− سولتۇستىك شينجياڭ اۋماعىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتكەندىگى جونىندە شولۋ
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ تيڭ، ءرايدا
توعىزتاراۋ اۋدانى اقتۇبەك قالاشىعىندا ەگىلگەن 500 مۋدان استام پەريللا پىستى، قىستاق تۇرعىندارى جيناپ الۋمەن، قالتاعا سالۋمەن، تاسىمالداۋمەن قاربالاستاندى؛ الاتاۋ ساعاسى كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعىندا بوس استىق تيەلگەن اۆتوموبيلدەر قازاقستاننان ءبيداي، ارپالاردى توقتاۋسىز تاسىمالدادى؛ سان - ي (شاۋەشەك) جەل ەلەكتر جابدىقتارى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ءوندىرىس سەحىندا قىزمەتكەرلەر جەل ەلەكتر قوندىرعىلارى قالاقشاسى ءوندىرىس جەلىسىندە قاۋىرت جۇمىس ىستەدى... تاياۋدا ”شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋى جونىندەگى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ ساپارى“ اتىنداعى جالپىلىق مەديانىڭ كولەمدى نەگىزگى تاقىرىپتىق تىلشىلىك جاساۋ ۇيىرمەسىندەگىلەر التاي ايماعىنا، تارباعاتاي ايماعىنا، بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسىنا، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا بارىپ، تەكسەرۋ - زەرتتەۋ بويىنشا تىلشىلىك ىستەپ، كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋى، مادەنيەتتى، ساياحاتتى گۇلدەندىرۋ، سىرتقا ەسىك اشۋ قاتارلى جاقتاردان سولتۇستىك شينجياڭ اۋماعى دامۋىنىڭ تەلەگەي كۇشىن سەزىندى.
وزىندىك بايلىق ارتىقشىلىعىنا، كاسىپ سالاسى نەگىزىنە، دامۋ باسىمدىعىنا سۇيەنە وتىرىپ، سولتۇستىك شينجياڭ اۋماعى دامۋ ورنى مەن ايرىقشا دەن قوياتىن جاعىن جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي جۇيەلى جوسپارلاپ، جوعارى دەڭگەيلى سىرتقا ەسىك اشۋدى جەدەل ىلگەرىلەتىپ، سولتۇستىك شينجياڭ ەرەكشەلىگىنە يە جوعارى ساپالى دامۋ جولىمەن ءجۇردى.
مادەنيەت - ساياحاتتىڭ جاڭا كورىنىسىن سەزىندى
قيمىلدىڭ تۇڭعىش كۇنى تىلشىلىك جاساۋ ۇيىرمەسىندەگىلەر التاي ايماعىنىڭ قاناس كورىنىس وڭىرىنە كەلىپ، بۇل ارادا تەك سايالاۋ ساياحاتى دۋماندى بولىپ قالماستان، قار - مۇز كاسىپ سالاسىنا قاتىستى قارجى قوسىپ قۇرىلىس جۇرگىزۋدىڭ دە بارىنشا جاندانعانىن كوردى. التاي ايماعى ”سالقىن ەكونوميكانى“ مىقتى ۇستاۋدى تۇتقا ەتىپ، جازعى ساياحاتتىڭ ”سالقىن“ ۇلگىسىن باستادى.
”قازىر ءبىز كۇنىنە ورتا ەسەپپەن 3000 ادام اينالاسىندا ساياحاتشى قابىلدايمىز“ . شينجياڭ جيكى پۋلين قار - مۇز ساياحاتى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ اتقارۋشى القاسى ۋاڭ لانچىڭ تىلشىگە شاڭعى الاڭى بيىل تيپ وزگەرتىپ دامۋدى سىناق ەتىپ، جازدا ساياحاتشىلاردى اسپالى اربامەن تاماشالاۋ، دالادا تۇنەۋ سياقتى ساياحات تۇرىمەن قامداعاندىقتارىن ايتتى.
التاي ايماقتىق مادەنيەت، دەنە تاربيە، راديو - تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسىنىڭ باستىعى ءدىلدا ءنابي بىلاي دەپ تانىستىردى: التاي ايماعى نازاردى ”ەكى ماۋسىم كوركەيتۋ، ءتورت ماۋسىم دامىتۋعا“ شوعىرلاندىرىپ، قىسقى، جازعى ساياحاتتى بىردەي ىلگەرىلەتىپ، قار - مۇز ساياحاتى، ءوز اۆتوكولىگىمەن ساياحاتتاۋ سياقتى قىسقى ساياحات تۇتىنۋ تىزبەگىن ۇزارتۋدى جەدەل ىلگەرىلەتىپ، سايالاۋ، كۇتىنۋ قاتارلى جازعى ساياحاتتىڭ ارتۋ ءتۇيىنىن كەڭەيتىپ، قامداۋ - قاجەتسىنۋ ءوزارا ىقپالداساتىن، ءتورت ماۋسىمدا بىرلەسىپ ارەكەتكە كەلەتىن ساياحات تۇتىنۋ ارناسىن قۇردى.
التاي ايماعىنىڭ ساياحات كاسىبىنىڭ قارىشتاپ دامۋى رايونىمىزدىڭ شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋدى شىنايى ىلگەرىلەتكەندىگىنىڭ، شينجياڭدى ساياحات ارقىلى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي اتقارعاندىعىنىڭ شاعىن بەينەسى. قازىر سولتۇستىك شينجياڭ اۋماعىنداعى جەر - جەر جاراتىلىستىق بايلىقتان جانە گۋمانيتارلىق بايلىقتان تولىق، ويداعىداي پايدالانىپ، مادەنيەتتى ”كادەگە جاراتۋ“ جۇمىسىن ويداعىداي ىستەپ، مادەنيەت - ساياحات كاسىپ سالاسىنىڭ ىشكەرىلەي توعىسپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدە.
اراسان اۋدانىندا تىلشىلىك جاساۋ ۇيىرمەسىندەگىلەر اراسان اۋداندىق موڭعۇل شيپاگەرلىگى شيپاحاناسىنىڭ اراسان سەزىنۋ وڭىرىنە بارىپ، ءىشىنارا ساياحاتشىلاردىڭ ”اراسان مادەنيەتىن“ سەزىنىپ جاتقاندارىن كوردى. اتالعان شيپاحانا اراساندا دارىمەن بۋلاۋ، قۇممەن ەمدەۋ، تۇزبەن ەمدەۋ سياقتى 10نان استام ساۋىقتىرۋ نىسانىن اشتى.
سوڭعى جىلدارى بۇراتالا وبلىسى مادەنيەت جانە ساياحات كاسىپ سالاسىن ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ تىرەكتى كاسىپ سالاسى رەتىندە قاراپ، ”بۇراتالا − اراسان − سايرام كولى“ مادەنيەت - ساياحات، ساۋىقتىرۋ التىن اتىراۋىنىڭ جاڭا ارناسىن كۇش سالا تۇلعالادى. ”سايرام كولىندە ساياحاتتاۋ، اراساندا كۇتىنۋ، بۇراتالادا كوڭىل اشۋ“ توعىسپالى دامۋ ۇلگىسىنە ساي، مادەنيەت - ساياحات كاسىپ سالاسى شوعىرلى ءوڭىرىن بەلسەنە سومدادى.
قازىر مادەنيەت - ساياحات كاسىپ سالاسىنىڭ ىشكەرىلەي توعىسۋى جەرگىلىكتى ورىننىڭ ساياحات كاسىبىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن كۇش سالا ىلگەرىلەتتى.
كاسىپ سالاسىنىڭ جاڭا كۇشىن سەزىندى
قازىر شاۋەشەك قالاسىنىڭ بوزداق قالاشىعىندا ءبيداي ورىلىپ بولدى. بوزداق قالاشىعىنداعى ەگىنشى دۋ حۋادۇڭ بىلاي دەدى: قازىر استىق ەگۋ ساياساتى توتەنشە جاقسى، ءبىز ءبيداي ەككەندە ەگۋدەن تارتىپ ءونىم جيناۋعا دەيىن تۇتاس بارىستا ماشينالاندىرۋدى جۇزەگە اسىردىق، بيىل مۋ باسىندىق ءونىم 600 كيلوگرامعا جەتتى.
”ساپالى تۇقىمنىڭ ءتۇسىمى جاقسى بولادى، ’شينچۇن 37 - ءنومىرلى‘ ءبيداي ءبىزدىڭ ايگىلى ماركامىز“. تارباعاتاي ايماقتىق فىڭيۋان اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم - تەحنيكا شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى لي شاۋجيە اتالعان سورتتاعى ءبيدايدىڭ ءونىمى جوعارى، ءتۇسىمى تۇراقتى، ۇيلەسەتىن ءوڭىرى كەڭ بولۋداي ەرەكشەلىكتەرى بار ەكەندىگىن تانىستىردى.
فىڭيۋان اۋىل شارۋاشىلىعى نەگىزىنەن دۇمبە ءبيدايدىڭ، جازدىق ءبيدايدىڭ جاڭا سورتتارىن زەرتتەۋ - اشۋمەن، ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋمەن جانە جالپىلاستىرۋمەن اينالىسادى. قازىر سەرىكتەستىك شاۋەشەك قالاسىنىڭ 5 اۋىل - قالاشىعىنداعى 18 قىستاقتا ساپالى تۇقىم جەتىلدىرۋ بازاسىن سالدى، بازانىڭ جالپى جەر اۋدانى 167 مىڭ مۋعا، ءار جىلعى ءبيداي ساپالى تۇقىمىن جەتىلدىرۋ جەر اۋدانى 40 مىڭ مۋعا جەتتى.
جاسىل كاسىپ سالاسىنان تۋىنداعان تاسقىنداعان قوزعاۋشى قۋات استىق كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىندا ايگىلەنىپ قانا قويماي، جۇڭگوشا ءدارى ماتەريالدارى كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىندا دا ايگىلەندى.
توعىزتاراۋ اۋدانىنا ورنالاسقان شينجياڭ شينجياميڭيۋان جۇڭي ءدارى تۋرامالى تابلەتكاسى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ءوندىرىس سەحىندا جۇمىسشىلار تازالاپ تاڭداۋ، ءدارى جۋۋ، كەسىپ جاساۋ سياقتى بارىس بويىنشا جۇڭي ءدارى ماتەريالدارىن وڭدەۋدە.
توعىزتاراۋ اۋدانىنىڭ تاماشا جاراتىلىستىق ورتاسى ۇلتاندى جۇڭي ءدارى ماتەريالدارىن ءوسىرۋ ورتاسىن قالىپتاستىرعان. بيىل توعىزتاراۋ اۋدانىنىڭ جۇڭي ءدارى ماتەريالدارىن ەككەن جەر اۋدانى 70 مىڭ مۋدان اسىپ، كەڭ كولەمدە ەگىلگەن ءتۇر 10نان استام بولدى. 2022 - جىلى توعىزتاراۋ اۋدانى 22 مىڭ 400 توننا جۇڭي ءدارى ماتەريالدارىن ءوندىرىپ، ءونىم قۇنى 409 ميلليون يۋان بولدى. ماقسارى، قاسبوياۋ تامىرى، ۇشقات، الاقات سياقتى 20نەشە ءتۇردى جەتىلدىرىپ، جۇڭي ءدارى ماتەريالدارى كاسىپ سالاسى 13 مىڭ ادامدى جۇمىستاندىرىپ، جان باسىندىق كىرىسىن 2000 يۋاننان استام ارتتىردى.
”بۇگىنگى تاڭدا توعىزتاراۋ اۋدانىنا كوپتەگەن جۇڭي ءدارى ماتەريالدارىن وڭدەۋ كاسىپورىندارى ىرگە تەۋىپ، كاسىپ سالالارىنىڭ شوعىرلانۋ اسەرى ۇزدىكسىز كورنەكتىلەندى“. توعىزتاراۋ اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى جاڭ جۇڭمين بىلاي دەدى: توعىزتاراۋ اۋدانى جۇڭي ءدارى ماتەريالدارى كاسىپ سالاسىن ءبىرىنشى باسىمدىققا يە كاسىپ سالاسىنا اينالدىرۋعا تاباندى بولىپ، ”14 - بەسجىلدىقتىڭ“ سوڭىنا جەتكەندە جۇڭي ءدارى ماتەريالدارى ەگىلەتىن جەر اۋدانىن 200 مىڭ مۋدان اسىرىپ، توعىزتاراۋ اۋدانىن ىلە وبلىسىنداعى ”تيانشان ءدارى اڭعارى“ باسىمدىققا يە ءوندىرىس اۋماعى ەتىپ تۇلعالاماق.
اشىق جاڭا كاسىپ كۇيىن بايقادى
بيىل جىل باسىنان بەرى شينجياڭنىڭ شەكارا وتكەلى ەكونوميكاسى ۇزدىكسىز جاقسارىپ، شينجياڭ وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىن تياناق ەتىپ، جوعارى دەڭگەيدە سىرتقا ەسىك اشۋدى ۇزدىكسىز تەرەڭدەتىپ، سىرتقى ساۋدا كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ تىڭ ساتىعا قادام تاستاۋىن ىلگەرىلەتتى.
مايلى شەكىلدەۋىك، ماقسارى ءدانى سياقتى تاۋارلار تولتىرا تيەلگەن جۇك كولىكتەرى باقتى شەكارا وتكەلىنەن شەكارادان كىرگەننەن كەيىن، باقتى جۇڭگو − قازاقستان شەكارالىق تۇرعىندار بازارىنىڭ باقىلاۋ - باسقارۋ اۋماعىنا باياۋ كىرىپ، شاۋەشەك كەدەن قىزمەتكەرلەرىنىڭ تەكسەرۋىنەن وتكەننەن كەيىن، شاۋەشەك قالاسىنداعى كەلگەن جەرىندە وڭدەۋ زاۆودى اۋماعىنا كىردى.
”شەكارالىق تۇرعىندار بازارى + كەلگەن جەرىندە وڭدەۋ“ ۇلگىسى شەكارا تۇرعىندارىنىڭ كىرىسىن ارتتىرىپ قانا قويماي، كاسىپورىنداردى سالىقتى كەشىرىم ەتۋ يگىلىگىنەن دە كەنەلدىرىپ، بىردەي يگىلىككە كەنەلۋدى جۇزەگە اسىردى. بيىلعى جىلدىڭ الدىڭعى جارتىسىندا وسى شەكارالىق تۇرعىندار بازارى ساۋدا اۋماعىنىڭ ساۋدالانعان زات قۇنى 125 ميلليون يۋانعا جەتىپ، شەكارا تۇرعىندارىنىڭ ءوزارا بازارشىلاۋ ساۋداسىنا قاتىناسۋى 16 مىڭ ادامنان (رەت) اسىپ، شاۋەشەك ەرەكشەلىگىنە يە شەكارالىق تۇرعىندار بازارى ساۋدا جۇيەسىن بىرتىندەپ قالىپتاستىردى.
قورعاس تاس جولى شەكارا وتكەلىندە ءتىپتى دە كوپ وتاندىق تاۋار كولىكتەرى شەكارا وتكەلىنەن شەكارادان شىعىپ، قازاقستان، وزبەكستان، رەسەي سياقتى ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ جەلى بويىنداعى ەلدەرگە ساتىلدى. بيىل 5 - ايدان باستاپ، قورعاس تاس جولى شەكارا وتكەلىنەن ەكسپورت ەتىلگەن ءار ايداعى وتاندىق تاۋار كولىكتەرى 11 مىڭ اينالاسىندا بولدى.
تەمىر جول شەكارا وتكەلىندە ءاربىر كەزەكشى پويەزگە كونتەينەرلەردى اۋىستىرىپ تيەۋ ۋاقىتى 60 مينۋت ىشىنە قىسقارىپ، يمپورت ەتىلگەن زاتتاردىڭ كەدەننەن ءوتۋ ۋاقىتى 39. 16 ساعات بولدى... الاتاۋ ساعاسى شەكارا وتكەلى حالىقاراداعى وزىق شەكارا وتكەلى قالالارىنا تۋرالانىپ، ”كەدەننەن قاۋىرت وتكىزۋ“ بويىنشا قىزمەت وتەۋ، سايكەستىرۋ مەحانيزمىنە تاباندى بولىپ، كەدەن، تەمىر جول، شەكارالىق تەكسەرۋ سياقتىلار ءبىر ۋاقىتتا تەكسەرۋ ورىستەتەتىن ”ءوزارا بايلانىسقان“ جۇمىس ۇلگىسىن ورناتىپ، ”كەدەن - تەمىر جول ىركىلىسسىز ارناسىن“، ”تەمىر جول جىلدام ارناسىن“ زور كۇشپەن جالپىلاستىرىپ، كەدەندىك تەكسەرۋ كاسىپتەرى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، جالپىلىق كەدەننەن وتكىزۋ ۋاقىت ونىمدىلىگى كورنەكتى جوعارىلادى.
تىلشىلىك جاساۋ ۇيىرمەسىندەگىلەر باقتى شەكارا وتكەلى، الاتاۋ ساعاسى شەكارا وتكەلى، قورعاس شەكارا وتكەلدەرىندە جول بويى تىلشىلىك جاساعاندا، قاۋىرت جۇمىس كورىنىستەرىن كوردى.
شەكارا وتكەلىنىڭ وڭىرلىك ورنى، بايلىق ارتىقشىلىعى، اشىق تۇعىر، ساياساتتاردىڭ قاتتالۋى سياقتى باسىم جاقتاردان جاندى، ويداعىداي پايدالانعان، شەكارا وتكەلدەرى ءار ءتۇرلى اشىق تۇعىر قۇرىلىسىن كۇش سالا نىعايتىپ، كاسىپورىنداردى ىرگە تەبۋگە باۋراپ، ەل ءىشى، حالىقارا سىندى ەكى بازاردى، ەكى ءتۇرلى بايلىقتى تىعىز بايلانىستىرىپ، ”وتكەل ەكونوميكاسىنان“ ”كاسىپ سالاسى ەكونوميكاسىنا“ قاراي بۇرىلىس جاساۋدى جەدەل جۇزەگە اسىردى.
ەنەرگيا بايلىعى توپتالىپ، اشىق بولۋ باسىمدىعى كورنەكتىلەندى. بۇگىنگى تاڭدا سولتۇستىك شينجياڭ اۋماعى دامۋدىڭ جاڭا قوزعاۋشى قۋاتىن، جاڭا باسىمدىعىن ۇزدىكسىز توپتاپ، باسىمدىققا يە كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن جەبەۋدە.
