”شينجياڭ حالىقتىق قولونەر مۋزيكا اسپاپتارىن جاسايتىن 1 - قىستاق“ ”ءۇش تاراۋلى كۇيدى“ شارىقتاتتى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جاڭ جىلي
قىس كىرگەننەن كەيىن تاكلاماكان ءشولى جيەگىندەگى توقسۋ اۋدانى ءىشارىق قالاشىعى جاي قىستاعىندا قولونەر مۋزيكا اسپاپتارىن جاسايتىن شەبەر نۇردۇن سىمايىل وتباسىنداعى جاڭعاق اعاشىنىڭ جاپىراقتارى ۇزدىك - سوزدىق تۇسە باستادى. مۋزيكا اسپاپتارىن باس كوتەرمەي جاساپ جاتقان نۇردۇن سىمايىل مەن ونىڭ شاكىرتتەرى اۋا رايى بارعان سايىن سۋىتقانىمەن، ۇيگە كەلەتىن ساياحاتشىلاردىڭ ءالى دە تولاس تاپپاعاندىعىن بايقادى.
ىلگەرى اتى كوپكە تانىس ەمەس جاي قىستاعىندا كونە لەپ ەسكەن سوقپا تامعا مەملەكەتتىك 4A دارەجەلى كورىنىس ءوڭىرى، مەملەكەتتىك وركەنيەتتى قىستاق - قالاشىق، جۇڭگو ءداستۇرلى قىستاعى سياقتى بىرنەشە كورنەكى بەلگى تاقتا ءىلىنىپتى... باستىسى، قىستاقتاعى مۋزيكا اسپاپتارىنىڭ قويۋ مادەنيەتتىك باۋرامدىلىعى قىس كۇنىندە دە ساياحاتشىلاردى باۋراپ وتىرعاندىعىن قىستاق تۇرعىندارى ابدەن بىلەدى. جاي قىستاعىندا شارۋا وتباسىلارىنىڭ ۇشتەن بىرىنەن استامى مۋزيكا اسپاپتارى قولونەرىمەن شۇعىلدانادى، ”ون قادامدا ءبىر ۇستا“ دەپ ايتۋعا بولادى، جاساعان مۋزيكا اسپاپتارى جالپى 20نەشە ءتۇرلى 50دەن استام ۇلگىدە بولىپ، ”جۇڭگو شينجياڭ حالىقتىق قولونەر مۋزيكا اسپاپتارىن جاسايتىن 1 - قىستاق“ دەپ اتالعان.
”بۇل ’1 - قىستاق‘ شىنىمەن اتى زاتىنا ساي“، - دەدى جاي قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى باقتيار امۇت ماقتانىشپەن. تاياۋ جىلداردان بەرى ول جاي قىستاعىنىڭ جاقسارا تۇسكەن جاعىمدى وزگەرىستەرىن ءوز باسىنان كەشىرىپ، ءار دارەجەلى كادرلار مەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ”ءۇش تاراۋلى كۇيدى“ اسقاق سەزىممەن شارىقتاتقاندىعىنا كۋا بولدى.
بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالاردى جالعاستىرۋدىڭ ”نەگىزگى تاقىرىپتىق كۇيى“ تولاستامادى
”ءانىمدى پارتياعا ارنايمىن، پارتيانى اناما بالايمىن...“. 11 - ايدىڭ 12 - كۇنى ايت يمىن ەرىكسىزدەن قاسىنداعى راۋاپتى الىپ، ءوزى ەڭ ۇناتاتىن ءاندى ايتىپ سىناپ كوردى.
جاي قىستاعىندا جولدان ءوتىپ بارا جاتقان قالاعان ءبىر قىستاق تۇرعىنىن توسساڭىز نەمەسە قالاعان ءبىر وتباسىنا بارساڭىز مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋدان ازدى - كوپتى ساۋات بەرە الادى، الايدا كىمنىڭ مۋزيكا اسپابىن جاساۋ ونەرى ەڭ جاقسى دەپ سۇراساڭىز قىستاق تۇرعىندارىنىڭ بارلىعى ايت يمىن وتباسىن نۇسقاپ، ”ول جەردە ’مۋزيكا اسپاپتارى پاتشاسى‘، مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن جالعاستىرۋشى تۇرادى، جاساعان مۋزيكا اسپاپتارى ەرەكشە جاقسى!“، - دەيدى.
قارشادايىنان ۇلكەندەرگە ىلەسىپ مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋدى ۇيرەنگەن ايت يمىننىڭ مۋزيكا اسپاپتارىنىڭ نەشىنشى ۇرپاق جالعاستىرۋشىسى ەكەنى ونىڭ ءوزىنىڭ دە ەسىندە انىق قالماپتى. جاي قىستاعىنىڭ قولونەر مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ ونەرىن جالعاستىرۋدا 300نەشە جىلدىق تاريحى بولعانىمەن، مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋدى شىن مانىندە كاسىپ سالاسىنا اينالدىرعاندىعى تاياۋ 10 جىلدان بەرگى ءىس سانالادى.
باقتيار بىلاي دەپ تانىستىردى: جاي قىستاعى بۇرىن كەدەي قىستاق بولاتىن، قىستاق بويىنشا كىسى باسىنا نەبارى 2. 2 مۋ جەر تۋرا كەلەتىن، نەگىزىنەن، ءبيداي، جۇگەرى سياقتى ءداستۇرلى ەگىس داقىلدارىن جانە جاڭعاق ەگەدى. كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ ونەرى بولعانىمەن، بۇرىن ءوز الدارىنا جاساپ، بازارعا اپارىپ ساتىپ، كولەم قالىپتاستىرا الماعان ءارى اقشادا تابا الماعان ەدى.
توقسۋ اۋدانى جاي قىستاعىنىڭ جاعدايىنا قاراي ”مادەنيەت - ساياحات كاسىپ سالاسىن توعىستىرا دامىتۋ“ جولىن قاراستىردى: ”ساياحات كاسىپ سالاسى + سەلبەستىك كووپەراتيۆى + شارۋا وتباسىلارى“ ۇلگىسىن بار كۇشپەن دامىتىپ، مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، جاساۋ ولشەمىن بىرلىككە كەلتىرىپ، ساۋدا ماركاسىن تىركەۋگە ءوتىنىش بەرىپ، ساتۋ جولىن كەڭەيتتى. مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى قورعاۋعا، جالعاستىرۋعا يە بولۋمەن بىرگە، قىستاق تۇرعىندارى مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ كاسىپ سالاسىنا سۇيەنىپ كىرىستەرىن ارتتىرا باستادى.
توقسۋ اۋدانىنا ەكى دۇركىن كەلگەن جىجياڭ ولكەسى ليشۇي قالاسىنىڭ شينجياڭعا كومەكتەسۋشى كادرى لي حۇڭجيەنىڭ انىق ەسىندە: 2011 - جىلدان بەرى ليشۇيدىڭ شينجياڭعا كومەكتەسۋى بويىنشا، جاي قىستاعىندا ىلگەرىندى - كەيىندى بەيقۇت ءۇي قۇرىلىسى ينجەنەرياسى جانە كۇسان مادەنيەت كورمەسى ورتالىعى قۇرىلىسى، ”تيانلاي جاي“ مادەنيەت، ساياحات جانە جۇمىستاندىرۋ جاعىنان كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ سياقتى نىساندارى اتقارىلدى. جاي قىستاعى نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنىڭ بىرتىندەپ كەمەلدەنۋىنە ىلەسە، قىستاق كەلبەتى مەن قىستاق بەت - بەينەسى شىت جاڭا تۇسكە ەندى.
وسىمەن بىرگە، جاي قىستاعى مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن قورعايتىن جانە جالعاستىراتىن دارىندىلار ساتىلى قوسىنى بىرتىندەپ قالىپتاستى، مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن جالعاستىرۋشى ايت يمىننەن سىرت، تاعى مۋزيكا اسپاپ جاسايتىن نۇردۇن سىمايىل قاتارلى 4 ۇستا اۆتونوميالى رايون دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن جالعاستىرۋشى بولىپ تۇراقتاندىرىلدى. ولار نە مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ سەلبەستىك كووپەراتيۆىن باستاپ قۇرىپ، نە وتباسىلىق شەبەرحانا ءتاسىلى ارقىلى ”ۇيرەتۋ، كومەكتەسۋ، جەتەكتەۋدى“ جاقسى ىستەپ، مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ ونەرىنە ابدەن جەتىلگەن ءبىر توپ جاس ۇستا جەتىلدىردى.
كاسىپ سالاسىن توعىستىرۋدىڭ ”سيمفونيا“ اۋەنى ۇندەستى
”بۇرىن مۋزيكا اسپابى كوپ جاسالسا ساتىلماي قالۋدان الاڭدايتىنبىز، قازىر قانشا جاسالسا سونشا ساتا الامىز“، - دەدى نۇردۇن سىمايىل. بيىل ونىڭ وتباسىلىق مۋزيكا اسپاپتارى شەبەرحاناسىندا ەڭ كوپ بولعاندا 20 ادام بىرگە جۇمىس ىستەدى. شينجياڭنىڭ ءىشى - سىرتىنداعى تاپسىرىستان سىرت، ەكسكۋرسيالاۋعا كەلگەن ساياحاتشىلار دا مۋزيكا اسپاپتارىن ساتىپ الدى. بيىل ونىڭ مۋزيكا اسپاپتارى شەبەرحاناسى 300 مىڭ يۋاننان استام كىرىس كىرگىزەتىندىگى مەجەلەنىپ وتىر.
”ون قادامدا ءبىر ۇستا“ تۇراتىن جاي قىستاعىندا نۇردۇن سىمايىل سياقتى 10 وتباسى ۇلگىسىندەگى مۋزيكا اسپاپتارى شەبەرحاناسى بار. ارينە، مۋزيكا اسپاپتارىن ەڭ كوپ وندىرەتىن جەر − قىستاقتاعى 5000 شارشى مەترلىك مۋزيكا اسپاپتارى كاسىپ سالاسى باقشاسى. كاسىپ سالاسى باقشاسىنداعى 100دەن استام مۋزيكا اسپاپ ۇستاسىنىڭ جۇمىس ءبولىسى ايقىن، كەيبىرەۋى ۇڭگۋ، مايدالاۋ، جىلتىراتۋ جۇمىستارىن ىستەسە، كەيبىرەۋى كەپتىرۋ، كەسۋ، ورنەكتەۋ جۇمىسىن ىستەيدى، كەيبىرەۋى ماركا جاپسىرۋ، قوبديلاۋ، جۇك جونەلتۋ جۇمىستارىن ىستەسە، تاعى بىرەۋلەرى ساياحاتشىلاردى قابىلداپ ەكسكۋرسيالاتادى، تىكە تاراتىپ زات ساتۋ ارقىلى مۋزيكا اسپاپتارىن تانىستىرىپ ساتادى.
جاي قىستاعىنداعى جيايىن مۋزيكا اسپاپتارى شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ جاۋاپتىسى ابدۇللا يبىرايىم تەبىرەنە بىلاي دەدى: جاي قىستاعىنىڭ مۋزيكا اسپاپتارى نەگە قىزۋ قارسى الىندى، ويتكەنى پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ جەتەكشىلىگىندە مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرۋدا ”2< 1 + 1“ ونىمدىلىگى ساۋلەلەندىرىلدى. ”جۇڭگو شينجياڭ حالىقتىق قولونەر مۋزيكا اسپاپتارىن جاسايتىن 1 - قىستاق“ دەگەن التىن تانىسقى ساياحاتشىلاردى مۋزيكا اسپاپتارىن قولمەن جاساۋ بارىسىن ءوز كوزدەرىمەن كورۋگە باۋرادى؛ توقسۋ اۋدانى حان، تاڭ داۋىرىندەگى بايىرعى كۇساننىڭ وزەكتى رايونى، جاي قىستاعى تۇرعىندارىنىڭ قورا - جايى مەن تيانلاي جاي كورىنىس رايونىنىڭ وزەكتى رايونى قۇرىلىسى ەرتە زامانعى كۇسان مادەنيەت فاكتورلارىن قابىلداپ، ساياحاتشىلاردى ايرىقشا باۋرادى. كەلەتىن ساياحاتشىلار كوبەيدى، بىردەن ونعا، وننان جۇزگە تارالىپ، جاي قىستاعىنىڭ اتاعى ءتىپتى شىعىپ، مۋزيكا اسپاپتارى تابيعي تۇردە ءوتىمدى بولدى.
مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرۋ جاي قىستاعىنىڭ تۇرعىندارىنا ناقتى پايدا جەتكىزدى. باقتيار تىلشىگە بىلاي دەدى: بىلتىر قىستاقتا 20 مىڭ مۋزيكا اسپابى ءوندىرىلىپ، ساتىلىپ، ءونىم قۇنى 14 ميلليون يۋانعا جەتتى؛ بيىل مەجەمەن 25 مىڭ مۋزيكا اسپابى ءوندىرىلىپ، ءونىم قۇنى 18 ميلليون يۋانعا جەتەدى دەپ مەجەلەنۋدە. بيىل قىستاقتىڭ ساياحاتشى قابىلداۋ مولشەرى زور مولشەردە ارتىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق كىرىسى 21 مىڭ 500 يۋاننان اسىپ، بىلتىرعىدان 3300 يۋاننان استام ارتاتىندىعى مەجەلەندى.
قازىر جاي قىستاعىنىڭ كوللەكتيۆ قارجى قوسىپ سالعان 2 حالىقتىق تۇسەلحاناسى جۇمىس باستاۋعا دايىندالۋدا. ۇزدىكسىز قۇرىلىس جۇرگىزۋ ارقىلى جاي قىستاعى اس - سۋ، جاتىن ورىن، قاتىناس، ساياحات، ساتىپ الۋ، كوڭىل اشۋ ءبىر تۇلعالانعان ساياحات بازاسىنا اينالىپ، ساياحاتشىلاردىڭ قاجەتىن جان - جاقتى قاناعاتتاندىردى. سونىمەن بىرگە، ”تيانلاي جاي“ ماركاسىنا سۇيەنە وتىرىپ، ەگىمشىلىك، باعىمشىلىق كاسىبى، كيىم - كەشەك وڭدەۋ ت. ب كاسىپ سالالارى دا مادەنيەت، ساياحات كاسىپ سالالارىمەن ورگانيكالى توعىستى. قىستاقتا قۇرىلعان شارۋاشىلىق قۇرۋ، جاڭالىق اشۋ باقشاسى ۇلت قولونەر مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ كولەمىن كەڭەيتۋمەن بىرگە، ۇلت كەستەشىلىك كووپەراتيۆىن ەنگىزىپ، كيىم - كەشەك وڭدەۋ، ۇلت قولونەر مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ، ۇلت كەستەشىلىگى بىرگە داميتىن كاسىپ سالاسى جاعدايىن العاشقى ادىمدا قالىپتاستىردى.
اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ ”ەكپىندەي ىلگەرىلەۋ كۇيى“ ەكپىندى بولدى
”مەشەۋ قىستاقتان“ ”شولپان قىستاققا“ اينالعاننان كەيىن، جاي قىستاعىنىڭ اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋدەگى ۇلگىلىك رولى بارعان سايىن كورنەكتىلەندى.
ابلەت نياز توقسۋ اۋدانى ءۇشقات قالاشىعى ازنابازار قىستاعىنداعى مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋدى جالعاستىرۋشى. ول باستاماشى بولىپ سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرۋدان ىلگەرى الدىمەن جاي قىستاعىنا بارىپ، مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ ونەرىن ۇيرەندى. توقسۋ اۋدانىندا ول سياقتى جاي قىستاعىنا بارىپ ءتالىم العان مۋزيكا اسپاپتارىن جاسايتىن ۇستالاردىڭ قاتارى مول ەدى. مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ بارعان سايىن مولايعان شەبەرلەردىڭ كىرىستى ارتتىرۋ ارناسىنا اينالىپ، مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋعا پايدالانىلاتىن نەگىزگى شيكىزات − تۇت اعاشىنىڭ باعاسى اۋەلگى ءار تونناسى 200 − 300 يۋاننان ورلەپ 1000 يۋاننان اسىپ، كوپتەگەن شارۋا وتباسىلارىن اتىز باسىندا، ءۇيىنىڭ الدى - ارتىنداعى اۋلادا تۇت اعاشىن ەگۋگە باستادى.
ليشۇي قالاسى شينجياڭعا كومەكتەسۋ قولباسشىلىق شتابىنىڭ كومەگىندە توقسۋ اۋدانى قۇرعان شينجياڭ ليگىڭ اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم - تەحنيكا دامىتۋ شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى دە جاي قىستاعىندا. وسى سەرىكتەستىكتىڭ باس ديرەكتورى نيۋ مىڭ جاي قىستاعىنا بارعاننان كەيىن ”تيانلاي جايدىڭ“ مادەنيەت - ساياحات ماركاسىن سۇيەنىش ەتىپ، ”كاسىپورىن + سەلبەستىك كووپەراتيۆى + شارۋا وتباسىلارى“ ۇلگىسى ارقىلى ءار جىلى ساتقان شىلان، جاڭعاق سياقتى جەمىس - جيدەك ونىمدەرى 4500 توننادان اسىپ، كوپتەگەن قىستاقتاعى جەمىس ەگىنشىلەرىن كىرىستى ارتتىرۋعا باستادى.
”ءبىر جولعى توقسۋ ساپارىندا سالت - سانا مادەنيەتىنەن’ كۇساننىڭ اسەم اۋەنىنىڭ، جىبەك جولىنىڭ مۋزيكالى ءۇنىنىڭ‘ قويۋ ادەت - عۇرپىن سەزىنە الاسىز. توقسۋ ءسانامىنىڭ الىس - جۋىققا اتى ايگىلى، مۋزيكا اسپاپتارىن جاساۋ قولونەرى مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنا ەنگىزىلدى، كوز تارتار كوركەم ۇلت ءبيى، باسەڭ اۋەنمەن شەرتىلگەن ۇلت مۋزيكا اسپاپتارى، قاز - قالپىنداعى سالت - ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ ادامنىڭ اڭسارىن اۋدارادى.“ جۋىقتا، جىجياڭنىڭ مادەنيەت - ساياحات ارقىلى شينجياڭعا كومەكتەسۋ ”شۋاڭجۋ“ جوسپارىن باستاۋ سالتىندا توقسۋ اۋداندىق پارتكومنىڭ تۇراقتى مۇشەسى، ۇگىت ءبولىمىنىڭ باستىعى ۋي بو سوزگە شىققاندا جاي قىستاعىن اسەرلى سەزىممەن تانىستىردى.
ۋي بو بىلاي دەپ تانىستىردى: كەزەكتە توقسۋ اۋدانى ليشۇي قالاسىنىڭ شينجياڭعا كومەكتەسۋىنىڭ پارمەندى قولداۋىندا جاي قىستاعىندا توقسۋ اۋدانى باتىس سولتۇستىك مۋزيكا قىستاعى· ۇلت مۋزيكا اسپاپتارى مادەنيەت كاسىپ سالاسى نەگىزگى تاقىرىپتىق قىستاعى قۇرىلىس نىسانىن اتقارۋعا كىرىستى، وسى نىساننىڭ نەگىزگى قۇرىلىس مازمۇنى − باتىس سولتۇستىك مۋزيكا اۋىلى اۋلاسىن قۇرۋ، اۋىل - قىستاق بايلىعى كورمە اۋماعىن، سايكەستى قىزمەت وتەۋ اۋماعىن، كاسىپ سالاسىن زەرتتەۋ - اشۋ اۋماعىن، سونداي - اق باسقا دا قاراستى قۇرىلعىلاردى تىڭنان سالۋ بولىپ تابىلادى.
”بۇل نىسان اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدەگى كەشەندى نىسان رەتىندە كاسىپ سالاسىن دامىتۋ، مادەنيەتتى گۇلدەندىرۋ، شارۋالارمەن بىرلەسۋ، شارۋالارعا باستاماشىلدىق ەتۋ، دارىندىلاردى باۋلۋ سياقتى كوپ جاقتاعى ۇلگى كورسەتۋدى قامتيدى، كوپ نەگىزدى فينانستا جاڭالىق اشۋعا ىزدەنىس جاساۋداعى، كاسىپ سالاسىن دامىتۋعا دەم بەرۋدەگى، شارۋالارعا كومەكتەسۋدەگى، شارۋالارعا تيىمدىلىك جاساۋداعى شەشۋشى بازاعا اينالادى“، - دەدى ۋي بو.
