باس شۋجيدىڭ كوڭىلىندەگى ”ءداۋىر ەر جۇرەكتەرى“
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىشىلەرى جۋ جيچاي، حۋاڭ يۋە
كۇز ماۋسىمىنداعى وزەن سۋى وركەشتەي اعىپ، چيانتاڭجياڭ وزەنى جوڭكىلۋدە.
9 - ايدىڭ 23 - كۇنى كەشتە، چيانتاڭجياڭ وزەنى جاعاسىندا ازيا سپورت جارىسىنىڭ قاسيەتتى الاۋى 3 - رەت جۇڭگودا تۇتاندى. باس شۋجي شي جينپيڭ حاڭجوۋ ازيا سپورت جارىسىنىڭ باستالۋ سالتىنا كەلىپ، ازياعا ورتاق وسىناۋ شۇعىلالى ساتكە كۋا بولدى.
تۇتاس باستالۋ سالتىندا ”ازيادان كوتەرىلگەن تولقىن“ نەگىزگى تاقىرىپ ەتىلدى:
اسا ۇلكەن جەر بەتى ەكرانى مەن تور ەكراندا اساۋ تولقىن ءبىر - بىرىمەن جارىسىپ، كەڭستىكتە اينالا ۇشقان ارتيستەر تولقىنمەن بىرگە بيگە باسىپ، ”ءداۋىر ەر جۇرەكتەرى“ جەلكەندى قايىقپەن زىمىرادى؛
100 ميلليوننان استام ادامنىڭ ات سالىسۋىنان قۇرالعان ”سيفرلى الاۋگەر“ جۇگىرىپ كەلىپ، ”چيانجياڭ جوڭكىلدى“ اتتى نەگىزگى الاۋ مۇناراسىن تۇتاندىردى.
ءبىر - بىرلەگەن كوز مەيىرىن قاندىراتىن سالتاناتتى قيمىل جىجياڭنىڭ بايتاق دالاسىنداعى سان الۋان وزگەرىستەردى بارىنشا ايگىلەدى.
بۇل تۋلاعان سۋ تولقىنى، بۇل دەنە تاربيە تولقىنى، ونان دا ماڭىزدىسى، ءداۋىر تولقىنى، وركەنيەت تولقىنى، 2016 - جىلى باس شۋجيدىڭ حاڭجوۋدا G20 باسشىلار ماجىلىسىنە قاتىناسقاندا قولدانعان مىنانداي ولەڭ جولدارى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى: ”ءداۋىر ەر جۇرەكتەرى تولقىن جارىپ ىلگەرىلەيدى، قولىنا ۇستاعان قىزىل تۋعا سۋ تيگىزبەيدى“.
ۇزىلمەي جالعاساتىن تولقىن باستان - اياق جىجياڭدىقتاردىڭ قان تامىرىندا تۋلاۋدا.
”ءداۋىر ەر جۇرەكتەرى“ كىمدەر؟ باس شۋجيدىڭ وسى رەت جىجياڭدا قىزمەت تەكسەرگەندەگى ءىزىن بويلاساق، ءىشىنارا جاۋاپقا يە بولامىز.
ي - ۋ قالاسى ليزۋ قىستاعى، بۇرىن ”سۋ سيىر ءمۇيىزى قىستاعى“ دەپ اتالعان ”لاس، بىلىققان، ناشار، كەدەي“ شاعىن تاۋلى قىستاق بولاتىن، ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىنىڭ“ ارقاسىندا ”جاسىل، باي، كورىكتى“ قىستاققا اينالدى.
قىستاقتاعى ”بىرگە بايۋ بازارىندا“ باس شۋجي جالىندى جاستاردى كوردى. ولاردىڭ ورتاق سالاۋاتى ”اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا شارۋاشىلىق قۇرعاندار“، شارۋاشىلىق قۇرۋ نىساندارى جاسامپازدىققا يە كوفە، تۇبەك كورىنىسى ەگىس الاڭىنان اعاششىلىق، كوركەمونەرلىك قىش بۇيىمدارى، قولدان توقىلعان بامبۇك بۇيىمدارعا دەيىن كوزدىڭ جاۋىن الادى، ءتۇرى دە مول. ءبىر شاعىن قىستاققا 50دەن استام شارۋاشىلىق قۇرۋ نەگىزگى تۇلعالارى شوعىرلانعان.
باس شۋجيگە ليزۋ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى فاڭ حاۋلۇڭ بىلاي دەپ قورىتىندىلادى: ”اعۋ مولشەرى ءونىم مولشەرىنە، كەلبەت ءونىم قۇنىنا، بايلىق ىرىس بۇلاعىنا، تاۋلى رايون كورىنىس وڭىرىنە، شارۋالار ءۇيى قوناق ۇيگە، شارۋالار جارناگەرگە اينالدى“. اۋىلداعى ادامدار، اۋىلعا قايتا ورالعاندار، جاڭاشا ديقاندار ”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدى“ ”باعالى بايلىققا“ اينالدىراتىن بايۋ جولىن بىرگە قاراستىردى.
سول جىلى ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسىن“ باستاپ اتقارعاندا، شي جينپيڭ جولداس شارۋالاردىڭ نەگىزگى تۇلعالىق رولىن ەرەكشە دارىپتەگەن ەدى.
وسى رەت كەلگەندە، باس شۋجي ايرىقشا تەبىرەنىپ: ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋدى“ سول كەزدە ەستىگەندە قاتتى كۇردەلى سەزىلدى، بۇل ”زور شايقاستى“ قالاي جۇرگىزۋ كەرەك؟ ۇكىمەت قانشا اقشا بەرۋى كەرەك؟ بۇلاي ەمەس. ۇكىمەت، باستىسى، ءبىر قىدىرۋ شابىتتاندىرۋ، جەتەكتەۋ ساياساتىن قولداندى، نەگىزىنەن جانە دە شارۋا بۇقاراسىنىڭ ءوز كۇشىنە سۇيەنۋى كەرەك. ءىس جۇزىندە، بۇل تاجىريبەنى ءبىز كەيىنتىنەن كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىندە جالپىلاستىردىق، كەلەسى قادامدا اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدە دە وسىلاي ىستەلەدى.
20 جىلدان بەرى ”مىڭ قىستاق ۇلگى كورسەتۋ، 10 مىڭ قىستاقتى رەتتەۋ - وڭاۋ ينجەنەرياسى“ سان مىڭداعان بۇقاراعا باقىت جاراتتى ءارى سان مىڭداعان بۇقارانى اتتانىسقا كەلتىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن، اۋىل - قىستاقتى وسىزامانداندىرۋدى جەبەۋدىڭ ۇتىمدى اينالىمى مەن سارقىلماس قوزعاۋشى كۇشىن قالىپتاستىردى.
”ءداۋىر ەر جۇرەكتەرى“ باستان - اياق بايتاق دالاعا تامىر تارتىپ، قاجىماي تالماي ىزدەنىس جاساپ، كۇرەس جۇرگىزۋدە.
اۆتوكولىكپەن جوعارى قارقىندى تاس جولدى بويلاپ، حاڭجوۋ قالاسىنان ي - ۋ قالاسىنا كەلدى. جوعارى قارقىندى تاس جولدىڭ اقى الۋ پۋنكتىنىڭ ۇستىڭگى جاعىندا ”باقالشى“ سۋرەتى كوزگە بىردەن تۇسەدى. بۇل ءدال سول كەزدەگى ي - ۋلىقتاردىڭ بارابان قاعۋ، كوشە كەزۋ، تاۋىق مامىعىنا ءتاتتى ايىرباستاۋ سياقتى وبرازى ەدى.
جۇڭگونىڭ رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ ۇلكەن تولقىنىندا، ي - ۋ دەسە دەگەندەي باتىلدىقپەن ءداۋىردىڭ الدىڭعى لەگىندە جۇرەتىن ”ءداۋىر ەر جۇرەكتەرى“. جىجياڭدا قىزمەت ىستەگەن كەزىندە شي جينپيڭ جولداس ي - ۋعا ون نەشە رەت كەلگەن ەدى، بۇل جونىندە ەرەكشە اسەرى بار.
وسى جولى ي - ۋ حالىقارالىق ساۋدا بازارىنا كەلگەندە، باس شۋجي شي جينپيڭ وسى اراداعى ساۋداگەرلەردىڭ، شاعىن كاسىپورىن يەلەرىنىڭ ۋاكىلدەرىمەن ىقىلاسپەن اڭگىمەلەستى.
”بۇل جەردە ىستەگەنىڭىزگە قانشا جىل بولدى؟“
”37 جىل“، ”20 جىل“، ”30 جىل“، ”27 جىل“... ءاربىر جاۋاپتىڭ استارىندا جاپالىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇرعان حيكايالار جاتىر.
”27 جىل“ دەپ جاۋاپ بەرگەن جاڭ جييىڭ. باس شۋجي الگىندە عانا ونىڭ دۇكەنىنە بارىپ ارالاپ قايتقان ەدى.
جاڭ جييىڭنىڭ اكەسىنىڭ كوشە ارالاپ، ەلدىڭ قول شاتىرىن جوندەپ بەرۋىنەن، 1997 - جىلى ءوزىنىڭ ي - ۋ قالاسى بازارىنا كەلىپ ءبىر شارشى مەترلىك جايما اشقانىنا، كەيىن دۇكەن، كاسىپورىن اشقانىنا دەيىن، سودان قىزىنىڭ شەتەلدەن وقىپ كەلگەن سوڭ كاسىپورىنعا كىرگەنىنە، ينتەرنەت جەلىسىندە جانە جەلىدەن تىس ساۋدا جۇرگىزگەنىنە دەيىن... جاڭ اۋلەتىنىڭ كۇرەس كەشىرمەسى ي - ۋداعى شارۋاشىلىق قۇرۋشىلاردىڭ تيپتىك حيكاياسى بولىپ تابىلادى.
”بۇل جەر تەڭىزگە دە جاقىن ەمەس، شەكاراعا دا تاياۋ ەمەس، قالايشا بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى ساۋدا ورتالىعىنا اينالدى؟ ويتكەنى ي - ۋلىقتار ’جوقتان بار قىلۋدى‘، ’تاڭدانارلىق ىستەردى‘ ورىندادى“. باس شۋجي ”ي - ۋدىڭ دامۋ تاجىريبەسىن“ تاعى دا تىلگە تيەك ەتتى.
«جىجياڭ جاڭا سوزدەرى» اتتى كىتاپتاعى «قيىندىقتان تايسالماي العا ىلگەرىلەۋ» دەگەن ماقالادا جىجياڭدىق ساۋداگەرلەر رۋحى بىلاي دەپ باياندالعان:
”جىجياڭنىڭ قۇرلىقتاعى بايلىعى تاپشى ولكەدەن دامىپ ەكونوميكالىق ءىرى ولكەگە اينالا الۋى جىجياڭدىق ساۋداگەرلەردى ۋاكىل ەتكەن جىجياڭ حالقىنىڭ اسقار تاۋلار مەن اساۋ وزەندەردى ارالاپ، ايتار ءسوزدى تۇگەل اقتارىپ، الۋان ءتۇرلى امالدىڭ ءبارىن ويلاپ، نەءبىر جاپا - ماشاقاتتى كورۋىنەن بولدى“.
جىجياڭ ولكەلىك پارتكوم مەن ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ قىزمەت مالىمەتىن تىڭداعاندا، باس شۋجي حالىقتىق كاسىپورىنداردى ”4 رۋحتى“ ۇزدىكسىز اسقاقتاتۋعا دەم بەرۋدى جانە قولداۋ كورسەتۋدى تاعى دا باسا دارىپتەدى، سوزدەرى شابىتتاندىرۋعا تولى بولدى: ”بۇل ءبىزدىڭ وسى ارانىڭ گۋمانيتارلىق ەرەكشەلىگى عوي، باتىلدىقپەن ىستەپ، جۇرەكتىلىكپەن اتوي سالۋىمىز كەرەك“!
”ءداۋىر ەر جۇرەكتەرى“ جۇرەكتىلىكپەن اتويلايتىن، جۇرەكتىلىكپەن سىناپ كورەتىن، شارۋاشىلىق قۇرىپ، جاڭالىق اشاتىن قادامىن ەجەلدەن توقتاتقان ەمەس.
شاۋشيڭ كۋايجيشان تاۋ سىلەمىنىڭ باتىس بوكتەرىندەگى فىڭچياۋ قالاشىعى يۋان پاتشالىعى داۋىرىندەگى سۋرەتشى، اقىن ۋاڭ مياننىڭ اۋىلى، ”ادەمى دەپ ماقتاماڭىز، حوش ءيىسى اڭقىپ تۇرماسا“ دەگەن ولەڭىن ەلدىڭ ءبارى بىلەدى.
ال جاڭا جۇڭگودا، فىڭچياۋداعى نەگىزگى ساتى بۇقاراسى توپتاعان تاجىريبە دە وسى ارادان بۇكىل ەلگە جالپىلاستىرىلىپ، قالىڭ قاۋىمعا تانىمال بولدى.
وسى رەت جىجياڭعا كەلگەندە، باس شۋجي فىڭچياۋ قالاشىعىنا ارنايى كەلىپ، فىڭچياۋ تاجىريبەسى كورمە سارايىنا كىردى.
”فىڭچياۋ تاجىريبەسى“ كورمە سارايىنىڭ قاسىنداعى فىڭشي وزەنىندەي ىركىلىسسىز جالعاستى، استە توقىراعان ەمەس، ۇزدىكسىز جاڭارىپ كەلەدى. حاڭجوۋداعى ”ۋلين اپاي“، جۋجيداعى ”حۇڭفىڭ مىندەتتى ساقشى“، تۇڭشياڭداعى ”ۋجىن دارعىسى“، جوۋشانداعى ”دۇڭحايلىق بالىقشى جەڭگەي“... كورمە سارايىندا ءتۇسىندىرۋشى باس شۋجيگە جىجياڭ دالاسىنداعى نەگىزگى ساتىنى باسقارۋدىڭ امالياتتىق حيكايالارىن تانىستىرىپ، جاڭا داۋىردەگى ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىنىڭ“ تاسقىنداعان ومىرشەڭدىگىن ءتۇسىندىردى.
باس شۋجي ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىنىڭ“ جاۋھارىن بىلاي پايىمدادى: ”بۇل ارادا پارتيامىزدىڭ ماسەلەنى ءبىر جاقتى ەتۋىنىڭ، قايشىلىقتاردى سەيىلتۋىنىڭ ساياساتتىق تاكتيكاسى جاتىر، ياعني بۇقارالىق لۋشيانمەن ءجۇرىپ، حالىق بۇقاراسىنا تىعىز ارقا سۇيەۋ“.
ناعىز اقىل - پاراسات قايدان كەلەدى؟
وسى رەت جىجياڭعا كەلىپ جول بويى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، جول بويى ويلانىپ - تولعانىپ، ءاربىر جەرگە بارعاندا بارلىعى باس شۋجيدىڭ وتكەنىن ەسىنە سالدى: ”بۇل ارانىڭ مەنىڭ ويىمدا اسەرى ەڭ تەرەڭ“.
”مەن جىجياڭدا ’سەگىز - سەگىز ستراتەگياسىن‘ العا قويۋىم، ىشكەرىلەي تەكسەرۋ - زەرتتەۋدەن سوڭ جاسالعان ەدى. ’زاڭمەن باسقارىلاتىن جىجياڭ‘، ’تىنىش جىجياڭ‘، ’ەكولوگيالى جىجياڭ‘... كوپتەگەن تاجىريبە - ادىستەر قازىر بۇكىل ەلگە جالپىلاستىرىلدى، مۇنىڭ ىشىندە جىجياڭ بۇقاراسى قوسقان ۇلەس بار. كوممۋنيستىك پارتيا نەگىزگى ساتى بۇقاراسىنىڭ جاراتۋى نەگىزىندە تاماشا ءادىس - امالداردى بايقاپ، سونان سوڭ قورىتىندىلاپ جالپىلاستىردى. سوندىقتان، بۇقارا ناعىز قاھارمان“.
”ءداۋىر ەر جۇرەكتەرى“ تۇپتەپ كەلگەندە حالىق بۇقاراسى.
قازىرگى ۋاقىتتا، جىجياڭنىڭ دامۋى تىڭ باستالۋ تۇيىنىندە تۇر. ولكەلىك پارتكوم مەن ولكەلىك ۇكىمەت قىزمەتتەن مالىمەت بەرگەندە ”جاڭا جورىقتاعى باسەكە لوگيكاسىنىڭ وزگەرىسىن، قورشاۋدى بۇزۋ تاكتيكاسىنىڭ وزگەرىسىن، العا باسۋ قوزعاۋشى كۇشىنىڭ وزگەرىسىن“ ورتاعا قويدى.
باس شۋجي ”بەس تاباندى بولۋ“ ارقىلى ”سەگىز - سەگىز ستراتەگياسى“ اتقارىلعاندىعىنىڭ 20 جىلدىعىنىڭ تولعانىسىن تەرەڭدەي قورىتىندىلادى، سونداي - اق جىجياڭنىڭ بولاشاق دامۋ بەتالىسىن ايقىنداپ كورسەتتى، مۇنىڭ ىشىندەگى ءبىر تارماعى حالىق بۇقاراسىنىڭ بەلسەندىلىگىن، جاسامپازدىعىن جاپپاي قاۋلاتۋعا تاباندى بولۋ −
”ءبىز ماسەلەنى كوردىك، سونداي - اق ءبىزدىڭ بۇل ارانىڭ باسىمدىعىن كوردىك دەيمىز، وسى باسىمدىقتار حالىق بۇقاراسىنىڭ بەلسەندىلىگىنەن، جاسامپازدىعىنان كەلگەن، جىجياڭ حالقىنىڭ بويىندا قامتىلعان سول ءبىر ەرەكشە تەبىندى جاسامپازدىقتان كەلگەن“.
تەك حالىق ءۇشىن ىستەپ، حالىققا ارقا سۇيەگەندە عانا، جۇرەكتىلىكپەن تولقىننىڭ الدىڭعى لەگىندە جۇرۋگە، ماڭگى تولقىننىڭ الدىڭعى لەگىندە تۇرۋعا بولادى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 9 - ايدىڭ 27 - كۇنى حاڭجوۋدان بەرگەن حابارى).
