تىزبەكتەگى ولقىلىقتى تولىقتاپ، ابزال بايلىقتان جاندى پايدالاندى
شينجياڭنىڭ ساپالى جەمىس - جيدەگى، كوكونىستەرى تەز قارقىنمەن مەملەكەت قاقپاسىنان شىقتى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ساۋ حۋا
بۇتاق باسىندا سامسىپ تۇرعان ءدامى ءتىل ۇيىرەتىن جەمىس - جيدەكتەر، جاپ - جاسىل كوكونىستەر ادامدى سۇيىندىرەدى. ءدال كۇز باسى، شينجياڭنىڭ جاسىل، ورگانيكالى جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسى مول ءونىم ماۋسىمىن قارسى الىپ، جەمىس باقتارىندا، كوكونىس باقشالارىندا ادامدار قارا تەرگە مالشىنىپ، مول ءونىم شاتتىعىنا شومۋدا.
جاسىل، ورگانيكالى جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسى − شينجياڭنىڭ ەرەكشە باسىمدىققا يە كاسىپ سالالارىنىڭ ءبىرى. جۋىق جىلداردان بەرى شينجياڭ نازاردى جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسىن دامىتۋعا شوعىرلاندىرىپ، ەگۋ، تاسىمالداۋ، مانەرلەۋ، باسقارۋ سياقتى بۋىنداردا تىزبەكتى ۇزارتۋ، تىزبەكتى كۇشەيتۋ قۇرىلىسىن ورىستەتىپ، جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، شينجياڭنىڭ اناعۇرلىم كوپ ساپالى جەمىس - جيدەك، كوكونىس ونىمدەرى مەملەكەت قاقپاسىنان شىقتى.
ەرەكشەلىككە يە جەمىس - جيدەك، كوكونىس ونىمدەرى شەتەلدەرگە ساتىلدى
8 - ايدىڭ ورتا شەنىنەن بەرى باي اۋدانى جياشۇن كارتوپ شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكاسىن دامىتۋ شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ زاۆود اۋماعىندا ءار كۇنى قاۋىرت جۇمىس ىستەلىپ، جۇمىسشىلار كارتوپتى اۆتوكولىككە تيەۋمەن قاربالاستانۋدا. بۇل كارتوپتار تورعات شەكارا وتكەلى ارقىلى قىرعىزستانعا ەكسپورت ەتىلەدى.
”ءبىز 8 - ايدىڭ 13 - كۇنى تۇڭعىش توپتاعى 200 توننا كارتوپتى ەكسپورت ەتتىك“. اتالعان سەرىكتەستىكتىڭ ورىنباسار باس ديرەكتورى جوۋ چياڭ تىلشىگە سەرىكتەستىكتىڭ بيىل 20 مىڭ توننا كارتوپ ەكسپورت ەتۋدى جوسپارلاپ وتىرعاندىعىن ايتتى.
باي اۋدانىنىڭ كليماتى سالقىن، كارتوپ ەگۋگە ۇيلەسەدى. جەرگىلىكتى ورىندا وندىرىلگەن كارتوپتىڭ ءدامى جاقسى، سورتى ساپالى بولىپ، ساۋداگەرلەر مەن تۇتىنۋشىلاردى ايىرىقشا باۋرادى. 2023 - جىلى باي اۋدانىندا كارتوپ ەگىلگەن جەر اۋدانى 46 مىڭ 200 مۋعا جەتىپ، كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋ كومەسكى كۇشى زور بولدى.
”بيىل كارتوپتىڭ مۋ باسىندىق ءونىمى 4 توننا اينالاسىنا جەتەدى، ساتۋدان نەگىزىنەن قام جەمەيمىز“، - دەدى باي اۋدانى ياقارىق قالاشىعىنداعى كارتوپ ەگىمشىلىگىمەن شۇعىلداناتىن ديقان لي حۇيحۋا.
8 - اي شينجياڭدا جەمىس - جيدەك، كوكونىستىڭ حوش ءيىسى اڭقيتىن مەزگىل ءارى قورعاس جين - ي حالىقارالىق ساۋدا (توبى) شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ءبىر جىلداعى ەڭ قاربالاس كەزى. ”ءبىز ءار كۇنى اۆتوكولىكتەردى ورتا ازياداعى ءارقايسى ەلگە زات شىعارۋعا ۇيىمداستىرامىز، باستىسى، الما، شينمەي، مايلى شابدالى، ءجۇزىم، پاميدور، قيار، قىزىل بۇرىش سياقتىلاردى ەكسپورت ەتەمىز“، - دەدى سەرىكتەستىكتىڭ باسالقاسى يۇي چىڭجۇڭ.
اۆتونوميالى رايون دارەجەسىندەگى اۋىل شارۋاشىلىعىن كاسىپ سالالاندىرۋداعى ءتۇيىندى كوشباسشى كاسىپورىن رەتىندە، قورعاس جين - ي حالىقارالىق ساۋدا (توبى) شەكتى سەرىكتەستىگى 2022 - جىلى ورتا ازيا ەلدەرىنە جالپى 150 مىڭ توننا جەمىس - جيدەك، كوكونىس ونىمدەرىن ەكسپورت ەتتى. ”بيىل ءبىزدىڭ نىسانامىز ورتا ازيا ەلدەرىنە 200 مىڭ توننا جەمىس - جيدەك، كوكونىس ەكسپورت ەتۋ“، - دەدى يۇي چىڭجۇڭ تولىق سەنىممەن.
قورعاس جين - ي حالىقارالىق ساۋدا (توبى) شەكتى سەرىكتەستىگى بۇكىل ەلدە 150 مىڭ مۋ جەمىس - جيدەك، كوكونىس ەكسپورت بازاسىن قۇرعان، مۇنىڭ شينجياڭداعى 80 مىڭ مۋى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى مەن اقسۋ ايماعىندا. ”شينجياڭنىڭ جەرى كەڭ، ونەركاسىپتىك لاستانۋى از، تاعى مول جارىق، جىلۋ بايلىعى جانە شەكارا وتكەلى وڭىرلىك ورىن باسىمدىعى بار، جاسىل، ورگانيكالى جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسىن دامىتۋعا ەرەكشە ۇيلەسەدى“، - دەدى يۇي چىڭجۇڭ.
”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋدىڭ ۇزدىكسىز ىشكەرىلەۋىنە ىلەسە، جۋىق جىلداردان بەرى شينجياڭنىڭ جەمىس - جيدەك، كوكونىس ونىمدەرىن ەكسپورت ەتۋ كولەمى بىرتىندەپ كەڭەيىپ، ءتۇرى مولايا ءتۇستى. شينجياڭنىڭ قىزاناعى، قيارى، ءتۇستى قىزىل بۇرىشى، كارتوبى، قىزىل بۇرىشى، سونداي - اق قاتىستى جىنتىكتەي مانەرلەنگەن ونىمدەرى الىستاعى ورتا ازيا جانە ەۆروپا بازارىنا دەيىن ساتىلدى، اقسۋ ايماعىنىڭ الما شىرىنى رەسەيگە ەكسپورت ەتىلدى، وڭتۇستىك شينجياڭ ءوڭىرىنىڭ جاڭعاعى، شىلانى جۇڭگو − ەۆروپا كەزەكشى پويەزى ارقىلى ەۆروپاعا ساتىلدى، كورلانىڭ المۇرتى شىعىس وڭتۇستىك ازيا بازارىنا ساتىلدى...
قورعاس كەدەنىنىڭ ساناق ساندى مالىمەتى بيىل الدىڭعى جارتى جىلدا قورعاس تاس جول جانە تەمىر جول شەكارا وتكەلىنەن ەكسپورت ەتىلگەن جەمىس - جيدەك، كوكونىستىڭ 40 مىڭ تونناعا جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن ％6. 61 ارتقاندىعىن كورسەتتى.
جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسى تىزبەگىندەگى ولقىلىقتاردى تولىقتادى
شينجياڭنىڭ وزگەشە سۋ، توپىراق، جارىق، جىلۋ بايلىعى وسى ارادا ەگىلەتىن جەمىس - جيدەك، كوكونىستەردىڭ ءدامدى دە ساپالى بولۋىنا شارت - جاعداي ازىرلەدى.
الايدا بۇرىننان شينجياڭنىڭ جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسى تىزبەگى سالىستىرمالى تۇردە ءالسىز ەدى. سويتسە دە ەكسپورت ساۋداسى ءونىمىنىڭ ساپاسىنا قويىلاتىن تالابى ءبىرشاما جوعارى، ەگۋ، مانەرلەۋ، تاسىمالداۋ سياقتى كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ ولقىلىقتارىن تولىقتاعاندا عانا، شينجياڭ جەمىس - جيدەك، كوكونىس ونىمدەرى بايلىق باسىمدىعىن كاسىپ سالاسى باسىمدىعىنا اينالدىرىپ، شەتەل تۇتىنۋشىلارىنىڭ مويىنداۋىنا يە بولا الادى.
شينجياڭ حاۋتيان ازىق - تۇلىك شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ مانەرلەۋ سەحىندا ءجۇزىم جاپىراعى جۋۋ، كۇبىدە شىلاۋ سياقتى جۇمىس تارتىبىنەن وتكەننەن كەيىن، ءتۇرلى ونىمدەر بويىنشا قوراپتالىپ شەتەلگە ساتىلادى. بيىل 5 - ايدا سالىنىپ وندىرىسكە قوسىلعان وسى كاسىپورىن جەرگىلىكتى ورىنداعى ءجۇزىم كاسىپ سالاسىنىڭ جاڭا دامۋ ءورىسىن كەڭەيتىپ، ەگىنشىلەرگە ەسەپتەن تىسقارى كىرىس اكەلدى.
”وتباسىمىزدا 12 مۋ جەردە ءجۇزىم بار، 5 - ايدان قازىرگە دەيىن 13 مىڭ يۋاندىق ءجۇزىم جاپىراعىن ساتتىم“، - دەدى كەريا اۋدانى لاڭگار بوزيار ەگىس الاڭى يسلىق بوزيار قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ءانيپامحان بارات.
بۇرىندارى جەم رەتىندە سيىرعا، قويعا بەرىلەتىن ءجۇزىم جاپىراعى قازىر كىرىستى ارتتىرۋدىڭ، بايۋدىڭ اسىلىنا اينالدى. كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ ۇزارتىلۋى شارۋالاردىڭ كىرىستەرىن ارتتىرۋىنا جاڭا وراي اكەلدى. شينجياڭ حاۋتيان ازىق - تۇلىك شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى تاعى جابدىق ەنگىزىپ، ءجۇزىم جاپىراعىن ”دورما“ دەپ اتالاتىن كۇرىش بۇيىرتپا تاماعى قۇتىلى ازىعىنا اينالدىرىپ، وسى ونىمدەر ارقىلى شەتەلدىڭ تۇتىنۋ بازارلارىنىڭ ايرىقشا قارسى الىنۋىنا كەنەلمەك. قازىر كەريا اۋدانىندە ەگىلگەن ءجۇزىمنىڭ اۋماعى 100 مىڭ مۋعا تاياپ، ءجۇزىم كاسىپ سالاسىنىڭ كوپ نەگىزدەلە، جىنتىكتەلە دامۋىنا ىلەسە، ءجۇزىم كاسىپ سالاسى اۋىل - قىستاق ەكونوميكاسىن شالقىتۋدىڭ، كاسىپ سالاسى دەڭگەيىن جوعارىلاتۋدىڭ ماڭىزدى دانەكەرىنە اينالدى.
تاماشا ساپاعا كەپىلدىك ەتۋ − شينجياڭنىڭ جەمىس - جيدەك، كوكونىس ونىمدەرىنىڭ مەملەكەت قاقپاسىنان شىعۋىنىڭ تەتىگى. تاياۋ جىلداردان بەرى شينجياڭ جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسى تىزبەگى قۇرىلىسىن ارقاۋ ەتىپ، جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ ساپاسىن ءوسىرىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ينجەنەرياسىن، ولشەمدى جەمىس باعى قۇرىلىسىن، جوعارى ولشەمدى جىلىجاي پارنيك قۇرىلىسىن، جاس كۇيىندە ساقتاۋ قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن، عىلىم - تەحنيكا تىرەگى جانە مانەرلەپ كادەگە جاراتۋ قۋاتى قۇرىلىسىن، ت. ب اتقارىپ، جوعارى - تومەن بۋىنداعى كاسىپ سالاسى تىزبەگىن نىعايتۋ ارقىلى جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسىنىڭ دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، دارەجەسىن ءوسىرۋدى ىلگەرىلەتتى.
ساناققا قاراعاندا، جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ينجەنەرياسىن اتقارۋ ارقىلى شينجياڭ جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ تاۋارلىق جەمىس مولشەرى 2017 - جىلعى ％60تەن 2022 - جىلى ％86كە جوعارىلاپ، جەمىس ساپاسى زور مولشەردە ارتتى. شينجياڭنىڭ جەر - جەرى تاعى توڭازىتقىش قويما، سۋىق تىزبەكتى تاسىمال قۇرىلىسىن كەڭىنەن ورىستەتىپ، جەمىس - جيدەك، كوكونىس ونىمدەرىن دەر كەزىندە تەرۋگە، الدىن الا توڭازىتۋعا وراي جاراتتى، سونداي - اق سۋىق تىزبەكتى تاسىمالى ارقىلى كوزەۋلى جەرگە تەز ارادا جەتكىزىپ، شينجياڭنىڭ جەمىس - جيدەك، كوكونىس ونىمدەرىنىڭ بۇرىندارى ءوزى ءوندىرىپ، ءوزى ساتىپ الۋدان سىرتقا قاراي ساتۋعا بۇرىلىس جاساۋىن ىلگەرىلەتتى. قازىر شينجياڭنىڭ جەمىس - جيدەك ونىمدەرىنىڭ ％80ى ءار جىلى ەل ءىشى، حالىقارا بازارىنا ساتىلۋدا.
ءوندىرىس فاكتورلارى باسىمدىققا يە وڭىرگە شوعىرلاندى
ەڭ ۇيلەسىمدى جەردە ەڭ ۇيلەسىمدى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ءوندىردى. شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپ سالاسى جۇيەسىن ساپالىلاندىرۋعا كۇش سالىپ، جەمىس - جيدەك، كوكونىس ءوندىرىسى فاكتورلارىنىڭ باسىمدىققا يە ءوندىرىس وڭىرلەرىنە شوعىرلانۋىن ىلگەرىلەتتى.
قازىر شينجياڭ وڭتۇستىك شينجياڭدا تارىم ويپاتىن شارپىعان جەمىس ورمانى نەگىزگى ءوندىرىس رايونى مەن تۇرپان - قۇمىل ويپاتى، ىلە وزەنى اڭعارى، تيانشاننىڭ سولتۇستىك بوكتەرى سىندى 3 جەمىس ورمانى كاسىپ سالاسى بەلدەۋى سىندى ”ءبىر ءوڭىر، 3 بەلدەۋ“ دامۋ ورنالاسىمىن قالىپتاستىرىپ ۇلگىردى.
مۇنىڭ ىشىندە شىلاننىڭ، ءجۇزىمنىڭ، ورىكتىڭ، شينمەيدىڭ كولەمى مەن ءونىم مولشەرى بۇكىل ەل بويىنشا 1 - ورىندى يەلەيدى، جاڭعاقتىڭ ءونىم مولشەرى بۇكىل ەل بويىنشا 2 - ورىندى يەلەيدى، الما، ءتاتتى المۇرت، بادام، انار سياقتى ايگىلى، ساپالى، ەرەكشە، جاڭا ونىمدەر ايتارلىقتاي تاماشا ساپاسىمەن بازاردىڭ قارسى الۋىنا بولەنىپ، كۇشتى سالىستىرمالى باسىمدىعى مەن بازار باسەكەلىك قۋاتىن ايگىلەدى.
بيىل شينجياڭ ”ءبىر ءوڭىر، 3 بەلدەۋ“ جەمىس ورمانى كاسىپ سالاسى ورنالاسىمى بويىنشا جەمىس ورمانىن وڭىرلەندىرە ورنالاستىرىپ رەتتەۋدى جانە ءونىم سورتىن جاڭالاۋدى، دارەجەسىن ءوسىرۋدى بەلسەنە ىلگەرىلەتىپ، ۇقساماعان ەرەكشەلىككە يە جەمىس ورمانىنىڭ ىلگەرىلەي ءتۇيىندى باسىمدىققا يە وڭىرلەرگە شوعىرلانۋىن جەدەلدەتىپ، ”شينيۇي“ ءجۇزىمى، ”شا 01 -ءنومىرلى“ ءتاتتى المۇرت، ”يانفۋ 8 - ءنومىرلى“ الما سياقتى سورتتى ونىمدەردىڭ كولەمىن تارتىپپەن كەڭەيتتى.
قىزاناق، بۇرىش سياقتى قىزىل ءتۇستى كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋى شينجياڭنىڭ جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋ باسىمدىعىن ونان ارى كۇشەيتتى. شينجياڭ قىزاناعىنىڭ ءونىم مولشەرى ەل ءىشى ءونىم مولشەرىنىڭ ％80ىنەن ارتىعىن يەلەيدى، تارباعاتاي ايماعى، بايىنعولين موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى، سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىسى سياقتى جەرلەر قىزاناق مانەرلەيتىن نەگىزگى رايون سانالادى. ساناققا قاراعاندا، 2022 - جىلى شينجياڭ قىزاناق قويمالجىڭىنىڭ ەكسپورت ەتىلۋ مولشەرى 475 مىڭ تونناعا جەتىپ، بۇكىل ەلدىڭ ％51ىن يەلەگەن. قىزاناق شىرىنى، قىزاناق ۇرىعى مايى، قىزاناق ليكوپەنى سياقتى جىنتىكتەي وڭدەلگەن، قوسىمشا قۇنى جوعارى ونىمدەر ەۆروپا، امەريكا، افريكا، ورتا ازيا سياقتى جەرلەرگە ساتىلدى. بۇرىش نەگىزىنەن بايىنعولين موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ يانجي ويپاتىنا شوعىرلانعان، قازىر ازىق - تۇلىككە ىستەتىلەتىن پيگمەنت، بۇرىش قويمالجىڭى سياقتى كوپتەگەن ءونىمدى قالىپتاستىرىپ، ەل ءىشى - سىرتى بازارىنا ساتىلدى.
2020 - جىلى شينجياڭ وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ قۇرىلعىلى كوكونىس كاسىپ سالاسىن دامىتۋدىڭ 3 جىلدىق ارەكەت جوسپارىن باستاپ اتقارىپ، قىس ورتاسىندا ولشەمدى كۇن نۇرى پارنيك ءوندىرىسىن نەگىز ەتكەن، كوكتەمدە، كۇزدە ۇلكەندى - كىشىلى جارعاق جىلىجاي ءوندىرىسىن قوسالقى ەتكەن ءوندىرىس ۇلگىسىن قالىپتاستىرىپ ۇلگىردى. قازىر وڭتۇستىك شينجياڭ وڭىرىندە قۇرىلعىلى كوكونىس ەگىمشىلىك كولەمى تۇتاس شينجياڭ ەگىمشىلىك كولەمىنىڭ ％80ىن يەلەپ، شينجياڭداعى ەڭ ماڭىزدى قۇرىلعىلى كوكونىس ءوندىرىس تيجاراتىنا اينالدى.
شينجياڭنىڭ جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىنداعى وزگەرىستەر ءداستۇرلى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىنا بۇرىلىس جاساۋى بولىپ سانالادى. كاسىپ سالاسى تىزبەگى قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز كۇشەيتۋ ارقىلى شينجياڭنىڭ جاسىل، ورگانيكالى جەمىس - جيدەك، كوكونىس كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋ تەبىنى ءتىپتى دە تولىق بولىپ، ءتىپتى دە كوپ ساپالى جەمىس - جيدەك، كوكونىس ونىمدەرىنىڭ مەملەكەت قاقپاسىنان اتتاپ شىعىپ ءارى حالىقارالىق بازاردان ءبىر كىسلىك ورىن يەلەيتىندىگىن مەجەلەۋگە بولادى.
