تاريح، مادەني مۇرا، ءدىن، كوركەمونەر قاتارلى جاقتارداعى مامانداردى ۇيىمداستىرىپ، سەناريا، ءبي ۇزىندىلەر، مۋزيكا، كيىم - كەشەك قاتارلى جاقتاردا ەگجەي - تەگجەيلى دالەلدەۋ جانە تەكسەرۋ جۇرگىزدى. شينجياڭ مۇراجايىنىڭ باستىعى يۇي جىيۇڭ قامقا بىلەكقاپتى قازىپ الۋ بارىسى، تاريحي استارى، ماڭىزدى قۇنى سياقتىلارعا تەرەڭ قاتپارلى ەگجەي - تەگجەيلى تۇسىنىك جاسادى.
قامقا كەستە بىتپەدى، قانىق بولعان بەيتانىس سەزىم
قويان جىلعى ورتالىق راديو - تەلەۆيزيا باس ستانسياسىنىڭ كوكتەم مەرەكەسىنە ارنالعان ساۋىق كەشىندە قويىلعان «قامقا كەستە» «بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلدى» اتتى تەاتردىڭ ماڭىزدى بولىگى، ول فىڭ بايانداعان كول - كوسىر تۇرمىس كەشىرگەن ۇلى حان پاتشالىعى استاناسىنىڭ ەڭ دۋماندى سالتاناتىن بەينەلەدى.
ۋاڭ گى حان پاتشالىعى داۋىرىندەگى وردا بيلەرىندە ”سالماقتىلىق پەن سالاۋاتتىلىق“ بولۋ كەرەك، كورەرمەندەرگە كورىپ بولعان وقيعالاردى كورسەتپەۋ، قانىق بولعان بەيتانىس سەزىم سيلاۋ كەرەك دەگەن كوزقاراستى ۇستاندى.
ءبىرىنشى نۇسقاسى ويداعىداي جاسالعاننان باستاپ، حۋاڭ جيايۋان مەن ءبي جاساۋشى وۋ سىۋي ۋاڭ گىنىڭ ”دۇرىس بولمادى“ دەگەن جاۋابىن ارت - ارتىنان تاپسىرىپ الدى.
قايتكەندە دۇرىس بولادى؟ مۋزيكانى سان رەت تىڭدادى، ماتەريالدى سان رەت كوردى، بيشىلەردىڭ قاتارىن وزگەرتتى، ءبيدىڭ ارەكەتىن دە وزگەرتىپ كوردى، سوندا دا نە ءۇشىن دۇرىس بولمايدى؟ حۋاڭ جيايۋان داعدارىپ قالدى.
ناتيجەگە سۇيەمەل مۋزيكانى اۋىستىرعاننان كەيىن قول جەتتى. سول كۇنى حۋاڭجيايۋان مەن ارتيستەر كۇنى بويىجاتتىعۋ زالىندا سان رەت جاتتىقسا دا ەشقانداي ناتيجەگە قول جەتكىزە الماعانداي سەزىندى.
كەشكى استان كەيىن، ول جۇرەكتىلىكپەن مۋزيكانى اۋىستىرىپ كوردى، ”باس رەجيسسەردىڭ جەتەكشىلىگىندە، ويىمدا بەينەلەمەكشى بولعان جانە بەينەلەيمىن دەگەن ۇعىمدى قاراستىرىپ كوردىم“.
ايتقانداي - اق ءونىمدى بولدى، جاڭا مۋزيكا وعان تىڭ سەزىم سيلادى، ارتيستەر دە وتە ءساتتى بيلەدى. 4 كۇن ىشىندە «قامقا كەستە» اقىرى اياقتاپ، ساحناعا شىققاندا ۇياڭ دا نازىك، ءىس - قيمىلى سىپايى دا سىرلى حان سارايىنىڭ بيشىلەرى سىناقتان ءوتتى.
وسى ءبي ءۇزىندىسى رەجيسسەرگە دە، ارتيستەرگە دە وڭاي بولعان جوق.
كەزدەمەسى قالىڭ، قىناي بەلدى، كەڭ جەڭدى، مەشپەت كويلەكتىڭ ەتەگى جەرگە سۇيرەتىلگەن، تۇڭعىش رەت وسى 4 كيلوگرام اۋىرلىقتاعى ءبي كيىمىن كيىپ، ءبي باستاۋشى ۋاڭ لۋ: مۇنىمەن جاقسى بيلەۋگە بولا ما؟ - دەدى ارەڭ جىميىپ.
”«قامقا كەستە» سىزدەر جەتىك يگەرگەن ويناقى ءان مەن ءساندى ءبي ەمەس، ول تەربەلىسكە جانە كۇش - قۋاتقا تولى بولۋى، حان پاتشالىعى ءداۋىرىنىڭ سالتاناتتى ساراي جوسىنىن بەينەلەۋ ءۇشىن كيىم بۇكىل دەنەگە جابىسىپ تۇرۋى كەرەك“. ءبي كيىمىن كيگەن بويجەتكەندەر حۋاڭ جيايۋان تىلگە تيەك ەتكەن ”ەتپەن ەت بولىپ تۇرۋدىڭ“ نە ەكەنىن ابدەن ءبىلدى.
جۇرگەندە قادامدى تەك كىشكەنە الۋ كەرەك، ويتكەنى تىزەنى كويلەك جاۋىپ تۇراتىندىقتان، قادامدى ۇلكەن الساڭىز ەتەگىڭىزدى باسىپ الاسىز؛ ءبيدىڭ سالماعى ەكى بىلەگىڭىز بەن بەلىڭىزگە ءتۇسۋى، ارەكەتىڭىز ءبىر قالىپتان جازباۋى كەرەك. جاتتىعۋ اياقتاپ، تاماقتانعان كەزدە، بويجەتكەندەردىڭ بىلەگى اۋىرعانى سونشالىق، ساقپىنى دا كوتەرە الماي قالعان ەدى.
«قامقا كەستەدەگى» بيشىلەردەن باسقا، بۇكىل ءبي تەاترىندا باسشى، ساۋداگەر، الىپساتار، ونەرپاز، ديقان، مالاي، سارباز قاتارلى نەشە ونداعان كەيىپكەر بار، ولاردىڭ كيىم - كەشەگى تاريحقا ۇيلەسۋى كەرەك. تۇماق نە ءۇشىن ۇشكىر توبەلى، دوڭگەلەك توبەلى بولادى؟ كيىم ءوڭىرىنىڭ سول جاعى نە ءۇشىن وڭ جاعىن جاۋىپ تۇرۋى كەرەك؟ ۇزىن كويلەكتىڭ ەتەگىن قاي كەزدە تىك ءتۇسىرۋ، قاي كەزدە جايىپ سالۋ كەرەك؟ مۇنىڭ بارلىعىن تاپتەشتەي سارالاۋ كەرەك.
نيا ەسكى جۇرتى حان پاتشالىعى داۋىرىندەگى توقىما بۇيىمدارىنىڭ، كيىم - كەشەكتەرىنىڭ، اشەكەي بۇيىمدارىنىڭ اسىل قامباسى، ءبي تەاترىنىڭ كيىم - كەشەكتەرىن جوبالاۋدا، ياڭ دۇڭليننىڭ نەگىزگى زەرتتەۋ وبيەكتىسى وسىلار. مىسالى، ”ۇزاق جاساۋ، ۇرپاقتاردىڭ اماندىعىن تىلەۋ كەستەسىنىڭ“ ورنەكتەرى «قامقا كەستە» ءبي كيىمىنىڭ جەڭى مەن كويلەگىنە پايدالانىلعان.
ياڭ دۇڭلين «بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلدىنىڭ» كيىم - كەشەگىن جوبالاعاندا كوپ نەگىزدى كوركەم بولۋى، تاريحقا قۇرمەت ەتۋ نەگىزىندە كوركەمونەرلىك وڭدەۋ جۇرگىزىلۋى ءتيىس دەپ تۇراقتاندىردى. ”شينجياڭ ەجەلدەن بەرى كوپ نەگىزدى مادەنيەت شوعىرلانعان جەر، سوندىقتان كيىم - كەشەك كوپ نەگىزدى، توعىسپالى، مول بولدى“.
ماتەريال جيناعان كەزدە شينجياڭ مادەني مۇرالار ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورنىنداعى، شينجياڭ مۇراجايىنداعى، حوتان مۇراجايىنداعى حان پاتشالىعى داۋىرىندەگى باتىس ءوڭىر كيىم - كەشەك ۇلگىسى جونىندەگى ماتەريالدار كيىم - كەشەك جوبالاۋعا وي جەلىسىن ازىرلەدى. كيىم - كەشەك جوبالاۋ نۇسقاسى بىتكەننەن كەيىن، دۇڭ نيڭ تاعى شينجياڭ مادەني مۇرالار ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى لي ۋىنيىڭدى ناقتى جۇمىستاردى كەمەلدەندىرۋگە كومەكتەسۋگە ۇسىنىس ەتەدى.
بويجەتكەندەر ءوز وبرازدارىن ويداعىداي سومدادى
العاشقى جاتتىعۋدا A، B ەكى گرۋپپانىڭ ارتيستەرى بەلگىلەندى، باس رول سومداۋشى لي شياۋحۇي تۇڭعىش رەت ”چۇنجۇندى“ 2020 - جىلدىڭ سوڭىندا ءبىلدى، ول ءبي تەاترى «ليۋ فاڭ» رولىنا ەندى عانا دايىندالىپ بولعان ەدى.
ۋاڭ گى ونى ىزدەپ كەلىپ: ”حان پاتشالىعى داۋىرىندەگى باتىس ءوڭىر بويجەتكەنىنىڭ رولىن سومداپ كور، 16 − 17 جاستا، اتى چۇنجۇن“، - دەدى.
”چۇنجۇن“ دەگەن كىم؟ باتىس ءوڭىر بويجەتكەنى قانداي بولۋى كەرەك؟
تۇڭعىش رەت سىناپ كورگەندە لي شياۋحۇي ويناقى بەينەدە سومدادى، ۋاڭ گى: ”ولاي ەمەس، تاعى دا بايقاپ كور“، - دەدى.
ەكىنشى رەت ول ءبىر ءبۇلدىرشىن قىزدىڭ قيالىن بويلاپ، سىرتقى دۇنيەگە قىزىعا قاراعان، اشىق - جارقىن بوز بالاعا عاشىقتىعىن بىلدىرەدى، ۋاڭ گى مۇنى دا دۇرىس بولمادى دەپ قارايدى.
ەڭ قيىن ءبىر كۇن بولدى، جاتتىعۋ زالىندا 12 ساعاتتى وتكىزىپ، ابدەن بولدىرعان لي شياۋحۇي دارمەنسىز كۇيدە ەدەنگە قۇلاي كەتتى. وسى كەزدە بازار بيىنە جاتتىعىپ جاتقان رەجيسسەرلەردىڭ ءبي مۋزيكا ءۇنى وعان قۋات بەرگەندەي بولدى. قاتتى داۋىس شىعىپ، ۇلار - شۋ بولعان سەرىك ويىنى ءاپ - ساتتە ونىڭ بالالىق شاعىنداعى اتاسىمەن بازار ارالاعان كۇندەرىن ەسىنە ءتۇسىردى.
ول ىرعاققا ىلەسە بيلەي جونەلدى، بىرتىندەپ ۋاڭ گى ايتقان سەزىمدى ءتۇسىندى، ”ءوزىنىڭ 16 − 17 جاستاعى كەزدەگى“ بولمىسىن ايگىلەۋ كەرەك، بىرەۋگە زورلانا ەلىكتەۋ ەمەس.
2021 - جىلدىڭ كوكتەمى، حوتان شينيۇي ءان - ءبي ۇيىرمەسىنىڭ ءبيشىسى نۇربيا ءمۇتالىپ «بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلدى» جاتتىعۋىنا قوسىلادى.
ءبىرىنشى كۇنى ول ءۇنسىز ءبىر شەتتە وتىرىپ كورىپ، ءوزىنىڭ وسى قوسىننىڭ ونەر كورسەتۋىنە ىلەسە الۋى ءۇشىن ەرەكشە كۇش شىعارۋى كەرەكتىگىن ۇعىنادى.
توپتىق ءبي «شىراق ءبيى» ءاسىلى كۇسان مۋزيكالى بيىنەن قۇراستىرىلعان، نۇربيا بۇل بيگە جاتىق بولاتىن، رەجيسسەرلەر حوتانعا بارىپ ماتەريال جيعاندا، ولاردىڭ ۇيىرمەسى وسىمەن قارايلاس ءبي بيلەپ، قىزمەتتەن مالىمەت بەرۋ كونسەرتىن قويعان ەدى. وسىنى ويلاپ، ول ونشا ابىرجىمادى.
ءبىراق قوسىنعا ناقتاپ كىرگەننەن كەيىن، نۇربيا ءبىراز توسىرقاپ قالدى. ”بۇرىننان مۇنداي تەز جيىلىكتەگى ءبيدى بيلەپ كورمەگەن - دى، ءبىر ىرعاقتا ءبىرتالاي ارەكەت ورىندالادى، كەي كەزدەرى لەزدە قاتار ءتىزىلۋ، قوزعالۋ، تەز قيمىلداۋ كەرەك بولادى“.
نۇربيانىڭ مازاسىزدانعانىن كورىپ، حۋاڭ جيايۋان وعان جايشىلىقتاعىداي كۇيدە بولۋىن ايتتى، ”ۇقساماعان ۇيىرمەنىڭ ارتيستەرگە قوياتىن ولشەم - تالابى دا ۇقسامايدى، سەنىڭ قاتارىمىزعا قوسىلىپ، جەتىسىپ العانىڭ وتە جاقسى بولدى“.
ءار كۇنگى جاتتىعۋ بويجەتكەننىڭ جان دۇنيەسىن كۇن سايىن كۇشەيتە ءتۇستى. ارەكەتتى جۇيەگە تۇسىرگەن سوڭ، ول تەزدىك جاعىنان قۇلشىندى، تەزدىك تالابىنا جەتكەندە، ول تاعى ەستەتيكالىق جاقتان قۇلشىندى، ەستەتيكالىق تالابىنا جەتكەندە، ول تاعى دالدىك جاعىنان قۇلشىندى، وسىلايشا، قۇلشىنۋ ارقىلى ول قوسىننىڭ اياق الىسىنا جەتىسىپ الدى.
2021 - جىلى 6 - ايدىڭ 19 - كۇنى نۇربيا اقىرى بەيجيڭ تيانچياۋ كوركەمونەر ورتالىعىنىڭ العاشقى ونەر كورسەتۋ ساحناسىندا ”شىراق ءبيىن“ توتەنشە ورنىقتى بيلەپ شىقتى، وتكەن 3 ايدا ول ءوزىنىڭ ەڭ تاماشا بەينەسىن تاپتى.
حوتانعا بارعاندا، ولار قاتتى تەبىرەنۋى مۇمكىن
وسى رەتكى شينجياڭدى ارالاپ ويىن قويۋ ساحناسىندا ابدۇجەلەل ابدۇكەرىم رول العان جيڭجۋەنىڭ باسشىسى بۇكىلدەي سەنەريا جازۋشىنىڭ قالامىنداعى قىزىقتى، يۋمورلى كىشى شاھار قوجايىنى بولىپ، اسىرەسە، ”ايەلىنىڭ ىمىمەن جۇگىرەتىن“ بەينەسى، ونىڭ قاپساعاي دەنەسىمەن سالىستىرعاندا، كومەديالىق پارىق قالىپتاستىردى.
ابدۇجەلەل دە شينيۇي ءان - ءبي ۇيىرمەسىنىڭ ارتيسى، ۇيىرمەگە كىرىپ جاتتىعۋ جاساعاندا، ءيىلىپ كوزىن ءبىر الايتسا بولعانى كوپشىلىكتى كۇلكىگە قارىق قىلادى. جوعارى ولشەم قوياتىن ۋاڭ گى دا ونىڭ قانىنا سىڭگەن اكتەرلىك تالانتىنا قىزىقتاي قارايتىن.
ءبي تەاترىنىڭ باستالۋى مەن اياقتالۋىندا بىرنەشە ارحەولوگتىڭ ۇشى - قيىرسىز قۇم تەڭىزىنەن تاريحي دەرەك ىزدەگەن بەينەسى، جاڭا جۇڭگو ارحەولوگيا قىزمەتشىلەرىنىڭ تاپجىلماي قورعاۋ جانە ءوزىن ارناۋ بەينەسى ايگىلەنگەن. جيڭجۋەنىڭ باسشىسى رولى مەن ارحەولوگ رولىن كەزەك الۋ بارىسىندا ابدۇجەلەل وبرازى ارقىلى وتباسى - وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنەن سىر شەرتتى.
1988 - جىلدان 1997 - جىلعا دەيىنگى جۇڭگو − جاپونيا بىرلەسىپ تەكسەرۋ، قازۋ قىزمەتى 20 - عاسىردىڭ باسىندا كەزىندە شەتەلدىك بۇلاپ - تالاۋشىلار قۇتىرىنا ۇرلاپ قازعان بايىرعى جۇرتتا جۇرگىزىلگەن. سول جىلدارداعى ارحەولوگيا جۇمىسىنا قاتىناسۋشىنىڭ ەسكە الۋىنشا، قۇمدى ءشولدىڭ كوپتەگەن جەرلەرىندە اۆتوكولىك جۇرە الماي، تەك تۇيەگە سۇيەنگەن، قۇتىرىنعان جەل كەز - كەلگەن ۋاقىتتا قۇمدى ءشولدىڭ كەلبەتىن وزگەرتىپ، باعىت بەلگىلەۋدىڭ ءوزى قيىنعا تۇسكەن.
ويىن - ساۋىققا قاتىناسۋدان بۇرىن، ابدۇجەلەل ارحەولوگتاردىڭ نياداعى شۇعىل قۇتقارۋ سيپاتتى قازۋ جونىندەگى حابار ماتەريالدارىن وقىپ، ولاردىڭ سۇركەيلى تابيعي ورتادا ۋاقىتپەن تالاسقان سەنىمدەرى مەن ەرلىگىن سەزىندى.
”وسى اڭگىمەدە ءبىزدىڭ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ وتانىمىزدىڭ كەڭ - بايتاق جەر - سۋىن بىرگە اشقان، وتانىمىزدىڭ تەرريتورياسىن قورعاعان تاريحى بەينەلەنگەن، ونى جاقسى ويناپ شىعۋ مەنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىم“، - دەدى ابدۇجەلەل.
3 - ايدىڭ 4 - كۇنى كەشتە ويىن - ساۋىق قويۋدان بۇرىن، بەزەنۋ بولمەسىندە قويۋ ماقسارى مايىنىڭ ءيىسى اڭقىدى.
”جارالانۋ ءبيشى ءۇشىن تۇك تە ەمەس، ساحناعا شىققاندا كىم ازىن - اۋلاق جارالانبايدى دەيسىڭ“، - دەدى جيانتى رولىن العان سولاڭ چۇندان ءسال جىميىپ.
ەسىمدە قالۋىنشا، وسى تەاتردىڭ كيىم - كەشەگىن، بەزەنۋىن، ساحنا جابدىقتارىن ءبىرىنشى رەت بىرىكتىرىپ جاتتىققاندا، ول وڭ اياعىن قايىرىپ الىپ، اياعىن كوتەرە الماي قالادى. ەندى قايتۋ كەرەك؟ شەگىنەرگە جول جوق، جاپسىرما ءدارى جاپسىرىپ، ينە شانشىپ، تاڭعىشپەن تاڭىپ الدى دا، كونسەرتكە شىعا بەردى.
شينجياڭدا ويىن - ساۋىق قويۋدا بارلىق ارتيستەردە ءبىر ءتۇرلى سەزىم بولادى − بۇل ”ايرىقشا تەبىرەنۋ“، حۋاڭ جيايۋاننىڭ سوزىمەن ايتقاندا، ساحناعا قايتا شىققاندا ابدەن دىڭكەلەسەك تە، تاعى دا قايتالاۋعا كەلمەيتىن وزگەشە سەزىم تۋلاي جونەلەتىن.
ەڭ قىزۋ شاپالاق ءۇنى مەن القاۋلاردىڭ، ەڭ اسەرلى ءوزارا باۋراعىشتىقتىڭ، ەڭ تىكە نيەت توعىستىرۋدىڭ بارلىعىن لو يۇيۋىن سەزىنە الدى.
”حوتانعا بارعاندا، مەن ءتىپتى دە تەبىرەنۋىم مۇمكىن“.
