انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ليۋ دۇڭلاي، شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى چىڭ چاڭچۇن
قاس قارايا باستاعان شاق، ۇشاق بۇلتتار اراسىنان باياۋ قۇلديلاعان سايىن تەرەزە سىرتىنداعى كورەر الاپ كەڭەيىپ، ايقىندالا ءتۇستى. كۇن ساۋلەسى كەڭ - بايتاق دالاعا توگىلىپ، التىن ءتۇستى لەنتا الىستان مۇنارتىپ كورىندى، ول حۋاڭحايدىڭ تەڭىز جيەگى سىزىعى ەدى. قۇرلىق پەن تەڭىزدىڭ تۇيىلىسكەن جەرىندەگى ليانيۇنگاڭ قالاسى گۇلدەنىپ - كوركەيىپ كەلەدى. ليانيۇنگاڭ − قورعاس تاس جولى جۇڭگونى ەندەي ءوتىپ، وسى قالا مەن شينجياڭدى تىعىز بايلانىستىردى. ليانيۇنگاڭ شينجياڭدىقتارعا ەڭ تانىس تەڭىز جاعالاۋىنداعى قالالاردىڭ بىرىنە اينالدى، قۇرلىق تەڭىزبەن توعىسقان ساتتە تاعى ءبىر ۇلى ”ءتۇيىلىسۋ“ وسىدان باستاۋ الىپ تۋىندادى. ول ۋاقىتتىڭ تەرەڭ قاتپارىنا تامىر تارتىپ، ليانيۇنگاڭدى ءداۋىردىڭ كۇشتى تولقىنىندا شۇعىلا شاشتىردى.
جالىنتاۋدان حۋاگوشان تاۋىنا دەيىن
«باتىسقا ساپار» تىم زاڭعار بولماعان ەكى شاعىن تاۋدى كۇللى دۇنيەگە ايگى ەتتى. 8 - ايدىڭ 6 - كۇنى، شينجياڭنىڭ تۇرپان قالاسى، مي قايناعان ىستىقتا جالىنتاۋدىڭ ەتەگىندە جۇرگەن ساياحاتشى شۇي چۇنماۋدىڭ التى ايرىعىنان تەر سورعالادى، ودان شىجىعان كۇننىڭ ىستىعىندا كيىمدەرى ءاپ - ساتتە قۇرعادى، بۇل بارىس وسىلايشا قايتالانىپ وتىردى، ال جالىنتاۋ كورىنىس ءوڭىرىنىڭ قىزمەتكەرى چىن شۋەمين دە وسىلاي كۇي كەشتى. ەكەۋىنىڭ بىرەۋى جولاۋشى، ەندى بىرەۋى وسىندا مەكەندەگەن ادام، بەيتانىس وسى ەكى ادامدا بىردەي: جالىنتاۋدىڭ ”اتاعىن اسپانداتقان“ سۇن ۋكۇڭنىڭ مەكەنى، ءسىرا، قايدا؟ - دەگەن ورتاق ءبىر وي تۋدى.
حۋاگوشان تاۋى ليانيۇنگاڭ قالاسىندا. سول كۇنى، ءدال وسى ۋاقىتتا، ”اۋليەنىڭ اۋىلى“ دەپ تانىلعان ليانيۇنگاڭ قالاسىنداعى حۋاگوشان تاۋى كورىنىس وڭىرىندە دە ادامدار قايشالىستى. قۇمىلدىق جىگىت فۋ چىڭجيە سەڭدەي سوعىلىسقان ادامدار اراسىندا كەلە جاتىپ: ”قيال - عاجايىپ ەرتەگىدەن رەال بولمىسقا دەيىن مايمىل پاتشانىڭ اۋىلىنان ادام اياعى ۇزىلگەن ەمەس“! - دەدى قالجىڭداپ.
400 نەشە جىلدىڭ الدىندا شينجياڭعا مۇلدە بارىپ كورمەگەن ۋ چىڭ - ىن كۇشتى قالام قۋاتى ارقىلى شينجياڭ مەن حايجوۋدى (قازىرگى ليانيۇنگاڭ قالاسى) بايلانىستىردى. ول جۇڭگونىڭ ادەبيەت تاريحىندا ماداق ايتىلعان ەكى ايگىلى تاۋدى بارلىققا كەلتىرۋمەن بىرگە، وسى ەكى تاۋ تۇرعان ورىنعا جانە سول ارانىڭ حالقىنا سارقىلماس بايلىق قالدىردى.
بۇگىنگى تاڭدا جالىنتاۋ بولسىن، الدە حۋاگوشان تاۋى بولسىن، اتاق - داڭقىن ەستىپ كەلەتىن ساياحاتشىلاردىڭ اياعى ۇزىلمەدى. «باتىسقا ساپار» بارلىققا كەلگەن 400 نەشە جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى اعىلشىن، فرانسۋز، نەمىس، يتاليان، ورىس، جاپون سياقتى كوپ تىلگە اۋدارىلىپ، جىبەك جولىن بويلاي تۇتاس ازيا − ەۆروپا قۇرلىعىندا تارالدى ءارى دۇنيە جۇزىنە بەت الدى.
«باتىسقا ساپارعا» وراي، مادەنيەت جاعىندا تەرەڭدەي تۇتاسقان شينجياڭ مەن ليانيۇنگاڭ قازىر ۋادەلەسىپ العانداي - اق ساياحات كاسىبىن ءتۇيىندى كاسىپ سالاسى ەتىپ جەتىلدىرۋدە. بيىل الدىڭعى 7 ايدىڭ وزىندە - اق حۋاگوشان تاۋى كورىنىس ءوڭىرى 2 ميلليون 700 مىڭ ساياحاتشى (رەت) قابىلداپ، ەسىك بەلەت كىرىسى 110 ميلليون يۋان بولدى.
الايدا، شۇيلياندۇڭدا قايشالىسىپ جۇرگەن ادامدار ليانيۇنگاڭنىڭ «باتىسقا ساپاردان» تىس، ۇزاق زاماندار بولعان عاجايىپ تۋىندى «جيڭحۋايۋاننىڭ» بارلىققا كەلگەن ورنى ەكەندىگىن بىلە بەرمەيدى. بۇل اڭگىمەدە تاڭ اۋ قاتارلى ادامداردىڭ شەتەلدەگى كەشىرمەلەرى سۋرەتتەلەدى. «باتىسقا ساپار» ازيا قۇرلىعىنىڭ كىندىگىن قالاممەن تۇتاستىرسا، ال «جيڭحۋايۋان» تەڭىز - مۇحيتتاعى ەلدەردىڭ سالت - ساناسىن ەگجەي - تەگجەيلى سۋرەتتەگەن. قوردالى مادەنيەتتىڭ مايەگى بولعان ليانيۇنگاڭ نەشە ءجۇز جىلدىڭ الدىندا - اق ادەبيەت جاعىندا شىعىس - باتىس باعىتقا قاراي قۇلاشىن جايعان.
2009 - جىلى، سول كەزدەگى مەملەكەتتىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى شي جينپيڭ ليانيۇنگاڭدى كوزدەن كەشىرگەن كەزدە: ”سۇن ۋكۇڭنىڭ حيكاياسىندا ەگەر رەالدىقتىڭ ءىزى بار دەسەك، وندا ليانيۇنگاڭىمىزدىڭ جاڭا عاسىردا باسقالاردى باسا وزىپ، جاڭا ازيا − ەۆروپا قۇرلىق كوپىرىن قالىپتاستىرىپ، جاڭا ءداۋىرىمىزدىڭ ’باتىسقا ساپارىن‘ورىندادى دەۋىمىزگە بولادى “، - دەپ اتاپ كورسەتكەن ەدى.
ءداۋىردىڭ قوڭىراۋ ءۇنى تولاستامادى
2013 - جىلى 9 - ايدا ءتوراعا شي جينپيڭ قازاقستاندا جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن بىرگە قۇرۋ باستاماسىن تۇڭعىش رەت العا قويدى، كوپ وتپەي 21 - عاسىرداعى تەڭىزدەگى جىبەك جولىن بىرگە قۇرۋ باستاماسىن ىشكەرىلەي العا قويدى. وسى ءبىر جىلدا ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسىنىڭ العا قويىلۋىنا ساي، ليانيۇنگاڭنىڭ ادەبيەتتە شىعىس - باتىسقا بىردەي قۇلاشىن جايۋى جۇزەگە اسىرىلدى. ازيا − ەۆروپا قۇرلىعى مەن تىنىق مۇحيت اراسىنداعى وسى قالا ”جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى“ مەن ”21 - عاسىر تەڭىزدەگى جىبەك جولىنىڭ“ تۇيىلىسكەن جەرىنە اينالدى.
ليانيۇنگاڭ پورتى رايونىندا ءبىر تارماق رەليس پورت رايونىنىڭ سىرتىنا قاراي سوزىلىپ، سان - ساناقسىز كونتينەرلەر ەكى جاقتا ءيىن تىرەستى. بۇل ارا جاڭا ازيا − ەۆروپا قۇرلىق كوپىرىنىڭ باستالۋ ءتۇيىنى، ۇزىندىعى 10 مىڭ 900 كيلومەتر كەلەتىن تەمىر جول ليانيۇنگاڭ پورتىنان باستالىپ، اسقار تيانشان تاۋىنان باتىسقا قاراي بويلاپ شەكارادان شىعىپ، كەڭ - بايتاق ازيا − ەۆروپا قۇرلىعىن ەندەي ءوتىپ، گوللانديانىڭ روتتەردامىنا توتە بارادى.
وسى بەلگى سيپاتتى باستاماعا تاياۋ جەر − جۇڭگو − قازاقستان ليانيۇنگاڭ زات اينالىمى سەلبەستىك بازاسى، بۇل ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسى العا قويىلعاننان كەيىن تۇڭعىش رەت تياناقتانعان ناقتى نىسان. ”ول كەزدە تەمىر جول جەلىسى جوق بولاتىن، 100 مىڭ شارشى مەترلىك جيناۋ الاڭى عانا بار بولاتىن، ءبىر تۇلعالانعان زات اينالىمى كۇيى ءالى قالىپتاسا قويماعان“. ليانيۇنگاڭ جۇڭگو − قازاقستان حالىقارالىق زات اينالىمى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى زو شۋەمەي 10 جىلدىڭ الدىنداعى كورىنىستى ەسىنە الا وتىرىپ، ”قازىر وزگەرىس وتە زور“، - دەدى.
2017 - جىلى 6 - ايدا ءتوراعا شي جينپيڭ جۇڭگو − قازاقستان ازيا − ەۆروپا شەكارا اتتاعان تاسىمالىنىڭ بەينە ەكران بايلانىسى سالتىنا قاتىناستى ءارى ”ليانيۇنگاڭ − قورعاس تۇتاستىرعان جاڭا ازيا − ەۆروپا قۇرلىق، تەڭىز بىرلەسىپ تاسىمالداۋ ارناسىن ’ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول‘ سەلبەستىگى باستاماسىنىڭ ولشەمى جانە ۇلگى كورسەتۋ نىسانى ەتىپ تۇلعالاۋدى“ العا قويدى. قازىر جۇڭگو − قازاقستان ليانيۇنگاڭ زات اينالىمى سەلبەستىك بازاسىندا 220 مىڭ شارشى مەترلىك كونتينەر قوياتىن الاڭ، 1763 كونتينەر ورنى، 8. 3 كيلومەترلىك تەمىر جول ارناۋلى جەلىسى بار، كۇندىك ورتاشا تيەۋ، ءتۇسىرۋ قۋاتى 2. 10 كەزەك، جىلدىق ەڭ زور تيەۋ، ءتۇسىرۋ قۋاتى 410 مىڭ ولشەمدى كونتينەر، حالىقارالىق كوپ فورمالى ۇلاسپالى تاسىمال، اشۋ، تيەۋ، تاسىمالداۋ، قويمادا ساقتاۋ سياقتى حالىقارالىق زات تاسىمالى سياقتى كاسىپتەرمەن شۇعىلدانادى. تەمىر جول جۇيەسى مەن پورت جۇيەسى ءونىمدى تۇتاستىرىلىپ، تەمىر جول، كەمەجاي، الاڭ - بەكەت اراسىنداعى ساڭلاۋسىز ءتۇيىلىسۋ بىرتىندەپ قالىپتاسىپ، كەدەننەن ءوتۋ ونىمدىلىگى ورنىقتى جوعارىلاعان.
10 جىل ىشىندە ليانيۇنگاڭ جۇڭگو − ەۆروپا كەزەكشى پويەزى ورتا ازيا وڭىرىندەگى نەگىزگى بەكەت تۇيىندەردى تولىق قامتۋدى جۇزەگە اسىردى، تۇركياعا، پولشاعا، گەرمانياعا باراتىن جانە جاپونيا − جۇڭگو − موڭعۇليا سياقتى كەزەكشى پويەزدەردىڭ جەلىسى ورنىقتى اينالىمعا ءتۇسىپ، كەزەكشى پويەزدەردىڭ تولىق تيەلۋ مولشەرى نەگىزىنەن ％100كە جەتتى، كۇندىك ورتاشا تاسىمال قارقىنىن 900 كيلومەتردەن اسىرۋ سياقتى باسىمدىقتاردى شوعىرلاندىردى، سونداي - اق ”تەڭىز - تەمىر جول - اۋە“ بىرلەسىپ تاسىمالداۋ، ”قورعامالى باجى + ەكسپورت“ ارالاس تاسىمالداۋ، ”ىشكى قۇرلىق - ورتا ازيا - شىعىس وڭتۇستىك ازيا − ورتا ازيا“ اينالمالى پايدالانۋ، ”جيناۋدى تاراتۋعا وزگەرتۋ، تاراتۋدى جيناۋعا وزگەرتۋ“ سياقتى جاڭا ۇلگىلەردى كلەنتتەر ەلىمىزدەگى جۇيەسى ەڭ تولىق، ونىمدىلىگى ەڭ تەز، ساپاسى ەڭ جاقسى كەزەكشى پويەز تاسىمال ۇلگىسى دەپ القادى.
تەمىر جولدىڭ تۇمسىعى بارىپ تىرەلەتىن جەر − تەڭىز - مۇحيت. ليانيۇنگاڭ پورتى چيتاي جۇمىس اۋماعىندا 400 مىڭ توننالىق كەن رۋداسى كەمەجايىن كەڭەيتىپ سالۋ ينجەنەرياسى قاۋىرت ىلگەرىلەتىلۋدە. بۇل نىسان سالىنىپ بولعاننان كەيىن، پورتتىڭ جىلدىق جوباداعى قابىلدانعان جاڭادان ارتقان قۋاتى 18 ميلليون توننا، لۇڭحاي بويىنداعى ورتا، باتىس بولىك وڭىرلەردىڭ جانە چاڭجياڭنىڭ ورتا، تومەنگى اعارىنداعى وڭىرلەردىڭ جانە فۋنكتسيالىق كەڭەيۋىن كۇشەيتەدى. ليانيۇنگاڭ پورتى دا جياڭسۋ ولكەسىندەگى تۇڭعىش 400 مىڭ توننالىق كەمە قاتىنايتىن دۇنيە جۇزىلىك تەرەڭ سۋ پورتىنا اينالادى. ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدىڭ“ كۇشتى تىرەكتىك ءتۇيىنىن قۇرۋدى ماقسات ەتكەن ليانيۇنگاڭ پورتى قۇرلىق پەن تەڭىز ەكى شەتىندە قوس باعىتتا كۇش سالدى، 2022 - جىلى پورتتىڭ قابىلداۋ - جونەلتۋ مولشەرى 300 ميلليون توننادان، كونتينەر تاسىمال مولشەرى 5 ميلليون 500 مىڭ ولشەمدى كونتينەردەن استى.
شىعىس − باتىس ەكى شەتىنەن قوس باعىتتا اتتاندى
كەڭ - بايتاق جۇڭگونىڭ ءبىر شەتىندە قورعاس قالاسى، تاعى ءبىر شەتىندە ليانيۇنگاڭ قالاسى بار. 10 جىلدان بەرى ومىرشەڭدىك كۇشكە تولى ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ قۇرىلىسى جىبەك جولى بويىندا سانسىز وراي جاراتتى. 2022 - جىلى ورتا ازياعا ساپار قارساڭىندا ءتوراعا شي جينپيڭ «قازاقستان اقيقات گازەتىندە» جاريالاعان اۆتورلى ماقالاسىندا ”جۇڭگو − قازاقستان ليانيۇنگاڭ زات اينالىمى سەلبەستىك بازاسى قازاقستان ونىمدەرىنىڭ تىنىق مۇحيت ارقىلى تاسىمالدانۋىنا تەڭىزگە شىعۋ قاقپاسىن ازىرلەدى“ دەگەندى ايتتى.
”قازاقستان تىنىق مۇحيتقا توتە باراتىن تەڭىزگە شىعۋ قاقپاسىنا يە بولدى، بۇل شىت جاڭا ەكونوميكالىق كومەسكى قۋاتتى كورسەتەدى“، - دەدى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ماسەلەلەر مامانى تەمىر شايمەرگەنوۆ اسەرلەنە. ال، قورعاس قالاسى ءدال وسى جەلىدەگى وزەكتى ءتۇيىن.
ءدال وسى 10 جىلدا ليانيۇنگاڭدىق ان شۋچيڭ شينجياڭدا باعىمشىلىقتان باستاپ ىسكە كىرىسىپ، كوپ سالادا شارۋاشىلىق جۇرگىزگەن كاسىپكەرگە بىرتىندەپ اينالدى. 2018 - جىلى ول قورعاس قالاسىندا ”ليانيۇنگاڭ سارايىن“ سالا باستادى. ”قازىر قۇرىلىس نەگىزىنەن اياقتادى“. ان شۋچيڭ بىلاي دەدى: ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ باستاماسى العا قويىلعان 10 جىلدان بەرى شينجياڭنىڭ ىقپالىنىڭ ارتا تۇسكەندىگىن ايقىن سەزىندىم، قورعاستاعى ليانيۇنگاڭ سارايىنان مەملەكەت قاقپاسىنا دەيىنگى ارالىق اۆتوكولىكپەن 5 مينۋتقا دا جەتپەيتىن جەر. جۋىقتا جۇڭگو − قازاقستان ەكى ەلى ءوزارا ۆيزاسىز بارۋدى اتقاردى، مەن بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىندەگى ادامداردىڭ شينجياڭعا كەلىپ جاتقاندىعىن، ساياحاتتاۋ، ساۋدا، قارجى قوسۋ، تەكسەرۋ جۇرگىزۋ ىستەرىنىڭ قىزا تۇسكەندىگىن كوردىم“.
”تەڭىز پورتى تەڭىز تاسىمالى مەن قۇرلىق تاسىمالى اراسىنداعى اۋىستىرعىش توراپ، جاڭا ازيا − ەۆروپا قۇرلىق كوپىرىنىڭ ەكى شەتىندە جەتىلگەن قوسىن بار، ءبىز ۇزدىكسىز اۋىس - كۇيىس جاساۋ، ءبىر - بىرىنەن ۇلگى الۋ بارىسىندا بىرگە العا باسۋدى جۇزەگە اسىرامىز، وراي ەكى جاققا ءتان، مۇنان دا ماڭىزدىسى، جەلى بويىنا ءتان“، - دەدى جياڭسۋ ليانيۇنگاڭ زات اينالىمى جارنا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى گى حىڭشۋە. كەزىندە شينجياڭعا كومەككە بارعان وسى كادر شينجياڭنان جۋىقتا عانا قايتىپ كەلدى، ونىڭ ۇجىم باستاپ جۇڭگو − قىرعىزستان − وزبەكستان كەزەكشى پويەزى جونىندە تەكسەرۋ جۇرگىزۋ ساپارى قوماقتى تابىسقا قول جەتكىزدى.
قورعاس قالاسى مۇقىر اۋماعى حالىق قۇرىلتايى قىزمەت كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى يان شياڭنىڭ شۇيۋي جاڭا رايونىندا مىندەتكە ءىلىنىپ ۇيرەنگەنىنە 2 ايدان استام ۋاقىت بولدى. ليانيۇنگاڭ قورعاس قالاسىنا باعىتتامالى كومەكتەسەدى، بۇل ەكى جەر بىرگە جۇرگىزگەن ەكونوميكا دارىندىلارىن باۋلۋ نىسانى. ”بۇل ارانىڭ جوبانى الدىمەن اتقاراتىن، ساياساتى ورنىقتى ءادىسى كاسىپورىنداردى الاڭسىز ەتتى، ساۋداگەر شاقىرۋ جۇمىسىن ەشقاشان اياقسىز قالدىرمادى، قايتا كاسىپورىندارعا بار پەيىلىن سالا قىزمەت وتەپ، باقشا رايونى مەن كاسىپورىنداردىڭ بىرگە جەتىلۋىنە مۇمكىندىك جاسادى، بۇل كاسىپورىنداردىڭ جەرگىلىكتى ۇكىمەتكە ايرىقشا جوعارى سەنىم ارتۋىنا مۇمكىندىك جاسادى. مەن بۇل ارادا مول تاجىريبەگە جانە بىلىمگە يە بولدىم“، - دەدى يان شياڭ.
