− جۇڭگو − ورتا ازيا باسشىلار ءماجىلىسى اشىلۋ قارساڭىندا
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى
باحىنىڭ جاعاسى، چاڭ - ان مۇناراسىنىڭ ءتۇبى. جاز باسىنداعى بايىرعى استانا شي - ان، گۇل - شوپتەر قۇلپىرىپ، كۇللى دۇنيە جاينادى.
5 - ايدىڭ 18 - كۇنىنەن 19 - كۇنىنە دەيىن جۇڭگو − ورتا ازيا باسشىلار ءماجىلىسى شانشي ولكەسىنىڭ شي - ان قالاسىندا وتكىزىلەدى. مەملەكەت ءتوراعاسى شي جينپيڭ باسشىلار ءماجىلىسىن باسقارىپ، ورتا ازياداعى 5 ەلدىڭ باسشىلارىمەن بىرگە سەلبەستىك ۇلى جوسپارىن اقىلداسىپ، جۇڭگو − ورتا ازيا قارىم - قاتىناسىنىڭ جاڭا جوباسىن كەسكىندەيدى.
”جۇڭگو ورتا ازياداعى ەلدەرمەن قولايلى جاعدايدان ۇتىمدى پايدالانىپ العا ىلگەرىلەپ، تىزە قوسا كۇرەس جۇرگىزىپ، اناعۇرلىم بەرىك جۇڭگو − ورتا ازيا تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قول ۇستاسا قۇرۋدى قالايدى“. 2022 - جىلى 1 - ايدا جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى 5 ەلمەن ديپلوماتيالىق قارىم - قاتىناس ورناتقاندىعىنىڭ 30 جىلدىعى بايلانىسىمەن وتكىزىلگەن بەينە ەكران باسشىلار ماجىلىسىندە ءتوراعا شي جينپيڭ 6 ەل حالقىنىڭ ورتاق قۇت - ىرىسىن كوزدەپ ماڭىزدى باستامانى ورتاعا قويىپ، ءارقايسى جاقتىڭ ءبىر اۋىزدان قۇپتاۋىنا يە بولدى.
ءبىر جىلدان استام ۋاقىتتان كەيىن، 6 ەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارى شي - اندا ءديدارلاسىپ، بولاشاقتى جوبالايتىن بولدى. بۇل جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى 5 ەلمەن ديپلوماتيالىق قارىم - قاتىناس ورناتقاننان بەرى تۇڭعىش رەت ناقتى فورما ارقىلى باسشىلار ءماجىلىسىن وتكىزۋى، جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى ەلدەرمەن قارىم - قاتىناسىنىڭ دامۋ تاريحىندا بەلەستىك مانگە يە.
100 جىلدىق وزگەرىس جەدەل قۇبىلعان ساتتە، جۇڭگو ورتا ازياداعى 5 ەلمەن قول ۇستاسىپ، تىزە قوسىپ بولاشاققا بىرگە اتتانىپ، جۇڭگو − ورتا ازيا تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋعا ۇزدىكسىز نىق قادام تاستادى، بۇل، ءسوز جوق، ايقىنسىز دۇنيە جۇزىنە اناعۇرلىم كوپ ايقىندىلىق اكەلەدى، دۇنيە ءجۇزى مەن ءوڭىردىڭ بەيبىتشىلىگىنە، ورنىقتىلىعىنا، دامۋىنا، گۇلدەنىپ - كوركەيۋىنە اناعۇرلىم كوپ وڭ ەنەرگيا ۇستەيدى.
مەملەكەت باسشىلارىنىڭ جەتەكشىلىگىندە ورنىقتى قاداممەن الىسقا بەتتەدى
”تاتۋ كورشىلەس دوستىقتىڭ، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدىڭ تىڭ جولىمەن ءجۇرىپ، جاڭاشا حالىقارالىق قارىم - قاتىناس ورناتۋدىڭ تيپتىك ۇلگىسىنە اينالدى“
بەيجيڭنەن اتتانىپ، باتىسقا قاراي تيانشان − الاتاۋ تاۋ سىلەمىنەن ۇشىپ ءوتىپ، امۋ دارياسىنان كەسىپ ءوتىپ، قىزىلقۇم قۇمدىعى مەن پەرعانا اڭعارىنان ەندەي ءوتتى. 2013 - جىلى التىن كۇزدە شي جينپيڭ مەملەكەت ءتوراعاسى رەتىندە تۇڭعىش رەت ورتا ازياعا بارىپ، تۇركمەنستان، قازاقستان، وزبەكستان جانە قىرعىزستاندا مەملەكەتتىك ساپاردا بولىپ، جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى ەلدەرمەن قارىم - قاتىناسىن دامىتۋدىڭ تىڭ پاراعىن اشتى.
”جۇڭگو ورتا ازياداعى ەلدەرمەن تاۋ - سۋى جالعاسقان دوس، تاتۋ كورشىلەر. جۇڭگو ورتا ازياداعى ەلدەرمەن دوستىق سەلبەستىك قارىم - قاتىناسىن دامىتۋعا باسا ءمان بەرەدى، مۇنى ديپلوماتياداعى الدىمەن ويلاساتىن بەتالىس سانايدى“. ساپار بارىسىندا ءتوراعا شي جينپيڭ جاڭا داۋىردەگى جۇڭگونىڭ ورتا ازياعا قاراتقان ساياساتىن جۇيەلى بايانداپ، بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ورتا ازياداعى ەلدەرمەن بىرگە ۇزدىكسىز ءوزارا سەنىمدىلىكتى ارتتىرىپ، دوستىقتى بەكەمدەپ، سەلبەستىكتى كۇشەيتىپ، بىرگە دامۋدى، گۇلدەنۋدى جەبەپ، ءار ەل حالقىنىڭ قۇت - ىرىسىن كوزدەۋدى ءۇمىت ەتەمىن.
سول رەتكى ساپاردا جۇڭگو تۇركمەنستانمەن، قىرعىزستانمەن جەكە - جەكە ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناس ورناتتى، قازاقستانمەن جاپپاي ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناستى ىشكەرىلەي تەرەڭدەتتى، وزبەكستانمەن جۇڭگو − وزبەكستان دوستىق سەلبەستىك شارتىنا قول قويىسىپ، ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناستى ىشكەرىلەي دامىتتى جانە تەرەڭدەتتى. ءبىر جىلدان كەيىن ءتوراعا شي جينپيڭ تاعى دا تاجىكستاندا مەملەكەتتىك ساپاردا بولىپ، ەكى ەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارى جۇڭگو − تاجىكستان قارىم - قاتىناسىن تەرەڭدەتۋ جونىندە ماڭىزدى ورتاق تانىمعا كەلىپ، جۇڭگو − تاجىكستان ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناسىنىڭ بولاشاق 5 جىلداعى دامۋ جوباسىن بىرگە بەكىتتى.
كوكەيدە نىسانا بولعاندا عانا، وعان، ءسوز جوق، جەتۋگە بولادى. وتكەن 10 جىلدا ءتوراعا شي جينپيڭ ىلگەرىندى - كەيىندى ورتا ازياعا 7 رەت ساپارلاي بارىپ، جۇڭگوعا ساپارلاي كەلگەن ورتا ازياداعى مەملەكەت باسشىلارىن كوپ رەت قابىلداپ، ورتا ازياداعى ءار ەلمەن، ءار سالامەن ىشكەرىلەي اۋىس - كۇيىس جاساپ، كەڭىنەن دوستاسىپ، جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى 5 ەلمەن قارىم - قاتىناسىنىڭ ۇزدىكسىز تىڭ بەلەسكە قادام قويۋىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى ەلدەرمەن قارىم - قاتىناسىن دامىتۋدى جاڭاشا حالىقارالىق قارىم - قاتىناس ورناتۋدىڭ تيپتىك ۇلگىسىنە اينالدىردى.
مۇنداي قارىم - قاتىناس، ىقپالداسۋ جۇرت جۇرەگىن جىلىتتى −
قازاقستاندا لەكسيا سويلەگەندە ءتوراعا شي جينپيڭ جۇڭگولىق ءبىر بالانىڭ جارتى عاسىردى اتتاپ قازاقستاندىق اناسىن ىزدەگەن جانە جۇڭگودا وقيتىن قازاقستاندىق ءبىر وقۋشىنىڭ جىلىنا 2 رەت ”مىسىق ايۋ قانىن“ ارناعان اڭگىمەسىن بايانداپ، ەكى ەل جاستارىن جۇڭگو − قازاقستان دوستىعىنىڭ ەلشىسى بولۋعا شابىتتاندىردى؛
قىرعىزستاندا ءتوراعا شي جينپيڭ جەرگىلىكتى ورىننىڭ ءداستۇرلى كيىم - كەشەگىن كيىپ، زۇڭتۇڭ وتكىزگەن وتباسىلىق قوناعاسىعا قاتىناسىپ، وتاعاسى مەن ءداستۇرلى مادەنيەتكە قۇرمەتىن ءبىلدىردى؛
تاجىكستاندا ساپاردا بولۋ قارساڭىندا اۆتورلى ماقالا جاريالادى، ءتوراعا شي جينپيڭ سول جەردىڭ ”جىگەر - قايراتى بار قۇمىرىسقا دا ۇلكەن تاۋدى كوشىرىپ اكەتە الادى“ دەيتىن تامسىلىنەن سيتات كەلتىرىپ، تاجىكستان جاقپەن قول ۇستاسا قۇلشىنىپ، مويىماس ىنتالى رۋحپەن جۇڭگو − تاجىكستان دوستىعىنىڭ جاڭا شۇعىلاسىن بىرگە سومدايتىن بەلسەندى تىلەگىن ءبىلدىردى؛
تۇركمەنستاننىڭ شاعىن قالاسى ماليعا ارناۋلى باردى، ءتوراعا شي جينپيڭ ”گۇلدەنۋ“ تابيعي گاز الابى ءبىرىنشى مەرزىمدىك ينجەنەرياسىنىڭ قۇرىلىسى اياقتاپ، ىسكە قوسىلۋ سالتىنا قاتىناسىپ، جۇڭگو − تۇركمەنستان قارىم - قاتىناسى مەن ەكى ەلدىڭ دامۋ، كوركەيۋ ءىسىنىڭ كۇننەن - كۇنگە ءساتتى بولۋىن، تولىسا ءتۇسۋىن تىلەدى؛
وزبەكستاندا ساپاردا بولعان كەزدە ءتوراعا شي جينپيڭ ”جىبەك جولىنىڭ ءتىرى جادىگەرى“ اتانعان بۇحارا بايىرعى قالاسىن ەكسكۋرسيالاپ، تاريح پەن رەالدىقتىڭ توعىسۋ تۇيىنىندە تۇرىپ، ەكى ەل حالقىنىڭ جىبەك جولى رۋحىن جالعاستىرىپ، ءداستۇرلى دوستىق پەن بارىس - كەلىستى ۇزدىكسىز نىعايتۋىن ءۇمىت ەتتى؛
جۇڭگو − ورتا ازيا باسشىلار ءماجىلىسى قارساڭىندا ءتوراعا شي جينپيڭ جۇڭگو مۇناي داشۋەسىندە (بەيجيڭ) وقىپ جاتقان ورتا ازيالىق وقۋشىلارعا جاۋاپ حات قايتارىپ، ولاردى جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى ەلدەرمەن دوستىق ىستەرىنە بەلسەنە ات سالىسىپ، جىبەك جولى رۋحىن اسقاقتاتىپ، جۇڭگو حيكاياسىن، ورتا ازيا حيكاياسىن ويداعىداي بايانداپ، دوستىقتىڭ ەلشىسى جانە سەلبەستىكتىڭ كوپىرى بولۋعا شابىتتاندىردى.
...
مۇنداي دوستىق پەيىل اسا قىمباتتى −
قازاقستاننىڭ زۇڭتۇڭى توقايەۆ ءتوراعا شي جينپيڭگە ەڭ جوعارى داڭق − ”التىن قىران“ وردەنىن ۇسىنىپ، ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ ەكى ەل حالقىنىڭ دوستىعىن بەكەمدەۋدە جانە قازاقستان − جۇڭگو قارىم - قاتىناسىنىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتۋدە اتقارعان تاريحي رولىن جانە قوسقان وراسان زور ۇلەسىن القادى؛
قىرعىزستاننىڭ زۇڭتۇڭى جاپاروۆ ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ قىرعىزستان − جۇڭگو قارىم - قاتىناسىنىڭ دامۋىنا ءوزى كوڭىل بولگەندىگىنە العىس ايتىپ، جۇڭگومەن جان - جاقتى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناس ورناتقاندىعىن ماقتانىش سانايتىندىعىن ءبىلدىردى؛
تاجىكستاننىڭ زۇڭتۇڭى راحمون وتباسىنداعى 3 ۇرپاق اداممەن بىرگە ءتوراعا شي جينپيڭ مەن حانىمىن ۇيىنە بارىپ قوناق بولۋعا ۇسىنىس ەتىپ، ءتوراعا شي جينپيڭدى پاراساتتى ءارى كورەگەن ساياساتشى دەپ القادى؛
جۇڭگو مەن تۇركمەنستاننىڭ ديپلوماتيالىق قارىم - قاتىناس ورناتقاندىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ كۇنىندە جۇڭگودا تۇڭعىش مەملەكەتتىك ساپاردا بولۋدى تاڭداعان تۇركمەنستاننىڭ زۇڭتۇڭى سەردار بەردىمۇحامەتوۆ ەكى ەلدىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى ءوزارا سەنىمدىلىگى مەن سەلبەستىك ناتيجەسىن ايرىقشا ماقتانىش سانايتىندىعىن، جۇڭگو جاقپەن ءوزارا ساپارلاۋدى، اۋىس - كۇيىستى كۇشەيتىپ، جۇڭگونىڭ تابىستى دامۋ تاجىريبەسىنەن ۇيرەنىپ، ۇلگى الىپ، ەكى ەلدىڭ ءوزارا تيىمدىلىك جەتكىزەتىن سەلبەستىگىن جان - جاقتى تەرەڭدەتىپ، بىرگە دامۋدى جۇزەگە اسىرۋدى قالايتىندىعىن ءبىلدىردى؛
وزبەكستاننىڭ زۇڭتۇڭى ميرزيويەۆ ءتوراعا شي جينپيڭدى قازىرگى دۇنيەدەگى ەڭ ۇلى ساياساتشى جانە ەرەن كوسەم دەپ القاپ، 001 ءنومىرلى ”ەڭ جوعارى دوستىق“ وردەنىن ءتوراعا شي جينپيڭگە ۇسىندى؛
...
تۋىس تۋىسىم جاقسى بولسىن دەيدى، كورشى كورشىم جاقسى بولسىن دەيدى. مەملەكەت باسشىسى ديپلوماتياسىن جەتەكشى ەتكەن جۇڭگو تاتۋ، ادال، قايىرىمدى، كەڭ پەيىل بولۋ ۇستانىمىن ۇستانىپ، ورتا ازياداعى 5 ەلمەن بولعان ساياسي ءوزارا سەنىمدىلىكتى كۇن سايىن تەرەڭدەتىپ، تاتۋ كورشىلىك، دوستىقتى ۇزدىكسىز كۇشەيتتى.
يەلىك ۇقىق، تاۋەلسىزدىك، تەرريتوريا تۇتاستىعى سياقتىلارعا ساياتىن ماسەلەلەردە ءوزارا قولداۋ كورسەتىپ، وزدەرى تاڭداعان دامۋ جولى مەن باسقارۋ ۇلگىسىن باتىل قولداپ، ءارقانداي فورماداعى ”قوس ولشەمگە“ جانە ءارقانداي سىلتاۋمەن وزگە ەلدەردىڭ ىشكى ىسىنە كيلىگۋگە قارسى تۇردى؛
ورتاق بولۋ، كەشەندى بولۋ، سەلبەستىك جاساسۋ، باياندى بولۋ سىندى جاڭا حاۋىپسىزدىك كوزقاراسىن بەلسەنە امالياتتا ايگىلەپ، ”ءۇش ءتۇرلى كۇشكە“ جانە مەملەكەت اتتاعان ۇيىمدىق قىلمىسقا، ەسىرتكى ساۋدالاۋعا بىرلەسە سوققى بەرىپ، سىرتتىڭ كيلىگۋىنە جانە ”ءتۇستى توڭكەرىسكە“ جەلىكتىرۋگە باتىل قارسى تۇرىپ، ورتاق حاۋىپسىزدىك مۇددە مەن ءوڭىردىڭ بەيبىتشىلىگىن، ورنىقتىلىعىن پارمەندى قورعادى؛
جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس ىندەتى تاپ بەرگەندە، قيىندىقتى بىلەك بىرىكتىرە جەڭىپ، ءوزارا قارايلاسىپ، ىندەتكە قارسى اتتانۋدا توتەنشە تابىستى سەلبەستىك ورىستەتىپ، ءىس جۇزىندىك ارەكەتىمەن ارالارىنان قىل وتپەيتىن باۋىرلاس دوستىق سۇيىسپەنشىلىك پەن مىزعىماس ءداستۇرلى دوستىقتى ۇعىندىردى...
”جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى 5 ەلمەن 30 جىلدىق سەلبەستىگىنىڭ تابىستى بولۋىنىڭ قۇپياسى ءبىزدىڭ باستان - اياق ءوزارا قۇرمەت ەتىپ، تاتۋ كورشىلەس دوس بولىپ، قيىندىقتى بىلەك بىرىكتىرە جەڭىپ، ءوزارا پايدا جەتكىزىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلگەندىگىمىزدە“. جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى 5 ەلمەن ديپلوماتيالىق قارىم - قاتىناس ورناتقاندىعىنىڭ 30 جىلدىعى بايلانىسىمەن وتكىزىلگەن بەينە ەكران باسشىلار ماجىلىسىندە ءتوراعا شي جينپيڭ جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى ەلدەرمەن دوستىق قارىم - قاتىناسىنىڭ ورنىقتى دا باياندى بولۋىنىڭ، الدىڭعىلاردىڭ ءىزىن باسىپ بولاشاققا جول اشۋىنىڭ ساياسي كەپىلى مەن كۇش قاينارىن وسىلايشا ورتاعا قويدى.
تۇڭعىش كەزەكتى ”جۇڭگو − ورتا ازياداعى 5 ەل“ كاسىپ سالاسى جانە قارجى قوسۋ سەلبەستىك تالقى مىنبەرى، ”جۇڭگو − ورتا ازياداعى 5 ەل“ ەكونوميكا - ساۋدا مينيسترلەرىنىڭ تۇڭعىش رەتكى ءماجىلىسى، جۇڭگو − ورتا ازيا ەلدەرى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ 4 - رەتكى ءديدارلاسۋى... بيىل جىل باسىنان بەرى مەملەكەت باسشىسى ديپلوماتياسى ستراتەگياسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، ءبىر قىدىرۋ جوعارى دارەجەلى قيمىلدار ىركەس - تىركەس وتكىزىلىپ، ءار جاقتىڭ جان - جاقتى، تەرەڭ قاتپارلى، كوپ ولشەمدى سەلبەستىكتى كۇشەيتەتىن بەلسەندى تىلەگى مەن جارقىن بولاشاعىن ايگىلەدى.
قول ۇستاسا بىرگە ءجۇرىپ، دامۋدى بىرگە قاراستىردى
”دامۋ ستراتەگيالارى مەن جوبالارىنىڭ ۇشتاسۋىن كۇشەيتىپ، سەلبەستىكتىڭ كىرىسۋ ءتۇيىنىن بىرگە قاراستىرىپ، سەلبەستىك دەڭگەيىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتتى“
2023 - جىلى 4 - ايدىڭ 26 - كۇنى شي - ان حالىقارالىق پورت ىستەرى رايونى. سوزىلا شىققان گۋدوك ۇنىمەن جۇڭگو − ەۆروپا كەزەكشى پويەزى ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدىڭ“ 10 جىلدىعى چاڭ - ان اتتى شي - ان − ورتا ازيا ارناۋلى پويەزى ءساتتى جولعا شىقتى. ارناۋلى پويەز شي - اندا جاسالعان 260 نەشە بيادي جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىگىن تۇتاستاي تيەپ - تاسىپ، وزبەكستاننىڭ استاناسى تاشكەنتكە جونەلدى.
شي - ان − بايىرعى جىبەك جولىنىڭ باستالۋ تۇيىندەرىنىڭ ءبىرى؛ ورتا ازيا بايىرعى جىبەك جولى، ءسوزسىز، باسىپ وتەتىن جەر.
مىڭداعان جىلدان بەرى بايىرعى جىبەك جولى ازيا، ەۆروپا، افريكا سىندى بىرنەشە ۇلكەن وركەنيەتتى تۇتاستىرىپ، ادامزاتتىڭ دامۋى مەن العا باسۋى، بەيبىتشىلىگى مەن سەلبەستىگى، اشىق تا سيىسىمدى بولۋى، ءوزارا ۇيرەنۋى، ءوزارا ۇلگى الۋى، ءوزارا پايدا جەتكىزىپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلۋى سىندى جىبەك جولى رۋحىنىڭ ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسۋىن ىلگەرىلەتىپ، جەلى بويىنداعى ءار ەل حالقىنىڭ دوستىق بارىس - كەلىسىنىڭ كۋاسى مەن دانەكەرىنە اينالدى.
قازىرگى تاڭدا جۇڭگو − ەۆروپا كەزەكشى پويەزى شي - ان جيناۋ ورتالىعى شي - ان − ورتا ازيا ەلدەرى سياقتى 17 نەگىزگى جەلى ارناسىن اشىپ، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ بويىنداعى ەلدەردەن جانە ەل ىشىندەگى 29 ولكەدەن كەلگەن زاتتاردى وسى ارادا جينايدى، تاراتادى. بيىل تەك ءبىرىنشى ماۋسىمنىڭ وزىندە چاڭ - ان اتتى پويەز 1100 كەزەكتەن استام قاتىنادى.
”چاڭ - ان“، ”ي - ۋ − شينجياڭ − ەۆروپا“، ”چۇڭچيڭ − شينجياڭ − ەۆروپا“، ”جىڭجوۋ − شينجياڭ − ەۆروپا“، ”چىڭدۋ − شينجياڭ − ەۆروپا“... كەڭ كوسىلگەن ازيا − ەۆروپا قۇرلىعىنا كوز جىبەرسەك، تالاي كەزەك ”بولات - تەمىر كەرۋەنى“ ارى - بەرى زىمىراپ، تۇيىندەردى تۇتاستىرىپ، جەلىگە اينالدىردى. شي - ان، ي - ۋ، چۇڭچيڭ سياقتى جۇڭگو قالالارى مەن تاشكەنت، الماتى سياقتى ورتا ازياداعى ماڭىزدى قالا - قالاشىقتار اراسىندا بايىرعى جىبەك جولىنداعى ساۋداگەرلەردىڭ بارىس - كەلىس جاساپ، بار - جوعىن ءوزارا ايىرباستايتىن دۋماندى كورىنىستەرىن قايتا ەلەستەتتى.
2013 - جىلى 9 - ايدىڭ 7 - كۇنى ءتوراعا شي جينپيڭ قازاقستاندا لەكسيا جاساعاندا ”جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن“ بىرگە قۇرۋ كەلەلى باستاماسىن تۇڭعىش رەت ورتاعا قويدى، وسىمەن جەلى بويىنداعى ءار ەل حالقىن باقىتقا كەنەلتەتىن ءىرى ءىس باستالدى.
2014 - جىلى 9 - اي، تاجىكستان؛ 12 - اي، قازاقستان، قىرعىزستان؛ 2015 - جىلى 6 - اي، وزبەكستان؛ 2023 - جىلى 1 - اي، تۇركمەنستان − بىرنەشە جىل ارالىعىندا ورتا ازياداعى 5 ەل جۇڭگومەن ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ سەلبەستىك حۇجاتىنا ارت - ارتىنان قول قويىسىپ، دامۋ ستراتەگياسىنىڭ ءتۇيىلىسۋىن جەدەلدەتتى.
ۇستانىمنان ارەكەتكە دەيىن جوبا رەالدىققا اينالدى، 10 جىلدا ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ قازىرگى دۇنيە جۇزىندە بارىنشا قارسى الىناتىن حالىقارالىق الەۋمەتتىك ونىمگە جانە حالىقارالىق سەلبەستىك تۇعىرىنا اينالدى. ورتا ازيا ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ جوعارى ساپالى بىرگە قۇرۋدىڭ ۇلگى كورسەتۋ رايونىنا اينالدى.
جۇڭگو − ورتا ازيا باسشىلار ءماجىلىسى وتكىزىلۋ قارساڭىندا ءبىر توپ ساندى مالىمەتتەر ادامداردىڭ نازارىن ايرىقشا اۋداردى −
2022 - جىلى جۇڭگو مەن ورتا ازياداعى 5 ەلدىڭ ساۋدا جالپى سوماسى 70 ميلليارد دوللاردان اسىپ، تاريحتاعى ەڭ جوعارى دەڭگەيدى جاراتتى.
قول ۇستاسا بىرگە ءجۇرىپ، دامۋدى بىرگە قاراستىردى، وسى جىلدارى جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى ەلدەرمەن سەلبەستىگى ۇزدىكسىز تاريحي سيپاتتى، بەلگى سيپاتتى، سەرپىلىس سيپاتتى تابىسقا قول جەتكىزدى. ورتا ازيا تەڭىز - مۇحيتتان شالعاي بولعانىمەن، الايدا ورتا ازياداعى دوستار ”ءبىز جۇڭگومەن ىرگەلەسپىز، جۇڭگونىڭ اسا ءىرى بازارى − ءبىزدىڭ شالقار تەڭىزىمىز“ دەگەندى تەرەڭ سەزىنەدى.
ساياساتتاردى ۇلاستىردى، قۇرىلعىلاردى تۇتاستىردى، ساۋدانى ىركىلىسسىزدەندىردى، قارجىنى اينالىمعا سالدى، جۇرت تىلەگىن توعىستىردى. 10 جىلدان بەرى جۇڭگو ورتا ازياداعى ەلدەرمەن ءوزارا ءتۇسىنىسىپ، ءوزارا ءبىلىسۋدىڭ، ءوزارا توعىسىپ، ءوزارا بايلانىس جاساۋدىڭ شىت جاڭا تاراۋىن بىرگە جازدى. ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ باسشىلارى 1 - كەزەكتى، 2 - كەزەكتى ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ حالىقارالىق سەلبەستىك جوعارى دارەجەلى باسشىلار تالقى مىنبەرىنە بەلسەنە قاتىناسىپ، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسىنىڭ ”ءار ەلگە وراي تەرەزەسىن اشقاندىعىن“ پەيىلدەنە القادى.
جۇڭگونىڭ تۇڭعىش ەل اتتاعان تابيعي گاز تاسىمالداۋ قۇبىرى جۇڭگو − ورتا ازيا تابيعي گاز قۇبىرىنان ورتا ازياداعى ءبىرىنشى ۇزىن تۋنەل ”انگرەن - پاپ“ تەمىر جول تۋنەلىنە دەيىن، جۇڭگو مەن قازاقستان ورتا ازياداعى ەڭ ۇلكەن جەل ەلەكترى الاڭى جاڭاتاس جەل ەلەكتر نىسانىن سەلبەسىپ قۇرۋدان ”جۇڭگو جولى“ اتانعان قىرعىزستان جاڭا سولتۇستىك − وڭتۇستىك تاس جولىنا دەيىن... تالايلاعان ”ءبىرىنشى“، ”ەڭ ۇلكەن“ ءتۇيىندى نىساندار تابىستى تۇردە ىرگە تەۋىپ، جۇڭگو مەن ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ قيىندىقتى بىلەك بىرىكتىرە جەڭەتىن، ءوزارا تيىمدىلىك جەتكىزىپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلەتىن سەرىكتەس دوستىق سۇيىسپەنشىلىگى ءۇشىن جاندى تۇسىندىرمە جازىپ، ورتا ازياداعى ءار ەلدىڭ كاسىپ سالاسى دارەجەسىن ءوسىرۋى، حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋى ءۇشىن پارمەندى تىرەك ازىرلەدى.
ورتا ازيانىڭ ءبيداي، سويا بۇرشاق، قۇرعاق جەمىس، جەمىس - جيدەك، سيىر، قوي ەتى سياقتى نەشە 10 ءتۇرلى ساپالى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى جۇڭگو بازارىنا كىردى، جۇڭگو − ورتا ازيا ەكونوميكالىق سەلبەستىك قورى، جىبەك جولى قورى، ازيا نەگىزدىك قۇرىلعىلارعا قارجى قوسۋ بانكەسى سياقتى فينانس قۇرىلىمدارى جۇڭگونىڭ ورتا ازيا ەلدەرىمەن ناقتى ىستەر سەلبەستىگىنە قارجى قۇراۋ قولداۋىن ازىرلەدى، جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى 5 ەلمەن ەكى جاقتى دوس ولكە، وبلىس، قالالارى 62 جۇپقا جەتتى... ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ جوعارى ساپامەن بىرگە قۇرۋ ورتا ازيادا الدىمەن سىناق ەتىلىپ، الدىمەن اتقارىلىپ، ونىمدىلىگى تاماشا بولدى.
”مەن شەتەلدىكپىن، الايدا جات ادام ەمەسپىن“. 2021 - جىلدىڭ سوڭىندا شي - ان جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس ىندەتى سوققىسىنا ۇشىرادى، جۇڭگودا وقىپ جاتقان قازاقستاندىق وقۋشى ما ۋىنشۋان ىرىقتىلىقپەن شايقاسقا سۇرانىپ، ميلليارد جۇڭگولىقپەن بىرگە ىندەتكە قارسى اتتانۋعا بەلسەنە ات سالىستى. قاراپايىم ءبىر اۋىز ءسوز سانسىز جۇڭگولىقتى اسەرلەندىرىپ، جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى ەلدەرمەن حالىقتىق بارىس - كەلىسىنىڭ تاعى ءبىر ادەمى اڭگىمەسىنە اينالدى.
”جۇرەكتى جىلىتاتىن وسىنداي اڭگىمەلەر جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى ەلدەر حالقىمەن زەينەت پەن بەينەتتە بىرگە بولاتىن، كوڭىلدەردى توعىستىراتىن اسەرلى سيمفونياسىن تۇلعالادى“. جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى 5 ەلمەن ديپلوماتيالىق قارىم - قاتىناس ورناتقاندىعىنىڭ 30 جىلدىعى بايلانىسىمەن وتكىزىلگەن بەينە ەكران باسشىلار ماجىلىسىندە ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ ءسوزى رياسىز كوڭىلدەن شىقتى.
ىنتىماقتاسا سەلبەسىپ، تاعدىرلاس بولدى
”جۇڭگو مەن ورتا ازياداعى ەلدەردىڭ قارىم - قاتىناسىنىڭ اناعۇرلىم تاماشا بولاشاعىن بىرگە جازىپ، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن بىرگە قۇرۋدى ىلگەرىلەتتى“
”تاتۋ كورشىلەس دوستىقتىڭ ۇلگى ونەگەسىن تەرەڭدەي ماپەلەۋ“، ”جوعارى ساپالى دامۋدىڭ سەلبەستىك بەلدەۋىن قۇرۋ“، ”بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋدىڭ قورعانىس قالقانىن كۇشەيتۋ“، ”كوپ نەگىزدى، ءوزارا ىقپالداساتىن ۇلكەن شاڭىراق قۇرۋ“، ”بەيبىت داميتىن جەر شارى قىستاعىن قورعاۋ“...
جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى 5 ەلمەن ديپلوماتيالىق قارىم - قاتىناس ورناتقاندىعىنىڭ 30 جىلدىعى بايلانىسىمەن وتكىزىلگەن بەينە ەكران باسشىلار ماجىلىسىندە ءتوراعا شي جينپيڭ 6 ەل سەلبەستىگىنىڭ ۇزاق بولاشاقتىق دامۋ تۇرعىسىنان ورتاعا قويعان 5 ۇسىنىس ورتا ازياداعى 5 ەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارىنىڭ بەلسەندى ءۇن قوسۋىنا يە بولدى.
دۇنيە ءجۇزىنىڭ وزگەرىسى، ءداۋىردىڭ وزگەرىسى، تاريحتىڭ وزگەرىسى جەدەل قۇبىلعان، بەيبىتشىلىك قىزىل سيفرى، دامۋ قىزىل سيفرى، حاۋىپسىزدىك قىزىل سيفرى، باسقارۋ قىزىل سيفرى ۇزدىكسىز ۇلعايىپ، ادامزات قوعامى بۇرىن بولىپ كورىلمەگەن سىن - سايىسقا ءدوپ كەلگەن شاقتا جۇڭگو مەن ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ىنتىماقتاسا سەلبەسۋى كەلەلى ءمان الادى.
قىرعي قاباقتىق سوعىس ويى، زورەكەرلىك باس كوتەرگەن تۇستا جۇڭگو ورتا ازياداعى 5 ەلمەن قول ۇستاسا سەلبەسىپ، ىنتىماقتاسىپ، ءوزارا سەنىم ارتۋدىڭ، ءوزارا تيىمدىلىك جەتكىزىپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدىڭ نەگىزگى اۋەنىن اسقاقتاتا شىرقاپ، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ دۇرىس جولىندا ارشىندى قاداممەن العا ىلگەرىلەدى.
2022 - جىلى 1 - ايدا جۇڭگو ورتا ازياداعى 5 ەلدىڭ باسشىلارىمەن بىرگە ديپلوماتيالىق قارىم - قاتىناس ورناتقاندىعىنىڭ 30 جىلدىعى بايلانىسىمەن بىرلەسكەن مالىمدەمە جاريالاپ، ”6 ەل ءبىر - ءبىرىنىڭ مۇددەسىن تۇگەل ەسكەرۋ نەگىزىندە مازمۇنى باي، جەتىستىگى قوماقتى، دوستىعى باياندى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناستى كۇش بىرىكتىرە ورناتىپ، جۇڭگو − ورتا ازيا تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن سومداۋعا بەل بايلادى“؛
2022 - جىلى 9 - ايدا ءتوراعا شي جينپيڭ ورتا ازياعا بارىپ، قازاقستاندا، وزبەكستاندا مەملەكەتتىك ساپاردا بولدى، ”جۇڭگو مەن قازاقستان ۇرپاقتار بويى دوس، جوعارى دەڭگەيدە ءوزارا سەنەتىن، بەينەت پەن زەينەتتى بىرگە وتكەرەتىن تاعدىرلاس ورتاق تۇلعا قۇرۋدىڭ نىساناسى مەن بولاشاعى ءۇشىن قۇلشىنۋدى قالايدى“، ”جۇڭگو − وزبەكستان قارىم - قاتىناسىنىڭ ۇزاق بولاشاقتىق دامۋى مەن ەكى ەل حالقىنىڭ بولاشاق قۇت - ىرىسىن كوزدەي وتىرىپ، ەكى جاقتىڭ ءوزارا ءتيىمدى سەلبەستىكتى كەڭەيتىپ، دوستىق پەن سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناستى بەكەمدەپ، تاعدىرلاس ورتاق تۇلعانى ەكى جاقتى دەڭگەيدە امالياتتا ايگىلەيدى“؛
2023 - جىلى 1 - ايدا ءتوراعا شي جينپيڭ ساپارلاي كەلگەن تۇركمەنستاننىڭ زۇڭتۇڭى سەردار بەردىمۇحامەتوۆپەن كەڭەس وتكىزىپ، جۇڭگو مەن تۇركمەنستان قارىم - قاتىناسىن جاپپاي ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناس دەڭگەيىنە كوتەرىپ، تاعدىرلاس ورتاق تۇلعانى ەكى جاقتى دەڭگەيدە امالياتتا ايگىلەيتىندىكتەرىن بىرگە جاريالادى.
دۇنيە ءجۇزى نەعۇرلىم قىم - قۋىت بولىپ، جاعداي نەعۇرلىم كۇردەلىلەسكەن سايىن، ىنتىماقتى سولعۇرلىم كۇشەيتىپ، سەلبەستىكتى سولعۇرلىم ىلگەرىلەتۋ كەرەك. جۇڭگو ورتا ازياداعى 5 ەلمەن سايكەستىكتى كۇشەيتىپ، ”قامال تۇرعىزۋ“ ەمەس، قايتا ”كوپىر سالۋ“ كەرەك ەكەندىگىن بىرگە باسا دارىپتەپ، ءوڭىردىڭ جالپى بەتتىك حاۋىپسىزدىگى، ۇزاق ۋاقىت بەيبىتشىلىگى، باياندى دامۋى جولىندا بىرگە قۇلشىنىپ، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدى بىرگە ىلگەرىلەتىپ، وزگەرىس پەن الاساپىراندىق ارالاسقان دۇنيە جۇزىنە اناعۇرلىم كوپ ورنىقتىلىق ۇستەدى.
”ءۇش ءتۇرلى كۇشكە“، ەسىرتكىنى زاڭسىز ساۋدالاۋعا، مەملەكەت اتتاعان ۇيىمدىق قىلمىستارعا جانە ينتەرنەت قىلمىستارىنا سوققى بەرۋ تەبىنىن كۇشەيتىپ، اۋعانستان ماسەلەسىندە پىكىر اۋىستىرۋدى، سەلبەسۋدى كۇشەيتىپ، ءوز وڭىرلەرىنىڭ بەيبىتشىلىگى مەن تىنىشتىعىن بىرگە قورعادى... جۇڭگو ورتا ازياداعى ەلدەرمەن قۋانىش - جۇبانىشتا بىرگە بولىپ، حاۋىپسىزدىكتەن بىرگە يگىلىكتەنىپ، قيىنشىلىقتى بىرگە ارقالاۋعا تاباندى بولىپ، بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋدىڭ قورعانىس قالقانىن ۇزدىكسىز كۇشەيتتى.
2023 - جىلى 4 - ايدىڭ 27 - كۇنى جۇڭگو − ورتا ازيا ەلدەرى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ 4 - رەتكى ءديدارلاسۋى شي - اندا وتكىزىلدى. جۇڭگو − ورتا ازيا باسشىلار ماجىلىسىنە جان - جاقتى ساياسي دايىندىق جاساۋ ءۇشىن اشىلعان وسى رەتكى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى ماجىلىسىندە ءارقايسى جاق ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ وسىدان ءبىر كۇن بۇرىن ۋكراينانىڭ زۇڭتۇڭى زەلەنسكيمەن سىندارلى تۇردە تەلەفوندا سويلەسكەندىگىنە جوعارى باعا بەرىپ، بۇل تەز ارادا ۇرىستى توقتاتىپ، سوعىستى اياقتاتىپ، بەيبىتشىلىك كەلىسسوزىن قالپىنا كەلتىرۋگە پايدالى ەكەندىگىنە سەنەتىندىگىن ءبىلدىردى. ءارقايسى جاق جۇڭگو جاقتىڭ راقايلاسۋعا ءناسيحاتتاپ، كەلىسسوزدى جەبەۋ باستاماسىن قولداپ، حالىقارالىق زاڭنىڭ رۋحىنا بويسۇنىپ، ديپلوماتيالىق جولمەن قاقتىعىستى شەشۋ كەرەكتىگىن دارىپتەدى.
اۋعانستان ماسەلەسىنەن ۋكراينا داعدارىسىنا دەيىن ءبىر قىدىرۋ حالىقارالىق جانە وڭىرلىك قولامتالى ماسەلەلەردە جۇڭگو باستان - اياق وبيەكتيۆ ءادىل تۇرعىدان بۇلجىماي، راقايلاسۋعا ءناسيحاتتاپ، كەلىسسوزدى جەبەۋگە تاباندى بولىپ، تالاس - تارتىستى بەيبىت جولمەن شەشۋدى دارىپتەپ، دۇنيە جۇزىنە بەيبىتشىلىكتەن، ادىلدىكتەن مىزعىمايتىن، بورىشى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن امالياتتا ايگىلەيتىن ”ءىرى ەلگە ءتان بەينەسىن“ كورسەتىپ، حالىقارالىق قوعامنىڭ كەڭ كولەمدە قۇپتاۋىنا جانە قولداۋىنا يە بولدى.
اشىق بەينەسىن ايگىلەپ، شار تاراپتان كەلگەن قوناقتاردى قارسى الدى. جۇڭگو − ورتا ازيا باسشىلار ءماجىلىسى وتكىزىلۋ قارساڭىندا، باسشىلار ماجىلىسىنە شي - ان تولىق دايىندىقپەن ساقاداي سايلاندى.
”ءبىر كەلەلى ءىس“، ”جۇڭگو − ورتا ازيا ەلدەرى مەحانيزمى قۇرىلىسىن ونان ارى كەمەلدەندىرەدى“، ”ءوڭىردىڭ دامۋىنا تىڭ وراي اكەلەدى“، ”ءوڭىردىڭ بەيبىت، ورنىقتى، گۇلدەنىپ - كوركەيگەن بولاشاعىن بىرگە اشادى“... ورتا ازياداعى ەلدەردىڭ مەديالارى، مامان - وقىمىستىلارى جابال باسشىلار ماجىلىسىنە دەگەن ىقىلاستى ءۇمىتىن ءبىلدىردى.
كۇللى جۇرت كوز تىگىپ، دۇنيە ءجۇزى نازار اۋداردى. شي - ان سىندى وسىناۋ تاريحي مايەگى قالىڭ، وسى زامان ومىرشەڭدىگىنە باي سان عاسىرلىق بايىرعى استانا تاريحتا قالاتىن باسشىلار باس قوسۋىنا تاعى ءبىر رەت كۋا بولاتىن بولدى.
قول ۇستاسا تاعدىرلاس بولىپ، بولاشاققا بىرگە جول الدى. مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ديپلوماتيا جاقتا رول ۇستاپ، جول باستاۋىنىڭ ارقاسىندا تىزە قوسا وتىرىپ، بەينەت پەن زەينەتتى بىرگە وتكەرگەن جۇڭگو مەن ورتا ازياداعى 5 ەل، ءسوز جوق، دۇنيە ءجۇزىنىڭ جانە ءوڭىردىڭ بەيبىتشىلىگى مەن ورنىقتىلىعىن قورعاۋعا، ءار ەلدىڭ بىرگە دامۋىن جەبەۋگە، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋگە تىڭ، ءتىپتى دە زور ۇلەستەر قوساتىن بولادى.
(تىلشىلەر ليۋ حۋا، شۇي كى، جاۋ يان، ما جويان، يۋان شۋاي، ياڭ يمياۋ)
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 16 - كۇنى شي - اننان بەرگەن حابارى)
