شي جينپيڭنىڭ حۋاڭحىعا ىنتا - ىقىلاسى
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى
جوڭكىلە اققان حۋاڭحى وزەنى دۇڭحاي تەڭىزىنە قۇيىلدى، دارقان كوڭىل كۇللى دۇنيەگە قۇشاق اشتى...
چيڭحاي − شيزاڭ ۇستىرتىنەن باستاۋ الىپ، اسقار تاۋلاردى كەسىپ، قىساڭ - شاتقالداردى باسىپ ءوتىپ، وزەندەر مەن بۇلاقتاردان قوسىلعان حۋاڭحى وزەنى جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىندا 5400 نەشە كيلومەتر جوڭكىلە اعىپ، ميلليونداعان حۋاشيا پەرزەنتتەرىن اسىراپ، نۇر شۇعىلالى جۇڭحۋا وركەنيەتىن نارلەندىردى.
باس شۋجي شي جينپيڭ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ وسى انا وزەنىن كوكەيىندە ساقتاپ كەلدى، پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى حۋاڭحى وزەنىنىڭ جوعارعى، ورتاڭعى، تومەنگى اعارىنداعى 9 ولكە، اۆتونوميالى رايوندى دەرلىك تۇگەل ارالاپ شىقتى، الىسقا كوز جىبەرۋى، ايالداپ وي جۇگىرتۋى ءبارى دە انا وزەننىڭ بولاشاعىنا دەگەن تەرەڭىنەن تولعانۋى ەدى.
”حۋاڭحى وزەنىن حالىقتى باقىتقا كەنەلتەتىن باقىت وزەنىنە اينالدىرايىق“.
ىقىلاستى لەبىز، شىنايى سۇيىسپەنشىلىك يرەلەڭدەگەن حۋاڭحى وزەنىنىڭ ءتىپتى دە ەرشىمدى جاڭا ءداۋىر سيمفونياسىن شارىقتاتتى.
ۇلى وزەندى تىزگىندەۋ −
”جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋ تاريحى مەملەكەتتى باسقارۋ تاريحى دا بولىپ تابىلادى“
2019 - جىلى 9 - ايدىڭ 17 - كۇنى حىنان جىڭجوۋ، حۋاڭحى مۇراجايىنىڭ ”ۇزاق جىلدار وزەن تىزگىندەۋ“ كورمە زالى.
تاريحتاعى حۋاڭحى وزەنىنىڭ ارناسىن وزگەرتۋ جونىندەگى ءبىر سىزباعا باس شۋجي شي جينپيڭ ۇزاق ءۇڭىلدى.
ارناسىنان اسىپ جايىلعان اۋماعى سولتۇستىكتە تيانجينگە، وڭتۇستىكتە چاڭجياڭ − حۋايحى وڭىرىنە دەيىن جەتىپ، 250 مىڭ شارشى كيلومەتر اۋماقتى شارپىدى، شايقالعان اعىن بەينە قامشىمەن بايتاق دالانى وسقىلاعانداي بۇقاراعا اۋىرتپالىق اكەلگەن ەدى.
حۋاڭحى وزەنى − ءارى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ انا وزەنى، تىرشىلىك وزەنى، ءارى ادامدارعا باعىنبايتىن الاپات وزەن.
بۇرىن حۋاڭحى وزەنى ”تۇنباسى كوپ، ارنا بۇزۋى كوپ، ارنا اۋىستىرۋى كوپ“ بولىپ، ”3 جىلدا 2 رەت ارنا بۇزىپ، 100 جىلدا ءبىر رەت ارنا اۋىستىرىپ“ وتىرعان، جاڭا جۇڭگو قۇرىلۋدان بۇرىنعى 2500 جىلدان استام ۋاقىتتا، تومەنگى اعارى جالپى 1500 رەتتەن ارتىق ارناسىن بۇزىپ، 26 رەت ارناسىن وزگەرتكەن.
”حۋاڭحى وزەنى تىنىش بولسا، الەم تىنىش بولادى“. ”بەلگىلى ماعىنادان ايتقاندا، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋ تاريحى مەملەكەتتى باسقارۋ تاريحى دا بولىپ تابىلادى“. بۇگىنگى مەن كەشەگىنى بايلانىستىرا ويلاعان باس شۋجي حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋ مەن مەملەكەتتى باسقارۋدىڭ بايلانىسى جونىندە تەرەڭ تولعاندى.
سان عاسىردان بەرى حۋاشيا پەرزەنتتەرى حۋاڭحى وزەنىنىڭ تىنىش بولۋىن تىلەدى. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان كەيىن، تاريح حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋ اۋىر مىندەتىن جۇڭگو كوممۋنيستەرىنە تاپسىردى. ساناققا قاراعاندا، جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بۇگىنگە دەيىن، حۋاڭحى وزەنى 70 نەشە جىل بويى جازعى، كۇزگى ۇلكەن تاسقىندا ارناسى بۇزىلماعان، 24 جىل اعىسى ۇزىلمەي، ىلگەرىندى - كەيىندى 12 رەت ۇلكەن تاسقىنعا توتەپ بەرىپ، ”جەر بەتىندەگى اسپاقتاعى وزەندى“ تىزگىندەۋ كەرەمەتى جاراتىلعان.
”اماليات، تەك جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىندا، سوتسياليستىك ءتۇزىمنىڭ ابزالدىلىعىن ساۋلەلەندىرگەندە عانا، حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋدە ىرىقسىزدىقتان ىرىقتىلىققا دەيىنگى تاريحي بۇرىلىستى شىنايى جۇزەگە اسىرىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ 3 جىلدا 2 رەت ارنا بۇزۋ ايانىشتى جاعدايىن تۇبىرىنەن وزگەرتۋگە بولاتىندىعىن دالەلدەدى“، - دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ.
حۋاڭحى مەملەكەتتىك گەولوگيا باقشاسىنا كەلگەن باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنى جاعالاۋىن بويلاي جاياۋ ءجۇرىپ، توڭىرەكتەگى ورتانى تەكسەرىپ كوردى.
راشەتكاعا سۇيەنىپ تۇرىپ الىسقا كوز جىبەرگەندە، كوز الداعى حۋاڭحى وزەنىنىڭ ارناسى كەڭ، ورمانى بىتىك كورىنەدى، قۇستار سايران سالۋدا. باس شۋجي ىشتەي حۋاڭحى وزەنىنىڭ تىنىش بولۋ ۇلى جوباسىن جاسادى.
بەس الاپاتتىڭ ىشىندە سۋ اپاتىنىڭ زيانى ەڭ اۋىر. سۋدى تىزگىندەۋدىڭ اۋىر، قيىن ەكەندىگىن ابدەن تۇسىنەتىن باس شۋجي شي جينپيڭ كەزىندە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”ءبىزدىڭ 5000 جىلدان استام جۇڭحۋا وركەنيەتى تاريحىندا كەيبىر جەرلەر نەشە مارتە گۇلدەنىپ، نەشە مارتە قۇلدىرادى. تاريحتاعى كوپتەگەن گۇلدەنۋ مەن قۇلدىراۋ ءبىر - بىرىنە ساباقتاسا تۋىلعان. ەل امان، جۇرت تىنىش بولۋ، جىل سايىن مول ءونىم الۋ ءۇشىن، ءسوز جوق، سۋدى تىزگىندەۋگە شەبەر بولۋىمىز كەرەك“.
حۋاڭحى وزەنىنىڭ سۋدى تىزگىندەۋدە اسا ماڭىزدى ورىندا تۇراتىندىعى ءشۇباسىز.
”مەملەكەت مەرەكەسى قارساڭىندا كوپشىلىك تۇگەل قاربالاس. قانشاما قاربالاس بولساق تا، حۋاڭحى وزەنى ماسەلەسىن قالايدا ۋاقىت شىعارىپ مۇقيات زەرتتەۋىمىز قاجەت، پارتيا ورتالىق كوميتەتى بۇل ماسەلەگە وسكەلەڭ ءمان بەرەدى“. 2 - كۇنگى حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە جوعارى ساپالى دامۋ جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ الدىمەن نەگىزگى ماقساتتى ۇعىندىرىپ ءوتتى.
”بارلىعىمىز حۋاڭحى وزەنىن انا وزەن دەپ اتايمىز، حۋاڭحى وزەنىن قورعاۋ − جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىنە جانە ماڭگى باياندى دامۋىنا ساياتىن ۇزاق بولاشاقتىق ۇلى جوسپار“. باس شۋجيدىڭ بۇل ءسوزى حۋاڭحى وزەنىنىڭ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تىرشىلىك ەتىپ، دامۋىنداعى كەلەلى ءمانىن تولىق جەتكىزدى.
”حۋاڭحى وزەنىنىڭ سۋى از، قۇمى كوپ، سۋ مەن قۇمنىڭ بايلانىسىنىڭ ساي كەلمەۋى حۋاڭحى وزەنىنىڭ كۇردەلى، وڭاۋ قيىن بولۋىنىڭ سەبەبى“، ”حۋاڭحى وزەنىندە كوپ جىلدان بەرى ۇلكەن ماسەلە تۋىلماعانىمەن، حۋاڭحى وزەنى سۋ اپاتىنىڭ كومەسكى قاتەرى وتكىر سەمسەر سياقتى ءالى دە جەلكەمىزدە ءتونىپ تۇر، قىراعىلىقتى استە بوساڭسىتۋعا بولمايدى“.
وسىنداي تاۋقىمەت تانىمىمەن باس شۋجي شي جينپيڭ تالاي رەت حۋاڭحى وزەنىنىڭ ءبىرىنشى شەبىنە ءوزى بارىپ اپات جاعدايىن تەكسەردى.
شاندۇڭنىڭ دۇڭيىڭى، حۋاڭحى وزەنىنىڭ تەڭىزگە قۇيار ساعاسى. 2021 - جىلى 10 - ايدىڭ 20 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ وسى اراعا كەلدى. سول كەزدە حۋاڭحى وزەنىنىڭ كۇزگى تاسقىن سۋى نەگىزگى وزەن ارناسىنا قايتقانىمەن، نەگىزگى وزەن ارناسىنان كەمەتۇراق جاسىل بەلدەۋىنە دەيىنگى 10 نەشە مەترلىك ”ارنادان اسقان“ سورابى ءباز - باياعىسىنداي انىق كورىنىپ جاتىر ەدى.
اۆتوكولىكتەن تۇسە سالىسىمەن، باس شۋجي الدىڭعى ءبىر مەزگىلدە سۋ دەڭگەيى ەڭ جوعارى بولعان كەزدەگى سۋ جيەگىنىڭ قاي جەرگە دەيىن كوتەرىلگەندىگىن سۇراستىردى.
”بۇل 10 - ايدىڭ 8 - كۇنى قايراڭدى سۋ باسىپ قالعان كەزدەگى سۋ جيەگى“. كەمەتۇراقتا حۋاڭحى وزەنى ساعاسىن باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ جاۋاپتىسى قولىنا كورسەتپە تاقتانى ۇستاپ، باس شۋجيگە ءبىر - بىرلەپ مالىمەت بەردى.
كەمەتۇراقتا بوران سوعىپ، تولقىن كوتەرىلىپ تۇرعان - دى، باس شۋجي قولىن سوزىپ، تەڭسەلىپ تۇرعان كورسەتپە تاقتانى ۇستاسىپ، دەن قويا كورىپ، ءالسىن - ءالى ءسوز قىستىرىپ سۇراستىردى.
حۋاڭحى وزەنىنىڭ كۇزگى تاسقىنىندا ”ۇرەي دە، قاتەر دە بولعانىمەن“، الايدا اۋىر شىعىن جانە ءولىم - ءجىتىم تۋىلماعاندىعىن ەستىگەندە، باس شۋجي ريزالىق ءبىلدىرىپ تۇراقتاندىردى.
”بۇگىن وسىندا كەلىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ جوعارعى، ورتاڭعى، تومەنگى اعارىن تۇگەل ارالاپ شىقتىم، كوڭىلىم دە جاي تاپتى“، - دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ.
2 كۇننەن كەيىنگى اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي حۋاڭحىنى تىزگىندەۋگە جاۋاپتى جولداستارعا حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋدىڭ اۋەلگى ماقساتىن، بورىشىن تاعى اڭگىمەلەدى: حۋاڭحىنىڭ ءىسىن ويداعىداي ىستەۋ كەرەك، ”بۇل ءتوراعا ماۋ زىدۇڭنىڭ دا كەزىندەگى اسىل ارمانى ەدى“، ”بۇگىندە ءبىز بۇل جۇمىستى جالعاستىردىق“.
”ءبىز قول جەتكىزگەن ناتيجەلەرگە قاناعات ەتىپ وتىرماي، ماسەلەنى باعدار ەتۋگە تاباندى بولىپ، كۇش ۇستىنە كۇش قوسىپ، ءتۇرلى قىزمەتتەردى بۇلجىماي ويداعىداي ىستەۋىمىز كەرەك“، - دەدى باس شۋجي تەرەڭ ىقىلاسپەن.
حۋاڭحى وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىندا كەڭ كوسىلگەن ”قايراڭدى ءوڭىر“ بار. نەگىزگى وزەن ارناسى مەن تاسقىننان ساقتانۋ ۇلكەن توسپاسى اراسىنداعى قايراڭدى ءوڭىر حۋاڭحى وزەنىنىڭ تاسقىن جۇرەتىن، تاسقىن بوگەيتىن، قۇم شوگەتىن ماڭىزدى ءوڭىرى ءارى قايراڭدى وڭىردەگى حالىقتىڭ تۇرمىس كەشىرىپ، وندىرىسپەن شۇعىلداناتىن مەكەنى.
”پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان كەيىن، مەن حۋاڭحى وزەنىنىڭ قايراڭدى وڭىرىنە قاتىستى كوشىرۋ، قۇرۋ ماسەلەسىنە كوڭىل ءبولدىم. كوشىرۋ، كوشىرىپ قۇرۋدى جاپپاي ورىستەتۋ كەرەمەت ءىس بولدى“. شاندۇڭ دۇڭيىڭ كىنلي رايونى ياڭمياۋ الەۋمەتتىك اۋماعىندا باس شۋجي ءوزى ءبىر ءسات تە ەسىنەن شىعارماعان حۋاڭحى وزەنىنىڭ قايراڭدى وڭىرىندەگى بۇقارانى كوردى.
”3 جىل اقشا جيۋ، 3 جىل تاعان جاتقىزۋ، 3 جىل ءۇي سالۋ، 3 جىل قارىز قايتارۋ“، قايراڭدى وڭىردەگى بۇقارانىڭ وتكەندەگى تۇرعىن ءۇي قيىنشىلىعىنىڭ ناعىز بەينەسى ەدى. قازىرگى تاڭدا، ياڭمياۋ الەۋمەتتىك اۋماعىندا قاتار - قاتار تىزىلگەن عيماراتتار مەن تاسپاداي تارتىلعان تاس جولداردىڭ رەتتى قايشالىسۋى، وسىزاماندانعان حالىققا قولايلى قىزمەت وتەۋ قۇرىلعىلارىنىڭ تولىق بولۋى وتكەندەگى ”كەدەيلەر لاشىعىندا“ وراسان زور وزگەرىس تۋىلعاندىعىن دالەلدەيدى.
حۋاڭحى ۇلكەن توسپاسىندا تاريحتى تىڭدادى، وزگەرىستى كوردى؛ قارتتار اسحاناسىندا قازاننىڭ قاقپاعىن كوتەرىپ، اڭگىمە - دۇكەن قۇردى؛ تۇرعىندار ۇيلەرىندە وزگەرىستى ۇعىسىپ، حالىق ءۇنىن تىڭدادى... جول بويى جۇرە كورىپ، سۇراستىرىپ وتىردى، باس شۋجي كوڭىلىندەگى قامنان ارىلدى: ”سىزدەردىڭ تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىرگەندەرىڭىزدى كورىپ ەرەكشە ءسۇيىندىم“، - دەدى.
”كوممۋنيستىك پارتيا نە ىستەيدى؟ حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەيدى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرادى، سوندىقتان ءبىز ۇنەمى قايسى ىستەردى جاقسى ىستەۋىمىز، قايسى جۇمىستاردى، ءسوز جوق، قادامدى جەدەلدەتە جاقسى ىستەۋىمىز كەرەكتىگىنە قاراۋىمىز كەرەك، حۋاڭحى وزەنىن ويداعىداي تىزگىندەۋ وسىنىڭ ىشىندەگى ءبىر ءىرى ءىس بولىپ تابىلادى“.
بۇل − پارتيانىڭ حالىققا بەرگەن ۋادەسى ءارى كوسەمنىڭ حالىققا تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىگى.
2022 - جىل كەلۋ قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ جاڭا جىلدى قۇتتىقتاۋ ءسوزىن جاريالادى. ول بىلاي دەدى: ”جاقىنعى جىلداردان بەرى، مەن حۋاڭحى وزەنىنىڭ جوعارعى، ورتاڭعى، تومەنگى اعارىنداعى 9 ولكە، اۆتونوميالى رايوندى ارالاپ شىقتىم. مەيلى ”انا وزەن“ اتالعان حۋاڭحى، چاڭجياڭ وزەندەرى بولسىن، الدە ءمولدىر تولقىنى شىمىرلاعان چيڭحاي كولى، يرەكتەلە جوڭكىلگەن يالۋزاڭبۋ وزەنى بولسىن؛ مەيلى وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋدەي عاسىرلىق ينجەنەريا بولسىن، الدە سايحانبا ورمان الاڭىنداعى ”جاسىل كارتا“ بولسىن؛ مەيلى يۇنناندا پىلدەردىڭ سولتۇستىككە اۋىپ، وڭتۇستىككە قايتۋى بولسىن، الدە شيزاڭ بوكەنىنىڭ ءوسىپ - ءوربۋ ءۇشىن ءورىس جاڭالاۋى بولسىن... وسىلاردىڭ بارلىعى ادام جاسىل تاۋدى ارداقتاسا، جاسىل تاۋ دا، ءسوز جوق، ادامنىڭ ءۇمىتىن اقتايتىندىعىن كورسەتتى.
ىقىلاستى سوزدەر كۇش - قۋاتقا تولى، ادامدى جىگەرلەندىرەدى.
ۇلى وزەننىڭ كوركەمدىگى −
”جاپپاي قورعاۋدى بىرگە مىقتى يگەرىپ، جاپپاي تىزگىندەۋدى سايكەستى ىلگەرىلەتۋ كەرەك“
”مەن بۇرىن چاڭجياڭ وزەنىن ناۋقاستانىپ قالدى، ونىڭ ۇستىنە ناۋقاسى جەڭىل ەمەس دەگەن ەدىم. بۇگىن مەن حۋاڭحى وزەنى دە ۇزاقتان بەرى السىرەپ اۋرۋشاڭ بولىپ قالدى، سۋ اپاتى ءجيى تۋىلدى دەمەكشىمىن“. انا وزەننىڭ ”سالاماتتىعى“ جونىندە باس شۋجي شي جينپيڭ ءاردايىم قام جەۋدە.
حۋاڭحى وزەنىنىڭ ناۋقاسىندا جاراتىلىستىق جەتەرسىزدىك سياقتى وبيەكتيۆتىك شەكتەمە دە، كەيىن كەلە قورعاۋسىز قالۋ سياقتى ادامدىق فاكتور دا بار −
بۇكىل ەلدەگى نەگىزگى اعارلاردىڭ ىشىندە حۋاڭحى وزەنى الابىنداعى توپىراقتىڭ شايىلۋ اۋماعىنىڭ اعارداعى جەر اۋماعىنداعى سالىستىرماسى ەڭ زور؛ جوعارعى، ورتاڭعى، تومەنگى اعارداعى ەكولوگيا وڭاي بۇزىلىپ، بۇل اعارلاردىڭ قالپىنا كەلۋ قيىندىعى وتە زور ءارى قالپىنا كەلۋ بارىسى باياۋ؛ ءىشىنارا رايونداردىڭ لاس زاتتاردى ىعىستىرۋ كۇشەمەلىلىگى ءبىرشاما جوعارى.
ەكولوگيالىق ماسەلە تاريحي كوز ايانى سىننان وتكىزەدى. جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ماڭگى باياندى دامۋ بيىگىندە تۇرىپ، باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە جوعارى ساپالى دامۋى جونىندە ”جاپپاي قورعاۋدى بىرگە مىقتى يگەرىپ، جاپپاي جونگە سالۋدى سايكەستى ىلگەرىلەتۋ“ جونىندە جوبا جاسادى.
تۇتاس تۇلعالىق جاقتان جاعدايدى بەلگىلەپ، جۇيەلى شارا قاراستىرۋ كەرەك. جوعارعى، تومەنگى اعاردى، نەگىزگى، تارماق اعاردى، وڭ - سول جاعالاۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلادى، باس شۋجي حۋاڭحى وزەنىنىڭ ەكولوگيالىق جۇيەسىن ورگانيكالىق تۇتاس تۇلعا رەتىندە جوسپارلاۋدى تالاپ ەتتى: جوعارعى اعاردا سۋ قاينارىن ساقتاۋ قۋاتىن جوعارىلاتۋدى نەگىز ەتۋ؛ ورتاڭعى اعاردا سۋ مەن توپىراقتى ساقتاۋدى جانە لاستانۋدى جونگە سالۋدى كورنەكتىلەندىرە وتىرىپ ويداعىداي يگەرۋ؛ تومەنگى اعاردا سازدىقتاردىڭ ەكولوگيالىق جۇيەسىن قورعاۋعا باسا ءمان بەرىپ، ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن جوعارىلاتۋ كەرەك.
2016 - جىلى 8 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ چيڭحايعا بارىپ قىزمەت تەكسەردى. بەيجيڭنەن كوتەرىلگەن ۇشاق باتىسقا قاراي ۇشىپ، حۋابەي جازىعىن باسىپ، تايحاڭشان تاۋ سىلەمىنەن اسىپ، سارى توپىراقتى ۇستىرتتەن ءوتىپ، چيڭحاي − شيزاڭ ۇستىرتىنە جەتتى.
ۇشاق تەرەزەسىنەن جوڭكىلە اققان حۋاڭحى وزەنى كوزگە تۇسەدى، ەكى جاعالاۋدىڭ كۇردەلى دە قۇبىلمالى جەر بەدەرى جۇرتشىلىققا حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋدا، جونگە سالۋدا ءدوپ كەلگەن قيىندىقتىڭ استە ادەتتەگىدەي ەمەس ەكەندىگىن اڭعارتادى.
چيڭحاي چاڭجياڭ، حۋاڭحى، لانساڭجياڭ وزەندەرىنىڭ قاينار كوزىنە ورنالاسقان، ءار جىلى وسى ارادان شىعاتىن تازا سۋ حۋاڭحى وزەنىنىڭ تۇتاس اعارىنىڭ شامامەن تەڭ جارتىسىن يەلەيدى. باس شۋجيدىڭ كوكەيىندە چيڭحايدىڭ ەكولوگياسى بەينە كريستال سياقتى ەڭ باعالى ءارى توتەنشە دارمەنسىز.
چارحان تۇزدى كولىندە سايدام اينالمالى ەكونوميكاسىنىڭ دامۋ جاعدايىن ۇعىستى؛ تازا ەنەرگيا كاسىپورىندارىندا كۇن ەنەرگيالى باتارەيا ءوندىرىس جەلىسىن تەكسەردى؛ ولكەلىك ەكولوگيالىق ورتانى باقىلاۋ - تەكسەرۋ ورتالىعىندا قاشىقتىق بەينە ەكران ارقىلى حۋاڭحى وزەنىنىڭ قاينارى بولعان وريىڭحۋ كولى − زاليڭحۋ كولى سياقتى تۇيىندەردىڭ ءدال سول ۋاقىتتاعى باقىلاۋ - تەكسەرۋ جاعدايىن تەكسەردى... قىزمەت تەكسەرۋ بارىسىندا باس شۋجي شي جينپيڭ چيڭحايدىڭ ەكولوگيانى قورعاۋ ماسەلەسىنە ايرىقشا كوڭىل ءبولدى.
باس شۋجي بىلاي دەپ ايقىن تالاپ قويدى: ”چيڭحايدىڭ ەڭ قىمباتتى قۇندىلىعى ەكولوگيادا، ەڭ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىگى ەكولوگيادا، ەڭ ۇلكەن كومەسكى كۇشى دە ەكولوگيادا، ءسوز جوق، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن كورنەكتى ورىنعا قويىپ يگەرۋ كەرەك“.
ءبىر رەتكى اڭگىمە ماجىلىسىندە ”جۇڭحۋا سۋ مۇناراسىن“ قورعاۋدى تىلگە تيەك ەتكەندە، باس شۋجي مىنالاردى ورتاعا قويدى: بۇل ارانىڭ ىشكى ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنى ماڭىزدى ما، الدە تۇنىق سۋى، جاسىل تاۋى ماڭىزدى ما؟ سۋ قاينارىن ساقتايتىن جەر رەتىندە، بۇل الاپ ەكولوگيالىق يقۋاتىن ەڭ ۇلكەن دارەجەدە زورايتۋ مىندەتىن ارقالاپ وتىر، ءوز بەتىمەن زاۆود قۇرۋدى، كەن اشۋدى ۇيعارىپ، ىشكى ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنىنا ءمان بەرىپ، ءوز كۇنىمدى كورەيىن دەۋ دۇرىس ەمەس.
جوعارعى اعارداعى ”جۇڭحۋا سۋ مۇناراسى“ سىندى ءۇش وزەن قاينارىنان ورتاڭعى اعارداعى ”ورتالىق سۋ مۇناراسى“ چينليڭگە، ”حۋابەي سۋ مۇناراسى“ سانشيگە دەيىن... تاۋ اسىپ، سۋ كەشىپ، باس شۋجي ”مەملەكەتتىڭ زور ءىسىن“ كوكەيدە ساقتادى.
2020 - جىلى 5 - ايدا سانشيدە قىزمەت تەكسەرگەندە باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”سىزدەردىڭ بۇل جەر حۋابەيدىڭ سۋ مۇناراسى، بەيجيڭ، تيانجين، حىبەيدىڭ سۋ قاينارىن قورعايتىن جەر، ءۇش تەرىستىك ىقتاسىن ورمانىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى، بەيجيڭ، تيانجين، حىبەي مەن حۋاڭحى وزەنىنىڭ ەكولوگيالىق حاۋىپسىزدىگىن قورعاپ تۇرعان ماڭىزدى قالتقى“.
حۋاڭحى وزەنىنىڭ ەكىنشى ۇلكەن تارماعى فىنحى وزەنى شۇعىلالى سانجين مادەنيەتىن جاراتقان. وزەن الابىنىڭ شەكتەن تىس اشىلۋىنان فىنحى وزەنىنىڭ ەكولوگياسى كەزىندە اۋىر دارەجەدە ءبۇلىنىپ، سۋ ساپاسى اۋىر دارەجەدە لاستانعان بولاتىن.
باس شۋجي شي جينپيڭ مىنالاردى تالاپ ەتتى: ”فىنحى وزەنىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋعا، ءسوز جوق، ايرىقشا ءمان بەرىپ، سانشيدىڭ وسى انا وزەنىنىڭ سۋ مولشەرىن مولايتۋ، سۋ ساپاسىن جاقسارتۋ، كەلبەتىن كورىكتەندىرۋ كەرەك“.
وسى رەت سانشيگە كەلگەندە، باس شۋجي فىنحى وزەنىنىڭ جاعاسىنا ارنايى بارىپ ارالاپ كوردى.
جەرگىلىكتى ورىنداعى جولداس تاييۋان قالاسى فىنحى وزەنىن جانە ”جيۋحىنى“ كەشەندى وڭاۋ، الاپتىڭ ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋ سياقتى شارالاردى قولدانىپ، فىنحى وزەنىنىڭ سۋ ساپاسى بىرتىندەپ جاقسارىپ، ەكى جاعالاۋداعى جاسىلداندىرۋ بەلدەۋىنىڭ قالا تۇرعىندارىنىڭ سەيىل - سەرۋەن، كوڭىل اشۋ ورنىنا اينالعاندىعىنان مالىمەت بەردى.
باس شۋجي ءالسىن - ءالسىن باسىن يزەدى: ”راسىندا، جويقىن وزگەرىس ەكەن! تاييۋاننىڭ ەجەلدەن ’كورىكتى تاييۋان قالاسى، ءۇش جاعى تاۋمەن قورشالعان، ورتاسىنان وزەن اعىپ وتەدى‘ دەگەن ادەمى اتى بار، بۇل كۇندەرى كورىكتى تاييۋاننىڭ كوركەم كورىنىسى رەالدىققا اينالۋدا“.
باس شۋجي جەرگىلىكتى ورىنداعى باسشىلار مەن كادرلارعا بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”فىنحى وزەنىن شىن مانىندە ويداعىداي قورعاپ، ويداعىداي جونگە سالىپ، ەجەلگى جينياڭنىڭ فىنحى وزەنىنەن كەشتە وتكەندەگى كوركەم كورىنىسىن قايتا ەلەستەتىپ، حۋاڭحى وزەنىنە تۇنىق سۋلاردىڭ قۇيىلۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك“.
فىنحى وزەنىنىڭ حۋاڭحى وزەنىنە قۇيار ساعاسىنان سولتۇستىككە كوز سالساڭىز، حۋاڭحى وزەنى سانشي − شانشي قىساڭىن ورتاسىنان قاق ايىرىپ اعىپ جاتىر، ەكى جاعىنداعى سارى توپىراقتى ءۇستىرت ۇزىننان - ۇزاققا وركەشتەنە سوزىلىپ جاتىر، بۇل ارا حۋاڭحى وزەنىنىڭ بالشىقتى قۇمدارىنىڭ ماڭىزدى قاينارى. بۇگىنگى تاڭدا جاسىلدىق وسى سارى توپىراققا ءوڭ بەرۋدە.
2022 - جىلدىڭ قوڭىر كۇز مەزگىلى، شانشي ولكەسى يان - ان قالاسى انساي رايونى گاۋچياۋ قالاشىعى نانگوۋ قىستاعىنىڭ الما باعىندا مول ءونىم شاتتىعى شار تاراپتى كەرنەدى.
باس شۋجي شي جينپيڭ جەمىس باعىنا بارىپ، اۋىلداستارمەن ىقىلاستى اڭگىمەلەستى ءارى ءبىر قىپ - قىزىل ۇلكەن المانى ءۇزدى.
يان - ان كەزىندە ەلىمىزدەگى توپىراقتىڭ شايىلۋى ەڭ اۋىر رايونداردىڭ ءبىرى بولاتىن. بۇگىنگى تاڭدا ەگىستىككە اينالعان ورماندى قالپىنا كەلتىرۋ، اعاش ەگىپ، ورمان ءوسىرۋ سياقتى توپىراقتىڭ شايىلۋىن تىزگىندەۋ شارالارىنىڭ ۇزدىكسىز ىلگەرىلەۋىنە بايلانىستى، كەزىندەگى اڭعارلار مەن ادىرلار سايالى ورمانعا اينالدى.
باس شۋجي كەزىندە شانبەيدە اترەتكە قاتىناسقان، زيالى جاس بولعان شاقتارىن ەسكە الىپ بىلاي دەدى: بۇرىن سولتۇستىك شانشيدەگى اۋىلداستار ساتىلى اتىز جاساپ، ەگىن ەگىپ، بەتىن شاڭ قاۋىپ، ارقاسىن كۇن شالىپ، ەسكى تەسەلەرىن سىلتەپ جۇمىس ىستەپ، كوپ ەكسە دە ءتۇسىمى ماردىمسىز بولىپ، ەرەكشە بەينەت شەگەتىن، بۇگىنگى تاڭدا بەتكەيدەگى ەگىستىككە اينالعان ورماندى قالپىنا كەلتىرىپ الما ەگىپ، اۋىلداستاردىڭ جۇمىسى، تۇراقتى كىرىسى بار بولدى، بالالار دا جاقسى وقۋ - اعارتۋدان يگىلىكتەندى، قارتتاردىڭ بارىندە ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى بار بولدى، تۇرمىس بارعان سايىن جاقساردى.
تىنباي ويلاندى، ويلاعانىن ورىندادى. ءۇش وزەن قاينارىنان بوحاي تەڭىزىنىڭ جاعاسىنا دەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ تىنىم تاپپادى، كوكەيىنەن شىعارمادى، ءاردايىم قام جەدى.
2021 - جىلى 10 - اي، حۋاڭحى وزەنىنىڭ تەڭىزگە قۇيار ساعاسىندا باس شۋجي اعاش شارباق جولدى بويلاپ جاياۋ ءجۇرىپ سازدىقتىڭ ىشكى قويناۋىنا كىرىپ، حايۋاناتتار مەن وسىمدىكتەردىڭ وسىناۋ سايران - باعىن باسى - قاسىندا تەكسەرىپ كوردى − كۇزدىگۇنى، تەڭىز سامالى ايمالاپ، قامىس ۇلپىلدەگى تىنىمسىز تەربەلەدى، بىرنەشە قۋتۇمسىق قاز، اقباس قاز سۋ ورتاسىنداعى شاعىن قۇرعاق جەردە بەيعام قوناقتاپ وتىر.
جەرگىلىكتى ورىنداعى جاۋاپتى جولداس بىلاي دەپ تانىستىردى: جۋىق جىلداردان بەرى ەگىستىككە اينالعان سازدىقتى قالپىنا كەلتىرۋ، قايراڭدا باعىمشىلىقتى توقتاتۋ، سازدىقتى قالپىنا كەلتىرۋدى ىلگەرىلەتۋ ارقىلى ەكولوگيالىق ورتا بارعان سايىن جاقساردى. ”ءبىزدىڭ بۇل جەر جۇڭگو شىعىس اق تىرناسىنىڭ مەكەنى، قارا تۇمسىق شاعالا ءوسىپ - ءوربيتىن جەر، بىلتىر جىل باسىنان بەرى جاڭادان تاعى قوقي قاز، اق ءبىرقازان، قاسىق تۇمسىق بالىقشى قۇس سياقتى قۇستاردى بايقادىق“.
”بۇل اراعا كەلەتىن ساياحاتشىلار كوپ پە“؟ - دەپ سۇرادى باس شۋجي.
”ەڭ كوپ بولعاندا جىلدىق ساياحاتشى مولشەرى 600 مىڭ، ءبىز ءار كۇنگى ەڭ كوپ ساياحاتشى مولشەرىنە شەكتەمە قويدىق“، - دەپ جاۋاپ بەردى جەرگىلىكتى جاۋاپتى جولداس.
باس شۋجي بىلاي دەپ قاداعالاي تاپسىردى: ”ويداعىداي باسقارۋ كەرەك، سازدىقتى لاستاۋعا بولمايدى، اڭ اۋلاۋعا، تور قۇرىپ قۇس ۇستاۋعا دا بولمايدى“.
بۇگىنگى تاڭدا بۇل جەر مەملەكەت بويىنشا تۇڭعىش قۇرلىق، تەڭىز ءبىر تۇتاس جوسپارلانعان مەملەكەتتىك باقشا قۇرىپ، ءبىر قىدىرۋ ەكولوگيانى قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ ينجەنەرياسىن ىلگەرىلەتكەندىكتەن، كورىكتى سازدىق ومىرشەڭدىك كۇشىن تولىق ايگىلەدى.
”حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋعا ءتيىمسىز ىستەردى استە ىستەمەۋ كەرەك“. باس شۋجيدىڭ تالابى ءۇزىلدى - كەسىلدى بولدى.
جوعارعى اعاردى قورعاۋ، ورتاڭعى اعاردى وڭاۋ، تومەنگى اعاردى قالپىنا كەلتىرۋ. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ نۇسقاۋى بويىنشا، جەر - جەر قورعاۋدى قىزىل سىزىق ەتىپ، حۋاڭحى وزەنىن ”ەمدەپ“، انا وزەننىڭ ومىرشەڭدىك كۇشى كۇن سايىن قالپىنا كەلدى.
ۇلى وزەننىڭ ماڭىزى −
”حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، جاڭا ءداۋىردىڭ حۋاڭحى وزەنى جالپى حورىن ويداعىداي جازۋ كەرەك“
”حۋاڭحى وزەنىنىڭ جوعارعى، ورتاڭعى اعارىنداعى 7 ولكە، اۆتونوميالى رايون تولىق دامىماعان ءوڭىر، شىعىس بولىكتەگى وڭىرلەرمەن جانە چاڭجياڭ الابىمەن سالىستىرعاندا كورنەكتى ايىرماشىلىق بار، ءداستۇرلى كاسىپ سالاسىنىڭ تيبىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ اياق الىسى باياۋ، ىشكى قوزعاۋشى كۇشى جەتكىلىكسىز...“
حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىندا ورىن تەۋىپ وتىرعان قيىنشىلىقتار مەن ماسەلەلەرگە باس شۋجي شي جينپيڭ كەزىندە وسىنداي تەرەڭ تالداۋ جاساعان بولاتىن.
الدىمەن دامىتۋ كەرەك پە، الدە قورعاۋ كەرەك پە؟ قامداۋدى تىزگىندەۋ كەرەك پە، الدە قاجەتتى تىزگىندەۋ كەرەك پە؟ ءبىر جەردى جوسپارلاۋ كەرەك پە، الدە ءبىر الاپتى جوسپارلاۋ كەرەك پە؟ جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدە حۋاڭحى وزەنى الابى ءتىپتى دە كوپ قايشىلىقتار مەن تۇيىنشەكتەرگە ءدوپ كەلىپ وتىر، بۇل كەڭ اۋقىمدى وي جۇگىرتۋدى جانە كوز ايانى قاجەت ەتەدى.
ءۇش وزەن قاينارىنان تەڭىزگە قۇيعانعا دەيىن، ”حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە جوعارى ساپالى دامۋ اڭگىمە ماجىلىسىنەن“ ”حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە جوعارى ساپالى دامۋىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ماجىلىسىنە“ دەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ جول بويى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، وي جۇگىرتتى، جول بويى ماسەلەنى شەشىپ، جۇمىس ىرعاعىن بەلگىلەدى.
حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدە دامۋ مەن قورعاۋدىڭ قاتىناسىن ايقىنداۋ كەرەك.
حۋاڭحى وزەنىنىڭ سولتۇستىك جاعالاۋى، سانشيدىڭ يۇنچىڭى. الۋان تۇسكە بولەنگەن تۇزدى كول ”تۇز تاسىمالى قالاسىنىڭ“ كاسىپ سالاسى وزگەرىسىنە كۋا بولدى.
2023 - جىلى 5 - ايدىڭ 16 - كۇنى يۇنچىڭ تۇز كولىنىڭ جانىندا كورمە تەكشەسىنە حىدۇڭنىڭ اپپاق تۇزى قويىلدى. باس شۋجي شي جينپيڭ كورمە تاقتاسى، كورمە بۇيىمدارى سياقتىلارمەن ۇشتاستىرىپ، قاتىستى جاعدايلار جونىندەگى تانىستىرۋلاردى تىڭداپ، تۇز كولىنىڭ كەلبەتىن ناقتى ورىندا كوزدەن كەشىردى.
4600 جىلدان استام اس تۇزىن اشۋ تاريحى، 70 جىلدىق مينەرالدى تۇزدى اشۋ تاريحى − يۇنچىڭ تۇز ارقىلى گۇلدەندى، ءبىراق ۇزاق ۋاقىتتىق بايلىققا يەك سۇيەۋ سەبەبىنەن شەكتەن تىس اشۋ، كاسىپ سالاسىنىڭ ەسكىرۋى، لاستانۋدىڭ اۋىرلاۋى سىندى قيىنشىلىق قىسپاعىنا ءدوپ كەلىپ وتىر.
”ەكولوگيانى ماڭداي الدى ورىنعا قويۋعا، جاسىل دامۋعا تاباندى بولۋ“، حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە جوعارى ساپالى دامۋ مەملەكەتتىك ستراتەگياسىنىڭ اتقارىلۋىنا ىلەسە، يۇنچىڭ بۇرىلىس ورايىنا يە بولدى.
تۇز ءوندىرىسىن دوعارىپ، كولدى قالپىنا كەلتىرۋ، ۇيانى بوساتىپ قۇس اۋىستىرۋ!
2020 - جىلدان باستاپ تۇز كولىن قورعاۋ كولەمىندە بارلىق ونەركاسىپ ءوندىرىسى توقتاتىلىپ، تۇز كولى كەن رايونىنان، ونەركاسىپ رايونىنان ەكولوگيالىق قورىق رايونىنا، ساياحاتتاپ بارۋعا ءتيىستى جەرگە اينالا باستادى.
سونىمەن بىرگە يۇنچىڭ اۆتوكولىك جابدىقتارىن جاساۋ، جاڭا ماتەريال، جاسىل قۇرىلىس ماتەريالدارى، ەلەكتروندى ينفورماتسيا، ازىق - تۇلىك، ءدارى - دارمەك سياقتى جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالاسى شوعىرىن جەدەل جەتىلدىرىپ، زورايتىپ، وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىنان پايدالانىپ، ىشكى قۇرلىقتاعى وڭىرلەردىڭ سىرتقا ەسىك اشۋىنىڭ جاڭا بيىگىن قالىپتاستىردى.
باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى بويىنداعى ولكە، رايونداردىڭ دامۋ بەتالىسىن ايقىن اتاپ كورسەتتى: حۋاڭحى الابىنداعى ولكە، رايوندار حۋاڭحى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋدى دامۋدى جوسپارلاۋدىڭ، جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ نەگىزگى ولشەم سىزىعى ەتۋگە تاباندى بولۋى كەرەك.
حۋاڭحى الابىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدە قامداۋ مەن قاجەتسىنۋدىڭ قاتىناسىن تەڭگەرۋ كەرەك.
حىناننىڭ نانياڭى حۋاڭحى، چاڭجياڭ، حۋايحى سىندى ءۇش الاپتى ەندەي وتەدى، وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋدىڭ ورتا جەلى 1 - مەرزىمدىك ينجەنەرياسىنىڭ ”شۇمەگى“، ”باس تيەگى“ وسى ارادا.
”بۇل جەرگە كەلۋدى بۇرىننان ويلاپ ەدىم“. 2021 - جىلى 5 - ايدىڭ 13 - كۇنى ورتا جەلى 1 - مەرزىمدىك ينجەنەرياسىنىڭ كومەيىندە باس شۋجي شي جينپيڭ كەمە باسىندا قاسقايىپ تۇرىپ، قامقور كوڭىلمەن: ”وڭتۇستىكتىڭ سۋىن سولتۇستىككە جەتكىزۋ ينجەنەرياسى قۇرىلىسىنىڭ وسى اراداعى اينالىم احۋالىنا، سونداي - اق وسى اراداعى حالىقتى كوشىرۋ قىزمەتىنە نازار اۋدارىپ كەلەمىن، وسى رەت كەلىپ كورىپ ەرەكشە قۋاندىم“، - دەدى.
سۋ − تىرشىلىكتىڭ قاينارى، ءوندىرىستىڭ قاجەتى. ەلىمىزدىڭ سۋ بايلىعىنىڭ ۋاقىت پەن كەڭىستىك بويىنشا ورنالاسۋى توتەنشە بىركەلكىسىز، جازدا تاسقىن ءجۇرىپ، قىستا تارتىلادى، سولتۇستىكتە تاپشى، وڭتۇستىكتە مول.
كەيىن اشىلعان اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”جاڭا دامۋ كەزەڭىنە ءوتىپ، جاڭا دامۋ ۇستانىمىن دايەكتىلەندىرىپ، جاڭا دامۋ ارناسىن تۇلعالاپ، بۇكىل ەلدە ءبىر تۇتاس ءىرى بازار جانە ىركىلىسسىز ەل ءىشى ءىرى اينالىمىن قالىپتاستىرىپ، وڭتۇستىك پەن سولتۇستىكتىڭ سايكەسە دامۋىن جەبەۋ سۋ بايلىعىنىڭ پارمەندى تىرەك بولۋىن قاجەت ەتەدى“.
ءبىر اۋىز ءسوز سۋ بايلىعىن مەملەكەتتىڭ دامۋىنا ساياتىن ستراتەگيالىق دەڭگەيگە كوتەردى.
حۋاڭحى الابىنداعى سۋ بايلىعىنىڭ جالپى مولشەرى نە بارى چاڭجياڭنىڭ ％7ىندەي عانا بولعانىمەن، بۇكىل ەلدەگى حالىق سانىنىڭ ％12ىن، ەگىستىك جەردىڭ ％17ىن، 50 نەشە ءىرى، ورتا قالانى سۋمەن قامداۋ مىندەتىن ارقالاپ، قامداۋ مەن قاجەتسىنۋ قايشىلىعى ءتىپتى دە كورنەكتى بولىپ وتىر.
قيىن ماسەلەنى قالاي شەشۋ كەرەك؟
باس شۋجي شي جينپيڭ باتىل تۇردە بىلاي دەدى: سۋ جاعدايىنا قاراي قالانى تۇراقتاندىرۋعا، سۋ جاعدايىنا قاراي جەردى تۇراقتاندىرۋعا، سۋ جاعدايىنا قاراي ادامدى تۇراقتاندىرۋعا، سۋ جاعدايىنا قاراي كاسىپ سالاسىن تۇراقتاندىرۋعا تاباندى بولۋىمىز كەرەك.
بۇل تەرەڭ سۋ ۇنەمدەۋ، سۋدى تىزگىندەۋدەن قامال الۋ شايقاسى: سۋ ۇنەمدەپ سۋارۋدى جالپىلاستىرۋ، شولەيتتى ەگىن شارۋاشىلىعىن دامىتۋ، مال شارۋاشىلىعىندا، بالىق شارۋاشىلىعىندا سۋ ۇنەمدەۋدى ورىستەتۋ، قايتا تۋىندايتىن سۋدان پايدالانۋدى كۇشەيتۋ، جاڭبىر سۋىنان پايدالانۋدى جەبەۋ...
بۇل قاتاڭ بۇلجىماس شەكتەۋ: سۋ بايلىعىنىڭ كوتەرىمدىلىك قۋاتىن وڭىرلەرگە ءبولىپ باسقارۋ - مەڭگەرۋ جۇيەسىن ورناتىپ، سۋ بايلىعى اۋىر دارەجەدە تاپشى وڭىرلەردەگى قالالاردىڭ دامۋ كولەمىن، سۋ جۇمسالىمى كوپ نىسان قۇرىلىستارىن جانە كەڭ كولەمدە اعاش ەگۋدى تەجەپ، تۇتاس الاپتى قامتىعان سۋ الۋ، سۋدان پايدالانۋ جالپى مولشەرىن تىزگىندەۋ جۇيەسىن ورناتۋ...
بۇكىل حۋاڭحى الابى اتتانىسقا كەلىپ، ”كورپەگە قاراي كوسىلۋ“ دەيتىن قاراپايىم قاعيدا جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالادى.
حۋاڭحى الابىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدە تۇتاس تۇلعا مەن ءىشىنارالىقتىڭ قاتىناسىن ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋ كەرەك.
حۋاڭحىنىڭ سۋلاندىرۋىنىڭ يگىلىگىن كورگەن نيڭشيا جازىعى ەجەلدەن ”ىرىستى جەر“ دەگەن تاماشا اتقا يە.
2020 - جىلى 6 - ايدىڭ 9 - كۇنى يىنچۋان قالاسى حىلان اۋدانى كۇرىش - بالىقشىلىق كەڭىستىگى اۋىل - قىستاق ەكولوگياسىن تاماشالاۋ باقشاسىندا باس شۋجي شي جينپيڭ كورىنىس تاماشالاۋ مۇناراسىنا شىعىپ، باقشا رايونىنىڭ جالپى كورىنىسىنە بيىكتەن كوز جىبەردى؛ اتىزدىڭ قىرىن بويلاپ، كۇرىش اتىزىنا بارىپ، وندا ەڭبەك ەتىپ جاتقان قىستاق تۇرعىندارىمەن ىقىلاستى تۇردە اڭگىمەلەستى؛ بالىقتىڭ، قىسقىشتىڭ شاباقتارىن ءسۇزىپ الىپ، اتىز جاعاسىنداعى ارىققا قويا بەردى...
بۇل ارادا باس شۋجي بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: كۇرىش پەن سۋدىڭ قايشىلىعىن ويداعىداي شەشۋگە ءمان بەرىپ، سۋ ۇنەمدەۋ تەحنيكاسىن قولدانىپ، سۋ ۇنەمدەيتىن، ۇستەمە قۇنى جوعارى ەگىمشىلىك، باعىمشىلىق كاسىبىن بەلسەنە دامىتىپ، حۋاڭحىنىڭ سۋ بايلىعىن ويداعىداي قورعاۋ كەرەك.
”حۋاڭحى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋدى جانە جوعارى ساپالى دامۋدى الدىمەن اتقاراتىن رايونداردى قۇلشىنا قۇرۋ كەرەك“. سول رەتكى نيڭشيا ساپارىندا باس شۋجي شي جينپيڭ نيڭشياعا شىنايى ءۇمىت ارتتى.
الدا ءجۇرۋ − ءارى جۇرەكتىلىكپەن ۇمتىلۋعا، جۇرەكتىلىكپەن سىناۋعا جىگەرلەندىرۋ، ءارى تەرەڭ تولعانۋ ارقىلى جاسالعان ورىن تۇراقتاندىرۋى.
ءۇش وزەن قاينارى، چيليانشان تاۋى سياقتى وڭىرلەردەن ”اناعۇرلىم كوپ ەكولوگيالىق ونىمدەردى شىعارۋدى“ تالاپ ەتتى، حىتاۋ سۋارمالى ءوڭىرى، فىنحى − ۋيحى جازىعى سياقتى نەگىزگى استىق القاپتارىنا ”مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋدى“ تاپسىردى، وڭىرلىك ورتالىق قالالار سياقتى ەكونوميكالىق دامۋ شارت - جاعدايى جاقسى وڭىرلەرگە ”ەكونوميكا مەن حالىق سانىنىڭ كوتەرىمدىلىك قۋاتىن جوعارىلاتۋ“ جونىندە نۇسقاۋ بەردى...
جالپى جاعدايدى كوزدەۋ بيىگىندە تۇرىپ، باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى بويىنداعى ولكە، رايونداردىڭ دامۋ ورنىن دالمە - ءدال جوبالاپ، حۋاڭحى جاعالاۋىنداعى وڭىرلەردىڭ ”شاحمات تاقتاسى“ يدەياسىن بەرىك ورناتىپ، جاڭا داۋىردەگى حۋاڭحىنىڭ توپتىق حورىن اسقاقتاتا شىرقاۋىنا جەتەكشىلىك ەتتى.
حۋاڭحى الابىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدە قازىرگى مەن ۇزاق بولاشاقتىڭ قاتىناسىن جوسپارلاۋ كەرەك.
”توعان اشقان ادامنىڭ اتى ماڭگى وشپەيدى، تاريحقا اتى جازىلادى“!
2023 - جىلى 6 - ايدىڭ 6 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحىنىڭ جاعاسىنداعى تاعى ءبىر اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى ماڭىزدى جەر − ىشكى موڭعۇلدىڭ باياننورىنا كەلىپ، حىتاۋ سۋارمالى ءوڭىرىنىڭ سۋ مولشەرىن ينفورماتسيالاندىرىپ باقىلاۋ - ولشەۋ ورتالىعىنداعى قۇم تاقتالى مودەل الدىندا كوبىرەك ايالدادى.
جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى نەشە ون جىلدىق سۋ يگىلىگى قۇرىلىسى ارقىلى حىتاۋ جازىعىندا بەينە ادام دەنەسىندەگى قان تامىرداي جايىلا تارالعان 7 ساتىلى سۋارۋ، سۋ ىعىستىرۋ جۇيەسى سالىندى، جالپى ۇزىندىعى 64 مىڭ كيلومەتر بولىپ، جەر شارى ەكۆاتورىنىڭ ءبىر جارىم شەڭبەرىنە بارابار كەلەدى.
باس شۋجي وسى سۋارۋ جۇيەسىن ايرىقشا القادى: ”بۇل 100 جىلدىق، 1000 جىلدىق نەگىز بولىپ قالا بەرەدى“.
كەلەسى كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ كوكحوت قالاسىندا جەرگىلىكتى ورىننىڭ جاڭا ەنەرگيا، جاڭا ماتەريال كاسىپ سالاسىن دامىتۋى، كاسىپ سالاسى قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرۋدى، رەتتەۋدى جەبەۋى، جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى دامۋدى ىلگەرىلەتۋى سياقتى جاعدايلار جونىندەگى تانىستىرۋىن تىڭدادى.
”ەندىگى جوسپارلارىڭىز قالاي؟“، - دەپ سۇرادى باس شۋجي.
جەرگىلىكتى ورىنداعى ەنەرگيا كاسىپ سالاسىن دامىتۋعا جاۋاپتى جولداس: ”مەجەمەن 2025 - جىلعا بارعاندا، ىشكى موڭعۇلدىڭ جاڭا ەنەرگيا اگراگاتتار سيىمدىلىعى مەن ەلەكتر تاراتۋ مولشەرى 2022 - جىلداعىدان 2 ەسەدەن استام، سىرتقا جونەلتەتىن ەلەكتر مولشەرى 4 ەسەدەن استام ارتادى“، - دەپ مالىمەت بەردى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ تاپسىردى: ”ىشكى موڭعۇلدىڭ ەنەرگيا كاسىپ سالاسى ۇزاق ۋاقىتتان بەرى كومىردى نەگىز ەتىپ كەلەدى، كومىر سەبەبىنەن جارىققا شىقتى. الايدا كاسىپ سالاسى تىم جالاڭ بولسا بولمايدى، كوپ نەگىزدى دامۋدى بەتالىس ەتۋ كەرەك. ەنەرگيا قۇرىلىسىندا ءداستۇرلى كاسىپ سالاسىنا عانا سۇيەنۋگە بولمايدى، جاڭا ەنەرگيانى، تازا ەنەرگيانى زور كۇشپەن دامىتىپ، كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ەڭ جوعارى مانگە جەتكىزۋدى، كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاندىرۋدى قۇلشىنا جۇزەگە اسىرىپ، جاسىل جۇڭگو قۇرۋ كەرەك“.
كوز الداعى سۋارۋ توعانىنان مىڭ جىلدىق نەگىزدى كوردى؛ جاڭا ەنەرگيا كاسىپ سالاسىنان جاسىل جۇڭگونىڭ بولاشاعىن كوردى، باس شۋجي شي جينپيڭ قازىرگى حۋاڭحىعا كوڭىل ءبولىپ، الاپتىڭ بولاشاعىن دا سىزىپ شىقتى.
”حۋاڭحى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋدى جانە جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋ ءبىر كۇندە ورىندالمايدى“. قازىرگى مەن بولاشاقتىڭ قاتىناسىن ويداعىداي ءبىر جاقتى ەتۋدە باس شۋجي شي جينپيڭ ىقىلاستى ەسكەرتۋ بەردى −
”تاريحي سابىرلىلىق پەن ستراتەگيالىق تاباندىلىقتى ساقتاپ، ەڭبەك ماعان جازىلماسا دا بولادى دەيتىن رۋحاني دەڭگەيمەن جانە ەڭبەك سىڭىرۋدە مەن بولماسام بولمايدى دەيتىن تاريحي جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋمەن ۇزاق بولاشاقتى جوسپارلاپ قانا قويماي، قازىرگى ىستەردى جاقسى ىستەپ، ۇلى جوبانى سوڭىنا دەيىن جاساپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ىستەپ، حۋاڭحىنىڭ حالىققا يگىلىك جەتكىزۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك“.
ۇلى وزەن رۋحى −
”حۋاڭحى مادەنيەتى − جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس ءبولىمى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تامىرى جانە جانى“
2022 - جىلى 1 - ايدىڭ 26 - كۇنى ەسكىشە كالەندار بويىنشا 12 - ايدىڭ 24 - كۇنى فىنحىنىڭ ەكى جاعالاۋىندا قالىڭ قار قاپالاقتاپ جاۋىپ، الاپ اپپاق تۇسكە ەندى. يرەلەڭدەگەن جولدى بويلاپ، باس شۋجي شي جينپيڭ جاۋىپ تۇرعان قارعا قاراماي سانشي ولكەسى حوجوۋ قالاسى شىجۋاڭ اۋىلىنىڭ فىڭنانيۋان قىستاعىنا بۇقاراعا امانداسا كەلدى.
اپپاق قار قىپ - قىزىل تەرەزە گۇلىنە، كوكتەم بوساعالىعىنا جانە تۇمشامالى شامدارعا ايشىق قوسىپ، شاعىن تاۋلى قىستاقتى ءتىپتى دە شات - شادىمان، مەرەكەلىك تۇسكە بولەدى.
باس شۋجي قىستاق تۇرعىنى شى حۇڭبيڭنىڭ ۇيىنە كىردى. ۇستەلگە قامىر، شىلان، قىزىل بۇرشاق، قارا بۇرشاق قويىلىپتى، وتباسىنداعىلار جەرگىلىكتى ورىننىڭ ءداستۇرلى مەرەكەلىك تاعامى − حوجوۋ مەرەكەلىك بۋ نانىن دايىنداپ جاتىر ەكەن.
”شي اتاي، ءسىز بىرەۋىن قويىڭىز“. شى حۇڭبيڭنىڭ كىشكەنتاي نەمەرە قىزى باس شۋجيدى ”دىڭگاۋ مومىسىنىڭ“ ۇستىنە ءبىر تال شىلان قويۋعا ۇسىنىس ەتتى، بۇعان باس شۋجي قۋانا ماقۇل بولدى.
”سىزدەردىڭ بۇل اراداعى لۇيلياڭشان تاۋى حۋاڭحىعا جاقىن، ونىڭ ارعى جاعى − شانشي. مەن تومەنگە تۇسكەن يانچۋان اۋدانى دا بۇل ارادان الىس ەمەس، جەرى دە وسىنداي ادىرلى، جىرالى كەلەدى. سارى توپىراقتى ۇستىرتتە ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىز تىرشىلىك ەتكەن، ءبىزدىڭ جۇڭحۋا وركەنيەتى جەتىلگەن“. سانشيدە باس شۋجي بۇگىنگى ارقىلى كەشەگىنى ەسكە الىپ جەر - سۋدىڭ تاريحىن ەسكە ءتۇسىردى.
حۋاڭحى بايىرعى وركەنيەتتى سومدادى.
سۋ تامىرى قان تامىرىمەن، مادەنيەت جۇلگەسىمەن ساباقتاسادى. ۇزىننان - ۇزاققا سوزىلعان حۋاڭحى وزەنى سارى توپىراقتى شايىپ، يانحۋاڭ ۇرپاقتارىن ماپەلەپ، جۇڭحۋا ۇلتىنا يانحۋاڭنىڭ قاسيەتىن ءسىڭىردى.
حۋاڭحى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە جوعارى ساپالى دامۋ جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي: ”سان مىڭداعان جىلداردان بەرى توقتاۋسىز جوڭكىلە اققان حۋاڭحى وزەنى چاڭجياڭ دارياسىمەن بىرگە جۇڭحۋا ۇلتىن ماپەلەپ، جۇڭحۋا وركەنيەتىن جەتىلدىردى“دەپ ايقىن اتاپ كورسەتتى؛
حۋاڭحى مادەنيەتىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس ءبولىمى − ياڭشاۋ مادەنيەتى بايقالعاندىعىنىڭ جانە جۇڭگو وسى زامانعى ارحەولوگياسى دۇنيەگە كەلگەندىگىنىڭ 100 جىلدىعىن حات جازىپ قۇتتىقتاعاندا، باس شۋجي: ”جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ كەلبەتىن اناعۇرلىم جاقسى كورسەتىپ، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن اسقاقتاتۋ كەرەك“ دەپ باسا دارىپتەدى؛
پارتيانىڭ 20 - قۇرىلتايىنىڭ بايانداماسىندا باس شۋجي: ”مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسىن ويداعىداي قۇرىپ جانە ودان ويداعىداي پايدالانىپ“، حۋاڭحى مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتىپ، ۇلتتىق ءارى دۇنيە جۇزىلىك سيپاتتى قامتىعان مادەنيەت تانىسقىسىن جاساۋ كەرەك، - دەپ ايقىن اتاپ كورسەتتى...
وسىندا كوركەيىپ، وسىندا جالعاستى، وسىندا شۇعىلا شاشتى. ”حۋاڭحى مادەنيەتى − جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس ءبولىمى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تامىرى جانە جانى“، - دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ تەرەڭ ماعىنادا.
”تاڭەرتەڭ كوكونىس سورپاسى، تۇستە كەبەك بوتقا، كەشتە تىسكە سىزدىق ەتەرلىك ەشتەڭە جوق“.
شانشي ولكەسى ميجى اۋدانى گاۋشيگوۋ قىستاعى، سارى توپىراقتى ۇستىرتتەگى ادىرلى، جىرالى وڭىردەگى ءبىر شاعىن سايدىڭ ىشىندەگى وسى قىستاقتاعى ۇلكەندەر ىشەر اسقا جارىماعان كەزدەردى باستان وتكەرگەن.
وتكەن عاسىردىڭ 50 - جىلدارىنداعى ”تاقىر تاۋ، جىل سايىن اپات جايلاۋدان“ قازىرگى ”ساتىلى اتىزدىڭ تاۋ باسىنا دەيىن جالعاسىپ، تۇگەلدەي ورمانمەن كومكەرىلگەنىنە“ دەيىن ەسكى بەينە مەن جاڭا كەلبەت ايقىن سالىستىرما قالىپتاستىردى.
2021 - جىلى 9 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ وسى جەرگە كەلىپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، تەرەڭ سەزىممەن بىلاي دەدى: ”مەن يانچۋاندا ءوندىرىس اتىرەتىنە تۇسكەندە گاۋشيگوۋدىڭ اتىن ەستىگەم، سول كەزدەگى سولتۇستىك شانشيداعى داجاي قىستاعى ەدى.
سىزدەردىڭ ساتىلى اتىزعا كوپ كۇش جۇمساعاندارىڭىز كورىنىپ تۇر. جارتى عاسىردان استام ۋاقىتتان بەرى تىنباي جالعاستىرىپ ىستەگەندىكتەرىڭىز وڭاي ەمەس“.
قايىسپاس چين بەكتىگى ەرلىك جىگەرمەن ەلىن قورعاعانداي ۇزدىكسىز قاجىماي - تالماي كۇش سالدى. حۋاڭحى الابىنداعى قابات - قابات ساتىلى اتىزدار − قاتاڭ قورشاعان ورتا جاعدايىندا ادامداردىڭ ۇرپاقتار بويى جالعاستىرعان قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ تاڭباسى، ولار وسى ارادا ءۇمىت ۇرىعىن سەۋىپ، تەر توگىپ، مول تابىسقا قول جەتكىزدى.
حۋاڭحى وزەنى ۇلت رۋحىن شىڭدادى.
باس شۋجي كەزىندە تەبىرەنە بىلاي دەگەن ەدى: ”يۇيگۇڭ تاۋدى كوشىردى، دايۇي سۋدى تىزگىندەدى، جۇڭحۋا ۇلتى سان مىڭ جىل بويى جاراتىلىستىق اپاتپەن ايقاسىپ، قىمباتتى تاجىريبەلەر توپتادى، ءبىز ءالى دە ۇزدىكسىز كۇرەسۋىمىز كەرەك“.
ءدال حۋاڭحى وزەنى ىرىس سيلاعاندىقتان ءبىز ۇرپاقتان - ۇرپاققا تىرشىلىك ەتەتىن زاتتىق مەكەنگە جانە رۋحاني مەكەنگە يە بولدىق؛ ءدال حۋاڭحى وزەنىنىڭ تاكاپپار، اساۋلىعىنان مادەنيەت گەنىمىز اناعۇرلىم بەرىك قاسيەتكە، اناعۇرلىم ەلدەن ەرەك اقىل - پاراساتقا، اناعۇرلىم ايقىن ەرەكشەلىككە يە بولدى.
توعىز يرەكتى حۋاڭحىنىڭ ەڭ سوڭعى يىنىندەگى لانكاۋ اۋدانىندا قىزمەت تەكسەرگەندە، باس شۋجي بۇرىنعى حۋاڭحى بايىرعى ارناسىنداعى قۇم توبەشىككە ورنالاسقان جياۋ يۇيلۋ جولداستىڭ ەسكەرتكىش سارايىنا بارىپ، جياۋ يۇيلۋ رۋحى ”بۇرىن دا، قازىر دە، بولاشاقتا دا باياعىسىنداي پارتيامىزدىڭ قىمباتتى رۋحاني بايلىعى بولا بەرەدى“ دەپ جاريالادى.
حۋاڭحىنىڭ باتىسىنان 15 كيلومەتر قاشىقتىقتاعى سانشي - سۇييۋان شەكارا رايونى توڭكەرىستىك ەسكەرتكىش سارايىن ەكسكۋرسيالاعاندا، باس شۋجي تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”توڭكەرىستىك سوعىس جىلدارىندا لۇيلياڭ پەرزەنتتەرى ىستىق قانىمەن جانە ومىرىمەن ۇلى لۇيلياڭ رۋحىن سومدادى. وسى رۋحتى قازىرگى داۋىردە كادەگە جاراتىپ، بۇقارانىڭ باقىتتى تۇرمىس كەشىرۋى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى جولىندا توقتاۋسىز كۇرەس جۇرگىزۋىمىز كەرەك“؛
بەيجيڭ − تيانجين − حىبەيدىڭ جانە حۋاڭحىنىڭ ەكولوگيالىق حاۋىپسىزدىگىن قورعايتىن ماڭىزدى قالتقىسى سانشيگە كەلگەندە، باس شۋجي ”يوۋيۇي رۋحىن“ ساۋلەلەندىرۋدى باسا دارىپتەدى: ”بۇگىنگە ەڭبەك ءسىڭىرىپ، كەلەشەكتە پايداسىن كورىپ، كەيىنگى ۇرپاقتى يگىلىككە كەنەلدىرەتىن ىستەردى كوبىرەك ىستەۋ كەرەك“؛
...
باس شۋجيدىڭ كوڭىلىندە حۋاڭحى وزەنى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تاۋقىمەتىمەن، شۇعىلالى تابىستارىمەن بىتە قايناسىپ، يانحۋاڭ ۇرپاقتارىنىڭ توزىمدىلىگىن، كۇش - قۋاتىن جانە رۋحىن شىڭداپ شىقتى، سونداي - اق جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇزدىكسىز دامۋىنا سارقىلماس قاينار قوستى. حۋاڭحىدا گۇلدەنۋ بولاشاعى تاسقىندادى.
حىناننىڭ انياڭى − نەشە مىڭ جىلدىڭ الدىنداعى ”يۇيحى بايىرعى ارناسى“ اعىپ وتەتىن جەر. 2022 - جىلى 10 - ايدىڭ 28 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ انياڭ قالاسىنىڭ باتىس سولتۇستىك قالا ماڭىنداعى يىنشۇي ەسكى جۇرتىنا كەلدى. قولا قۇرالدار، قاس تاسى بۇيىمدارى، ساۋىت - سۇيەك جازۋى قاتارلى قازىپ الىنعان مادەني ەسكەرتكىشتەردى كورىپ، اربا - ات شۇڭقىرى كورمە زالىندا شاڭ داۋىرىندەگى كولىك اربالارىنىڭ ناقتى زات ۇلگىسىن جانە جول سوراپتارىن كوردى... باس شۋجي تەبىرەنە: ”مادەنيەت سەنىمىمىز ۇزاق تاريحىمىزدى شىن مانىندە دالەلدەي الۋدان كەلەدى“، - دەدى.
بوران - شاشىندى باستان كەشىرىپ، سان وزگەرىستى وتكەردى. تاريحتان شابىت الىپ، دۇنيە جۇزىنە سەنىمدى ايگىلەدى، جۇڭحۋا وركەنيەتى جاڭا داۋىردە جاڭا ومىرشەڭدىك كۇش قاۋلاتتى.
2023 - جىلى 5 - ايدىڭ 18 - كۇنى شانشي شي - انداعى داتاڭ فۋرۇڭ باقشاسىندا شي جينپيڭ مەن حانىمى سيلى قوناقتارمەن بىرگە جۇڭگو مەن ورتا ازيا ەلدەرى حالىقتارى مادەنيەت - كوركەمونەر جىلى جانە جۇڭگو − ورتا ازيا جاستار كوركەمونەر فەستيۆالىنىڭ باستالۋ سالتىنا ارنالعان كونسەرتتى كوردى. اسقاق چينچياڭ اۋەنى «تۇسىندە چاڭ - انعا ورالۋ» مەن شارىقتاعان شانبەي حالىق ءانى «الەمگە تانىمال حۋاڭحىنىڭ 99 يىرىمى» توعىسا ءۇن قوسىپ، اۋەنى ۇزاققا سوزىلىپ، حاننىڭ سالتاناتى مەن تاڭنىڭ كوركى − حۋاشيا ەستەمەسىنەن سىر شەرتىپ، جىبەك جولىنىڭ جاڭا ومىرشەڭدىگىن، گۇلدەنىپ - كوركەيگەن جۇڭحۋانىڭ ايبىندى بەينەسىن ايگىلەدى.
ىرگەلى حۋاشيانىڭ وزگەشە كورىنىسى، ايبىندى جىبەك جولىنىڭ اسقاق جىرى. بۇل − ەسىك اشۋدىڭ، جاراسىمدىلىقتىڭ، العا باسۋدىڭ، قايراتتانا العا ۇمتىلۋدىڭ داۋىرلىك تۇسىندىرمەسى، بۇل بايىرعى ەلدىڭ جاڭا ءومىرى، ەرتەدەگى ارقىلى بۇگىنگىنى نارلەندىرگەن مادەنيەت اۋەنى.
جەلمەن جۇيتكىپ، زەڭگىرگە، تەربەتىلە، كوز تاستايمىن تاۋ - وزەن كەلبەتىنە.
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ءسوزى جۇرت جۇرەگىن تەربەدى −
”وزەن - داريانىڭ جالاما قۇزدى جارىپ، قىساڭنان جوڭكىلىپ شىعۋىنىڭ سەبەبى مىڭ شاقىرىمدىق جويقىن اعىنمەن كەلىپ، سان سالادان قۇيىلعان وراسان ۇلى كۇش توپتاعاندىعىندا... قازىر جۇڭگو حالقى مەن جۇڭحۋا ۇلتى تاريحي ۇدەرىستە جيناقتاعان قۇدىرەتتى ەنەرگيا تولىق اتىلىپ شىعىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋعا بوگەۋ بەرمەس تەلەگەي كۇش ازىرلەدى“.
جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ سۇبەلى دە تەرەڭ رۋحاني ارناسىمەن اعىپ كەلگەن حۋاڭحى وزەنى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىنە قاراي جوڭكىلۋدە!
(تىلشىلەر جاڭ شياۋسۇڭ، لين حۇي، گاۋ جيڭ، شۇي جۋاڭ، چي چي، جاڭ يان)
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 11 - ايدىڭ 26 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
