− ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ 20 جىلدىعىنا وراي
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى
2003 − 2023.
20 جىل زىمىراپ وتە شىقتى. قانداي كۇش سان مىڭداعان تاۋلى اۋىلدى وراسان زور وزگەرىس جاساۋعا باستاپ، سان مىڭداعان شارۋانىڭ تۇرمىسىن كۇننەن - كۇنگە جاقسارتتى؟
بۇل باس شۋجي شي جينپيڭ جىجياڭدا قىزمەت ىستەگەندە ءوزى جوبالاپ، ءوزى ورنالاستىرۋ جاساپ، ءوزى ىلگەرىلەتكەن كەلەلى شەشىم −
2003 - جىلى 6 - ايدا باستالعاننان بەرى ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ“ ينجەنەرياسى 20 جىل بويى تىنباي جالعاسىپ، بۇلجىماي اتقارىلىپ، سان مىڭداعان كورىكتى اۋىل - قىستاق قۇرىلىپ، سان مىڭداعان شارۋا بۇقارا باقىتقا كەنەلدى، ونىمدىلىگى كورنەكتى، ىقپالى تەرەڭ بولدى.
باس شۋجي شي جينپيڭ وسى ينجەنەريا جونىندە كوپ رەت ماڭىزدى نۇسقاۋ بەرىپ، بەكىتۋ جازىپ، مىنانى باسا دارىپتەدى: ىشكەرىلەي قورىتىندىلاپ، سۇرىپتاپ، جاقسى تاجىريبەلەردى، جاقسى ادىستەردى جالپىلاستىرۋ، جەر - جەر، قاتىستى تاراۋلار جاڭا دامۋ ۇستانىمىنا تاباندى بولىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىستەپ، تۇرگە ايىرىپ شارا قولدانىپ، قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسا دامۋ اياق الىسىن جەدەلدەتىپ، كورىكتى جۇڭگو قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز بەلسەنە ىلگەرىلەتىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋعا بەرىك نەگىز قالاۋ كەرەك.
جىجياڭ قايراتقا ءمىنىپ، ەكپىندەي جەلكەن جايدى.
جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋدىڭ جاڭا جورىعىنا قادام تاستاپ، بىرگە بايۋدان ۇلگى كورسەتۋ رايونىن جوعارى ساپامەن دامىتقان، قۇرعان جىجياڭدا، تىرشىلىك تىنىسىنا، ومىرشەڭدىك كۇشكە تولى جۇڭگونىڭ دارقان دالاسىندا ”مىڭ قىستاق بولاشاققا بەت العان، 10 مىڭ قىستاق بىرگە بايۋعا اتتانعان، قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسۋى جەبەلگەن، تۇتاس ءوڭىر جاراسىمدىلىققا، كوركەمدىككە تالپىنعان“ اسەم كارتينا باياۋ جايىلدى.
باقىتقا كەنەلتۋ ينجەنەرياسىندا شىت جاڭا كەلبەت جارىققا شىقتى: كورىكتى اۋىل - قىستاقتان تارتىپ كورىكتى تۇرمىسقا دەيىن، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋدىڭ، كورىكتى جۇڭگو قۇرۋدىڭ دامۋ جولى اشىلدى
كوك كەرپىش، سۇر قىش، جاڭاشا قابىرعا سۋرەت، بۋ پويەز، كوفە كىتاپحاناسى... جوۋشان قالاسى ديڭحاي رايونىنداعى شينجيان قىستاعىنا بارساڭىز ەجەلگى مەن ەندىگىنىڭ ءوزارا توعىسقان بەينەسى مەن مۇندالايدى. بۇل ارادا اۋىل - قىستاق حالىقتىق تۇسەلحاناسى عانا ەمەس، اۋىل - قىستاق اسەمونەر سارايى، اۋىل - قىستاق كىتاپحاناسى دا بار.
”باس شۋجي شي جينپيڭ العا قويعان ’كوركەم ەكونوميكاعا‘ تالپىنعان وسى جىلدارى ءبىزدىڭ جىگەرىمىز تاسقىنداي ءتۇستى! كەلەتىن قوناقتار بارعان سايىن كوبەيدى، حالىقتىق تۇسەلحانىڭ جىلدىق كىرىسى بىرنەشە ەسەلەندى، اۋىل - قىستاقتىڭ دا ادامدار اڭسايتىن جەرگە اينالارىن ويلاماپپىن“. ءتىلشىنى كورگەندە شارۋالار شاتتىعى ساياجايى ”حۋاچۇنيۋاننىڭ“ قوجايىنى يۋان چيجۇڭ ايرىقشا تەبىرەندى.
بىرنەشە جىلدىڭ الدىنداعى سول كورىنىس قاشاندا يۋان چيجۇڭنىڭ ەسىنەن كەتپەيدى −
2015 - جىلى 5 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ جىجياڭعا كەلىپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەندە، يۋان چيجۇڭنىڭ ۇيىنە بارىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ۋاكىلدەرىمەن تىزەلەسە وتىرىپ سىر شەرتتى. كوپشىلىكتىڭ جاعدايدى تانىستىرۋىن تىڭداعاننان كەيىن، باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: بۇل ارا تابيعي وتتەگى قامباسى، ”كوركەم ەكونوميكا“، تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق دەگەن قيسىندى دالەلدەدى.
شەت - شالعاي، مەشەۋ ارال قىستاقتان الىس - جاقىنعا ايگىلى ”ينتەرنەتتە تانىمال قىستاققا“، ”ۇلگى كورسەتۋ قىستاعىنا“ اينالعان شينجيان قىستاعىنىڭ ”كوركەم ەكونوميكا“ ارقىلى توتىداي تۇرلەنگەن اڭگىمەسى ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىن“ ىلگەرىلەتۋ بارىسىنداعى جىجياڭداعى سانسىز اۋىل - قىستاقتىڭ وزگەرىسىنىڭ ىقشام كورىنىسىنە اينالدى.
20 جىلدىڭ الدىندا جىجياڭداعى قالىڭ اۋىل - قىستاقتىڭ كورىنىسى مۇلدە وزگەشە ەدى.
سول جىلداردى اۋىزعا العاندا، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ەسىندە مىنالار تەرەڭ ساقتالعان: قالىڭ اۋىل - قىستاقتار ”دامۋ كۇيزەلىسىنە“ ءدوپ كەلدى، ەكونوميكاسى قارىشتاي دامىعانمەن قىستاقتاردىڭ كەلبەتى كوڭىل كونشىتپەيدى، بىرەۋلەر: ”قىستاقتاردى ارالاساڭىز، قىستاق بىتكەننىڭ ءبارى قوقىر - قوقسىق قىستاق ەكەنىن كورەسىز“، - دەپ بەينەلەسە، ال كەيبىر شارۋالار: ”تاڭ اتقاننان كۇن باتقانعا دەيىن اقشا تاۋىپ، قوقىر - قوقسىق اراسىندا اقشا ساناپ، شيپاحانادا اقشا جۇمساۋ“، - دەپ سۋرەتتەگەن دە ەدى.
ەكونوميكانىڭ دامۋى مەن ورتانى قورعاۋدىڭ قاتىناسىن قالاي ءبىر جايلى ەتۋ كەرەك؟
تەكسەرىپ - زەرتتەمەگەننىڭ سويلەۋ ۇقىعى جوق. قىسقا عانا 118 كۇندە 11 ايماق، قالانى ارالادى، جىجياڭعا قىزمەتكە كەلگەنىنە ۇزاق ۋاقىت بولماعان شي جينپيڭ قىستاقتاردى ءبىر - بىردەن ارالاپ ەگجەي - تەگجەيلى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ماسەلەنى باعدار ەتۋگە تاباندى بولىپ، ىشكەرىلەي تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، جاعدايدى تولىق ۇعىسقاننان كەيىن، اۋىل - قىستاقتىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن جاقسارتۋدى، شارۋالاردىڭ تۇرمىس ساپاسىن جوعارىلاتۋدى وزەك ەتكەن قىستاقتاردى رەتتەۋ - وڭاۋ قۇرىلىسى ۇلكەن ارەكەتى ويى بىرتىندەپ تولىستى.
بۇل كورەگەن، تەرەڭنەن تولعانعان تاريحي سيپاتتى ينجەنەريا −
2003 - جىلى 6 - ايدا سول كەزدە ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى مىندەتىن وتەيتىن شي جينپيڭنىڭ باستاماسى مەن باسقارۋىندا، اۋىل - قىستاق ءوندىرىس، تۇرمىس، ەكولوگيا ورتاسىن جاقسارتۋ سىندى قورشاعان ورتانى جاقسارتۋدى ماڭىزدى ءتۇيىن ەتىپ، جىجياڭ تۇتاس ولكە بويىنشا ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ“ ينجەنەرياسىن باستادى: 5 جىل ۋاقىت جۇمساپ، تۇتاس ولكەدەن 10 مىڭعا جۋىق اكىمشىلىك قىستاقتى تاڭداپ جالپى بەتتىك رەتتەدى، وڭادى، مۇنىڭ اراسىنداعى 1000عا تاياۋ سەنترلى قىستاقتى جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى بولۋدان ۇلگى كورسەتۋ قىستاعى ەتىپ قۇردى.
”’مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ‘ ينجەنەرياسى − جاڭاشا اۋىل - قىستاق قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋدەگى جەتەكشى ينجەنەريا، قالا مەن اۋىلدا اۋىل شارۋاشىلىعىن، اۋىل - قىستاقتى، شارۋالاردى گۇلدەندىرۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋدىڭ ءونىمدى تۇتقاسى، سان مىڭداعان شارۋانى باقىتقا كەنەلتەتىن جۇرت تىلەگى ينجەنەرياسى، اناعۇرلىم كوپ قىستاقتى تىرشىلىك تىنىسىنا، ومىرشەڭدىككە تولى جانە ەرەكشە باۋرامدىلىققا يە كوركەم اۋىل - قىستاققا اينالدىرۋ كەرەك“. شي جينپيڭ دانىشپاندىقپەن بولاشاقتى جوسپارلادى.
2003 - جىلى 7 - ايدا شي جينپيڭ جىجياڭ ولكەسىنىڭ وڭىرلىك وڭاۋىنىڭ جالپى تۇعىرناماسى جانە جالپى جوباسى بولعان ”سەگىز ستراتەگياسىن“ العا قويدى، مۇنىڭ ىشىندە ”ەكولوگيالىق ولكە قۇرىپ، ’جاسىل جىجياڭدى‘ تۇلعالاۋدى“ العا قويدى، ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ مىنە مۇنىڭ ماڭىزدى تۇتقاسى.
ۇلى جوبا كەسكىندەپ، تۇلعاسىن تۇرعىزدى. جىجياڭدا قىزمەت ىستەگەندە شي جينپيڭ 2003 - جىلعى ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىن“ باستاۋ ماجىلىسىنە جانە ءۇرتىس 3 جىلعى ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ جۇمىسى باسى ماجىلىسىنە قاتىناسىپ ءارى ءسوز سويلەپ، ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ اتقارىلۋىنا بەتالىس كورسەتتى. وسىدان كەيىن، ولكەدەگى ”ءبىرىنشى باسشى“ وسى قىزمەتتى تىكەلەي يگەرۋ جىجياڭنىڭ ءار كەزەك ولكەلىك پارتكومىنىڭ جاي تۇسسە دە جىلجىمايتىن داعدىسىنا اينالدى.
ىقىلاس قويا قام جەپ، قۇلشىنا جەتەكشىلىك ەتتى. پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى باس شۋجي شي جينپيڭ ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىن“ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ جونىندە تالاي رەت ماڭىزدى نۇسقاۋ بەرىپ، بەكىتۋ جازىپ، ايقىن تالاپ قويدى:
2013 - جىلى 5 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ ماڭىزدى نۇسقاۋ بەرىپ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: جىجياڭ ولكەسى ورىستەتكەن ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ تاجىريبەلەرىن مۇقيات قورىتىندىلاۋ ءارى جالپىلاستىرۋ كەرەك. جەر - جەر جاڭاشا اۋىل - قىستاق قۇرىلىسىن ورىستەتۋدە جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىستەپ، تۇرگە ايىرىپ جەتەكشىلىك ەتۋگە، جوبانى الدىمەن اتقارىپ، مەحانيزمدى كەمەلدەندىرۋگە، ماڭىزدى ءتۇيىندى كورنەكتىلەندىرىپ، ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ سايكەستىرۋگە تاباندى بولىپ، ۇزاق ۋاقىت قاجىرلىلىقپەن قۇلشىنۋ ارقىلى اۋىل - قىستاقتىڭ ءوندىرىس، تۇرمىس شارت - جاعدايىن جاپپاي جاقسارتۋ كەرەك.
2015 - جىلى 5 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ جىجياڭدا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەندە جوۋشان قالاسى ديڭحاي رايونى شينجيان الەۋمەتتىك اۋماعىنا باردى. باس شۋجي شي جينپيڭ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ بارىسىندا بىلاي دەدى: بۇكىل ەلدەگى كوپتەگەن جەردىڭ ءبارى كورىكتى اۋىل - قىستاق قۇرۋدا، ءبىر ءبولىمى جىجياڭنىڭ تاجىريبەسىن قابىلدادى. جىجياڭنىڭ تاۋى جاسىل، سۋى تۇنىق، سول جىلدارى ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋدى“ ورىستەتۋ، شىنىمەن، ەرتە يگەرىلدى، كورەگەندىك بار. جىجياڭنىڭ تاعى دا قايراتتانا ءتۇسىپ، ۇزدىكسىز الدا ءجۇرۋىن ءۇمىت ەتەمىن.
2018 - جىلى 4 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ ماڭىزدى نۇسقارۋ بەرىپ، جىجياڭنىڭ جاقسى تاجىريبەلەرىن، ادىستەرىن ىشكەرىلەي جالپىلاستىرىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىستەپ، دالمە - ءدال شارا قولدانۋدى، ”ناتيجە ينجەنەرياسىمەن“، ”وبراز ينجەنەرياسىمەن“ شۇعىلدانباۋدى، جۇمىستاردى ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرىن، جىلدان - جىلعا جالعاپ ىستەۋدى، ەكولوگياسى قونىسقا جايلى كورىكتى اۋىل - قىستاقتى ويداعىداي قۇرىپ، قالىڭ شارۋالاردىڭ اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ بارىسىندا اناعۇرلىم كوپ تابىس سەزىمىنە، باقىت سەزىمىنە يە بولۋىنا مۇمكىندىك جاساۋدى تالاپ ەتتى.
2018 - جىلى 10 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ ماڭىزدى بەكىتۋ جازدى: جىجياڭداعى ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ“ ينجەنەرياسى ەرتە باستالدى، بەتالىسى دۇرىس، ونىمدىلىگى جاقسى، بۇكىل ەلدە ونەگەلىك رولعا يە بولىپ قانا قويماي، حالىقارادا دا مويىنداۋعا يە بولدى. تاجىريبەلەردى ىشكەرىلەي قورىتىندىلاپ، جەر - جەردى بەلگىلەنگەن نىساناعا قاراي ۇزدىكسىز كۇش سالۋعا، ۇزاق ۋاقىت ەڭبەكتەنۋگە جەتەكتەپ، قۋزاپ، كورىكتى جۇڭگو قۇرىلىسىنىڭ جاڭا تاراۋىن ۇزدىكسىز جازۋ كەرەك.
ۇستانىم جاعىندا جەتەكشىلىك ەتتى، جوبانى الدىمەن اتقاردى، ۇلى جوبا ازىرلەدى. قورشاعان ورتادان تارتىپ وندىرىسكە، ودان تۇرمىسقا، ەكولوگياعا دەيىنگى تەرەڭ قاتپارلى وزگەرىس كەڭ - بايتاق اۋىل - قىستاقتا ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلۋدە.
بۇل تىنباي ۇزدىكسىز كۇش سالىپ، تاباندىلىقپەن ەڭبەك ەتكەن ۇزدىكسىز كۇرەس جۇرگىزۋ −
يۇيسۇن قىستاعىنا كىرسەڭىز، وركەش - وركەش تاۋلار، سىلدىراي اققان سۋلار، ىرعالىپ تۇرعان بامبۋكتەر، تۇرلىشە جاسىل تۇستەر كوز الدىڭىزدا كوسىلەدى.
”بيىل دۋان - ۋ مەرەكەسىندەگى ساۋدا بۇرىنعى جىلدارداعىدان دا جاقسى بولدى“. چۇنلين ساياجايىنىڭ قوجايىنى پان چۇنلين قوناقتاردى كۇتە ءجۇرىپ شاتتانا بىلاي دەدى: ”بۇرىن يۇيسۇن قىستاعىنىڭ بۇگىنگىدەي بولارىن ويلاپ كورمەگەن ەدىم، ءوز جولىمدى دۇرىس تاڭدادىم دەپ ويلايمىن“.
20 نەشە جىلدىڭ الدىندا ”تاس شارۋاشىلىعىن“ دامىتقاندىقتان، يۇيسۇن قىستاعىنىڭ تاۋى ”تاقىر تاۋعا“ اينالىپ، سۋى ”جياڭيوۋ سورپاسى“ بولعان. كەشەگى قينالىسىن ۇمىتپاعان يۇيسۇن قىستاعىنداعىلار ءومىر ءسۇرۋ ءادىسىن وزگەرتۋدى، ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ شىعىس جەلىمەن كەندەردى جانە سەمەنت زاۆودتارىن ىركەس - تىركەس جابۋدى، توقتاتۋدى ۇيعاردى. چۇنلين ساياجايى − يۇيسۇن قىستاعىندا كەندەر جابىلعاننان كەيىن اشىلعان تۇڭعىش حالىقتىق تۇسەلحانا.
2005 - جىلى 8 - ايدا سول كەزدە جىجياڭ ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭ يۇيسۇن قىستاعىنا قىزمەت تەكسەرۋگە بارعاندا يۇيسۇن قىستاعىنىڭ ءادىسىن بىلگەننەن كەيىن ”كورەگەن شارا“ دەپ باعا بەردى ءارى تۇڭعىش رەت ”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق“ دەگەندى ايقىن العا قويدى.
2020 - جىلى 3 - ايدا يۇيسۇن قىستاعىنا 15 جىلدان كەيىن قايتا ساپارلاي بارعاندا جول بويى وزگەرىستەردى ءوز كوزىمەن كورگەن باس شۋجي شي جينپيڭ سۇيىنە بىلاي دەدى: ”يۇيسۇن قىستاعىنىڭ قازىرگى قول جەتكىزگەن ناتيجەلەرى جاسىل دامۋ جولىنىڭ دۇرىس ەكەندىگىن، جولدى دۇرىس تاڭداعاننان كەيىن تاباندىلىقپەن جۇرە بەرۋ كەرەكتىگىن دالەلدەدى“.
جاسىل جولعا بەت العان يۇيسۇن قىستاعى ەشقاشان توقتاپ كورگەن ەمەس. كورىكتى ورتاعا سۇيەنىپ، شارۋالار شاتتىعى ساياجايىنىڭ ساۋداسى كۇسەت بولدى، اۋىل - قىستاق ساياحاتى جانداندى، بامبۋك ورمانى ارقىلى كومىر قىشقىل گازىن ءسىمىرىپ ساقتاۋدا قىستاقتىڭ ”اۋاعا سۇيەنىپ اقشا تابۋىن“ جۇزەگە اسىردى. ”تاۋعا سۇيەنىپ، تاپاۋاتىن تاۋدان تابۋدان تاۋدى بايىتىپ، تاۋدى اسىراۋعا دەيىن، ءبىز تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدىڭ ءبىزدىڭ باقىت ارقاۋىمىز ەكەندىگىن شىنايى سەزىندىك“، - دەدى يۇيسۇن قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ۋاڭ يۇيچىڭ.
يۇيسۇن قىستاعىنىڭ جاسىل ءتۇستى كۇش جالعاۋى − ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ ۇزدىكسىز كۇرەس جۇرگىزۋىنىڭ كارتيناسى بولدى.
2003 - جىلدان 2010 - جىلعا دەيىن ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋدان“ ۇلگى كورسەتۋ ارقىلى جەتەكشىلىك ەتىپ، قىستاق ورتاسىن جان - جاقتى رەتتەپ - وڭاپ، اۋىل - قىستاقتىڭ اناعۇرلىم رەتتى تازا بولۋىن تارتىپپەن ىلگەرىلەتتى؛
2011 - جىلدان 2020 - جىلعا دەيىن ”مىڭ قىستاقتى سارالاندىرۋ، 10 مىڭ قىستاقتى كورىكتەندىرۋ“ دەڭگەيىن ىشكەرىلەي جوعارىلاتىپ، اۋىل - قىستاقتىڭ اناعۇرلىم كورىكتى، قونىسقا جايلى بولۋىن ىلگەرىلەتتى؛
2021 - جىلدان قازىرگە دەيىن ”مىڭ قىستاقتى بولاشاققا بەت الدىرۋ، 10 مىڭ قىستاقتى بىرگە بايىتۋ“ شاراسىن جاڭالاپ، دەڭگەيىن كوتەرىپ ”مىڭ قىستاق بولاشاققا بەت العان، 10 مىڭ قىستاق بىرگە بايۋعا اتتانعان، قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسۋى جەبەلگەن، تۇتاس ءوڭىر جاراسىمدىلىققا، كوركەمدىككە تالپىنعان“ جاندى جاعدايدى قالىپتاستىردى.
جوبا سوڭىنا دەيىن كەسكىندەلىپ، جىلدان - جىلعا جالعاستىرا ىستەلدى.
بۇل تۇيىننەن كولەمگە دەيىنگى جاڭالانىپ، دەڭگەيى جوعارىلاعان تەرەڭ وزگەرىس −
جول بويى ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ اۋىل - قىستاقتىڭ قونىس ورتاسىن رەتتەۋ - وڭاۋدان باستاپ كىرىستى، مۇنداعى وزگەرىس وسىمەن عانا شەكتەلىپ قالمادى:
كريستال كاسىپ سالاسىنىڭ لاستاۋىنان باستاپ ”شارا قولدانىلدى“، جينحۋا قالاسى پۋجياڭ اۋدانىنداعى ”قارا قويىرتپاق، ساسىق وزەن“، ”اعارىپ لاستانعان وزەن“ كوزدەن عايىپ بولىپ، وزەن سۋى تۇپ - تۇنىق بولا ءتۇستى؛
وي جەلىسىندە بۇرىلىس جاساۋ ارقىلى شاۋشيڭ قالاسى يۋەچىڭ رايونى جيانحۋ ءمالىسى پوتاڭ قىستاعى ”ءىشىنارا وزگەرىس ەنگىزۋ“ ارقىلى قىستاقتىڭ ”جاڭا بەينەسىن“ بايقاتتى: تاستان زاماناۋي اسپا سومكە ۇلگىسىن جاساپ، تام قابىرعاسىن جاسىل پويەزگە ۇقساتىپ سىزىپ، قاتەرلى، كونە شاي زاۆودىن اۋىل - قىستاق كوركەمونەر سارايىنا اينالدىردى...
جىجياڭ ولكەسى 20 مىڭعا جۋىق اۋىل - قىستاق مادەنيەت زالىن سالىپ، ”قىستاعىمىزدىڭ كەشى“، ”قىستاعىمىزدىڭ سپورت جارىسى“ سياقتى ايگىلى ماركا نىساندارىنا دەمەۋ بولىپ، قالىڭ شارۋا بۇقاراسىنىڭ رۋحاني مەكەنىنە اينالدى...
كوركەم ەكولوگيا قۇرىپ، كوركەم ەكونوميكانى كۇشەيتىپ، كوركەم تۇرمىس جاراتقان جىجياڭنىڭ ”ءۇش كوركەم توعىسقان“ اۋىل - قىستاقتارىندا ومىرشەڭدىك كۇش قاۋلادى.
اۋىل - قىستاقتاعى 20 جىلدىق وزگەرىستە ساندى مالىمەت ەڭ يلاندىرۋ قۋاتىنا يە: ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ رەتتەۋ - وڭاۋ كولەمى ەڭ العاشقى 10 مىڭ اينالاسىنداعى اكىمشىلىك قىستاقتاردان بۇكىل ولكەدەگى بارلىق اكىمشىلىك قىستاقتارعا جالپىلاستىرىلدى؛ جىجياڭ ولكەسى بويىنشا اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسى ءۇرتىس 38 جىل بۇكىل ەلدەگى ولكە، اۆتونوميالى رايونداردا 1 - ورىندا تۇردى؛ قىستاق دارەجەلى كوللەكتيۆ شارۋاشىلىقتىڭ جىلدىق تيجارات كىرىسى 500 مىڭ يۋاننان اسقان اكىمشىلىك قىستاقتاردىڭ سالىستىرماسى جارىمىنان استى؛ قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ كىرىس سالىستىرماسى 2003 - جىلعى 43. 2تەن 2022 - جىلعى 90. 1عا ازايدى...
ولكە وڭىرىنەن بۇكىل ەلگە بەت العان ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ ۇلان - بايتاق جۇڭگو دالاسىندا تياناقتاپ، تامىر تارتىپ، جۇڭگونىڭ اناعۇرلىم كوپ اۋىل - قىستاعىنىڭ كەلبەتىن قايتا سومدادى.
2018 - جىلى 9 - ايدا ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ ەڭ جوعارى قورشاعان ورتا داڭقى − ”جەر شارى قورعاۋشىسى سيلىعىنا“ يە بولدى. سيلىق تاراتۋ سوزىندە بىلاي دەپ باعا بەرىلدى: ”بۇنداي اسا ءساتتى بولعان ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرۋ نىسانى ورتانى قورعاۋ مەن ەكونوميكانى دامىتۋ تەڭ ىلگەرىلەتىلسە توڭكەرىس سيپاتتى كۇش تۋدىراتىنىن ايگىلەدى“.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنىڭ بايانداماسىندا ”كورىكتى جۇڭگو“ ورتاعا قويىلدى، پارتيا 19 - قۇرىلتايىنىڭ بايانداماسىندا ”اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسىن اتقارۋ“ ورتاعا قويىلدى، 2021 - جىلى پارتيا ورتالىق كوميتەتى، مەملەكەتتىك كەڭەس جوعارى ساپالى دامۋ ارقىلى بىرگە بايۋدان ۇلگى كورسەتۋ رايونىن قۇرۋدى العا قويدى، پارتيا 20 - قۇرىلتايىنىڭ بايانداماسىندا: ”اۋىل شارۋاشىلىعىندا قۋاتتى ەل قۇرۋدى جەدەلدەتۋ“ ورتاعا قويىلدى... ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ اسا قۇندى وي سالدى، ۇلگى الۋعا بولاتىن مول تاجىريبەلەرمەن ۇزدىكسىز قامداپ، جاڭا داۋىردەگى ”اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق، شارۋالار“ ىستەرىنىڭ دامۋىنا جانە اۋىل شارۋاشىلىعىن، اۋىل - قىستاقتى وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنا العا باسۋ بەتالىسىن كورسەتتى.
جىجياڭ ولكەلىك اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق مەڭگەرمەسىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى بىلاي دەدى: ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ وزەكتى ءمانى − شي جينپيڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىنىڭ دۇنيەگە كوزقاراسى مەن ءادىسناماسىنىڭ ”اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق، شارۋالار“ سالاسىنداعى جاندى امالياتى، قالا مەن اۋىلدىڭ قاتىناسىنىڭ، ادام مەن تابيعاتتىڭ قاتىناسىنىڭ تەرەڭدەي رەتتەلۋى، اۋىل - قىستاقتىڭ ءوندىرىس تاسىلىندەگى، تۇرمىس تاسىلىندەگى، باسقارۋ تاسىلىندەگى كەلەلى وزگەرىس.
ايبىندى اماليات تەرەڭ وي سالدى: حالىقشىلدىق ىنتا - ىقىلاستان جازباي، رەفورما ۇستانىمىنا تاباندى بولىپ، جۇيەلى جوسپارلاۋدى ويداعىداي ىستەدى
”جىجياڭنان كورگەنىمىز جۇڭگونىڭ بولاشاقتاعى بەينەسى، اۋەلى، بولاشاقتاعى دۇنيە ءجۇزىنىڭ بەينەسى“!
2018 - جىلى جۇڭگو جىجياڭنىڭ قىستاق - قالاشىعىن ەكسكۋرسيالاعاندا، ارالاعاندا سول كەزدەگى بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ ورىنباسار باس حاتشىسى، قوسىمشا قورشاعان ورتانى جوبالاۋ مەكەمەسىنىڭ اتقارۋشى مەڭگەرۋشىسى ەريك سولحەيم وسىلاي دەگەن ەدى.
20 جىل تىنباي قۇلشىنىس جاساپ، ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ دۇنيە ءجۇزىنىڭ بەلسەندى باعاسىنا ۇزدىكسىز يە بولدى. انگليا ەدينبۋرگ داشۋەسىنىڭ پروفەسسورى اليستەر بوسۋيك مىنالاردى ءبىلدىردى: ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ اۋىل - قىستاقتا قورشاعان ورتانى زور مولشەردە جاقسارتۋمەن بىرگە، ەكونوميكانىڭ دامۋىن جۇزەگە اسىرۋعا بولاتىندىعىن دا دالەلدەدى، ونىڭ تاجىريبەسى باسقا ەلدەرگە، مەيلى دامىعان ەلدەر بولسىن، الدە وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەر بولسىن، ۇلگى بولا الادى.
”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىندا“ قامتىلعان تاجىريبەلەر مىنانداي وي سالادى: جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋدى وي جەلىسىمەن قامداپ قانا قويماي، دۇنيە جۇزىندەگى باسقا ەلدەردىڭ قورشاعان ورتانى جاقسارتۋىنا دا ۇلگى - ونەگە بولارلىق ءمان الادى.
− ادامدى نەگىز ەتۋگە تاباندى بولىپ، حالىق تۇرمىسىنىڭ ىرىس - قۇتىن ارتتىرۋدى ءتۇبىرلى شىعار ءتۇيىن ەتىپ، بىرگە قۇرۋ، بىرگە يگىلىكتەنۋ بارىسىندا شارۋالار قاۋىمىنىڭ بەلسەندىلىگى مەن جاسامپازدىعىن جوعارىلاتتى.
حالىق − ەمتيحان تەكسەرۋشى. بۇقارا تۇرعىسىنان جازباي، شارۋالار ەڭ كوڭىل ءبولىپ وتىرعان ىستەردەن باستاپ كىرىسىپ، حالىق تۇرمىسىنداعى ۇساق ىستەردى كۇش سالۋ ءتۇيىنى ەتىپ، قالىڭ شارۋالارعا تابىس سەزىمىن، باقىت سەزىمىن ارناۋ كەرەك.
حاڭجوۋ قالاسى يۇيحاڭ رايونى شياۋگۋچىڭ قىستاعىنا بارساڭىز، اعاشتاردىڭ جاپ - جاسىل بولىپ جايقالىپ، اۋلانىڭ رەتتى دە تاپ - تازا بولىپ تۇرعاندىعىن كورەسىز. الاسا اۋلا داۋالى وسى قىستاقتىڭ ءبىر ۇلكەن ەرەكشەلىگى سانالادى.
”مۇنىڭ ءبارى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ اقىل قوسۋىنىڭ ناتيجەسى“. شياۋگۋچىڭ قىستاعى پارتكومىنىڭ شۋجيى لين گورۇڭ تىلشىلەرگە مىنالاردى ايتتى: قىستاق تۇرعىندارىنىڭ اقشا جۇمساپ سالعان بيىك قورعانىن الاسارتۋ وڭاي شارۋا ەمەس، قىستاق تۇرعىندارىن كەڭەسۋگە ۇسىنىس ەتۋ، قىستاق تۇرعىندارىن ەرتىپ ەكسكۋرسيالاۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى وتباسى سايىن اقىل ايتىپ، ەڭ سوڭىندا كوپشىلىك ءبىر اۋىزدان ماقۇلدادى.
قورعاندى الاسارتىپ، ”جۇرەك قورعانىن“ ايقارا اشتى. بۇگىنگى تاڭدا اشىق ۇلگىدەگى كورشىلەر كەڭىستىگى قىستاقتى اناعۇرلىم كورىكتەندىرىپ قانا قويماي، كورشىلەر اراسىنداعى، قىستاق تۇرعىندارى مەن ساياحاتشىلار اراسىنداعى ارالىقتى جاقىنداتىپ، ”يبالى دا ادەپتى“ اۋىل - قىستاق وركەنيەتىنىڭ ساپاسىن بارىنشا جوعارىلاتتى.
كوپشىلىك قىستاق ىستەرىن اقىلداسىپ شەشتى. جىجياڭنىڭ كوپتەگەن اۋىل - قىستاقتارىنىڭ كەڭەسۋى قىستاق قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋدىڭ ماڭىزدى بۋىنى. مەرەكە - مەيرام، دەمالىس كۇندەرى كولىك تۇراق جەتكىلىكسىز بولۋ ماسەلەسىن قالاي شەشۋ، ءتۇز قونالقى الاڭىن قالاي سالۋ، نەگىزدىك قورشاعان ورتانىڭ جالپى تۇلعالىق بەت - بەينەسىن قالاي جوعارىلاتۋ... مەيلى قىستاققا كىرە بەرىستەگى 100 جىلدىق ۇلكەن كامفورا اعاشىنىڭ استىندا بولسىن، الدە كىشكەنە شامگۇل كولشىگىنىڭ شەتىندە بولسىن نەمەسە ينتەرنەت جەلىسىنىڭ اقىلداسۋ زالىندا بولسىن، قىستاق تۇرعىندارى بەلسەنە لەبىز ءبىلدىرىپ، اتا مەكەن قۇرىلىسى ءۇشىن كۇش ۇستەدى.
نيڭبو قالاسى نيڭحاي اۋدانى يۋەلۇڭ ءمالىسىنىڭ شيافىڭچيان قىستاعىنداعى كوپتەگەن قىستاق تۇرعىنى وزدىكتەرىنەن كونە ءۇي جيھازدارى، ەسكى كيىم - كەشەك، اعاش تومارى، بامبۋك اعاشىنىڭ ۇشى سياقتىلاردى ساندەپ، قىستاقتىڭ قورشاعان ورتاسىن كورىكتەندىردى، بۇل − اۋىل - قىستاق الەۋمەتتىك كوركەمونەر كەڭىستىگىنىڭ ەرەكشە ەلەمەنتىنە اينالدى. نيڭحايدىڭ وزىندە ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ كەيبىر اۋىل - قىستاقتاردى ”تازالاۋدان“، ”كورىكتەندىرۋدەن“ ”كوركەمونەرلەندىرۋگە“ قاراي بۇرىلىس جاساۋعا جەتەكتەدى، وسىلايشا شارۋالاردىڭ بەلسەندىلىگىن قاۋلاتىپ، اۋىل - قىستاق كەلبەتىن اسىرۋعا بەلسەنە ات سالىستى.
”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ باستان - اياق حالىقتى وزەك ەتىپ، حالىقتان اقىل - پاراسات قابىلدادى. ەڭ العاشقى ”مەنەن اۋىل - قىستاقتى كورىكتەندىرۋدى تالاپ ەتۋدەن“ بۇگىنگى تاڭداعى ”مەن كورىكتى اۋىل - قىستاق قۇرامىن“ دەگەنگە دەيىن، بىرگە يگىلىكتەنۋ، بىرگە باسقارۋ ۇستانىمى بارعان سايىن كوپ قىستاقتا تامىر تارتىپ، وركەن جايىپ، قىستاقتى باسقارۋدى جانە دامىتۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ سارقىلماس قوزعاۋشى كۇشىنە اينالدى.
− جاڭا دامۋ ۇستانىمىنا تاباندى بولىپ، جاسىل، جاڭالىق اشا دامۋ جولىمەن ءجۇرىپ، دامۋدىڭ ساپاسى مەن دامۋ قارقىنىنىڭ قوماقتى ەسەبىن ءبىر تۇتاس ويداعىداي ەسەپتەدى.
دامۋ ۇستانىمىنىڭ دۇرىس بولۋ - بولماۋى، تۇپتەپ كەلگەندە، دامۋدىڭ ونىمدىلىگىن، اۋەلى، جەڭىس - جەڭىلىسىن بەلگىلەيدى.
جاز كۇندەرىندەگى انجي اۋدانى ليڭفىڭ ءمالىسى حىڭشان - ۋ قىستاعىندا بامبۋك ورمانى تەڭىزدەي كوسىلىپ، جەلمەن بىرگە تولقىن اتادى. حالىقتىق تۇسەلحانا ”اجۇڭنىڭ ۇيىنە“ كىرسەڭىز، جاسىل جەلەك جامىلعان جاسىل ورتا كوزدىڭ جاۋىن الىپ، مەيىرگە بولەيدى.
”وتباسىمىز بۇرىن قىستاقتاعى ەڭ شەتكەرى وتباسى بولاتىن، قازىر قاراڭىزشى، ەڭ دۋماندى ورتاعا اينالدى“. ”95 - جىلدىڭ تۇلەگى“ بولعان حالىقتىق تۇسەلحانا قوجايىنى لان چيڭشيا ەسكە الىپ بىلاي دەدى: بۇرىن قىستاعىمىزدا جاڭبىرلى كۇنى جول جۇرگەندە اياعىمىز باتپاق بولاتىن، قازىر بامبۋك ورمانىنا، گۇل تەڭىزىنە اينالىپ، ەرەكشە سەيىل - سەرۋەن نىسانىن قوسقاندا ساياحاتشىلاردىڭ بارلىعى قايتقىسى كەلمەيتىن ورتاعا اينالدى.
”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ ىلگەرىلەتىلۋىنە ىلەسە، حىڭشان - ۋ قىستاعى قىستاقتاردى رەتتەۋ - وڭاۋ قۇرىلىسىنىڭ ۇلكەن ارەكەتىن باستاپ، جولداردى قاتتىلاندىرىپ، زاڭعا قايشى سالىنعان قۇرىلىستاردى بۇزىپ، لاس سۋدى تىزگىندەپ، اۋىل - قىستاقتىڭ قورشاعان ورتاسىن ۇزدىكسىز جاقسارتتى. ”وي جەلىسى جاڭارسا، ءورىس كەڭەيەدى، دامۋ ۇستانىمىندا بۇرىلىس جاساۋ ءبىزدىڭ قايتا - قايتا تۇرلەنۋىمىزدى جۇزەگە اسىرىپ، وزىمىزگە ۇيلەسەتىن دامۋ جولىن تاپتىق“، - دەدى حىڭشان - ۋ قىستاعى پارتيا باس ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ساي ميڭفۋ.
جاڭا دامۋ ۇستانىمىنا تاباندى بولىپ، شەشۋشى تالعام ارقىلى ۇزدىكسىز شارىقتادى: ”حالىقارالىق توقىماشىلىق ورتالىعى“ شاۋشيڭنىڭ كىچياۋ رايونى كولەمدەنگەن ءبىر توپ كاسىپورىنداردى باتىلدىقپەن جاپتى، كەزىندە قورشاعان ورتاعا ىقپال جەتكىزگەن ءداستۇرلى كاسىپ سالالارىندا شىت جاڭا بەينە جارىققا شىقتى؛ ”جۇڭگوداعى ءتۇرلى مەتال مەكەنى“ جينحۋانىڭ يۇڭكاڭى تومەن، شاعىن، بىتىراندى بولۋدى جەدەل ىرىكتەپ، ينتەرنەتكە جالعاپ، ”جەر - كوكتى قاپتاعان“ جاعدايدان ەگجەي - تەگجەيلى، قۇنتتاپ ىستەپ، تيبىن جاڭالاپ، دارەجەسىن ءوسىردى؛ ليشۇي جينيۇن ەكولوگيالىق ورتانى جاقسارتۋعا ايرىقشا كۇش سالىپ، قورشاعان ورتاعا جوعارى تالاپ قوياتىن الەمدىك ەرەكشە اينەك جاساۋ زاۆودىن قۇردى...
كورىكتى ورتا دەگەنىمىز وندىرگىش كۇش سانالادى. ەكولوگيالىق ورتانىڭ ۇلكەن ەسەبىن، ۇزاق بولاشاقتىق ەسەبىن، جالپىلىق ەسەبىن ويداعىداي ىستەپ، ەكولوگيانىڭ قاسيەتىن ۇزدىكسىز جارقىراتقاندا عانا تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدى قورعاپ قانا قويماي، بايلىققا قول جەتكىزۋگە دە بولادى. جاڭا دامۋ ۇستانىمىن تولىق، دالمە - ءدال، جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، ساپا مەن جىلدامدىقتىڭ قاتىناسىن دۇرىس ءبىر جاقتى ەتىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى ىلگەرىلەتكەندە عانا باعداردى دۇرىس يگەرىپ، كۇش سالۋ ءتۇيىنىن ءداپ باسىپ تابۋعا بولادى.
− جۇيە كوزقاراسىنا، ءسوز جوق، تاباندى بولىپ، ءوز جاعدايىنا ۇيلەسەتىن جولمەن ءجۇرىپ، جوبانى الدىمەن اتقارۋ، بىرتىندەپ ىلگەرىلەۋ، ۇزدىكسىز قاجىماي كۇش سالۋ كەرەك.
ليۋ - يگۇڭ شاعىن شاراپحاناسى، ”تۇزاق پەن كىشكەنە تورعاي“ بامبۋك تۇزاق الاڭى، اۋىل ويىنى دۋماندى ساحناسى... شاۋشيڭ قالاسى سۇندۋان ءمالىسى انچياۋتوۋ قىستاعىنا بارار بولساڭىز، لۋشۇن اڭگىمەلەرىندە ساياحاتتاپ جۇرگەندەي بولاسىز. چاڭجياڭنىڭ وڭتۇستىگىندەگى وسى قاراپايىم قىستاق ”لۋشۇننىڭ ناعاشى اپاسىنىڭ ءۇيى“ ەرەكشەلىگىنە يە IPدى ارقاۋ ەتىپ، كوپ ءتۇرلى كاسىپ كۇيىن قالىپتاستىرىپ، اناعۇرلىم كوپ ساياحاتشىنى باۋراۋدا.
كوپتەگەن قىستاق تۇرعىنى اۋىل ويىنى ۇلكەن ساحناسىنا ەرتەدەن كەلىپ، وزدەرى ۇناتاتىن ويىنداردىڭ باستالۋىن كۇتەدى. ءار اپتانىڭ سوڭىندا بۇل ارادا جىجياڭ تەاترى، سىمبات گيمناستيكاسى، ءان - ءبي سياقتى الۋان ءتۇرلى ويىندار قويىلادى. بولاشاقتا انچياۋتوۋ قىستاعى لۋشۇن تۋىندىلارىنا قاتىستى ءتىپتى دە كوپ مادەنيەت جاسامپازدىعى ونىمدەرىن ساۋدالايتىن بولادى.
مىڭ قىستاق باي مازمۇندى بەينەگە ەنىپ، ومىرشەڭدىك كۇشى شەكسىز قاۋلادى.
گۇل - اعاش كاسىپ سالاسىن ارقاۋ ەتىپ، ”مىڭ جىلدىق قياقگۇل مەكەنى“ شاۋشيڭ قالاسى كىچياۋ رايونى ليجۋ قالاشىعى تاڭدي قىستاعىندا بايۋدىڭ جاڭا جولى اشىلدى؛ جيڭشان شايىنىڭ ”ءبىر تال جاپىراعىنا“ ارقا سۇيەگەن حاڭجوۋ قالاسى يۇيحاڭ رايونى جيڭشان قالاشىعى جيڭشان قىستاعىندا شاي ىدىس جۋعىش، شاي - تاعام، شاي كيىمى، شاي جابدىقتارى سياقتى قاتىستى كاسىپ كۇيلەرىن ورنالاستىرىپ، شاي مەن ساياحاتتى توعىسا دامۋ جولىنا ءتۇسىردى؛ ”تەڭىزگە سۇيەنىپ، تەڭىز ونىمدەرىن تۇتىنۋ“ سىندى بالىق اۋلاۋدان تەڭىز ارالىنىڭ سالت - ساناسىن سومداپ، قوناقتاردى قارسى الۋعا دەيىن، جوۋشان قالاسى دايشان اۋدانى چۇيشان قالاشىعى لياڭجى قىستاعى جاسىل گۇلدەنۋدىڭ جاڭا جولىنا قادام تاستادى...
اۋىل - قىستاقتا قالاعا ۇقسامايتىن كورىنىس بولعاندا عانا، قالالىقتاردىڭ اڭسارى اۋاتىن جەرگە اينالا الادى. بۇل قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسپالى دامۋىنا كەڭ ءورىس اشادى.
”كورپەڭە قاراي كوسىل“. ەلىمىزدىڭ جەرى كەڭ، جەر - جەردىڭ جاعدايى ءار ءتۇرلى، وڭىرلەردىڭ، قالا، اۋىلدىڭ دامۋىنىڭ بىركەلكى بولماۋىنىڭ سىرىن اشۋدا ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ جوبالاۋدا الدىمەن ءجۇرۋ، شاما - شارقىنا قاراي كۇش سالۋ، بىرتىندەي كەمەلدەنۋ، ءبىرى ارقىلى كوپتى جەتەلەۋ ۇلگىسىن ازىرلەدى.
جوعارى دەڭگەيدە جوبالاۋعا باسا ءمان بەرىپ، قۇرىلىس جوباسىن ستراتەگيالىق تۇرعىدا جاساۋمەن بىرگە، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىستەۋدى باسا دارىپتەپ، سالىستىرمالى باسىمدىقتى ساۋلەلەندىرىپ، ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتتى، ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ جاراسىمدى، قونىسقا جايلى ادامزات مەكەنىن قۇرۋعا اناعۇرلىم مول جۇڭگو اقىل - پاراساتى مەن كۇش - قۋاتىن ۇستەۋدە.
شىت جاڭا باستاما ايبىندى تاراۋدى جازدى: ”مىڭ قىستاق جەتەكشى بولعان، 10 مىڭ قىستاق گۇلدەنگەن، تۇتاس ءوڭىر بىرگە بايىعان، قالا، اۋىل جاراسىمدى دا كورىكتى بولعان“ جاڭا كارتينانى كەستەلەۋ بارىسىندا ارىنداي ءتۇستى
حاڭجوۋ قالاسى شياۋشان رايونى مەيلين قىستاعىنداعى تاماشا تۇرمىس ورتالىعىندا تاۋلىكتىك اۋىل - قىستاق سيفرلى كىتاپ بولمەسى، زەردەلى سالاماتتىق قىزمەت وتەۋ پۋنكتى، ادامسىز شىنىعۋ بولمەسى، ادامسىز ەرەن بازار سياقتى الەۋمەتتىك قۇرىلعىلار بار. بۇل ارادا سيفرلانعان ءتاسىل ارقىلى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ”سالاماتتىق سۋرەتىن“ سالىپ، سوزىلمالى اۋرۋعا شالدىققانداردى قاداعالاپ ساقتاندىرۋ رەالدىققا اينالعان.
”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ باستالعاندا مەيلين قىستاعى سول كەزدەگى ”ۇلگى كورسەتەتىن“ قىستاقتاردىڭ ءبىرى بولاتىن. 20 جىلدان كەيىن جىجياڭ ولكەسىندەگى تۇڭعىش توپتاعى ”بولاشاق اۋىل - قىستاق“ سىناق ءتۇيىنى رەتىندە بۇل قىستاق سيفرلانعان، زەردەلىلەنگەن بەينەمەن بولاشاق تۇرمىستىڭ اناعۇرلىم تاماشا كەسكىنىن بەتكە الىپ تاعى دا اتتاندى.
جۋىقتا ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنا“ تاباندى بولۋ جانە ونى تەرەڭدەتۋ جونىندە جىجياڭ ولكەسى مىناداي ەڭ جاڭا ورنالاستىرۋ جاسادى: بۇكىل ولكە وڭىرىندە قونىسقا جايلى، كاسىپكە ىڭعايلى، جاراسىمدى دا كورىكتى اۋىل - قىستاق قۇرۋ، جوعارى ءونىمدى، ەكولوگيالىق اۋىل شارۋاشىلىعىندا قۋاتتى ولكەنى جان - جاقتى قۇرۋ، اۋدان وڭىرىندە قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسپالى دامۋىن تۇتاس تۇلعا بويىنشا ىلگەرىلەتۋ، شارۋالاردىڭ، اۋىل - قىستاقتىڭ بىرگە بايۋىن تۇتاس تىزبەك بويىنشا جەبەۋ، اۋىل - قىستاقتىڭ قوعامدىق باسقارۋىن تۇتاس بارىس بويىنشا كۇشەيتۋ، ”مىڭ قىستاق جەتەكشى بولعان، 10 مىڭ قىستاق گۇلدەنگەن، تۇتاس ءوڭىر بىرگە بايىعان، قالا، اۋىل جاراسىمدى دا كورىكتى بولعان“ جاڭا كارتينانى جەدەل كەسكىندەۋ...
جاڭا باستامادا جاڭا جوبا جاساپ، جاڭا تاراۋ جازدى.
جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋدىڭ ەڭ جاپالى، ەڭ اۋىر مىندەتى ءالى دە اۋىل - قىستاقتا − پارتيا 20 - قۇرىلتايى بايانداماسى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋدى ارقاۋ ەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىندا قۋاتتى ەلدى جەدەل قۇرۋ، اۋىل - قىستاق كاسىپ سالاسىن، دارىندىلارىن، مادەنيەتىن، ەكولوگياسىن، ۇيىمىن گۇلدەندىرۋدى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتۋ جونىندە ورنالاستىرۋلار جاسادى.
جاڭا جورىققا اتتانعاندا ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ تاماشا تاجىريبەلەرى، تاماشا ادىستەرى بۇكىل ەلدە ۇزدىكسىز جالپىلاسىپ، قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسپالى دامۋىن جەدەلدەتۋگە دەم بەرىپ، كورىكتى جۇڭگو قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋعا مىعىم نەگىز قالايدى.
جىجياڭنىڭ كەڭ - بايتاق جەرىنە كوز جىبەرسەك، 20 جىلدى اتتاپ وتكەن وسى كورىكتى كۇش جالعاۋ قيمىلى تىڭ تىرشىلىك تىنىسىن قاۋلاتۋدا −
جينحۋا قالاسى دۇڭياڭ قالاسىنىڭ سايلۋ قىستاعىنداعى ”تەڭ يگىلىكتەنۋ اتىزىندا“ وسىمدىك قورعاۋ ۇشقىش اپپاراتى كۇرىشكە ەگىس ءدارىسىن شاشۋدا، اتىز باسىنداعى زەردەلى قاشىقتان باقىلاۋ - مەڭگەرۋ ساندىعى توپىراقتىڭ ىلعالدىعى، قىشقىلدىق - سىلتىلىك دارەجەسى سياقتى كورسەتكىشتەردى دەر كەزىندە باقىلاپ - ولشەۋدە.
كەزىندە ”سەۋىپ ەگۋ“ ءتاسىلىن جاسامپازدىقپەن جالپىلاستىرىپ، ەگىستىك جەردى بوس قالدىرۋ ماسەلەسىن ءبىر جولدا شەشكەن وسى قىستاق ”سايلۋ تاجىريبەسىمەن“ اتاعى جەر جارىپ، بۇگىنگى تاڭدا سيفرلانعان تاسىلمەن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا دەم بەرۋدە. سايلۋ قىستاعى پارتكومىنىڭ شۋجيى لۋ ياڭچۇن: ”جاڭا داۋىردەگى ’سايلۋ تاجىريبەسى‘ دەگەنىمىز ەگىندى اناعۇرلىم زەردەلى ەگىپ، جوعارى عىلىم - تەحنيكالى وسىزاماندانعان اۋىل شارۋاشىلىعىنا قادام تاستاپ، جوعارى ءونىمدى وندىرىستە جانە اۋىل شارۋاشىلىعى مەن ساياحاتتى توعىستىرۋدا تەڭ يگىلىككە قول جەتكىزۋ“، - دەدى.
بولاشاق اۋىل - قىستاق − عىلىم - تەحنيكا ونەگەسى جەتكىلىكتى اۋىل - قىستاق ءارى قالامەن توعىسۋدى جەدەلدەتىپ، ءبىر - بىرىنە ساي كەلەتىن اۋىل - قىستاق.
جياشيڭ قالاسى نانحۋ رايونىنىڭ يۇيشين قالاشىعىندا بيىكتىگى شامامەن 35 مەتر كەلەتىن، ۇلكەن ءمولدىر اينەكتەر ورناتىلعان ”ۇشپا تالەڭكە“ ءتارىزدى اق ءتۇستى قۇرىلىس بولاشاق تۇيسىگىنە تولى، جۇرتتى توقتاي قالىپ كوز تاستاۋعا باۋرايدى.
مىنە بۇل، يۇيلي بولاشاق الەۋمەتتىك اۋماعى. كومىر قىشقىل گازى جوق بالاباقشا، سيفرلى وسىمدىك باقشاسى... دەن قويا جوبالانعان كورمە اۋماعىندا قارتتار قيمىل ورتالىعى، بالالار قيمىل ورتالىعى، كىتاپ وقۋ اۋماعى، ەرىكتىلەر وتاۋى سياقتى كوپ تۇردەگى قۇراما يقۋاتتار شەبەرلىكپەن ۇشتاستىرىلىپ، تۇرعىنداردىڭ ”ءبىر پۋنكتتە قىزمەت وتەۋدەن“ شوعىرلى يگىلىكتەنۋىنە مۇمكىندىك جاسايدى.
شارۋالاردىڭ كىرىسى ءۇرتىس 19 جىل بۇكىل ولكە بويىنشا ءبىرىنشى ورىندى يەلەدى، قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ كىرىس پارقى 60. 1تان تومەن دەڭگەيدە ازايدى... قالا، اۋىل پارقى بۇكىل ولكە بويىنشا ەڭ از بولۋدى ۇزدىكسىز ساقتاعان جياشيڭ بولاشاق الەۋمەتتىك اۋماعى بولاشاق اۋىل - قىستاق قۇرىلىسىن جەدەلدەتىپ، قالا مەن اۋىلدى توعىستىرۋدى ونان ارى جەبەۋ جولىندا ۇزدىكسىز جاڭا قادام تاستاۋدا.
اۋىل - قىستاقتىڭ باياندى دامۋىنىڭ تەتىگى ادامدا.
سوڭعى جىلدارى جىجياڭنىڭ كوپتەگەن اۋىل - قىستاقتارىندا جاڭا وزگەرىستەر جارىققا شىقتى − جاستاردىڭ قاتارى بارعان سايىن كوبەيدى. قالادان اۋىلىنا ورالعاندار بار، مۇنىڭ نەداۋىر كوبى ”جاڭا اۋىل ادامدارى“ ەدى.
كەزىندە ەشكىم سۇراستىرمايتىن ”تۇلدىر قىستاق“ شارۋاشىلىق قۇرعان جاستاردىڭ، جاس كوركەمونەرشىلەردىڭ جاڭالاپ جۇمىس جۇرگىزۋىندە كوركەم سالت - سانا قىستاعىنا اينالدى؛ يۇيسۇن قىستاعىنداعى ”سيفرلى كوشپەندىلەر گۇڭشىسىندا“ جاستار توپ - توپ بولىپ الەۋمەتتىك وڭىردە وي تولعامعا شومدى، تابيعي، قاراپايىم تاۋلى قىستاق تۇرمىسىنان ولار اقشا تاۋىپ جان باعۋ مەن ”ارمانداعىداي تۇرمىستىڭ“ كوركەم تەپە - تەڭدىگىن تاپتى...
”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەۋىنە بايلانىستى اناعۇرلىم كوپ جاس شارۋاشىلىق قۇرۋشىلاردى، كوركەمونەرشىلەردى، حالىقاراداعى دارىندىلاردى باۋراۋ قىستاقتاردىڭ دامۋىنداعى جاڭا بەتالىس بولدى. ”اۋىل تۋمالارى“، ”جاڭا اۋىل ادامدارى“، ”اۋىلىنا ورالعاندار“ ءبىر ارادا باس قوسىپ، تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدى باعالى بايلىققا اينالدىرۋ ارناسىن كەڭەيتەدى.
جىجياڭ ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى ي ليانحۇڭ مىنالاردى ءبىلدىردى: كەلەر قادامدا جىجياڭ ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ تەرەڭدەۋىن، ناقتىلانۋىن پارمەندى، ءونىمدى ىلگەرىلەتىپ، قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسپالى دامۋ جولىندا جىلدام جۇگىرىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ جاڭا قوزعاۋشى قۋاتىن قاۋلاتىپ، اۋىل - قىستاق جاڭا بەينەسىن تۇلعالاپ، بىرگە بايۋدىڭ جاڭا جولىن قاراستىرىپ، اۋىل - قىستاق بۇقاراسىن وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ جاڭا جەتىستىكتەرىنەن يگىلىكتەندىرەدى.
قاجىماي - تالماي جالعاستىرساڭ، تاماشا كەلەشەكتەن ءۇمىت زور.
جاسىل اعاشتار بىرىنە - ءبىرى كورىك بەرىپ، ءموپ - ءمولدىر بۇلاق سۋى قىستاقتى اينالىپ اعۋدا. چۇن - ان اۋدانىنىڭ شياجياڭ قىستاعى، قىستاق اۋزىنداعى ارمان باستالعان جەر دەگەن جازۋ جازىلعان ءبىر ماڭدايشالىق كوز تارتادى.
شياجياڭ قىستاعى ءدال باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ جىجياڭدا قىزمەت ىستەگەن كەزىندەگى نەگىزگى ساتى بايلانىس ءتۇيىنى ەدى. وسى شاعىن تاۋلى قىستاق ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ جەتەكشىلىك ەتۋىنىڭ يگىلىگىن كورىپ، ”لاس، بىلىققان، ناشار“ جايتكە تۇبەگەيلى حوش ايتىپ، ”جاسىل، باي، كوركەم“ بولدى ءارى بىرگە بايۋ بىرىككەن تۇلعاسىن قۇرىپ، اناعۇرلىم كوپ قىستاقتى بىرگە بايۋعا جەتەكتەپ، وسى زامان نۇسقاسىنداعى ”فۋچۇنشان تاۋلى قونىسى سۋرەتىن“ كەسكىندەدى.
وزدەرى اشقان ”ۋاڭشي“ اتتى شارۋالار شاتتىعى ساياجايىنىڭ ەسىك الدىندا وتىرعان 70 نەشە جاستاعى قىستاق تۇرعىنى جياڭ زۋحايدىڭ جۇزىنەن باقىت كۇلكىسى ەستى: ”ءبىزدىڭ اناعۇرلىم تاماشا كۇندەرىمىز ءالى الدا...“
(تىلشىلەر يۇي جياشين، فاڭ ۋىنيۇي، حۋاڭ ياۋ، حۋاڭ شياۋ، شۇي شۇندا، لىڭ يانيان)
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 25 - كۇنى حاڭجوۋدان بەرگەن حابارى)
