□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى حان لياڭ، ياڭ يجۇن
ەكۆاتوردان ۇشىپ ءوتىپ، يندى مۇحيتىن ەندەي ءوتىپ، بەيجيڭدەگى كۇز باسىنان يوحاننەسبۋرگتەگى ەرتە كوكتەمگە جەتتى. ”بريكستى“ ساحنا ەتىپ، دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ومىرشەڭدىك كۇشكە يە بازارى جاڭادان گۇلدەنگەن ەكونوميكالىق تۇلعالار وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەر ەڭ كوپ قۇرلىقپەن قىزۋ قاۋىشتى.
ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ افريكا ساپارى سۇبەلى تابىستارعا قول جەتكىزگەن ىنتىماقتىڭ، سەلبەستىكتىڭ ساپارى ءارى تەرەڭ مانگە يە وركەنيەتتەر توعىسۋىنىڭ ساپارى.
ءتورت كۇن، ءۇش تۇندە، نەشە ون رەت ەكى جاقتى، كوپ جاقتى قيمىل ءوتتى. ءار رەتكى قول الىسۋ، ديدارلاسۋ، اڭگىمەلەسۋ تۇسىنىستىك پەن ورتاق تانىمدى كۇشەيتىپ، سەنىم مەن كۇش - قۋاتتى ۇيىستىرىپ، بريكس سەلبەستىگىن، جۇڭگو − افريكا سەلبەستىگىن تىڭ باستاماعا قادام تاستاۋعا باستاپ، ”الەمدىك وڭتۇستىكتىڭ“ بىرلەسىپ ءوزىن الۋەتتەندىرۋىنە تەلەگەي قوزعاۋشى كۇش قوستى، سونداي - اق تۇرلىشە وركەنيەتتەر اراسىندا تەرەڭ دە باياندى كوڭىل ۇندەستىگىن اسقاقتاتتى.
8 - ايدىڭ 21 - كۇنى يوحاننەسبۋرگكە باراردىڭ الدىندا، ءتوراعا شي جينپيڭ وڭتۇستىك افريكانىڭ مەديالارىندا جاريالاعان اۆتورلى ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازدى: وڭتۇستىك افريكانىڭ ۋبانتۋ يدەياسى ”مەيىرىمدىلىكتى، بىرگە يگىلىكتەنۋدى“ دارىپتەيدى، بۇل جۇڭگو رۋجيا يدەياسىنىڭ ”حالىققا مەيىرىمدى بولۋ، تىرشىلىكتى قادىرلەۋ، الەمنىڭ ۇلى بىرلىگى“ ۇستانىمىمەن سايكەس كەلەدى.
8 - ايدىڭ 23 - كۇنى بريكس ەلدەرى باسشىلارىنىڭ 15 - رەتكى ديدارلاسۋىندا سويلەگەن سوزىندە ءتوراعا شي جينپيڭ اعىنان اقتارىلىپ بىلاي دەدى: ۋبانتۋ رۋحى ”ءبىزدىڭ بولعانىمىزدان مەن بارمىن“ دەگەندى دارىپتەپ، ادامداردىڭ ءبىر - بىرىنە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرۋىن، ءبىر - بىرىنەن بولىنبەيتىنىن باسا دارىپتەدى. جاراسىمدى بىرگە ءومىر ءسۇرۋ، الەمنىڭ ۇلى بىرلىگى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ مىڭداعان جىلداردان بەرگى تاماشا تالپىنىسى.
جۇڭگو مەن وڭتۇستىك افريكا قارىم - قاتىناسىنان بريكس ەلدەرىنىڭ سەلبەستىگىنە دەيىن ءتوراعا شي جينپيڭ ۋبانتۋ يدەياسى مەن ”ۇلى بىرلىك“ ۇستانىمىنىڭ ءوزارا توعىساتىندىعىن تالاي رەت تىلگە تيەك ەتىپ، بايىرعى اقىل - پاراسات ارقىلى قازىرگى زامانعا وي سالدى، وركەنيەتتەردىڭ اۋىس - كۇيىسىن، توعىسۋىن جۇرەككە ۇيالاتتى.
وڭتۇستىك افريكادا تىلشىلىك ىستەگەن كەزدە ۇنەمى ءبىر كۇشتى ۋاقىت سەزىمى لاپ قويۋشى ەدى. تاريح، رەالدىق جانە بولاشاق وسى ارادا توعىسىپ جاتتى.
اكىمشىلىك استانا پرەتوريادا، فەدەراتسيالىق ساراي الاڭىنداعى نيلسون مانديلانىڭ ءمۇسىنى باعزور تىنىش تۇر، وندا وڭتۇستىك افريكا حالقىنىڭ ناسىلدىك وقشاۋلاۋعا قارسى كۇرەسىنىڭ تاريحى ويىپ جازىلعان، سونداي - اق افريكاداعى ەكونوميكاسى ەڭ دامىعان وسى ەلدىڭ دامۋ، ءوزىن الۋەتتەندىرۋ جولىنداعى بەرىك قادامىنا كۋا.
افريكا ەكونوميكاسىنداعى ماڭىزدى قالا يوحاننەسبۋرگتەگى دۋماندى ساۋدا ورتالىعىندا ادامدار قايشالىسىپ ءجۇر، جوبالاۋ سەزىمى كۇشتى قۇرىلىستار قاز - قاتار بوي كوتەرىپتى. جۇڭگونىڭ ماركالى اۆتوكولىكتەرى كوشەلەردە ارلى - بەرلى قاتىناۋدا، وڭتۇستىك افريكانىڭ ءوز جەرىندە جاسالعان جۇڭگونىڭ ماركالى ءۇي ەلەكتر جابدىقتارى كەڭ كولەمدە قارسى الىندى. ”جۇڭگو“ سوناۋ شالعايداعى بەيتانىس مەملەكەت ەمەس، قايتا جايشىلىقتاعى تۇرمىسپەن توعىسقان ىقىلاستى بولمىس. تىلشىلەرمەن اڭگىمەلەسكەن جەرگىلىكتى ادامدار: افريكا جونىنەن العاندا، ”جۇڭگو بولاشاققا ۋاكىلدىك ەتەدى“، - دەستى ۋادەلەسىپ العانداي ءبىر اۋىزدان.
ءتوراعا شي جينپيڭ بريكس ەلدەرى ونەركاسىپ - ساۋدا تالقى مىنبەرىنىڭ جابىلۋ سالتىندا سويلەگەن ارناۋ سوزىندە بىلاي دەدى: جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ ادامزات وركەنيەتىنىڭ جاڭا فورماتسياسىن جاراتىپ، وسىزاماندانۋدىڭ جاڭا كارتيناسىن ايگىلەدى. وڭتۇستىك افريكالىق مەديا قىزمەتكەرى ۆاندەرۆەستەرزەن حەحادستىڭ بۇل جونىندەگى اسەرى تەرەڭ. ول بىلاي دەدى: افريكا مەن جۇڭگونىڭ ۇقساس تاريحي كەشىرمەسى مەن كۇرەس بارىسى بار، ءبىر - ءبىرىنىڭ وركەنيەتىنە دە تابيعي سۇيىسپەنشىلىگى بار. ۋبانتۋ يدەياسى مەن رۋجيا يدەياسى بىرگە دارىپتەگەن ىنتىماق، جاراسىمدىلىق، سيىسىمدىلىق تۇرلىشە ەل حالقىنىڭ ءوزارا ءتۇسىنىسۋىن، ءبىر - بىرىمەن ەتەنە بولۋىن جەبەۋمەن بىرگە، ادامزات ءدوپ كەلىپ وتىرعان ورتاق سىن - سايىستاردى شەشۋگە دە سەپتىگىن تيگىزەدى.
وسى رەتكى بريكس ەلدەرى باسشىلارىنىڭ ديدارلاسۋى وتكىزىلگەن جەر ساندتون ءماجىلىس ورتالىعىندا تۇرلىشە ناسىلدەگى، تۇرلىشە تىلدەگى ادامدار نە شالقار مۇحيتتان ەندەي ءوتىپ، نە افريكا قۇرلىعىنىڭ جەر - جەرىنەن وسى اراعا جينالىپ، ”بريكس كەزدەسۋىنە“ كەلدى. شىنايى پىكىرلەسۋ، قىزۋ تالقى، تەرەڭ وي جۇگىرتۋ، اسقاق جارنامالاردان ادامدار تاريحتىڭ ۇلى تولقىنى العا جوڭكىلگەن ءداۋىر تىنىسىن شىنايى سەزىندى، ”الەمدىك وڭتۇستىكتىڭ“ ىنتىماقتاسىپ، ءوزىن الۋەتتەندىرۋدەگى كوللەكتيۆ سانالىلىعىن سەزىندى، دۇنيە جۇزىندەگى باسىم كوپ ساندى حالىققا ۋاكىلدىك ەتەتىن وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ اناعۇرلىم ءادىل، ۇيلەسىمدى دۇنيە ءجۇزى ءتارتىبىن قول ۇستاسا سومداۋداعى ورتاق ارەكەتىن سەزىندى.
”بۇگىنگى تاڭدا، بريكس ەلدەرى 50 نەشە مەملەكەتپەن وڭتۇستىك افريكادا باس قوستى، بۇل الدە ءبىر تاراپتى تاڭداپ، سول جاقتا تۇرۋ ەمەس، شەپ قۇرىپ قارسىلاسۋ دا ەمەس، قايتا بەيبىت دامۋدىڭ جالپى جاعدايىن قالىپتاستىرۋ“. ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ ”الەمدىك وڭتۇستىك“ ەلدەرىنە، بۇكىل دۇنيە جۇزىنە تاراتقان ايقىن ينفورماتسياسىنان ادامدار جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ دۇنيە ءجۇزىن كوكەيىندە ساقتاعان، كەڭ پەيىل، بۇكپەسىز بەينەسى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن دە تەرەڭ سەزىندى.
ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ ارناۋ ءسوزىن سول جەردىڭ وزىندە تىڭداعاننان كەيىن، وڭتۇستىك افريكالىق كاسىپكەر رەنگا ۋيليامس ەرىكسىزدەن شاپالاق سوعا بەردى. ول بىلاي دەدى: ءتوراعا شي جينپيڭ جۇڭگونىڭ ”وزگەرىس، جاراتىلىستىڭ تابيعي زاڭدىلىعى“، ”تاۋ قالاي بوگەۋ بولسىن، سۋ قالايدا شىعىسقا قاراي اعا بەرەدى“ دەگەن ەجەلگى تامسىلىنەن سيتات كەلتىرىپ، كەرى بۇرۋعا بولمايتىن ءداۋىر اعىمى مەن تاريحي ۇلكەن اۋقىمدى اشىپ كورسەتتى، فيلوسوفيالىق قاعيداعا تولى بۇل ءسوز ادامدى ءتانتى ەتەدى.
بۇگىنگى داۋىردە بريكس ەلدەرى ۋاكىلدىك ەتكەن بازارى جاڭادان گۇلدەنگەن ەلدەر مەن وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ توپتىق ەڭسە كوتەرۋى دۇنيە ءجۇزىنىڭ كارتاسىن تۇبىرىنەن وزگەرتىپ، بولاشاقتاعى دۇنيە ءجۇزى ءتارتىبىن ورناتۋدىڭ ماڭىزدى كۇشىنە اينالۋدا. قالىڭ بازارى جاڭادان گۇلدەنگەن ەلدەر مەن وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەر دامۋ جولىن دەربەس تاڭداپ، دامۋ ۇقىعىن بىرگە قورعاپ، وسىزاماندانۋعا بىرگە بەت الىپ، ادامزات قوعامىنىڭ العا باسۋ بەتالىسىنا ۋاكىلدىك ەتۋدە. ال جۇڭگو وسى تاريحي ۇردىستە ماڭىزدى رول اتقارۋدا.
8 - ايدىڭ 24 - كۇنى بريكس ەلدەرى باسشىلارىنىڭ 15 - رەتكى ديدارلاسۋى بويىنشا ەرەكشە تىلشىلەر ءماجىلىسى ساۋد ارابياسى، ەگيپەت، اراب بىرىككەن امىرلىگى، ارگەنتينا، يران، ەفيوفيانىڭ ۇسىنىسپەن رەسمي تۇردە بريكس ەلدەرى ۇلى شاڭىراعىنىڭ مۇشەسىنە اينالعاندىعىن جاريالادى. ءتوراعا شي جينپيڭ ولاردى قۇتتىقتاپ، وسى رەتكى مۇشەلەر قاتارىن كوبەيتۋدىڭ بريكس سەلبەستىگىنىڭ جاڭا باستاماسى ەكەندىگىن، بريكس سەلبەستىك مەحانيزمىنە تىڭ ومىرشەڭدىك كۇش قوسىپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ بەيبىتشىلىك، دامۋ كۇشىن ونان ارى زورايتاتىندىعىن اتاپ كورسەتتى.
دۇنيە ءجۇزىنىڭ 100 جىلدىق وزگەرىسى جەدەل قۇبىلۋدا، بولشەكتەنۋ، قارسىلاسۋ حاۋپى دە، ىنتىماقتاسۋ، سەلبەسۋ ورايى دا بار. جۇڭگونىڭ ارەكەتى رۋجيا يدەياسى مەن ۋبانتۋ يدەياسى بىرگە دارىپتەگەن ىنتىماق، قايىرىمدىلىق، سەلبەستىك، سيىسىمدى بولۋ ۇستانىمىن امالياتتا ايگىلەگەندىك. يوحاننەسبۋرگ داشۋەسى افريكا − جۇڭگو زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى داۆي موياەنىڭ نازارىندا، بريكس ۇلى شاڭىراعىنا كىرۋدى ارماندايتىن ەلدەردىڭ بارعان سايىن كوبەيۋى بريكس سەلبەستىك مەحانيزمىنىڭ اشىق، سيىسىمدىلىعىن جانە تىرشىلىك قۋاتىن ايگىلەۋمەن بىرگە، ناعىز وركەنيەتتىڭ ءوزارا قۇرمەت ەتەتىنىن جانە سيىسىمدى بولاتىندىعىن دا دالەلدەدى.
”وركەنيەتتەردىڭ الۋان ءتۇرلى، دامۋ جولدارىنىڭ سان سالالى، كوپ ءتۇرلى بولۋى دۇنيەنىڭ بولۋعا ءتيىستى بەينەسى“. وسى رەتكى وڭتۇستىك افريكا ساپارىندا ءتوراعا شي جينپيڭ ءوزىنىڭ تۇرلىشە وركەنيەتتەردىڭ قالاي وتاسۋى جونىندەگى تەرەڭ تولعانىسىن دۇنيە جۇزىمەن كوپ رەت ءبولىستى:
ادامزات تاريحىنىڭ ءبىر ءتۇرلى وركەنيەتپەن، ءبىر ءتۇرلى تۇزىممەن اياقتالمايتىندىعىن باسا دارىپتەپ، بريكس ەلدەرىنىڭ دارقاندىق رۋحىن اسقاقتاتىپ، يدەولوگيانىڭ قاراما - قارسىلىعىنا، تۇزىمدىك قارسىلاسۋعا، ”وركەنيەتتەردىڭ قاقتىعىسىنا“ قارسى تۇرۋىن دارىپتەدى؛
قالىڭ وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ ءوز ەلىنىڭ مەملەكەت جاعدايىن نەگىزگە الىپ، ادامزاتتىڭ تاڭداۋلى وركەنيەت جەتىستىكتەرىنەن ۇلگى الۋ نەگىزىندە وسىزاماندانۋدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ جاڭا جولىن قاراستىرۋىن ءۇمىت ەتتى؛
جۇڭگو مەن افريكانىڭ وسىزاماندانۋدىڭ جاندى امالياتى جونىندە بىرگە ىزدەنىس جاساۋ ارقىلى تاريح سۇراۋىنا جاۋاپ بەرىپ، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ، جاراسىمدى قاتار ءومىر ءسۇرۋ، وركەنيەتتى بىرگە گۇلدەندىرۋ سىندى تاريحي ۇلى ىستەردى قول ۇستاسا ىلگەرىلەتىپ وتىرعاندىعىن اتاپ كورسەتتى.
الەمدىك دامۋ باستاماسى، الەمدىك حاۋىپسىزدىك باستاماسى، الەمدىك وركەنيەت باستاماسى... ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ ”بريكس ۋاقىتى“، ”افريكا ۋاقىتى“ جانە ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋگە كۇش سالاتىن ءبىر - بىرلەگەن جۇڭگو جوباسى ادامزاتتىڭ وسىزاماندانۋعا بىرگە قادام تاستاۋىنا جاڭا يدەيالىق شابىت بەردى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 8 - ايدىڭ 27 - كۇنى يوحاننەسبۋرگتەن بەرگەن حابارى)
