□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى لياڭ ليحۋا
باحى وزەنىنىڭ جاعاسى، چاڭ - ان مۇناراسىنىڭ ءتۇبى. 5 - ايداعى شي - اندا اعاش - شوپتەر جايقالىپ، تىرشىلىك تىنىسى قاۋلاپ تۇر.
5 - ايدىڭ 18 - كۇنىنەن 19 - كۇنىنە دەيىن تۇڭعىش كەزەكتى جۇڭگو − ورتا ازيا باسشىلار ءماجىلىسى شي - اندا وتكىزىلدى. وسى رەتكى باسشىلار ءماجىلىسىنىڭ ءساتتى وتكىزىلۋى جۇڭگونىڭ ورتا ازيا ەلدەرىمەن سەلبەستىگىنە جاڭا تۇعىر ورناتىپ، جاڭا بولاشاق اشتى، جۇڭگونىڭ ورتا ازياداعى ەلدەرمەن قارىم - قاتىناسىنىڭ دامۋ تاريحىندا بەلەستىك مانگە يە.
باسشىلار ءماجىلىسىنىڭ اشىلۋى جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ وزەكتى رايونى بولعان جۇڭگونىڭ شينجياڭىنا قانداي دامۋ ورايىن الا كەلەدى؟ شينجياڭ كاسىپورىندارىنا قانداي تيىمدىلىكتەر جاسايدى؟ كەلەسى قادامدا باسشىلار ءماجىلىسىنىڭ جەتىستىكتەرىن شينجياڭ قالاي تياناقتاندىرادى؟ ءتىلشى وسى جونىندە تىلشىلىك جاسادى.
سەلبەستىك بايلانىسى بارعان سايىن جيىلەي ءتۇستى
”ءوزارا قارايلاسۋعا تاباندى بولۋ“، ”بىرگە دامۋعا تاباندى بولۋ“، ”جالپى بەتتىك حاۋىپسىزدىككە تاباندى بولۋ“، ”ۇرپاقتار بويى دوس بولۋعا تاباندى بولۋ“ − ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ ارقاۋ سوزىندە العا قويىلعان ”تورتكە تاباندى بولۋ“ جۇڭگو − ورتا ازيا تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋعا ايقىن بەتالىس كورسەتتى.
”وسى رەتكى باسشىلار ءماجىلىسى جۇڭگو مەن ورتا ازيانىڭ دوستىعى مەن سەلبەستىگىنە شىت جاڭا بولاشاق اشتى“. شينجياڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى ورتا ازيا زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى شى لان بىلاي دەدى: باسشىلار ءماجىلىسى شينجياڭنىڭ دامۋىنا جاڭا وراي الا كەلدى، جۇڭگونىڭ شينجياڭى مەن ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ نەگىزدىك قۇرىلعىلار، اۋىل شارۋاشىلىعى، ەنەرگيا، ساۋدا سياقتى سالالارداعى سەلبەستىك ءورىسى بارعان سايىن كەڭەيە تۇسەدى.
جۇڭگونىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى سىرتقا ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋ، باتىس بولىكتى قاۋىرت اشۋ، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ سياقتى جاقتارداعى قۇرىلىستارىنىڭ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلۋىنە ىلەسە، شينجياڭ سالىستىرمالى تۇردە تۇيىق ىشكى قۇرلىقتان سىرتقا ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى شەبىنە اينالىپ، ورتا ازيا ەلدەرىمەن سەلبەستىگى بارعان سايىن جيىلەي ءتۇستى.
بيىل 3 - ايدا جۇڭگو شينجياڭ دوستىق اۋىس - كۇيىس ساپارلاۋ ۇيىرمەسى ورتا ازياداعى 3 ەلدە ساپاردا بولىپ، ورتا ازيا ەلدەرىمەن ەكونوميكا - ساۋدا سەلبەستىگىن جوعارى دەڭگەيدە ىلگەرىلەتىپ، سۇبەلى جەتىستىككە قول جەتكىزدى. 2022 - جىلى 12 - ايدا اۆتونوميالى رايوندىق ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكا - ساۋدا ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى ورتا ازياداعى 3 ەلگە بارىپ ەكونوميكا - ساۋدا سەلبەستىگىن ورىستەتتى.
ورتا ازيا ەلدەرى ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى دە ءجيى - ءجيى جۇڭگونىڭ شينجياڭىنا ساپارلاي كەلدى: بيىل 4 - ايدا وزبەكستان ۇكىمەتى مەن كاسىپورىندارى ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى ساپارلاي كەلىپ، جۇڭگونىڭ شينجياڭىمەن وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعى، كەن بايلىعىن اشۋ، پايدالانۋ، مادەنيەت - ساياحات، دارىندىلاردى باۋلۋ سياقتى سالالاردا سەلبەسىپ دامۋدى ءۇرتىس ىلگەرىلەتەتىندىكتەرىن ءبىلدىردى؛ بيىل 5 - ايدا قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعى مينيستىرلىگىنىڭ مينيسترى قاراشوكەيەۆ جانە ونىڭ ساپارلاستارى ساپاردا بولىپ، ەكى جاقتىڭ ەكونوميكا - ساۋدا اۋىس - كۇيىسىن، سەلبەستىگىن، اسىرەسە، ەگىن، مال شارۋاشىلىق سالاسىنداعى سەلبەستىگىن ونان ارى تەرەڭدەتتى.
5 - ايدىڭ 19 - كۇنى جۇڭگو − ورتا ازيا كاسىپكەرلەر كوميتەتى شي - اندا قۇرىلدى، كوميتەتتىڭ قۇرىلۋى جۇڭگو مەن ورتا ازياداعى 5 ەلدىڭ ونەركاسىپ - ساۋدا سالاسىنداعى كوپ جاقتى، ەكى جاقتى سەلبەستىگىنىڭ، اۋىس - كۇيىسىنىڭ جوعارى ساپالى تۇعىرىن قۇرىپ، ءار جاقتىڭ جان - جاقتى، ءوزارا تيىمدىلىك جەتكىزىپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلەتىن سەلبەستىك ورىستەتۋىن جەبەۋگە مەحانيزمدىك قامتاماسىزدىق ازىرلەيدى.
كاسىپكەرلەر كوميتەتىنىڭ قۇرىلۋ جينالىسىنا قاتىناسۋعا كەلگەن شينجياڭ بوليان رەڭدى باسپا قوراپتاۋ شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ورتا ازياداعى 5 ەلمەن ساۋدا جاساسقانىنا 20 جىلعا تايادى. ”ەرەكشە تەبىرەندىم، سەنىمىم كامىل“! بوليان رەڭدى باسپاسى سىرتقى ساۋدا ءبولىمىنىڭ ديرەكتورى ديڭ فىن مىنانى ءبىلدىردى: باسشىلار ءماجىلىسىنىڭ اشىلۋى كاسىپورىنداردىڭ سىرتقى ساۋدانى تەرەڭدەتۋ سەنىمىن كۇشەيتتى، ورتا ازياداعى ەلدەرمەن ساۋداسىنىڭ بارعان سايىن زوراياتىندىعىنا سەنەمىن.
ساۋدا بارىس - كەلىسىنىڭ ومىرشەڭدىك كۇشى قاۋلادى
”ءساتى ءتۇسىپ شي - اندا كەزدەستىك“. 5 - ايدىڭ 18 - كۇنى شينجياڭ قورعاس جين - ي حالىقارالىق ساۋدا (توبى) شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ القا باستىعى يۇي چىڭجۇڭ ۇزاق ۋاقىتتان بەرگى سەلبەستىك سەرىگى، وزبەكستاننان كەلگەن شينجياڭ لىتىلا حالىقارالىق زات تاسىمالى وكىلەتتىگى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ القا باستىعى بەكزوت يسماتۋللايەۆكە كەزىكتى.
20 - عاسىردىڭ 90 - جىلدارىندا يۇي چىڭجۇڭ قورعاس شەكارا وتكەلىندە جەمىس - جيدەك، كوكونىس يمپورت - ەكسپورت ساۋداسىن ىستەگەن بولاتىن. 2010 - جىلى ورتالىق ۇكىمەت قورعاستا ەكونوميكالىق اشۋ رايونىن قۇرۋدى ۇيعاردى، 2014 - جىلى قورعاس قالا بولىپ قۇرىلدى. 2018 - جىلى قورعاستىڭ 6 - ۇرپاق مەملەكەت قاقپاسى ىسكە قوسىلدى... مەملەكەتتىڭ سىرتقا ەسىك اشۋ ساياساتىنىڭ بارعان سايىن جاقسى بولۋىنا بايلانىستى يۇي چىڭجۇڭ مەملەكەت ساياساتىنىڭ شىعىس جەلىمەن ساۋداسىن بارعان سايىن زورايتا ءتۇستى. ”اسىرەسە، 2013 - جىلدان بەرى ساۋدا سومامىز جىلىنا دەرلىك ％30 ارتتى“، - دەدى يۇي چىڭجۇڭ.
”شينجياڭنىڭ جەمىس - جيدەكتەرى، كوكونىستەرى ەلىمىزدە توتەنشە قارسى الىنىپ وتىر“. 2016 - جىلى بەكزوت يسماتۋللايەۆ قورعاسقا كەلىپ، بۇل ارادا ەكسپورت زات مولشەرى توتەنشە زور بولۋمەن بىرگە، كەدەننەن ءوتۋ جىلدامدىعىنىڭ تەز ەكەندىگىن بايقايدى، جۇڭگونىڭ ساياساتىنىڭ بارعان سايىن جاقسى بولۋىنا بايلانىستى ونىمەن سەلبەستىك جاساساتىن سەرىكتەستەرى دە بارعان سايىن كوبەيىپ، ساۋداسى كۇسەت بولا ءتۇستى.
قارسى الىنعانى تەك جەمىس - جيدەك، كوكونىس عانا ەمەس، وسىناۋ جىلدارى تۇرلىشە سالاداعى شينجياڭ كاسىپورىندارى ورتا ازيا بازارىنا تەرەڭدەي ەندى، ونىمدەرىن جەرگىلىكتى ورىن توتەنشە ۇناتتى.
شينجياڭ تيانشان ليفت جاساۋ شەكتى سەرىكتەستىگى 1997 - جىلى قۇرىلعان، 2003 - جىلى مەملەكەت قاقپاسىنان شىعىپ، وندىرگەن ”تيانشان سىنايتى“ ماركالى ليفت ونىمدەرى 5 قۇرلىققا ساتىلدى.
”كوپ جىلدىق دامۋ ارقىلى ونىمدەرىمىز جەرگىلىكتى ورىن جاعىنان قارسى الۋعا بولەندى“. شينجياڭ تيانشان ليفت جاساۋ شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ القا باستىعى جۇڭ جيانگو بىلاي دەدى: بۇگىنگى تاڭدا سەرىكتەستىگىمىز قىرعىزستاندا، تاجىكستاندا، قازاقستاندا بازا قۇردى، ”باسشىلار ءماجىلىسىنىڭ ءساتتى اشىلۋى ورتا ازيامەن ەكونوميكا - ساۋدا سەلبەستىگىمىزگە اناعۇرلىم كەڭ كەڭىستىك ازىرلەيتىندىگىنە سەنىمىمىز كامىل“.
باسشىلار ءماجىلىسى جەتىستىگىنەن شىنايى، ويداعىداي پايدالاندى
جۇڭگو − ورتا ازيا ەلەكتروندى ساۋدا سەلبەستىگى كەڭەس مەحانيزمىنىڭ كومەسكى كۇشىن اشتى؛ ساۋدانىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، ساۋدا قۇرىلىمىنىڭ كوپ نەگىزدەنۋىن جەبەپ، ساۋدا ءتارتىبىن ىقشامدادى؛ جۇڭگو − ورتا ازيا جاڭا ەكونوميكالىق كەڭەس ستراتەگياسىن جاسادى؛ سيفرلى جانە جاسىل نەگىزدىك قۇرىلعىلاردىڭ تۇتاسۋىن جەدەلدەتتى... باسشىلار ءماجىلىسى كەزىندە جۇڭگو مەن ورتا ازياداعى 5 ەل ماڭىزدى سەلبەستىك جەتىستىكتەرىنە قول جەتكىزدى.
وسى جولعى باسشىلار ءماجىلىسى كەزىندە جۇڭگو شينجياڭىنىڭ كاسىپورنى ەرەكشە ترانسفورماتور جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى قىرعىزستاننىڭ ەنەرگيا مينيسترلىگىمەن جاڭا ەنەرگيا، ەلەكتر تورى، ەلەكتر كوزى قۇرىلىسى سياقتىلار جونىندە ءبىر قىدىرۋ سەلبەستىك نيەتناماسىن جاساستى ءارى قىرعىزستاننىڭ ەنەرگيا مينيسترىن باسشىلار ءماجىلىسى اياقتاعاننان كەيىن ەرەكشە ترانسفورماتوردىڭ باس شتابىنا بارىپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، سەلبەستىكتى جەدەل ىلگەرىلەتۋگە ۇسىنىس ەتتى.
ەكى جاق جۇرگىزگەن ”داتقا - كەمين“ 500 كيلوۆولتتىق ەلەكتر جەتكىزۋ، كەرنەۋ وزگەرتۋ قۇرىلىس نىسانى قىرعىزستاننىڭ ەلەكتر جەتكىزۋىنىڭ وڭتۇستىك، سولتۇستىك كۇرە تامىرىن اشىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق دامۋىنا پارمەندى تىرەك ازىرلەدى.
ەرەكشە ترانسفورماتور جارنا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ورىنباسار باس جوراسى، حالىقارالىق بازار باس ديرەكتورى حۋ نان مىنالاردى ءبىلدىردى: باسشىلار ماجىلىسىندە قول جەتكەن ءبىر قىدىرۋ سەلبەستىك جەتىستىكتەرىنەن ويداعىداي پايدالانىپ، ورتا ازيا ەلدەرىمەن سەلبەستىكتى كۇشەيتىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ حالىق تۇرمىسىنا اناعۇرلىم ويداعىداي قىزمەت وتەپ، حالىقتى باقىتقا كەنەلتەمىز. باسشىلار ماجىلىسىندە ”بەدەل شەكارا وتكەلىن كوبەيتىپ اشۋ“ ارناۋلى العا قويىلدى، اقسۋ ايماعىنىڭ ءۇشتۇرپان اۋدانىنداعى وسى شەكارا وتكەلى ەجەلدەن شينجياڭداعى ”وڭتۇستىك 8 قالادان“ ورتا ازياعا باراتىن توتە جول جانە وتكەل. قازىر جۇڭگونىڭ شينجياڭى قىرعىزستان جاقپەن بەلسەنە ءتۇيىلىسىپ، بەدەل شەكارا وتكەلىن كوبەيتىپ اشۋ الدىنداعى ءتۇرلى دايىندىق قىزمەتتەرىن ويداعىداي ىستەۋدە. شەكارا وتكەلىنىڭ اشىلۋى سىرتقى ساۋدا كاسىپورىندارىنىڭ تاسىمال ۋاقىتى مەن زات اينالىم وزىندىك قۇنىن ءونىمدى ازايتادى، اقسۋ ايماعىنىڭ باتىسقا ەسىك اشۋ قادامىن جەدەلدەتۋگە، وڭتۇستىك شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ جاڭا ارتۋ ءتۇيىنىن جەتىلدىرۋگە پايدالى.
تانىستىعىمىزدىڭ تامىرى تەرەڭ، قول ۇستاسا جاڭا تاراۋ جازايىق. ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسىنىڭ العا قويىلعاندىعىنىڭ 10 جىلدىعى قارساڭىندا جۇڭگونىڭ شينجياڭى وسى رەتكى باسشىلار ماجىلىسىندە كەلىسكەن ماڭىزدى ورتاق تانىم مەن جەتىستىكتەردى مۇقيات تياناقتاندىرىپ، ورتا ازيا ەلدەرىمەن ساۋدا، قارجى قوسۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى، ەنەرگيا، عىلىم - تەحنيكا، حاۋىپسىزدىك سياقتى سالالارداعى ناقتى ىستەر سەلبەستىگىن تەرەڭدەتىپ، دامۋدان بىرگە يگىلىكتەنىپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدى جۇزەگە اسىرادى.
