ءتىس تۋرالى ”ايتىلىمدار“ وتە كوپ، ماسەلەن، ءتىس اۋىرۋى اۋرۋ ەمەس، الدا - جالدا اۋىرسا جانىڭدى الىپ قويا جازدايدى؛ بالا تۋعان ادامنىڭ ءتىسى توزادى؛ ءبىر ءتىستىڭ تۇسكەنى ءۇش ءتىستىڭ تۇسكەنى ... وسى ”ايتىلىمداردىڭ“ عىلمي نەگىزى بار ما؟ ەندەشە بىرگە زەرتتەپ كورەيىك.
سۋرەتتىڭ كەلۋ قاينارى: ۆيزۋالدى جۇڭگو
1. ”قارتايعاندا ءتىس تۇسەدى“
ءتىستىڭ ءتۇسۋى مەن جاس - شاماسىنىڭ قاتىسى بار ما؟
بەيجيڭ داشۋەسى اۋىز قۋىسى اۋرۋلارى شيپاحاناسى الدىن الۋ ءبولىمىنىڭ اعا شيپاگەرى، جۇڭحۋا اۋىز قۋىسى مەديتسينا قوعامى عىلىم جالپىلاستىرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، جۇڭگو عىلىم جالپىلاستىرۋ قوعامىنىڭ مامانى سى يان:
اتالمىش ”قارتايعاندا ءتىس ءتۇسۋ“ دەگەن ءسوزسىز تۋىلاتىن جاعداي ەمەس، اۋىز قۋىسىنىڭ سالاماتتىعىن ويداعىداي قورعاي الساق ءتىستىڭ كەمىپ كەتۋىنىڭ الدىن الۋعا بولادى. قانداي احۋالدا ءتىس كەميدى؟ ەلىمىزدە ءتىس كەمۋدىڭ ەڭ ءجيى كەزدەسەتىن سەبەبى ءتىس اينالاسىنىڭ اۋرۋلارى، ءتىس اينالاسىنداعى تىرەكتىك تكاندار ماڭايىنداعى لاس زاتتاردىڭ تىتىركەندىرۋىنە ۇشىراپ وسىدان قۇرىسۋ نەمەسە ەت قاشۋ جايتى تۋىلىپ، ءتىس بىرتىندەپ بوسايتىن، تۇسەتىن بولادى. بۇدان تىس كەيبىر احۋالدار ءتىستىڭ كەمۋىنە سەبەپشى بولادى، ماسەلەن قانقۇرت اۋرۋىنىڭ ءتىستىڭ ءتۇبىن، ءتاجىسىن ءبۇلدىرۋى نەمەسە ءتىستىڭ سىرتتان زاقىم الۋى سياقتىلار. ۇقساماعان اۋرۋعا قاراي دەر كەزىندە الدىن الۋ شارالارىن قولدانىپ، ءتىستىڭ كەمۋىنەن ساقتانۋ كەرەك. 80 جاستىڭ وزىندە 20 ءتىسىمىز امان بولسا ەكەن دەيمىن. اقاۋسىز ءتىستىڭ كوپشىلىكپەن ماڭگى بىرگە بولۋىن ءۇمىت ەتەمىن.
2. ”بالا تۋعان ادامنىڭ ءتىسى توزادى“
جۇكتىلىكتىڭ تىسكە جاسايتىن ىقپالى قانداي؟
حىبەي ولكەسى چيڭحى اۋدانى ورتالىق شيپاحاناسى اۋىز قۋىسىن قالپىنا كەلتىرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، جۇڭگو عىلىم جالپىلاستىرۋ قوعامىنىڭ مامانى تىڭ حاييان:
جۇكتى ايەلدىڭ ءتىسىنىڭ كالتسي قۇرامىن ىشتە بالاسى ءسىمىرىپ اكەتەدى دە انانىڭ ءتىسىنىڭ كالتسي قۇرامى ازايادى دەگەن ايتىلىم بار. ءىس جۇزىندە تىستەگى كالتسي كريستال كۇيىندە ساقتالاتىندىقتان جەتىلىپ بولعاننان كەيىن ءتىس دەنەدەگى كالتسيدىڭ زات الماسۋىنا قاتىناسپايتىن بولادى. الايدا جۇكتى ايەلدەرگە سالماقتى دارەجەدە كالتسي جەتىسپەگەندە زات الماسۋدىڭ ىقپالىنان سۇيەك كالتسيدەن ارىلادى، ءتىس ۇياسى سۇيەگى دە كالتسيدەن ايىرىلادى دا ءتىس بوساي باستايدى. الايدا جۇكتىلىك كەزىندە دەنەدەگى گورمون ورەسى، ازىقتىق قۇرىلىمى سونداي - اق اۋىز قۋىسى تازالىعى داعدىسىنىڭ وزگەرىسىنە بايلانىستى جۇكتى ايەلدەردە شىنىندا دا جاي ادامدارعا قاراعاندا اۋىز قۋىسى ماسەلەسى كوبىرەك تۋىلادى، ماسەلەن قانقۇرت ءتۇسۋ، ءتىس اينالاسى قابىنۋ سياقتىلار وڭاي تۋىلادى. جۇكتىلىكتەن ىلگەرى اۋىز قۋىسى ماسەلەسىنىڭ ءبارىن شەشىپ، دۇرىس بولعان اۋىز قۋىسى تازالىعى تانىمىن جانە داعدىسىن قالىپتاستىرساڭىز، سونىمەن قاتار جۇكتىلىك كەزىندە اقاۋسىز اۋىز قۋىسى تازالىعىن ساقتاساڭىز مۇنداي جايت تۋىلمايدى.
3. ”بەتتى سۋىق سۋمەن جۋۋ، ءتىستى جىلى سۋمەن شايۋ، اياقتى ىستىق سۋعا مالۋ“
ءتىس ىسقاندا شىنىمەن جىلى سۋ ىستەتۋ كەرەك پە؟
حىبەي ولكەسى چيڭحى اۋدانى ورتالىق شيپاحاناسى اۋىز قۋىسى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، جۇڭگو عىلىم جالپىلاستىرۋ قوعامىنىڭ مامانى ۋاڭ يۇيبو:
سۋىق سۋمەن ياكي ىستىق سۋمەن ءتىس ىسقاندا كەي ادامداردا جايسىزدىق تۋىلادى، بۇل ءتىس ۇلپاسى تكاندارىنىڭ ىستىق - سۋىققا بولعان بەلگىلى سەزىنىسى بولىپ تابىلادى. ءتىس مىنالارعا جىكتەلەدى: ءتىستىڭ ەمالدى قابىعى، ءتىس زاتى، ءتىستىڭ سۇيەكتى زاتى جانە ءتىس ۇلپاسى. ءتىس ۇلپاسى تكاندارىندا سەزىنۋ فۋنكتسياسى بار، سىرتقى ورتانىڭ سۋىق اسەرى نەمەسە ىستىق اسەرى ۇزاق ۋاقىت تىتىركەندىرەتىن بولسا ءتىس ۇلپاسى تكانىنىڭ قابىنۋىن تۋدىرىپ، ءتىس ۇلپاسى قابىنۋى نەمەسە ءتىس ءتۇبى ۇشىنىڭ قابىنۋى سياقتى جايتتەرگە مۇرىندىق بولۋى مۇمكىن، سۋىق سۋ نەمەسە ىستىق سۋمەن ۇزاق مەرزىم ءتىس ىسۋ مۇنداي جايتتى اسقىندىرادى. سوندىقتان ءتىس ىسقاندا جىلى سۋ قولدانعان ءجون، ℃37 شاماسىنداعى جىلى سۋ تىسكە باسقاشا اسەر جاساي قويمايدى.
سۋرەتتىڭ كەلۋ قاينارى: ۆيزۋالدى جۇڭگو
4. ”ءبىر ءتىستىڭ كەمىگەنى ءۇش ءتىستىڭ تۇسكەنىمەن بارابار“
مۇنداي ايتىلىم عىلىمعا جاناسا ما؟
جۇڭگو ءتىس اۋرۋلارىنان ساقتانۋ قورىنىڭ ورىنباسار باس حاتشىسى، بەيجيڭ داشۋەسى اۋىز قۋىسى اۋرۋلارى شيپاحاناسىنىڭ اعا شيپاگەرى، جۇڭگو عىلىم جالپىلاستىرۋ قوعامىنىڭ مامانى رۇڭ ۋىنشىڭ:
بۇل بەلگىلى تۇرعىدان شىندىققا جاناسادى. ءبىر تال ءتىس ءتۇسىپ قالعاندا ۋاعىندا ءتىس سالدىرماسا، ۋاقىت وتە كەلە ماڭايىنداعى تىستەر ءتىس كەمىگەن ورىنعا قاراي جىلجيدى، كەمىگەن ءتىستىڭ قاتارىنداعى ءتىس شەكتەن تىس ۇزارادى، تىستەردىڭ اراسىنداعى ساڭلاۋ اشىلا تۇسەدى دە تاعامدار قىستىرىلىپ قالىپ، قىزىل يەك ىسەتىن، قانايتىن، ءتىس بوسايتىن جاعداي تۋىلىپ، تۇبىندە ءتىس ءتۇسىپ قالادى، سوندىقتان ءتىس كەمىگەن جاعدايدا دەر كەزىندە سالدىرماسا ءتىپتى دە كوپ ءتىستىڭ كەمۋىنە مۇرىندىق بولۋى مۇمكىن. الايدا اقىل ازۋ تۇسكەن بولسا ونى سالدىرۋدىڭ قاجەتى شامالى، بۇدان ءۇش ءتىس ءتۇسىپ قالاتىن جاعداي تۋىلا قويمايدى.
5. ”ادامنىڭ اجارى تىسىنەن، مارجانداي ءتىس ءوڭىڭىزدى اشا تۇسەدى“
ءتىستىڭ اپپاق بولۋى سالاماتتىقتىڭ بەلگىسى مە؟
رۇڭ ۋىنشىڭ بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى: ءتىستىڭ اپپاق بولۋى سالاماتتىقتىڭ بەلگىسى دەۋگە كەلمەيدى. قالىپتى جاعدايدا تۇراقتى ءتىس ۋىز تىسكە قاراعاندا سارعىلتىم كەلەدى، سەبەبى ءتىستىڭ ەمالدى زاتىنىڭ مينەرال قۇرامى ويداعىداي بولسا جارتىلاي ءمولدىر كريستالدى، جارقىراعان بولادى، استىنداعى ءتىس نەگىزگى زاتىنىڭ سارى ءتۇسىن كورسەتىپ تۇراتىندىقتان سارعىلتىم رەڭ بايقاتادى. سوندىقتان سالاماتتى جەتىلگەن، كەمەلدى ءتىس اپپاق ەمەس، سارعىلتىم كەلەدى.
جاستىڭ ۇلعايۋىنا بايلانىستى ءتىستىڭ بەتىنە پيگمەنتتەر جينالىپ، ءتىستىڭ سارعىلتىم ءوڭى بارانداۋى مۇمكىن، مۇنداي كەزدە ءتىستى جۋدىرۋ، ءتىستىڭ بەتىن مايدالاۋعا تۋرا كەلەدى نەمەسە شيپاگەرلەر ءتىستى نۇرمەن اعارتۋ، لازەر نۇرىمەن اعارتۋ سياقتى شارالاردى قولدانادى، تۇرمىستا قولداناتىن اعارتقىش ءتىس جاپسىرماسىن قولدانۋدى سايكەستىرۋ ارقىلى دا ءتىستى اعارتۋعا بولادى.
جەڭىل دارەجەدەگى فتورلى ءتىس بەلگىسى، مينەرالدان ارىلۋدان ءتىس اپپاق بولىپ كورىنۋى مۇمكىن، بۇل سالاماتتى جاعداي دەۋگە كەلمەيدى.
6. ”تىسەگەندە استىڭعى جاقتىڭ ءتىسىن ءۇيدىڭ توبەسىنە، ۇستىڭگى جاقتىڭ ءتىسىن توسەكتىڭ استىنا لاقتىر“
تىسەگەندە نەلەرگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك؟
بەيجيڭ داشۋەسى اۋىز قۋىسى اۋرۋلار شيپاحاناسىنىڭ تەتە اعا شيپاگەرى، جۇڭگو عىلىم جالپىلاستىرۋ قوعامىنىڭ مامانى يۋان فۋسۇڭ:
بۇل ”ايتىلىمنىڭ“ ەشقانداي عىلمي دايەگى جوق. بالالاردىڭ تىسەۋى قالىپتى فيزيولوگيالىق بارىس، ۋىز ءتىسى تۇسكەندە ەشقانداي ايىرىم ءبىر جاقتى ەتۋدىڭ قاجەتى جوق. الايدا تىسەگەن شاعىنداعى بالالار مىنالارعا كوڭىل بولگەنى ءجون، ءبىرى اۋىز قۋىسىنىڭ تازالىعىن ساقتاۋى ءتيىس، كۇنىنە ءتىستى ىسۋعا تاباندى بولۋى كەرەك، ءارى دۇرىس بولعان ءتىس ىسۋ ءادىسىن مەڭگەرىپ، ازىقتىڭ قالدىعىن تۇبەگەيلى تازالاۋى، مۇمكىندىك بار ءتاتتى تاعامداردان نەمەسە سۋسىنداردان تيىلۋى، قانقۇرت ءتۇسۋىنىڭ الدىن الۋى كەرەك. ەندى ءبىرى بالالار قاتتىراق تاعام تۇتىنعانى ابزال، ماسەلەن الما، قارا استىق دەگەن سياقتىلار جاق سۇيەگىنىڭ ارەكەتتەنۋ جەتىلۋىنە، ءتىستىڭ سالاماتتىعىنا پايدالى. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك جايت، دەر كەزىندە ناشار داعدىلاردى بايقاپ، ونى وڭاۋ ءتيىس، ماسەلەن، ءتىستىڭ ورنىن جالاۋ، ەرىندى تىستەۋ سياقتىلار. سونىمەن قاتار اۋىز قۋىسىنا ۋاقتىلى تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، ماسەلەنى بايقاپ، دەر كەزىندە داۋالاتۋ ءتيىس.
