□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جاۋ شييا
تاياۋدا شينجياڭ داشۋەسىنىڭ جۇمساق بولشەك شۋەيۋانى جيىن زالىندا 2024 ـ جىلى مەكتەپ بىتىرەتىن وقۋشىلاردىڭ جۇمىستانۋىنا قاتىستى مەكتەپ پەن كاسىپورىنداردىڭ ٴتۇيىلىسۋ ٴماجىلىسى ٴوتىپ جاتتى. سىناق رەتىندە ىستەتۋ مەزگىلىندەگى مامىلەدەن تارتىپ زەرتتەۋ ـ اشۋ ورتاسىنا، جەكە ادامنىڭ ٴوسىپ ـ جەتىلۋىنە دەيىن، شينجياڭ داشۋەسى جۇمساق بولشەك شۋەيۋانى، كومپيۋتەر عىلىمى جانە تەحنيكاسى شۋەيۋانى پارتكومىنىڭ ورىنباسار شۋجيى، شۋەيۋان باستىعى چيان يۇيرۇڭ ادام ىستەتەتىن ورىندارمەن ٴبىر ـ بىردەن پىكىر اۋىستىردى.
چيان يۇيرۇڭ شينجياڭ ينفورماتسيا تەحنيكاسىن قولدانۋ جاعىندا جاڭالىق اشۋ كاسىپ سالاسىن زەرتتەۋ سالاسىنداعى باستاۋشى دارىندى، شەكارا وڭىرگە تامىر تارتقان 18 جىلدان بەرى ول ۇجىمدى باستاپ ينفورماتسيا سالاسىنداعى ”القىمداعان“ تەحنيكالىق قيىن ماسەلەلەردەن قامال الۋدى، قيىندىقتاردى جەڭۋدى ارقاۋ ەتىپ، جۇمساق بولشەك ينجەنەرياسى كاسىبىندە ٴبىر توپ جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ دارىندىلارىن جەتىلدىردى.
دارىندى باۋلۋ ۇلگىسىندە جاڭالىق اشتى
چيان يۇيرۇڭ بىلاي دەدى: ينفورماتسيا تەحنيكاسى بارلىق جەردە بار، ٴارقايسى سالاعا ٴسىڭىپ كىردى. شينجياڭ جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ شەشۋشى كەزەڭىندە تۇر، ينفورماتسيادا جاڭالىق اشاتىن جوعارى ساپالى قىرۋار دارىندىلاردى جەتىلدىرۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ٴىس.
وقۋ ـ اعارتۋ _ پارتيا ٴۇشىن ادام تاربيەلەۋ، مەملەكەت ٴۇشىن دارىندى تاربيەلەۋ اۋىر مىندەتىن ارقالاپ وتىر. نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىستەتىلگەننەن بەرى، چيان يۇيرۇڭ باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ وقۋ ـ اعارتۋ جونىندەگى ماڭىزدى بايىمداۋلارىن ىشكەرىلەي ۇيرەنىپ، ”مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىندا شينجياڭ داشۋەسى نە ىستەۋ كەرەك“ دەگەن وسى تاقىرىپپەن ۇشتاستىرىپ تەرەڭ تولعانىپ، جۇمساق بولشەك ينجەنەرياسى كاسىبىندە جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ دارىندىلارىن قالاي تاربيەلەۋ توڭىرەگىندە پايدالى ىزدەنىس جاسادى. ول بىلاي دەپ قارادى: ينفورماتسيا تەحنيكاسىن قولدانۋدان جاڭالىق اشاتىن دارىندىلاردى تاربيەلەۋدە، ەڭ اۋەلى، وقۋشىلاردىڭ ينفورماتسيا تەحنيكاسى نەگىزدىك بىلىمدەرىن تىڭعىلىقتى ازىرلەۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتكەندە، سونداي ـ اق وقۋشىلاردىڭ جاڭالىق اشۋ وي جەلىسى مەن امالياتتىق قابىلەتىن جوعارىلاتقاندا عانا بولاشاقتا بازاردىڭ وزگەرىسىنە جانە قاجەتىنە اناعۇرلىم ويداعىداي سايكەسۋگە بولادى. سوندىقتان ول ينفورماتسيا تەحنيكاسىندا جاڭالىق اشۋ جانە دارىندى تاربيەلەۋ سياقتىلاردى نەگىزگى تاقىرىپ ەتكەن وقىتۋشىلار كۋرسىن، وزىق لەكسيا جانە عىلمي بايانداما ۇيىمداستىرىپ، ورىستەتىپ، وقىتۋشى ـ وقۋشىلاردىڭ ەڭ جاڭا عىلمي، وزىق ٴبىلىم جاڭالىقتارىن يەلەۋىنە مۇمكىندىك جاسادى. جاقىندا عانا ونىڭ باستاۋىندا، شۋەيۋان مەملەكەت دارەجەلى تاڭداۋلى ساباقتى جانە وقۋ ـ اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ ۆيرتۋالدى وقىتۋدى زەرتتەۋ كەڭسەسىن ٴساتتى تۇردە ٴوتىنىش ەتىپ، بەكىتۋدەن ٴوتتى.
چيان يۇيرۇڭ نازاردى شۋەيۋاننىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا شوعىرلاندىرىپ، پارتيا مۇشەسىنىڭ اۆانگارد، ۇلگىلىك رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، ۇجىمنىڭ كۇش ـ قۋاتىن ۇيىستىرىپ، ٴبىر جاعىنان، بار امالدى قولدانىپ دارىندىلاردى ەنگىزىپ، ”قوس اتاق، قوس ساپا تيبىندەگى“ وقىتۋشىلار قوسىنى قۇرىلىسىن كەڭەيتسە، ەندى ٴبىر جاعىنان، كاسىپتىك تاجىريبەحانا جوبا قۇرىلىسى جانە وقۋشىلاردىڭ پراكتيكا، جاتتىعۋى سياقتى بۋىندارعا باتىلدىقپەن رەفورما جاساپ، جاڭالىق اشىپ، شۋەيۋان قۇرعان وقۋشىلار پراكتيكا بازاسى شينجياڭنىڭ ٴىشى ـ سىرتىنا دەيىن جايعاستى، بۇل پراكتيكا تۇعىرلارى وقۋشىلاردىڭ جاڭالىق اشۋىنا، شارۋاشىلىق قۇرۋىنا ٴتيىمدى شارت ـ جاعداي ازىرلەدى.
”مەكتەپ بىزگە جاڭالىق اشۋ وقىتۋى، ناقتى جاتتىعۋدى كەڭەيتۋ سياقتى ’ٴبىر بەكەتتىك‘ قىزمەت وتەۋ ازىرلەپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ۇلكەن ساحناسىن قۇرىپ بەردى“. شينجياڭ داشۋەسى جۇمساق بولشەك شۋەيۋانى 4 ـ جىلدىعىنىڭ وقۋشىسى جياڭ زىيان تەبىرەنە وسىلاي دەدى.
”القىمداعان“ تەحنيكالىق قيىن ماسەلەلەردى شەشتى
نازاريالىق ۇيرەنۋدىڭ ماقساتى _ امالياتقا اناعۇرلىم ويداعىداي جەتەكشىلىك ەتۋ. نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە كەزىندە رايونىمىزدىڭ كرەمني نەگىزدى فوتوۆولتتىق كاسىپ سالاسى دامۋى بارىسىنداعى سيفرلانۋ، زەردەلىلەنۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋداعى قيىن ماسەلەلەرگە باعىتتاي وتىرىپ، چيان يۇيرۇڭ ۇجىمى شينجياڭداعى ٴبىر كاسىپورىن زەرتتەۋ ـ اشۋعا تاپسىرعان ” قابىلەتتىلەر باستاماشى بولۋ“ نىسانىن ۇستىنە الىپ، كوپ كريستالدى كرەمنيدى اسىلگى قالپىنا كەلتىرۋ تەحنولوگياسى جانە بارىسىتى مەڭگەرۋدە ساقتالعان قۇبىلمالىلىق، بارىستىڭ ٴسات سايىن وزگەرۋى سياقتى ەرەكشەلىكتەرىنە قاراتا جۇمساق بولشەكپەن انىقتاۋ ونەركاسىپ زەردەلى كومپيۋتەرى ٴبىر تۇلعالانعان شەشۋ جوباسىن جوبالاپ شىقتى. وسى جوبا جالپىلاستىرىلعاننان كەيىن، ٴبىر جىلدا كاسىپورىنعا 30 ميلليون يۋاننان استام توك اقىسى وزىندىك قۇنىن ۇنەمدەيدى.
عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتى، ٴسوز جوق، مەملەكەت پەن رايوننىڭ دامۋ ستراتەگياسىنا قىزمەت ەتۋى، ەڭ قاجەت ەتكەن جەرلەرگە بارۋى كەرەك، بۇل چيان يۇيرۇڭ باستان ـ اياق تاباندى بولىپ كەلە جاتقان سەنىم. 2010 ـ جىلى نانجيڭ داشۋەسىنىڭ دوكتورلىق اسپيرانتى بويىنشا وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن، ول اۋىلىنا قايتۋدى باتىل تۇردە تاڭدادى، مۇنىڭ سەبەبى تەك بىرەۋ عانا _ شينجياڭدا ينفورماتسيا تەحنيكاسىن قولدانۋدان جاڭالىق اشاتىن دارىندىلار كەمشىل بولىپ، اتا مەكەنىندە ٴتىپتى دە زور قۇن جاراتا الادى.
تالعام جاۋاپكەرشىلىك پەن بورىشتان دەرەك بەرەدى. سوڭعى جىلدارى مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق سۇرانىسىن جانە اۆتونوميالى رايوننىڭ ”8 ٴىرى كاسىپ سالاسى شوعىرى“ قۇرىلىسىن ارقاۋ ەتىپ، چيان يۇيرۇڭ عىلمي زەرتتەۋ باسىمدىعىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ، كاسىپورىنداردىڭ وزەكتى تەحنيكا ماسەلەلەرىن شەشۋىنە بەلسەنە كومەكتەستى. شينجياڭنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ەگىستىك جەرلەرىنىڭ ورنالاسۋ ەرەكشەلىگىنە نەگىزدەلىپ، چيان يۇيرۇڭ جانە ونىڭ ۇجىمى جوعارى انىقتىقتاعى جەر باقىلاۋ جۇيەسىنىڭ كەلەلى ارناۋلى نىسانى ”ساۋان قالاسىنىڭ اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى كاسىپ سالالاندىرۋدان ۇلگى كورسەتۋ“ زەرتتەۋىن ورىستەتتى، بۇل زەرتتەۋدىڭ جەتىستىگى قازىر ساۋان قالاسىندا قولدانىلىپ، شينجياڭنىڭ ەگىستىك جەر ەرەكشەلىگىنە ۇيلەسەتىن اۋدان، اۋىل، قىستاق كوپ دارەجەلى بىرلەسىپ ارەكەتتەنەتىن يكەمدى باسقارۋ، ۇنەمىلىك باسقارۋ جانە باياندى باسقارۋ مەحانيزمىن قالىپتاستىرىپ، شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ زەردەلىلەنۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتتى.
ساندى مالىمەتتى ەنەرگيا ۇنەمدەپ ساقتادى، جوعارى ونىمدىلىكپەن ەسەپتەدى جانە وعان زەردەلى تالداۋ جاسادى... چيان يۇيرۇڭ ۇزاق ۋاقىتتان بەرى وسى سالالارداعى زەرتتەۋ مەن دارىندىلاردى تاربيەلەۋگە كۇش سالىپ كەلەدى، سوڭعى جىلداردان بەرى مەملەكەتتىك جاراتىلىستىق عىلىم قورى سياقتى مەملەكەت جانە ولكە، مينيسترلىك دارەجەلى 20 نەشە عىلمي زەرتتەۋ نىسانىن باسقارىپ، جاس عىلىم ـ تەحنيكا تىرەكتى دارىندىلارى رەتىندە، شينجياڭ عىلىم ـ تەحنيكا العاباسارلىعى سيلىعى، شينجياڭ جاراتىلىستىق عىلىمدار تاڭداۋلى ديسسەرتاتسيا سيلىعى سياقتى سيلىقتارعا كوپ رەت يە بولدى ٴارى اۆتونوميالى رايوننىڭ ”تيانشان دارىندىلارى“ جانە ”10 مىڭ ادام جوسپارىنداعى“ زاپاس كانديداتتارعا تاڭدالدى.
وقىتۋشى ٴارى ۇستاز، ٴارى ونەگە بولدى
وقىتۋدىڭ ٴبىرىنشى شەبىنە تەرەڭ تامىر تارتقان چيان يۇيرۇڭ وقۋ ـ اعارتۋدىڭ مازمۇنى مەن تاسىلىنە رەفورما جاساۋدى، جاڭالىق اشۋدى ەشقاشان توقتاتقان ەمەس. قايتكەندە بىلىمدىك وقىتۋدان وي جۇگىرتۋ وقىتۋىنا بۇرىلىس جاساپ، وقۋشىلاردىڭ سىنشىلدىق ويى مەن جاسامپازدىق ويىن جەتىلدىرۋگە بولادى دەگەن جونىندە ول باستان ـ اياق ىزدەنىس جاساپ كەلەدى.
مەملەكەت دارەجەلى تاڭداۋلى ساباق «ساندى مالىمەت قويماسىنىڭ قاعيداسى جانە تەحنيكاسىنىڭ» جاۋاپتىسى رەتىندە، چيان يۇيرۇڭ اماليات جۇيەسىنە ەلىمىزدە وندىرىلگەن ساندى مالىمەت قويماسى جۇمساق بولشەگىن ەنگىزىپ، ۇجىمدى باستاپ تاجىريبە وقىتۋ بايلىعىن جالپى تۇلعالىق جاقتان اۋىستىردى جانە قايتا قۇردى. 10 نەشە جىلدىق ساباق قۇرىلىسى ارقىلى ەرەكشە جۇمساق بولشەك دارىندىلارىن باۋلۋ جەلىلەس وقۋلىعى «ساندى مالىمەت قويماسى قاعيداسى جانە تەحنيكاسى (جينساڭ Kingbase نۇسقاسى)» باسپادان شىعىپ، وقۋ ـ اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ ”ينفورماتسيا تەحنيكاسىن قولدانۋدان جاڭالىق اشۋ كاسىپ سالاسىنا باعىتتالعان شەكارا وڭىردەگى ٴار ۇلت ساندى مالىمەت قويماسى دارىندىلارىن باۋلۋ ۇلگىسىن زەرتتەۋ ۆيرتۋالدى وقىتۋدى زەرتتەۋ كەڭسەسى“ قۇرىلىسىن تۇيىندە سىناق ەتۋ بەكىتۋىنە يە بولدى، بۇل ساباق شينجياڭنىڭ ٴىشى ـ سىرتىنداعى جوعارى مەكتەپتەر مەن شۋەيۋانداردىڭ ساباق قۇرىلىسى مەن رەفورماسىنا جەتەكشىلىك ەتەتىن ينفورماتسيا تەحنيكاسىندا جاڭالىق اشۋدان ۇلگى كورسەتۋ ساباعىنا اينالدى.
”ٴبىز تاربيەلەگەن دارىندىلاردا عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ رۋحى بولۋمەن بىرگە، ونان دا ماڭىزدىسى، تەرەڭ وتباسى، وتان سۇيىسپەنشىلىگى بولۋ كەرەك“، ـ دەدى چيان يۇيرۇڭ.
وقىتۋشى ٴارى ۇستاز، ٴارى ونەگە بولدى. چيان يۇيرۇڭنىڭ ىقپالىندا، وقۋشىلار زەرتتەۋ بەتالىسىندا نازاردى اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋ، حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ سياقتى سالالارعا اۋدارىپ، جاس ۇرپاقتاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋىن ايگىلەدى.
وقۋشىلار ٴبىلىمى مول، قاتاڭ، باۋىرمال چيان يۇيرۇڭدى وقىتۋشىعا، دوسىنا، ۇلگىگە، اۋەلى، ٴبىر وتباسى ادامىنا بالايدى. مەكتەپ بىتىرگەن وقۋشىلار ۋاقىتشا تۇرارجاي تابا الماعاندا، چيان يۇيرۇڭ سايكەسىپ شەشتى؛ وقۋشىلاردىڭ تۇرمىسىندا قيىنشىلىق بار ەكەنىن بىلگەندە، ول ىرىقتىلىقپەن كومەكتەستى؛ وقۋشىلار وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن دە ولاردىڭ ەسەيىپ ـ ەرجەتۋىنە كوڭىل ٴبولىپ، اڭكى ـ تاڭكى بولعان كەزدەرىندە جول كورسەتتى.
”ٴاربىر وقۋشى جارقىراعان جۇلدىز، ٴبىز تەك دەن قويا بايقاساق، ولاردى جەتەكتەسەك جانە ىنتالاندىرساق بولعانى، ولار وزدەرىنە ٴتان نۇر ـ شۇعىلاسىن شاشادى“، ـ دەدى چيان يۇيرۇڭ.
