− جۇڭگو كورمەسىنەن شينجياڭ ورتا، شاعىن كاسىپورىندارىنىڭ تولىسۋ جولىنا نازار
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جىڭ جو
6 - ايدىڭ 26 - كۇنىنەن 30 - كۇنىنە دەيىن، 18 - كەزەكتى جۇڭگو حالىقارالىق ورتا، شاعىن كاسىپورىندار كورمەسى (تومەندە قىسقارتىلىپ ”جۇڭگو كورمەسى“ دەلىنەدى) گۋاڭجوۋدا وتكىزىلدى، كورمەگە قاتىناسقان شينجياڭنىڭ ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان 34 كاسىپورنى شينجياڭ ”زەردەلى جاساۋىنىڭ“ تەحنيكاسى مەن ساپاسىن، سونداي - اق شينجياڭنىڭ ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردى زور كۇشپەن باۋلۋدا قول جەتكىزگەن كورنەكتى تابىستارىن تولىق ايگىلەدى.
ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان كاسىپورىندار، نەگىزىنەن، ”ەلدەن ەرەك ونەردىڭ“ تەتىگىن يگەرگەن، سالا ىشىندە جەكە ءتۇر بويىنشا اعالاپ الدا ءجۇرىپ، ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋى جونىنەن ماڭىزدى ىلگەرىلەتۋ رولىن اتقارادى. ەندەشە، شينجياڭداعى ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان كاسىپورىنداردىڭ دامۋ جاعدايى قالاي؟ كاسىپورىنداردى قالاي باۋلۋ كەرەك؟ ۇكىمەت كاسىپورىنداردىڭ ورنىقتى قاداممەن الىسقا جەتۋىنە قالاي كومەكتەسۋى كەرەك؟ جۇڭگو كورمەسىنەن شينجياڭ كورمە اۋماعىنان مۇنىڭ شەت جاعاسىن بايقاۋعا بولادى.
تىڭ كەلبەتپەن كەڭ ساحناعا بەت الدى
جۇڭگو كورمەسى شينجياڭ كورمە اۋماعىنىڭ ءبىر شەتىنە 10 نەشە كىشكەنە اينەك قۇمىرا قويىلىپ، قۇمىرالارعا قاپ - قارا شيكىزات ماتەريالدارى سالىنعان. كومىر، كومىر كوكىستەندىرۋ ونىمدەرىنىڭ قالدىقتارى تەحنيكالىق مانەرلەۋدەن وتكەننەن كەيىن، جاڭا ماتەريال ەتىپ جاسالىپ، كاۋچۇك ءوندىرىسى تەحنولوگياسىندا كەڭ كولەمدە قولدانىلدى.
ءونىم وندىرەتىن كاسىپورىن − شينجياڭ جۇنشين حيميا ونەركاسىپ جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى باي اۋدانىنا ورنالاسقان، ولار جەرگىلىكتى ورىننىڭ بايلىق ابزالدىلىعىنان پايدالانىپ، كومىر، كومىر ەلەكتر، كومىر حيميا ونەركاسىبى كاسىپ سالاسى شوعىرى قۇرىلىسىنا بەلسەنە ات سالىستى. سەرىكتەستىكتىڭ كورمە جۇمىستارىنا قاتىستى جاۋاپتىسى بىلاي دەدى: كورمە كەزىندە جوعارعى، تومەنگى بۋىنداعى قاتىستى كاسىپورىندار دامىلسىز كەلىپ ءونىمدى سۇراپ ۇعىسقاننان كەيىن، كۇشتى قىزىعۋشىلىق بايقاتتى. اماليات جاسىل دامۋعا، اينالمالى دامۋعا، تومەن كومىر قىشقىل گازدى دامۋعا ۇيلەسەتىن مۇنداي تەحنيكالىق سيپاتتى ونىمدەردى بازاردىڭ كەڭ كولەمدى مويىندايتىندىعىن دالەلدەدى.
مەملەكەت دارەجەلى ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ”شاعىن قۋاتتى“ كاسىپورىن رەتىندە، شينجياڭ حۋياڭ كابەل جاساۋ شەكتى سەرىكتەستىگى ەڭ جاڭا ءوتىمدى ءونىمى − فوتوۆولتتىق كابەلدى كورسەتتى، ساپقىداي جۋاندىقتاعى كابەل نولدەن تومەن 40 سەلتسي گرادۋستىق تومەن تەمپەراتۋراعا جانە 120 سەلتسي گرادۋستىق جوعارى تەمپەراتۋراعا شىدايدى ەكەن.
شينجياڭ حۋياڭ كابەل جاساۋ شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ كاسىپ ديرەكتورى لي رۇيجيە بىلاي دەدى: سەرىكتەستىگىمىز ءار جىلى پايدانىڭ ءبىر ءبولىمىن جاڭا ونىمدەردى زەرتتەپ اشۋعا جۇمسايدى، سونىمەن بىرگە جوعارى مەكتەپ جانە عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىمەن سەلبەستىك جاسايدى، دەربەس زەرتتەپ وندىرگەن كوپتەگەن ءونىمىمىز شينجياڭ بازارىنداعى اق تاڭداقتى تولتىردى. جۇڭگو كورمەسىندە كەڭەسۋ ارقىلى لي رۇيجيە بازاردىڭ عىلىم - تەحنيكالىق ونىمدەردى ۇناتاتىندىعىن بايقادى، ”ءدال وسىلاي بولعاندىقتان، ءبىز جاڭا ماتەريال، جاڭا تەحنولوگيا ارقىلى ونىمدەردىڭ عىلىم - تەحنيكالىق دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، بازارعا قول جەتكىزەمىز“.
”بۇرىن شينجياڭنىڭ كورىنىسى كوركەم، اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى جاقسى دەپ ويلايتىنمىن، جاساۋ كاسىبىنىڭ دە وسىنشاما وزىق ەكەندىگىن ويلاماپپىن“. انحۇي ميڭتيان سۋتەگى ەنەرگياسى عىلىم - تەحنيكا جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى ايگىلى ماركا باس باقىلاۋشىسى جاڭ جيان جاڭا ماتەريالداردى زەرتتەپ اشۋمەن جانە ساتۋمەن شۇعىلدانادى، شينجياڭ كورمە اۋماعىندا ول تابىلماس اسىل تاپقانداي بولدى.
جاڭا ەنەرگيا، جاڭا ماتەريال، وزىق جابدىق جاساۋ سياقتى جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالالارى شينجياڭ كاسىپورىندارىنىڭ سىرتقا شىعۋىنىڭ ”جاڭا بەلگىسىنە“ اينالۋدا. جۇڭگو كورمەسى سياقتى حالىقارالىق سيپاتتى كورمەلەر دە وسى ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان كاسىپورىنداردىڭ ءوز ونەرىن ايگىلەيتىن ساحناسىنا اينالۋدا.
قازىرگە دەيىن شينجياڭ جيىنى اۆتونوميالى رايوننىڭ 566 جاڭاشىل ورتا، شاعىن كاسىپورنىن، 492 ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ورتا، شاعىن كاسىپورنىن، 42 مەملەكەت دارەجەلى ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ”شاعىن قۋاتتى“ كاسىپورنىن باۋلىپ، كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ، قامداۋ تىزبەگىنىڭ ورنىقتىلىعىن جانە باسەكەلىك قۋاتتى جوعارىلاتۋ جاقتارىندا ماڭىزدى رول اتقاردى.
كوزقاراستا بۇرىلىس جاساپ، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدى جوسپارلادى
بۇرىنعىدان وزگەشەلىگى وسى كەزەكتى جۇڭگو كورمەسىندە شينجياڭ حوتان ياڭگۋاڭ ءشول روزاسى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى ليۋ تيانجى 10 نەشە ءتۇرلى ءونىم ۇلگىسىن كورمەگە قاتىناستىردى.
زات ساتپاي، ساۋدا ىستەرى كەڭەسىن نەگىز ەتۋ ليۋ تيانجىنىڭ وزىنە بەلگىلەگەن كورمە نىساناسى. ”كاسىپورىننىڭ كوزقاراسقا بۇرىلىس جاساپ، سىرتقا قاراي دامۋى ءومىر ءسۇرۋ جولى بولىپ تابىلادى، ءونىم ساتۋمەن عانا شەكتەلىپ قالۋعا بولمايدى“.
ليۋ تيانجى ايتقانداي، سەلبەسۋشىلەر ”سىبىستى قۇلاقتارى شالىپ“ كەلدى، حۋانان وڭىرىندەگى ساۋدالاۋشى بولۋدى اقىلداسا كەلگەندەر دە، ءوندىرىس سەلبەستىگىن جاساۋدى كەڭەسۋگە كەلگەندەر دە بولدى... شاعىن كورمە تۇعىرىنا كەلىپ - كەتكەندەردىڭ بويىنان ساۋدا ورايىن بايقاۋعا بولادى.
ليۋ تيانجىنىڭ قاراۋىنشا، عىلىم - تەحنيكالىق دەڭگەيى جوعارى، جىنتىكتەي مانەرلەنگەن روزا گۇلى ونىمدەرى بازار قاجەتىنە باپ كەلەدى ەكەن. ”ءبىز قازىر جوعارى عىلىم - تەحنيكالى پاتەنت تەحنيكاسىنان پايدالانىپ، روزا گۇلى كاسىپ سالاسىن ەفير مايى، ازىق - تۇلىك ونىمدەرىنەن بيولوگيالىق ءدارى - دارمەك كاسىپ سالاسىنا قاراي كەڭەيتۋدەمىز“. ليۋ تيانجى مۇنى كاسىپورىننىڭ بولاشاق 10 جىلداعى بەتالىسى ەتىپ تۇراقتاندىردى.
ءتۇرلى كورمە ارقىلى كاسىپتەستەرمەن تەحنيكالىق اۋىس - كۇيىسىن جاساعان، كوزقاراسقا بۇرىلىس اكەلگەن ليۋ تيانجى سياقتى شينجياڭ كاسىپورىنشىلارىنان ءالى ءبىرتالايى بار.
شينجياڭ شيحۋ قالاسى بەيفاڭ شينكى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ كورمەگە قاتىستى جاۋاپتىسى جاڭ جىمەي بۇكپەسىز بىلاي دەدى: كورمەگە جابدىق ساتۋ ءۇشىن كەلمەدىك، قايتا وزىق تەحنيكاعا يە باسقا ولكەلەردەگى كاسىپورىندارمەن ىشكەرىلەي اۋىس - كۇيىس جاساۋدى ءۇمىت ەتەمىز.
”جياڭسۋ، جىجياڭ ءوڭىرىنىڭ تىنىش كۇيدەگى جىمداستىرعىش تەحنيكاسى ەڭ وزىق، وسىنداي كورمەدە كوپشىلىك ءبىرىنىڭ كەمىن ءبىرى تولىقتاپ، ءوز دەڭگەيلەرىن ءتىپتى دە جوعارىلاتا الادى“. جاڭ جىمەيدىڭ قاراۋىنشا، كوزقاراسقا بۇرىلىس جاساۋ مەن تەحنيكادا بۇرىلىس جاساۋ بىردەي ماڭىزدى، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ دۇرىس جول.
ورتا، شاعىن كاسىپورىندار جالىندى، ومىرشەڭدىك كۇشكە يە، ارنايىلانۋ، كەمەلدەنۋ، ەرەكشەلەنۋ جانە جاڭاشالانۋ بەتالىسى ونىڭ جوعارى ساپالى دامۋدا، ءسوز جوق، باسىپ وتەتىن جولى.
”قازىر كاسىپورىننىڭ دامۋ سەنىمى اناعۇرلىم كۇشەيدى“. ليۋ تيانجى بىلاي دەدى: 6 - ايدىڭ 15 - كۇنى حوتاندا اشىلعان شينجياڭنىڭ حوتان روزا گۇلى كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋ تالقى مىنبەرى، سونداي - اق ءبىر قىدىرۋ سۇيەمەلدەۋ ساياساتتارى مەنى ايرىقشا شابىتتاندىردى، تالقى مىنبەرىندە تانىسقان ساۋداگەرلەر مەنىمەن جۇڭگو كورمەسىندە كەزدەسۋگە ۋادەلەستى. ”كاسىپورىننىڭ وزىندىك دامۋىمەن بىرگە، ۇكىمەتتىڭ دەمەۋى دە ءبىزدى اناعۇرلىم كەڭ ءورىستى ساحناعا كوتەرىپ شىعاردى“، - دەدى ول.
جۇڭگو كورمە سارايىنىڭ ”شاعىن تەرەزەسىنەن“ شينجياڭنىڭ ورتا، شاعىن كاسىپورىندارىنىڭ دامۋ جولى مەن جۇلگەسىن بايقاۋعا بولادى. سوڭعى جىلدارى اۆتونوميالى رايونىمىزداعى ورتا، شاعىن كاسىپورىندار جەدەل دامىپ، جۇمىستاندىرۋدى كەڭەيتۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋدى، جاڭالىق اشۋدى جەبەۋ جاقتارىندا ماڭىزدى رول اتقاردى. 2022 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شينجياڭدا ورتا، شاعىن كاسىپورىندار 480 مىڭ 400گە جەتىپ، بۇكىل رايونداعى كاسىپورىندار جالپى سانىنىڭ ％9. 99ىن ۇستاپ، ％70تەن استام تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ جەتىستىگىن جاراتىپ، ％60تەن استام وڭىرلىك ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنىن جانە ％50تەن استام سالىق كىرىسى ۇلەسىن قوستى.
ورتانى ساپالىلاندىرىپ، دامۋ كەڭىستىگىنە يە بولدى
اماليات ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ ءىرى ىستەردى تىندىرا الاتىندىعىن دالەلدەدى. ەندەشە، قايتكەندە اناعۇرلىم كوپ ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردى ءىرى ىستەردى تىندىرىپ، قارىشتاي كوتەرىلۋىن جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك جاساۋعا بولادى؟ مۇندا شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسى سىندى كاسىپورىننىڭ دامۋىنداعى ىرىستى توپىراقتان ايرىلا المايدى.
ءبىر ايدىڭ الدىندا شينجياڭ فۋكى مۇناي ونىمدەرى جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى اۆتونوميالى رايوننىڭ ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردى دامىتۋ ارناۋلى سيلىق قاراجاتىن تاپسىرىپ الدى. فۋكى مۇناي ونىمدەرىنىڭ باس ينجەنەرى يان شياۋحۋ مۇنى ”قۇت جاڭبىرى“ دەپ اتادى، اتاۋلى قارجى كاسىپورىن باسقارۋدى ينفورماتسيالاندىرۋعا جانە ءوندىرىستى اۆتوماتتاندىرۋ تەحنيكاسىن جاڭالاۋعا جۇمسالادى. سەرىكتەستىكتىڭ باس ديرەكتورى تۋ جيڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: فۋكى مۇناي ونىمدەرى 60 نەشە مەملەكەتتىك پاتەنت الىپ، مەملەكەت دارەجەلى ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ”شاعىن قۋاتتى“ كاسىپورىندار قاتارىنا ەنگىزىلگەننەن كەيىن، ساياسات، قارجى سياقتىلاردىڭ بارلىعى كاسىپورىنعا بەيىمدەلۋدە.
جۋىق جىلداردان بەرى شينجياڭ جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋعا دەم بەرۋ ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي اتقارىپ، كاسىپورىنداردىڭ عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ومىرشەڭدىك كۇشىن ۇزدىكسىز قاۋلاتىپ، شينجياڭداعى ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان كاسىپورىنداردىڭ اناعۇرلىم بيىك بەلەسكە قادام تاستاۋىن ىلگەرىلەتتى.
”ءار جىلعى قارجى ارقىلى سۇيەمەلدەۋدەن سىرت، قارجى قوسۋ، قارجى قۇراۋ، جوعارى مەكتەپتەرمەن ءتۇيىلىسۋ سياقتى جاقتاردىڭ بارلىعىندا ءبىزدىڭ باسىمدىعىمىز بار“. شينجياڭ دى - ان قورشاعان ورتانى قورعاۋ عىلىم - تەحنيكا جارنا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ءبولىم ديرەكتورى ليۋ حاييان بىلاي دەدى: مەملەكەت دارەجەلى ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ”شاعىن قۋاتتى“ كاسىپورىن رەتىندە، ءبىز ءار جاقتىڭ سۇيەمەلدەۋى مەن كوڭىل ءبولۋىن سەزىندىك.
ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ شارۋاشىلىق قۇرۋ، جاڭالىق اشۋ ومىرشەڭدىك كۇشىن قاۋلاتۋ جاعىندا ماڭىزدى رول اتقاراتىندىعى ءشۇباسىز. شينجياڭ باستان - اياق ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردى باۋلۋ قىزمەتىنە وسكەلەڭ ءمان بەرىپ، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ ساپالى ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردى ساتىلى جەتىلدىرۋ، باسقارۋ جونىندەگى اتقارۋدىڭ ەگجەي - تەگجەيلى ەرەجەسىن» جاساپ شىعارىپ، جاڭاشىل ورتا، شاعىن كاسىپورىندارى، ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ورتا، شاعىن كاسىپورىندارى، مەملەكەت دارەجەلى ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ”شاعىن قۋاتتى“ كاسىپورىندارى سىندى 3 ساتىدان قۇرالعان ساپالى ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردى ساتىلى جەتىلدىرۋ جۇيەسىن قۇرىپ، اناعۇرلىم كوپ ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ”جەدەل دامۋ ارناسىنا“ تۇسۋىنە كومەكتەسىپ، جوعارى ساپالى دامۋدىڭ جاڭا كەڭىستىگىنە قول جەتكىزدى.
قارجىمەن قولداۋ كورسەتۋ جاعىندا، اۆتونوميالى رايون 2022 - جىلدان 2023 - جىلعا دەيىن جيىنى 92 ميلليون 720 مىڭ يۋان قارجى ورنالاستىردى، مۇنىڭ ىشىندە 64 ميلليون 500 مىڭ يۋان ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردى، ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ”شاعىن قۋاتتى“ كاسىپورىنداردى قولداۋعا جۇمسالدى؛ 28 ميلليون 220 مىڭ يۋان ءتۇيىندى ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ”شاعىن قۋاتتى“ كاسىپورىندارعا سيلىق، قوسىمشا قاراجات بەرۋگە جۇمسالدى.
كاسىپورىنداردىڭ قارجى قۇراۋى قيىن بولۋ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، اۆتونوميالى رايون بانكە كاسىبى فينانس قۇرىلىمدارىنا ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ تىزىمدىگىن مەرزىم بويىنشا جەتكىزىپ، بانكە كاسىبى فينانس قۇرىلىمدارىن ارناۋلى امانات - قارىز ونىمدەرىن شىعارۋعا جەتەكتەدى. بيىل 4 - ايدىڭ سوڭىنا دەيىن جۇڭگو اۋىل شارۋاشىلىق بانكەسى شينجياڭ بولىمشە بانكەسىنىڭ ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان كاسىپورىنداردىڭ قارىز اقشا قالدىق سوماسى 7 ميلليارد يۋانعا جەتتى، جۇڭگو بانكەسىنىڭ شينجياڭ بولىمشە بانكەسى 272 ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان كاسىپورىندارعا، ”شاعىن قۋاتتى“ كاسىپورىندارعا 4 ميلليارد 483 ميلليون يۋان سەنىمدىلىك قارىزىن بەردى.
”ۇتىمسىز دامۋدان“ ”ارنايىلانۋ، كەمەلدەنۋ، ەرەكشەلەنۋ، جاڭاشالانۋ“ جولىنا دەيىن شينجياڭداعى ورتا، شاعىن كاسىپورىندار تولىسۋ بەتالىسىن كوردى. ”كەلەسى قادامدا ءبىز زەردەلى سيفىرلانعان ءوندىرىستى جۇزەگە اسىرىپ، ’شاعىن قۋاتتى‘ كاسىپورىن قاتارىنا قادام تاستايمىز“، - دەدى ليۋ تيانجى.
