سوڭعى جىلداردان بەرى، بۋىرشىن اۋدانى قىس ماۋسىمىندا قار مولشەرى كوپ بولۋ، قار ساپاسى جاقسى بولۋ جانە قار مەزگىلى ٴبىرشاما ۇزاق بولۋ سياقتى جاراتىلىستىق ابزالدىلىقتارعا سۇيەنىپ، اتپەن قارلى دالانى ەندەي ءوتۋ، اتپەن ساياحاتتاۋدى سەزىنۋ سياقتى ساياحات نىساندارىن العا قويىپ، قىسقى ساياحاتتىڭ جاڭا كەشىرمەلەرى ارقىلى بۇكىل ەلدىڭ جەر ـ جەرىندەگى ساياحاتشىلاردى وسى اراعا كەلىپ ساياحاتتاۋعا باۋرادى.
12 ـ ايدىڭ 26 ـ كۇنى قوم قىستاعى اق قار جامىلىپ، كوركەم ەكولوگيالىق سۋرەت قالىپتاستىردى، اق قار جامىلعان اعاش ۇيلەر كۇننىڭ شۇلەن شۇعىلاسىنا شومىلىپ، كوزدىڭ جاۋىن الدى. ساياحاتشىلار قىزمەتكەرلەردىڭ الدىن الا دايىنداعان ات ابزەلدەرىن تاعىنىپ، اتقا ءمىنۋدىڭ قىزىعىن سەزىنىپ، قىستاعى مۇلگىگەن تىنىشتىق پەن تاتۋلىقتى ءوز باسىنان وتكىزدى.
”قومعا تۇڭعىش رەت كەلۋىم، ءبىرىنشى رەت اتقا ءمىنىپ وتىرمىن، بۇل ارانىڭ ماعان بەرگەن ەڭ ۇلكەن اسەرى − بۇل ءوڭىردىڭ ەرەكشە كوركەمدىگى، بۇل ءوڭىر بەينە ەرتەگى الەمىندەگىدەي جەر ەكەن“، ـ دەدى شيامىندىق ساياحاتشى حۋاڭ جيا.
بۇل كۇندەرى اتقا ٴمىنۋ − قىسقى ساياحاتتىڭ قىزۋ تۇيىنىنە اينالدى. قازىر قار تاماشالايتىن مەزگىل، قومداعى اۋىل اراسىنىڭ سوقپاق جولىندا اتقا مىنگەن ساياحاتشىلاردىڭ توپ - توبىمەن قارلى القاپتا سەيىلدەۋى قوم قىستاعىنىڭ كوركەم كورىنىسىنە اينالدى. اۋىل - قىستاق ساياحاتىنىڭ اقاۋسىز دامۋىن جەبەپ، جەرگىلىكتى مالشىلاردىڭ كىرىسىن ارتتىرۋ ارناسىن كەڭەيتۋ ٴۇشىن، قوم قىستاعى پارتيا ياچەيكاسى باستاماشى بولىپ، قوم قىستاعى كورىنىس تاماشالاۋ ات اترەتى شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇردى، كووپەراتيۆ مۇشەسى بولعان وتباسىلارى ەكى ات شىعارىپ، ٴبىر تۇتاس نومىرلەپ، كۋالىك ٴبىتىرىپ، قامسىزداندىرۋ ساتىپ الىپ، اشىق باعا بەلگىلەدى. سونداي ـ اق باسقارۋشى قىزمەتكەرلەردى ورنالاستىرىپ، ساياحاتشىلارعا تاپسىرىس بويىنشا ساياحاتتاۋمەن بىرگە، ساياحات جەلىسىن كەڭەيتىپ، ات اترەتى تيجاراتىنا قاتىناسقان مالشىلاردىڭ كىرىسىن ارتتىرۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
”وسى رەت شەشەمدى ەرتىپ قومدا ساياحاتتاعانىما وتە قۋانىشتىمىن، بۇرىن جايلاۋدا اتقا مىنەتىنبىز، بۇل جولى قارلى دالادا اتقا مىنگەننىڭ قىزىعىن سەزىندىم، وزگەشە ەكەن“،- دەدى شانشيلىك ساياحاتشى لۋ شي.
قوم قىستاعى كورىنىس تاماشالاۋ ات اترەتى شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆى قۇرىلعاننان بەرى، كووپەراتيۆكە مۇشە مالشىلار 15 وتباسىنان 157 وتباسىنا، جالعا بەرىلەتىن ات 30دان 450 گە جەتتى. ٴار كۇنى تاڭەرتەڭ ساعات 9دان باستاپ، ات ٴمىنۋ بەلەت ساتۋ ورنىندا ۇزىننان - ۇزاققا كەزەككە تۇرادى، جۇيەلى، ٴتارتىپتى تيجارات باسقارۋ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ءۇيىنىڭ ماڭىندا جۇمىستانۋىن جۇزەگە اسىردى، العاشقى مەجە ەسەپ بويىنشا، بيىل قوم قىستاعى كورىنىس تاماشالاۋ ات اترەتى شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ كىرىسى 2 ميلليون 500 مىڭ يۋانعا جەتۋى مۇمكىن.
بۋىرشىن اۋدانى قوم قاناس موڭعۇل ۇلتتىق اۋىلى قوم قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ٴامىردالا بۇرىن مال باعاتىن، ەكونوميكالىق كىرىسى ٴبىرشاما تومەن بولاتىن. سەلبەستىك كووپەراتيۆىنە مۇشە بولعاننان كەيىن، ول ٴوزىنىڭ ٴۇيىن حالىقتىق تۇسەلحاناعا وزگەرتىپ جالعا بەرۋمەن بىرگە، ٴوز اتىن سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ ٴبىر تۇتاس تيجارات باسقارۋىنا بەردى. قازىر اتتى جالعا بەرۋدىڭ وزىنەن ٴبىر جىلدا 80 مىڭ يۋان تابىس تاۋىپ وتىر.
”ات جالداۋ اترەتىنە كىرگەنىمە 5 جىل بولدى، ٴبىر جىلدىڭ ٴتورت ماۋسىمىندا دا ساياحاتشىلار ات جالداپ كورىنىس تاماشالايدى، بۇل بىزگە ٴبىرتالاي كىرىس بولدى“،- دەدى ءامىردالا.
ات اترەتى سىندى ۇلكەن شاڭىراقتا 60 جاستاعى قانىبەك وتەگەن قۇرمەتكە بولەنگەن قاريا ەدى، ونىڭ جاسى ۇلكەن بولعانىمەن، قىزعىندىلىعى مەن جۇمىسقا شوگەلدىگى بىلايعى جۇرتتىڭ ۇيرەنۋىنە تاتيدى. ات اترەتىنە قاتىناسقانىنا نەبارى جارىم جىلدا، قاتىستى حاۋىپسىزدىك بىلىمدەرى مەن تەحنيكالىق مەڭگەرۋ ونەرىن يگەرىپ ۇلگەردى، ٴار جولى ساياحاتشىلار اتقا مىنەردەن ىلگەرى، ءمىنىس اتتاردىڭ ەر - تۇرمانىن مۇقيات تەكسەرىپ، ساياحاتشىلاردىڭ جول بويىنداعى حاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك ەتتى.
”بيىل 6 ـ ايدا سەلبەستىك كووپەراتيۆىنە مۇشە بولدىم، ات اترەتىنىڭ قۇرىلۋى ٴبىز ٴۇشىن كىرىستى ارتتىرۋدىڭ جاڭا جولىن اشتى. ادەتتەگى جاعدايدا اتتارىمىزدى كۇنىنە 2 دە 3 رەت مىنۋگە ورنالاستىرساق، 600 − 800 يۋانعا دەيىن كىرىس تابۋعا بولادى “،- دەدى قانىبەك وتەگەن.
قوم قىستاعى قىسقى ساياحاتىنىڭ ۇزدىكسىز دامۋىنا بايلانىستى، قوم قىستاعىنىڭ كورىنىس تاماشالاۋ ات اترەتى شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆى تاعى دا 35 وتباسى تۇرعىنىن ات شانا نىسانىن اشۋعا ۇيىمداستىردى، ٴار وتباسىنىڭ كۇندىك ورتاشا كىرىسى 300 - 600 يۋانعا جەتتى.
”بيىل قىستا ءبىز جانە قىستاق ’ەكى كوميتەتى‘ باعىتتامالى تاربيەلەۋ، وتباسىلارىن ارالاپ ۇگىتتەۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ وي جەلىسىنە بۇرىلىس جاساپ، ولاردى ساياحات كاسىبىنە ات سالىسۋعا جەتەكتەدىك. العاشقىداعى قارلى القاپتا اتقا مىنۋدەن قازىرگى تاپسىرىس بويىنشا ساياحاتتاۋعا دەيىن، ٴتىپتى دە كوپ مالشىلاردىڭ ساياحاتقا سۇيەنىپ بايۋىنا مۇمكىندىك جاسادىق“،- دەدى بۋىرشىن اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسى حايۋاناتتار دەنساۋلىعىن باقىلاۋ ورنىنىڭ بۋىرشىن اۋدانى قوم قاناس موڭعۇل ۇلتتىق اۋىلى قوم قىستاعىندا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ 1 - شۋجيى ٴالي اسانتاي. (بۋىرشىن اۋداندىق توعىسپالى مەديا ورتالىعىنىڭ ٴتىلشىسى جارقىن)
