سۋ ىستەرىن ەگجەي - تەگجەيلى، ناقتى ىستەدى
− شينجياڭنىڭ سۋ بايلىعىن جوعارى ونىمدىلىكپەن جايعاستىرۋدى جانە ۇيلەسىمدى پايدالانۋدى ىلگەرىلەتكەندىگى جونىندە شولۋ (2)
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى كاڭ حاۋيان
شينجياڭنىڭ ”ءۇش تاۋ، ەكى ويپاتتى اراسىنا العان“ جەر بەدەرى تۇيىق ىشكى قۇرلىقتىق ويپاتتى قالىپتاستىرعان، ويپاتتاعى تارام - تارام وزەندەر جاسىل القاپتى نارلەندىرىپ، جاسىل القاپتار سۋ جاعالاي قونىستانعان ادامدارعا دەمەۋ بولعان.
سۋ − تىرشىلىكتىڭ قاينارى ءارى شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنىڭ جان تامىرى. اۆتونوميالى رايوندىق 10 - كەزەكتى پارتكومنىڭ سەگىزىنشى جالپى ماجىلىسىندە: ”سۋ ۇنەمدەۋ، سۋ ساقتاۋ، سۋ جەتكىزۋ قىزمەتىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، ويداعىداي ىستەپ، شينجياڭنىڭ باياندى دامۋىنداعى سۋ بايلىعىنىڭ شەكتەۋ، بوگەت بولۋ ماسەلەسىن كۇش سالا شەشۋ كەرەك“ دەپ العا قويىلدى. ”سۋ ىستەرىن“ ەگجەي - تەگجەيلى، ناقتى ىستەۋ − شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا جانە ءار ۇلت حالقىنىڭ قۇت - ىرىسىنا سايادى.
8 - ايدىڭ سوڭىنان 9 - ايدىڭ باسىنا دەيىن ورتالىق مەديالارى، شينجياڭعا كومەكتەسەتىن ولكە، قالالاردىڭ مەديالارى، شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ مەديالارى سياقتىلاردان ۇيىمداسقان جالپىلىق مەديالارىنىڭ حابارلاۋ ۇيىرمەسى ”ءتورت ماۋسىمداعى شينجياڭعا نازاردىڭ“ 2 - ماۋسىمدىق ”وزەن - كولدەردى بويلاي ءجۇرىپ شينجياڭعا كوز جىبەرۋ“ نەگىزگى تاقىرىبىندا تىلشىلىك جاساۋ قيمىلىن بىرگە ورىستەتتى. ”وزەن - كولدەردى بويلاي ءجۇرىپ شينجياڭعا كوز جىبەرۋ“ تىلشىلىك ۇيىرمەسى شىعىس شينجياڭداعى، وڭتۇستىك شينجياڭداعى 6 ايماق، وبلىس، قالاعا بارىپ كەلەلى سۋ يگىلىگى ينجەنەريا قۇرىلىستارىنىڭ جاڭا اياق الىسىن شولىپ، سۋ بايلىعىنان ۇيلەسىمدى پايدالانۋدىڭ تىڭ ونىمدىلىكتەرىن ۇعىسىپ، شينجياڭنىڭ وزەن - كولدەرىنىڭ جاڭا بەينەسىن سەزىندى.
تيانشان الابىندا شينجياڭنىڭ سۋ تورابى نەگىزگى جۇلگەسىن جەدەل ورناتۋدان، سۋ يگىلىگى نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنىڭ قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ جوعارىلاتۋدان سۋ بايلىعىنان شوعىرلى، ۇنەمدى پايدالانۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋعا دەيىن سۋ يگىلىگى ىستەرىنىڭ دامۋ ومىرشەڭدىك كۇشى قاۋلادى، شينجياڭنىڭ وڭىرلىك، ماۋسىمدىق، ينجەنەريالىق، قۇرىلىمدىق سۋ تاپشىلىعى ماسەلەلەرى بىرتىندەپ شەشىلىپ، سۋ حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسى ورنىقتى تۇردە قالىپتاسىپ كەلە جاتقاندىعىن بايقاۋ قيىن ەمەس.
نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىسى قاۋىرت ءجۇرىلىپ، سۋ تورابى نەگىزگى جۇلگەسى ورنادى
وسى زامانعى سۋ يگىلىگىنىڭ تىرەكتىك جۇيەسى قۇرىلىسىندا سۋ ساقتاۋ − نەگىز، سۋ ۇنەمدەۋ − شەشۋشى تەتىك، سۋ جەتكىزۋ − تولىقتاۋىش. تيانشان الابىندا تىلشىلىك ۇيىرمەسىندەگىلەر سۋ يگىلىگى تورابى ينجەنەريالارىنىڭ، سۋارمالى وڭىرلەردىڭ سايكەستى جانە وسىزاماندانعان جاڭالاۋ ينجەنەريالارىنىڭ ۇزدىكسىز سالىنىپ، شينجياڭنىڭ سۋ تورابى نەگىزگى جۇلگەسىن قالىپتاستىرعاندىعىن كوردى.
ياركەن وزەنى الابى − شينجياڭداعى ەڭ ۇلكەن سۋارمالى ءوڭىر، بۇرىن جازعى تاسقىن مەزگىلىنە كىرىسىمەن، الاپتاعى اۋىل - قىستاق ەڭبەككۇشتەرىنىڭ ％90ى تاسقىننان ساقتانۋعا ات سالىساتىن، قىس پەن كوكتەمدە سۋ ازايعان مەزگىلدە وزەن اعىسى تارتىلۋعا تاياپ، اتىزداردى قىستا سۋارۋ، كوكتەمدە سۋارۋ قاجەتىن قاناعاتتاندىرا الماي قالاتىن. قازىر ارتاش سۋ يگىلىگى تورابى ينجەنەرياسى ياركەن وزەنىنىڭ جوعارعى اعارىندا بوي كوتەرىپ، تاسقىننان ساقتانۋ، سۋارۋ، ەلەكتر تاراتۋ، ەكولوگيانى قورعاۋ سياقتى كەشەندى رولىن ساۋلەلەندىردى. ۇلكەن توسپا جىلىنا 2 ميلليارد تەكشەمەتردەن استام سۋ مولشەرىن ”شىعارىپ - ساقتاپ“، تومەنگى اعارداعى ەگىنشى - مالشىلاردى مىڭ جىلدىق سۋ اپاتىنان ارىلتۋمەن بىرگە، سۋارمالى ءوڭىردى سۋارۋعا كەپىلدىك ەتۋ مولشەرىن ％50كە جەتپەۋدەن ％75كە جوعارىلاتتى.
2025 - جىلى 10 - ايدىڭ سوڭعى شەنىندە تيەك قويىلىپ، سۋ ساقتاۋ جوسپارلانعان داشىشيا سۋ يگىلىگى تورابى ينجەنەرياسى سالىنىپ بولعاننان كەيىن اقسۋ وزەنى الابىنداعى تاۋلى وڭىرلەردە مەڭگەرۋ سيپاتتى رەتتەۋىش سۋ قويماسى بولماۋ تاريحىن اياقتاتىپ، تارىم وزەنى الابىنداعى سۋ بايلىعىنىڭ جايعاسۋىن ساپالىلاندىرىپ، تاسقىن، قۋاڭشىلىق اپاتىنان ارىلتادى؛ سونىمەن ۇقساس مەزگىلدە تيەك قويىلىپ، سۋ ساقتاۋ جوسپارلانعان قورعان سۋ يگىلىگى تورابى ينجەنەرياسى سالىنىپ بولعاننان كەيىن كۋشان وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىنداعى سۋارمالى وڭىرلەردەگى سۋارۋعا پايدالانىلاتىن سۋعا كەپىلدىك ەتۋ مولشەرىن جوعارىلاتادى... كەلەلى سۋ ۇنەمدەۋ، سۋ ساقتاۋ، سۋ جەتكىزۋ ينجەنەريالارى جانە مومۇق، حۇڭشان، يگىزيار سياقتى 23 ورتا، شاعىن تيپتى سۋ قويماسى ينجەنەرياسى اسقار تاۋلار مەن تەرەڭ شاتقالدار اراسىندا جەدەل قالىپتاسۋدا.
”ءار جىلى تاسقىن مەزگىلىندە قىرۋار ەڭبەككۇشتىڭ تاسقىننان ساقتانۋعا كىرىسۋ تاريحى كەلمەسكە كەتتى، ءبىز تاعى سۋدى ’بەكەر اعىزبايمىز‘“. پوسكام اۋداندىق سۋ يگىلىگى ينجەنەرياسىنا قىزمەت وتەۋ باس پۋنكتى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى لياۋ جىلاي بىلاي دەدى: ياركەن وزەنىنىڭ پوسكام بولەگىندە ولشەمدى توسپا جانە جاعالاۋدى قورعاۋ قۇرىلعىلارى تۇگەلدەي سالىنىپ بولدى، سۋ يگىلىگى نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنىڭ كەمەلدەنىپ دەڭگەيىنىڭ جوعارىلاۋىمەن وزەن جاعالاۋىنداعى بۇقارانىڭ ءومىرى مەن مال - مۇلكىنىڭ حاۋىپسىزدىگى قامتاماسىز ەتىلدى، بۇقارانىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىمەن شۇعىلدانۋىنا، بايۋىنا، كىرىسىن ارتتىرۋىنا ءتىپتى دە كوپ ۋاقىتىن جۇمساۋىنا مۇمكىندىك جاسالدى. ال بيىل باستاپ سالىنعان باشكەنت ورتا تيپتى سۋارمالى وڭىرىندە جالعاستى سالىناتىن سايكەستى جانە وسىزاماندانعان جاڭالاۋ نىسانى ميكرو جاڭا ءداۋىر كارىز قۇدىعى ينجەنەرياسىن تۇيىندە سىناق ەتۋ جانە توعان جۇيەسىن سۋ سىڭبەيتىن ەتىپ وزگەرتىپ سالۋ ارقىلى بۋلانۋدى، سۋدىڭ ءسىڭۋىن ازايتىپ، سۋ جەتكىزۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتىپ، اناعۇرلىم كوپ سۋ بايلىعىنىڭ ەگىس اتىزدارىنا ءتىپتى دە تەز اعىپ جەتۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
2022 - جىلى تۇتاس شينجياڭدا 671 سۋ قويماسىنىڭ جالپى سۋ ساقتاۋ مولشەرى 12 ميلليارد 134 ميلليون تەكشەمەتر بولىپ، بۇرىنعى جىلدارداعى سول تۇستاعىمەن سالىستىرعاندا 865 ميلليون تەكشەمەتر كوپ ساقتالدى؛ تۇتاس رايوندا سالىنىپ بولعان سۋ سىڭبەيتىن توعان 102 مىڭ 700 كيلومەتر، سۋ سىڭبەۋ مولشەرى ％35. 64 بولدى. كەمەلدەندىرىلىپ، دەڭگەيى جوعارىلاتىلعان سۋ يگىلىگى نەگىزدىك قۇرىلعىلارىن قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسى سۋ بايلىعىن شوعىرلى، ۇنەمدى پايدالانۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋعا تاماشا نەگىز قالادى.
جۇيەلى رەتتەپ ۇلەستىرۋ جەلىسى جاسالىپ، سۋ مول مەزگىل مەن سۋ ازايعان مەزگىل ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرىپ، سۋدان ويداعىداي پايدالانىلدى
شينجياڭدا 570 نەشە وزەن بار، جەر بەتى سۋ بايلىعىنىڭ مولشەرى جىلىنا شامامەن 83 ميلليارد 400 ميلليون تەكشەمەتر، ۇزاق ۋاقىتتان بەرى شينجياڭنىڭ ءار جىلعى ەكونوميكالىق، قوعامدىق سۋدان پايدالانۋ جالپى مولشەرى كورسەتكىشى 56 ميلليارد 300 ميلليون تەكشەمەتر بولدى. وسى سۋلاردان قايتكەندە ويداعىداي پايدالانىپ، ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋعا قاتىستى ىستەردى ويداعىداي ىستەۋگە بولادى؟ جوعارى ءونىمدى سۋ ۇنەمدەۋ بۇعان ىقشام دا ءتۇيىندى بەتالىس كورسەتتى.
”ءبىزدىڭ جوعارى ولشەمدى ەگىنجايىمىزدا ۇنەمدەلگەن ەڭبەككۇشىمىز شامامەن ％70، ۇنەمدەلگەن سۋ بايلىعى ％70 بولدى، جەردىڭ پايدالانىلۋ مولشەرى ％15 جوعارىلادى، ءونىم مولشەرى ％30 ارتتى“، - دەدى قاشقار ايماعى ماكىت اۋدانى قۇمقۇسار اۋىلى تومەنحادىلىق قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى حۋاڭ يىڭجيە ساۋساقتارىن ساناپ جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىنىڭ الا كەلگەن پايداسىن ايتىپ. بۇل قىستاق بيىل 1120 مۋ جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي نەگىزىندە زەردەلى ەگىنجايدان ۇلگى كورسەتۋ تۇيىندەرىن قۇرىپ، كولەمدەنۋ، ماشينالاسۋ، ولشەمدەنۋ، شوعىرلانۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، شارۋا وتباسىلارى مەن قىستاق كوللەكتيۆى سەلبەستىك كووپەراتيۆتەرىنىڭ كىرىسىن ءۇستى - ۇستىنە جوعارىلاتادى.
اتىز باستارىندا ”وزەن - كولدەردى بويلاي ءجۇرىپ شينجياڭعا كوز جىبەرۋ“ تىلشىلىك ۇيىرمەسى ەگىمشىلىك وتباسىلارىمەن ”سۋدان پايدالانۋ ەسەبىن“ جاساپ، جوعارى ولشەمدى ەگىنجايلاردىڭ سۋ ۇنەمدەۋ، ءونىمدى ارتتىرۋ ناتيجەسىنە نازار سالدى. مەيلى حوتان ايماعى حوتان اۋدانىنىڭ مىڭ مۋلىق ۇلاسپالى كۇرىش اتىزى بولسىن، الدە قۇمىل قالاسى اراتۇرىك اۋدانىنداعى 40 مىڭ مۋدان استام ناۋماۋحۋ جاي پىساتىن قۇمىل قاۋىنى بولسىن نەمەسە تۇرپان قالاسىنداعى 550 مىڭ مۋلىق ءجۇزىم باقشاسى بولسىن، شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا اۋىل شارۋاشىلىعىندىق سۋلاندىرۋ سىندى سۋدى كوپ پايدالاناتىن ءىرى ىستەردە بىرتىندەپ نەشە ون ميلليون، ءتىپتى نەشە ءجۇز ميلليون تەكشەمەتر سۋ ۇنەمدەلدى.
سۋ بايلىعىنىڭ ۋاقىت - كەڭىستىك تارالىمىنىڭ بىركەلكى بولماۋى شينجياڭنىڭ ”سۋ حيكاياسىن“ جازۋداعى قيىن ءتۇيىن. 2022 - جىلى شينجياڭ ”جالپى مولشەرىن قامتاماسىز ەتۋ + يكەمدى ۇلەستىرۋ“ سىندى سۋ بايلىعىن اشۋ، پايدالانۋ ۇلگىسىن جاڭالىق اشا زەرتتەپ، ىزدەنىس جاساپ اتقارىپ، سۋ مول مەزگىلدەگى ارتىق سۋدى يكەمدى سۋ مولشەرى رەتىندە يكەمدى ۇلەستىرىپ، يكەمدى رەتتەپ، جاڭادان ارتقان ەگىستىك جەر ەگىمشىلىگىنە جانە جاڭادان ارتقان استىق ەگۋگە پايدالانىلاتىن سۋ قاجەتىن قامتاماسىز ەتتى. سۋ ۇنەمدەي ءبىلىپ، تاعى سۋدان پايدالانا ءبىلىپ، سۋارمالى وڭىرگە تاسقىن سۋىن باستاپ، سۋ قويماسىندا تاسقىن سۋىن ساقتاپ، ەكولوگيالىق سۋ تولىقتاۋ ارقىلى تاسقىندى تاراتتى، شينجياڭنىڭ جەر - جەرى الاپتىق سيپاتتى تاسقىندى جۇيەلى ۇلەستىرىپ، الاپتىڭ تاسقىننان امان وتۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋمەن بىرگە، ەڭ كەڭ كولەمدە تاسقىن سۋىنان مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا پايدالانىپ، تاسقىن سۋىنان ”ساقتانۋعا، ويداعىداي پايدالانۋعا“ شىنايى كەپىلدىك ەتتى.
ءزاراپشان وزەنىنىڭ ورتا، تومەنگى اعارىنداعى ماكىت اۋدانىنداعى توراڭعى ورمانى الاڭىندا سۋارىلعان اۋماقتى توراڭعى جاپ - جاسىل بولىپ جايقالىپ تۇر، كوز الداعى ۇشى - قيىرسىز سارى قۇم تاكلاماكان ءشولىنىڭ جيەگى. ”سوڭعى 3 جىلدا توراڭعى ورمانىنا تاسقىن سۋىن باستاپ سۋ تولىقتاپ، ءار جىلعى سۋارۋ اۋماعى تۇگەلدەي 60 مىڭ مۋدان استى“. ماكىت اۋدانى توراڭعى ورمانى الاڭىنىڭ قىزمەتكەرى ءزاراپشان وزەنىنىڭ تاسقىن مەزگىلىندە تاسقىننان ءبولىپ اكەلگەن ەكولوگيالىق تولىقتاما سۋىنىڭ قۋراۋعا اينالعان توراڭعى ورمانىنىڭ ومىرشەڭدىك كۇشىن قايتادان قاۋلاتىپ، تاسقىن سۋىنىڭ ونىمدىلىگىن بارىنشا جوعارىلاتۋدى جۇزەگە اسىرعاندىعىن تانىستىردى.
بۇكىل شينجياڭعا كوز جىبەرگەندە، عىلمي، جۇيەلى جايعاستىرۋدىڭ ارقاسىندا سۋ مول جانە ازايعان مەزگىلدە سۋدى رەتتەيتىن جانە كوپ قاينار ءوزارا تولىقتايتىن الاپ سۋ تورابى جۇلگەسى بىرتىندەپ قالىپتاسۋدا. بۇل ”توراپ“ جوعارى، تومەنگى اعارعا، نەگىزگى اعىنعا، تارماق اعىنعا، وڭ، سول جاعالاۋعا بىردەي ءمان بەرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدالانىلاتىن سۋ قاجەتىن، ەكولوگيانى قورعاۋ نىساناسى تالابىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، وزەن - كولدى تۇتاستىرۋدى، ساقتاۋ مەن جىبەرۋدى بىردەي جوسپارلاۋدى، سۋدىڭ مول جانە ازايعان مەزگىلىندە سۋدى ءوزارا تولىقتاۋدى جۇزەگە اسىردى. 2022 - جىلى شينجياڭ جالپى 54 ميلليارد 270 ميلليون تەكشەمەتر اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدالانىلاتىن سۋمەن قامداپ، الدىڭعى جىلداعىمەن سالىستىرعاندا 4 ميلليارد 954 ميلليون تەكشەمەتر مولايىپ، ەگىس داقىلدارىن سۋارۋ جەر اۋدانى 3 ميلليون 10 مىڭ مۋ كوبەيگەن؛ بۇكىل رايونداعى ەكولوگيالىق تولىقتاما سۋ 36 ميلليارد 700 ميلليون تەكشەمەتر بولىپ، الدىڭعى جىلداعىمەن سالىستىرعاندا 3 ميلليارد 840 ميلليون تەكشەمەتر كوبەيگەن.
كەشەندى وڭاۋ وي جەلىسىن اشىپ، سۋدى دانەكەر ەتىپ ەكولوگيانى گۇلدەندىردى
سۋ قۋالاي قونىستانۋدا، تاعى ”سۋعا“ قاراي ارەكەت جاساپ، ”سۋ“ جاعدايىنا قاراي ءىس ىستەۋ قاجەت. شينجياڭ تيپتىك جاسىل القاپ ەكونوميكاسى سانالادى، سۋ بايلىعىنىڭ، سۋ قورشاعان ورتاسىنىڭ كوتەرىمدىلىك قابىلەتىنە سۇيەنۋدى ءتىپتى دە قاجەت ەتەدى، وڭىرلىك كەڭىستىكتى دامىتۋدى ورنالاستىرۋدى ساپالىلاندىرىپ، ”سۋ ارقىلى جەر بەلگىلەپ، سۋ ارقىلى ءونىمدى بەلگىلەۋ“ كەرەك.
پوسكام اۋدانىنداعى ەرەكشە وسى زامانعى حالىقتى بايىتۋ كاسىپ سالاسى باقشاسىندا، شەتسىز دە شەكسىز قۇبا تۇزدە 43 مىڭ مۋلىق باقشا رايونىن جوبالاپ، جەرگىلىكتى ورىن سۋ بايلىعىن ۇلەستىرۋ نورماسىنا نەگىزدەلىپ سۋ ارقىلى جەر بەلگىلەپ، 2 جىل ۋاقىتتا 10 مىڭ مۋ جەردى يەلەيتىن جاس جەمىس بازاسىن سالدى. ”ءبىز نىسان قالىپتاستىرعان تۇراقتى مۇلىكتى جانە ورگانيزم مال - مۇلىكىن ناقتىلاندىرىپ، ۇقىق قاراستىلىعىن كوللەكتيۆ ەكونوميكاسى ءالسىز 42 قىستاققا تۇراقتاندىرىپ، قىستاق كوللەكتيۆ ەكونوميكاسىن سۇيەمەلدەدىك جانە نىعايتتىق“. كاسىپ سالاسى باقشاسىنىڭ جاۋاپتىسى جاڭ گوجۇن بىلاي دەدى: اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدالانىلاتىن سۋ جالپى مولشەرىن تىزگىندەۋگە جانە تۇراقتى نورما بويىنشا باسقارۋعا ۇشتاستىرىپ، وسى ارادا اتقارىلعان سۋ ۇقىعىن ايقىنداپ، تەكسەرۋدى، ولشەۋدى وتباسىلارىنا دەيىن جەتكىزۋ، پايدالانىلاتىن سۋدى ولشەۋ سياقتى شارالار شارۋا وتباسىلارىنىڭ سۋ ۇنەمدەۋ، سۋدان پايدالانۋ تانىمىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتتى.
قازىر تاۋ، سۋ، ورمان، ەگىنجاي، كول، جايلىم، قۇم تىرشىلىك تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسى تانىمى جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالادى. اقسۋ ايماعى اۋات اۋدانى ءاشىما تارىم وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋ ينجەنەرياسى مىنە وسى ۇستانىمنىڭ تاماشا امالياتى. بۇل ينجەنەريا تاكلاماكان ءشولىنىڭ سولتۇستىك جيەگىنە، اقسۋ وزەنى الابىنىڭ باتىس بولىگىنە ورنالاسقان. بۇرىن بۇل ارانىڭ توپىراعىنىڭ قۇمايتتانۋى، سازدىقتىڭ كەرى شەگىنۋى اۋىر، ەكولوگياسى توتەنشە ءالسىز بولاتىن، اقسۋ وزەنى الابىنداعى شۇرات ىشىندەگى ەڭ ۇلكەن قۇمدى بوران قاينارى بولاتىن. ”سۋ بايلىعىن عىلمي دالەلدەگەننەن كەيىن ءبىز سۋ، ورمان، ەگىنجاي، كول، جايلىم، قۇم سىندى 6 ءتۇرلى جەر بەدەرىن كەشەندى وڭادىق“. اۋات اۋداندىق ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى جياڭ ليلي بىلاي دەپ تانىستىردى: 2021 - جىلى 3 - ايدا باستالعان ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرۋ ينجەنەرياسىنىڭ جوسپارداعى قالپىنا كەلتىرىلەتىن جەر اۋدانى ءبىر ميلليون 61 مىڭ 400 مۋ، 2025 - جىلى ورىنداپ بولۋ جوسپارلانۋدا. سۋ ارقىلى كوگالدى بەلگىلەپ، بويشاڭ اعاش ەگۋگە لايىق بولسا، بويشاڭ اعاش ەگۋ، بۇتا - بۇرگەن وسىرۋگە لايىق بولسا، بۇتا - بۇرگەن ءوسىرۋ، ءشوپ ەگۋگە لايىق بولسا، ءشوپ ەگۋ، قۇمايتتانعان كۇيىندە قالدىرۋعا لايىق بولسا، قۇمايتتانعان كۇيىندە قالدىرۋ، قۇمدى ءشول كۇيىندە قالدىرۋعا لايىق بولسا، قۇمدى ءشول كۇيىندە قالدىرۋ پرينسيبى بويىنشا، ينجەنەريا ەكولوگيالىق قورعاۋ، جەتىلدىرۋ ءوڭىرى، ورمان، جايلىم ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋ ءوڭىرى، سازدىق ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋ ءوڭىرى، قۇمدى ءشول ساياحات ءوڭىرى سياقتى 8 ەكولوگيالىق قۇرىلىس يقۋات ءوڭىرىن جوسپارلاپ، قازىر ەكپە ورمان ءوسىرۋ، جاساندى جولمەن ءشوپ ءوسىرۋ، قۇمدى اينالدىرا ورمان ءوسىرۋ، ءشوپ ءوسىرۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى 240 مىڭ مۋ اۋماقتى وڭادى.
وسى وڭىردە ءار جىلى تاسقىن مەزگىلىندە ەكولوگيالىق سۋ تولىقتاۋدان تىس، ماڭايىنداعى قالالاردان 50 ميلليون تەكشەمەتر تۋىندامالى سۋ ەنگىزىپ، اۋماقتى ەكپە توراڭعى ورمانىن نارلەندىرىپ، تۋىندامالى سۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىنان ىعىستىرىلعان سۋ بايلىعىن اينالمالى قايتا پايدالانۋدان ۇلگى كورسەتىلەدى. قازىر ماڭايىنداعى ەگىنشى وتباسىلارى سەكسەۋىل، ەتتى سۇڭعىلا سياقتىلاردى ەگەتىن قۇم كاسىپ سالاسىنا بەلسەنە قاتىناستى، بازار كاپيتالى قۇمدى ءشول ساياحاتىن جوسپارلاپ اشىپ، قۇمنان ساقتانۋدى، قۇمدى تىزگىندەۋدى، ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرۋدى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋمەن قاپىسىز ءتۇيىلىستىرىپ، ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدى قاتار ءومىر ءسۇرۋىنىڭ جاڭا پاراعىن جازۋدا.
