اشىق تا سيىسىمدى بولۋ، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ سىندى بريكس رۋحىن ۇستانىپ، بريكس جاۋاپكەرشىلىگىمەن ورتاق سىن - سايىستارعا توتەپ بەرۋدى، بريكس جاۋاپكەرشىلىگىن ارقالاۋمەن كوركەم بولاشاق اشۋدى باسا دارىپتەدى
جەرگىلىكتى ۋاقىت 8 - ايدىڭ 23 - كۇنى تۇستەن بۇرىن بريكس ەلدەرى باسشىلارىنىڭ 15 - رەتكى ديدارلاسۋى يوحاننەسبۋرگتەگى ساندتون ءماجىلىس ورتالىعىندا وتكىزىلدى. وڭتۇستىك افريكا زۇڭتۇڭى رامافوسا ديدارلاسۋدى باسقاردى. جۇڭگو مەملەكەت ءتوراعاسى شي جينپيڭ، برازيليا زۇڭتۇڭى لۋلا، ءۇندىستان زۇڭليى مودي جانە رەسەي زۇڭتۇڭى پۋتين (ينتەرنەت جەلىسىندە) قاتىناستى. شي جينپيڭ «ىنتىماقتاسا سەلبەسىپ دامۋعا تالپىنىپ، باتىلدىقپەن جاۋاپكەرشىلىك ارقالاپ بەيبىتشىلىكتى جەبەيىك» تاقىرىبىندا ماڭىزدى ءسوز سويلەدى.
□ سۋرەتتى شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى لي شۋەرىن تۇسىرگەن
جەرگىلىكتى ۋاقىت 8 - ايدىڭ 23 - كۇنى تۇستەن بۇرىن بريكس ەلدەرى باسشىلارىنىڭ 15 - رەتكى ديدارلاسۋى يوحاننەسبۋرگتەگى ساندتون ءماجىلىس ورتالىعىندا وتكىزىلدى. وڭتۇستىك افريكا زۇڭتۇڭى رامافوسا ديدارلاسۋدى باسقاردى. جۇڭگو مەملەكەت ءتوراعاسى شي جينپيڭ، برازيليا زۇڭتۇڭى لۋلا، ءۇندىستان زۇڭليى مودي جانە رەسەي زۇڭتۇڭى پۋتين (ينتەرنەت جەلىسىندە) قاتىناستى. بۇل ديدارلاسۋ كەزىندەگى 5 ەل باسشىلارىنىڭ توپتىق سۋرەتى.
□ سۋرەتتى شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى لي شۋەرىن تۇسىرگەن
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 8 - ايدىڭ 23 - كۇنى يوحاننەسبۋرگتەن بەرگەن حابارى (تىلشىلەر ني سى - ي، يىڭ چياڭ، لۋ شياڭميڭ). جەرگىلىكتى ۋاقىت 8 - ايدىڭ 23 - كۇنى تۇستەن بۇرىن بريكس ەلدەرى باسشىلارىنىڭ 15 - رەتكى ديدارلاسۋى يوحاننەسبۋرگتەگى ساندتون ءماجىلىس ورتالىعىندا وتكىزىلدى. وڭتۇستىك افريكا زۇڭتۇڭى رامافوسا ديدارلاسۋدى باسقاردى. جۇڭگو مەملەكەت ءتوراعاسى شي جينپيڭ، برازيليا زۇڭتۇڭى لۋلا، ءۇندىستان زۇڭليى مودي جانە رەسەي زۇڭتۇڭى پۋتين (ينتەرنەت جەلىسىندە) قاتىناستى. 5 ەل باسشىلارى ”بريكس پەن افريكا: سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناستى تەرەڭدەتىپ، ءبىر - ءبىرىنىڭ جەتىلۋىن جەبەۋ، باياندى دامۋدى جۇزەگە اسىرۋ، سيىسىمدى كوپ جاقتىلىقتى كۇشەيتۋ“ تاقىرىبىن ارقاۋ ەتىپ، بريكس سەلبەستىگى جانە ورتاق كوڭىل ءبولىپ وتىرعان كەلەلى حالىقارالىق ماسەلەلەر جونىندە ىشكەرىلەي پىكىر اۋىستىرىپ، كەڭ كولەمدى ورتاق تانىمعا كەلدى.
شي جينپيڭ «ىنتىماقتاسا سەلبەسىپ دامۋعا تالپىنىپ، باتىلدىقپەن جاۋاپكەرشىلىك ارقالاپ بەيبىتشىلىكتى جەبەيىك» تاقىرىبىندا ماڭىزدى ءسوز سويلەدى.
شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: كەزەكتە دۇنيە ءجۇزى جاڭا اۋمالى - توكپەلى وزگەرىس مەزگىلىنە اياق باسىپ، ۇلكەن رەتتەۋدى، جاپپاي ءبولىنۋدى، كولەمدى قايتا ۇيىمداسۋدى باستان كەشىرۋدە. بريكس ەلدەرى حالىقارالىق جۇلگەنى قالىپتاستىراتىن ماڭىزدى كۇش. ءبىزدىڭ دامۋ جولىن دەربەس تاڭداپ، دامۋ ۇقىق - مۇددەسىن بىرگە قورعاپ، وسىزاماندانۋعا بىرگە بەت الىپ، ادامزت قوعامىنىڭ العا باسۋ بەتالىسىنا ۋاكىلدىك ەتۋىمىزدىڭ دۇنيە ءجۇزىنىڭ دامۋ اياق الىسىنا تەرەڭ ىقپال جاسايتىندىعى داۋسىز. تاريحقا قايىرىلا قاراساق، ءبىز باستان - اياق اشىق تا سيىسىمدى بولۋ، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ سىندى بريكس رۋحىن ۇستانىپ، بريكس سەلبەستىگىنىڭ تىڭ ساتىعا قادام تاستاۋىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، 5 ەلدىڭ دامۋىن دەمەدىك؛ باستان - اياق حالىقارالىق ادىلدىكتى، ادىلەتتىلىكتى ۇستانىپ، كەلەلى حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ماسەلەلەردە ادىلدىكتى جاقتاپ، بازارى جاڭادان گۇلدەنگەن ەلدەر مەن وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ ءسوز سويلەۋ ۇقىعى مەن ىقپال كۇشىن جوعارىلاتتىق. بريكس ەلدەرى ەجەلدەن دەربەس، وزىنە - ءوزى قوجايىن بولاتىن ديپلوماتيا ساياساتىن دارىپتەۋشى، امالياتتا ايگىلەۋشى بولىپ، كەلەلى حالىقارالىق ماسەلەلەردە ءىستىڭ وزىندەگى دۇرىس - بۇرىستى، ورىندى - ورىنسىزدىقتى نەگىزگە الۋعا تاباندى بولىپ، ءادىل سويلەپ، ءادىل ءىس ىستەدى، پرينسيپتى ساۋداعا سالمادى، سىرتقى قىسىمعا باس يمەدى، باسقا ەلگە باعىنىشتى بولمادى. بريكس ەلدەرىنىڭ كەڭ كولەمدى ورتاق تانىمى جانە ورتاق نىساناسى بار، مەيلى حالىقارالىق جاعداي قالاي وزگەرسە دە، سەلبەستىك جاساسۋ اۋەلگى ماقساتى، ورتاق ارمانى وزگەرمەيدى.
شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: بريكس سەلبەستىگى بۇرىنعىعا مۇراگەر، كەيىنگىگە بۇيداگەر بولىپ، الدىڭعىلاردىڭ ءىزىن باسىپ، بولاشاققا جول اشۋدىڭ شەشۋشى كەزەڭىندە تۇر. ءبىز ۇلكەن اۋقىمدى يگەرىپ، بەتالىسقا جەتەكشىلىك ەتىپ، بىرلەسىپ ءوزىن الۋەتتەندىرۋ اۋەلگى ماقساتىنان جازباي، ءار سالاداعى سەلبەستىكتى كۇشەيتىپ، جوعارى ساپالى سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناستى ىلگەرىلەتىپ، الەمدىك باسقارۋ وزگەرىسىنىڭ اناعۇرلىم ءادىل دە ۇيلەسىمدى بەتالىسقا قاراي دامۋىن ىلگەرى باستىرىپ، دۇنيە جۇزىنە اناعۇرلىم كوپ ايقىندىلىق، ورنىقتىلىق، وڭ ەنەرگيا ۇستەۋىمىز كەرەك.
ءبىز ەكونوميكا - ساۋدا، قازىنا - فينانس سەلبەستىگىن تەرەڭدەتىپ، ەكونوميكانىڭ دامۋىنا دەم بەرۋىمىز كەرەك. دامۋ − ءار ەلدىڭ تارتىپ الۋعا بولمايتىن ۇقىق - مۇددەسى، از ساندى مەملەكەتتىڭ ”پاتەنتى“ ەمەس. بريكس ەلدەرى دامۋ، گۇلدەنۋ جولىنداعى ساپارلاس بولۋى، ”الشاقتاپ بايلانىستى ۇزۋگە“، ەكونوميكالىق قۇقايعا قارسى تۇرۋى كەرەك. نازاردى ناقتى ىستەر سەلبەستىگىنە، اسىرەسە، سيفرلى ەكونوميكا، جاسىل دامۋ، قامداۋ تىزبەگى سياقتى سالالارعا شوعىرلاندىرۋ كەرەك. جۇڭگو ”جۇڭگو − بريكس ەلدەرى جاڭا ءداۋىر عىلمي جاسامپازدىق جەتىلدىرۋ باقشاسىن“ قۇرىپ، ”بريكس ەلدەرى الەمدىك قاشىقتان مەڭگەرىلەتىن جاساندى سەرىك ساندى مالىمەتى جانە قولدانىلمالى سەلبەستىك تۇعىرىن“ ورناتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساپ، ءارقايسى ەلدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى، ەكولوگيا، اپات زيانىن ازايتۋ سياقتى سالالارداعى دامۋىنا ساندى مالىمەت جاعىنان قولداۋ كورسەتەدى. جۇڭگو جاق ءارقايسى جاقپەن بىرگە ”بريكس ەلدەرىنىڭ باياندى كاسىپ سالاسى اۋىس - كۇيىسى، سەلبەستىك مەحانيزمىن“ بىرگە قۇرىپ، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ 2030 - جىلعا دەيىنگى باياندى دامۋ كەڭەستىك ءتارتىبىن تياناقتاندىرۋ ءۇشىن كاسىپ سالاسىن ءتۇيىلىستىرۋ جانە نىسان سەلبەستىگى تۇعىرىن ازىرلەۋدى قالايدى.
ءبىز ساياسي حاۋىپسىزدىك سەلبەستىگىن كەڭەيتىپ، بەيبىتشىلىكتى، تىنىشتىقتى قورعاۋىمىز كەرەك. ءار ەل حالقى تۇگەلدەي تاماشا حاۋىپسىز ورتانى اڭسايدى. حالىقارالىق حاۋىپسىزدىكتى بولشەكتەۋگە بولمايدى، وزگە ەلدىڭ مۇددەسىن قۇرباندىققا شالىپ، ءوز باسىنىڭ شارتىسز حاۋىپسىزدىگىن قاراستىرۋ تۇبىندە وزىنە كەسىرىن تيگىزەدى. بريكس ەلدەرى بەيبىت دامۋ ۇلكەن بەتالىسىنا تاباندى بولىپ، ءبىر - ءبىرىنىڭ وزەكتى مۇددەسىنە ساياتىن ماسەلەلەردە ءوزارا قولداۋ كورسەتۋى، كەلەلى حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ماسەلەلەردە سايكەستىكتى كۇشەيتىپ، قولامتالى ماسەلەلەردە بەلسەنە جاراستىرىپ، ساياسي جولمەن شەشۋدى ىلگەرىلەتىپ، قولامتالى ماسەلەلەردىڭ قىزۋىن باسەڭدەتىپ، وتىن ءسوندىرۋى كەرەك. جاساندى زەردە سەلبەستىگىن اناعۇرلىم كەڭەيتىپ، ينفورماتسيا اۋىس - كۇيىسىن جانە تەحنيكالىق سەلبەستىكتى كۇشەيتىپ، حاۋىپ - قاتەردەن ساقتانۋدى بىرگە ويداعىداي ىستەپ، جاپپاي ات سالىساتىن حالىقارالىق مەحانيزم ورناتۋدى ىلگەرىلەتىپ، كەڭ كولەمدى ورتاق تانىمعا يە باسقارۋ جۇلگەسى مەن ولشەم جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، جاساندى زەردە تەحنيكاسىنىڭ حاۋىپسىزدىگىن، سەنىمدىلىگىن، مەڭگەرىمدىلىگىن، ادىلدىگىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتۋ كەرەك.
ءبىز گۋمانيتارلىق اۋىس - كۇيىستى كۇشەيتىپ، وركەنيەتتەر ارا ءوزارا ۇلگى الۋدى جەبەۋىمىز كەرەك. وركەنيەتتەردىڭ الۋان ءتۇرلى، دامۋ جولدارىنىڭ سان سالالى، كوپ ءتۇرلى بولۋى دۇنيەنىڭ بولۋعا ءتيىستى بەينەسى. ادامزات تاريحى ءبىر ءتۇرلى وركەنيەتپەن، ءبىر ءتۇرلى تۇزىممەن اقىرلاسپايدى. بريكس ەلدەرى دارقاندىق رۋحىن اسقاقتاتىپ، ءتۇرلى وركەنيەتتىڭ بەيبىت قاتار تۇرۋىن، جاراسىمدى بىرگە ءومىر ءسۇرۋىن دارىپتەپ، ءار ەلدىڭ دەربەس تاڭداعان وسىزاماندانۋ جولىنا قۇرمەت ەتۋى، يدەولوگيالىق قاراما - قارسىلىققا، تۇزىمدىك قارسىلاسۋعا، ”وركەنيەتتەر قاقتىعىسىنا“ قارسى تۇرۋى كەرەك. جۇڭگو جاق مىناداي ۇسىنىس بەرەدى: بريكس ەلدەرى وقۋ - اعارتۋ سالاسى سەلبەستىگىن كەڭەيتىپ، كاسىپتىك وقۋ - اعارتۋ بىرلەستىگىنىڭ رولىن ويداعىداي ساۋلەلەندىرۋى، سيفرلى وقۋ - اعارتۋ سەلبەستىك مەحانيزمىن ورناتۋدى قاراستىرۋى، سونىمەن بىرگە ءداستۇرلى مادەنيەت اۋىس - كۇيىسىن كۇشەيتىپ، تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتتى جالعاستىرۋدى جانە وندا جاڭالىق اشۋدى جەبەۋى كەرەك.
ءبىز ءادىل، ادىلەتتى بولۋعا تاباندى بولىپ، الەمدىك باسقارۋدى كەمەلدەندىرۋىمىز كەرەك. الەمدىك باسقارۋدى كۇشەيتۋ حالىقارالىق قوعامنىڭ دامۋ ورايىنان تەڭ يگىلىكتەنىپ، الەمدىك سىن - سايىستارعا توتەپ بەرۋىندەگى دۇرىس تالعام. حالىقارالىق قاعيدا بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى ۋستاۆىنىڭ ماقساتى مەن پرينسيبىنە نەگىزدەلۋى، كوپشىلىك تەڭ جازۋى، بىرگە قورعاۋى كەرەك، كىمنىڭ بىلەگى جۋان، داۋىسى زور بولسا سونىكى ەسەپ بولۋعا بولمايدى، توپ قۇرىپ، ءوزىنىڭ ”وتباسى سالتىن، توپ ەرەجەسىن“ حالىقارالىق قاعيدا ەتىپ بەزەندىرۋگە ءتىپتى دە بولمايدى. بريكس ەلدەرى شىن مانىندەگى كوپ جاقتىلىقتى امالياتتا ايگىلەپ، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىن وزەك ەتكەن حالىقارالىق جۇيەنى قورعاۋى، دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىن وزەك ەتكەن كوپ جاقتى ساۋدا تۇزىلىسىنە قولداۋ كورسەتۋى جانە ونى كۇشەيتۋى، ”شاعىن شەڭبەر قۇرۋعا“، ”شاعىن توپ جيۋعا“ قارسى تۇرۋى كەرەك. جاڭا وركەندەتۋ بانكەسىنىڭ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، حالىقارالىق فينانس، اقشا جۇيەسى رەفورماسىن ىلگەرىلەتىپ، وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ ۋاكىلدىك سيپاتى مەن ءسوز سويلەۋ ۇقىعى دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ كەرەك. ءبىز اشىق تا سيىسىمدى بولۋ، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ سىندى بريكس رۋحىن ۇستانىپ، ”بريكس +“ سەلبەستىگىنەن ويداعىداي پايدالانىپ، مۇشە كوبەيتۋ اياق الىسىن جەدەلدەتىپ، مۇنان دا كوپ ەلدىڭ بريكس ۇلى شاڭىراعىنا مۇشە بولۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، كوپتىڭ اقىل - پاراساتىن شوعىرلاندىرىپ، كوپتىڭ كۇشىن توپتاپ، الەمدىك باسقارۋدىڭ اناعۇرلىم ءادىل، ۇيلەسىمدى بەتالىسقا قاراي دامۋىن ىلگەرىلەتۋىمىز كەرەك.
شي جينپيڭ ەڭ سوڭىندا بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: بريكس ىستەرى حالىقارالىق ادامگەرشىلىكتى ۇستانىپ، 5 ەل حالقىن باقىتقا كەنەلتەدى، نىق قاداممەن الىسقا جەتىپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ بەيبىتشىلىگى مەن دامۋىن جەبەۋگە اناعۇرلىم زور ۇلەس قوساتىندىعى داۋسىز. جۇڭگو جاق بريكس سەرىكتەرىمەن بىرگە ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسى ۇستانىمىن ۇستانىپ، ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناستى كۇشەيتىپ، ءار سالاداعى سەلبەستىكتى تەرەڭدەتىپ، بريكس جاۋاپكەرشىلىگىمەن ورتاق سىن - سايىستارعا توتەپ بەرىپ، بريكس جاۋاپكەرشىلىگىن ارقالاۋمەن كوركەم بولاشاق اشىپ، وسىزاماندانۋ ماقساتىنا قاراي بىرگە بەت الۋدى قالايدى!
رامافوسا، لۋلا، پۋتين، مودي بريكس سەلبەستىك مەحانيزمى قول جەتكىزگەن بەلسەندى ىلگەرىلەۋشىلىكتەردى جوعارى باعالادى. ءار جاق بىلاي دەپ قارادى: وڭىرلىك ساياسي قاقتىعىس، دۇنيە ءجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ قيىنشىلىققا ۇشىراۋى سياقتىلاردىڭ ىقپالىنان بازارى جاڭادان گۇلدەنگەن ەلدەر مەن وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەر كۇن سايىن اۋىرلاسقان كەدەيلىك، تەڭسىزدىك، ادىلەتسىزدىك سياقتى سىن - سايىستارعا ءدوپ كەلۋدە، باياندى دامۋ نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ مىندەتى اۋىر، جولى ۇزاق. بريكس ەلدەرى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم - قاتىناستى تەرەڭدەتۋگە كۇش سالىپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ بەيبىتشىلىگىن، ورنىقتىلىعىن جانە ءادىل دامۋىن جەبەۋدە. 20 نەشە ەلدىڭ بريكسكە مۇشە بولۋدى ءوتىنىش ەتۋى بريكس سەلبەستىك مەحانيزمىنىڭ ومىرشەڭدىگىن، باۋراۋ قۋاتىن جانە حالىقارالىق ىستەردەگى ستراتەگيالىق قۇنىن تولىق ايگىلەدى. بريكس ەلدەرى ىنتىماقتى كۇشەيتىپ، اشىق تا سيىسىمدى بولۋ، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ رۋحىن ۇزدىكسىز ۇستانىپ، بريكستىڭ مۇشە كوبەيتۋ اياق الىسىن جەدەلدەتىپ، الەمدىك باسقارۋ جۇيەسى وزگەرىسىنىڭ اناعۇرلىم سيىسىمدى، اناعۇرلىم ءادىل، اناعۇرلىم ۇيلەسىمدى بەتالىسقا قاراي دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، كوپ جاقتى ءتۇزىلىستى سەرپىلتىپ جانە رەفورمالاپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ كوپ ۇيەكتەنۋ ءۇردىسىن ىلگەرىلەتىپ، دۇنيە جۇزىندەگى باسىم كوپ ساندى حالىققا ۋاكىلدىك ەتەتىن وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ مۇددەسىنە اناعۇرلىم ۇيلەسۋگە مۇمكىندىك جاساۋى كەرەك. بريكس ەلدەرى ءبىر - ءبىرىنىڭ وزەكتى مۇددەسىنە ساياتىن ماسەلەلەردە ءبىرىن - ءبىرى قولداۋى، ءار ەلدىڭ ءوز ەلىنىڭ مەملەكەت جاعدايىنا ۇيلەسەتىن وسىزاماندانۋ جولىن دەربەس تاڭداۋىنا قۇرمەت ەتۋى كەرەك. حالىقارالىق فينانس جۇيەسى وڭىرلىك ساياسي باسەكەنىڭ قۇرالىنا اينالماۋعا ءتيىس، حالىقارالىق فينانس، اقشا جۇيەسى رەفورماسىن جەدەل ىلگەرىلەتىپ، بازارى جاڭادان گۇلدەنگەن ەلدەر مەن وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ ۋاكىلدىك سيپاتى مەن ءسوز سويلەۋ ۇقىعى دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، باياندى دامۋ مەن سيسىمدى ارتۋدىڭ جۇزەگە اسۋىن ىلگەرىلەتىپ، 5 ەل مەن قالىڭ وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەر حالقىن باقىتقا كەنەلتۋ كەرەك.
ديدارلاسۋ كەزىندە 5 ەل باسشىلارى تاعى بريكس ەلدەرى قاتىستى مەحانيزمدەرى جاۋاپتىلارىنىڭ قىزمەت مالىمەتىن تىڭدادى ءارى توپتىق سۋرەتكە ءتۇستى.
ساي چي، ۋاڭ ي قاتارلىلار جوعارىداعى قيمىلدارعا قاتىناستى.
