تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن قورعاپ، مادەنيەتتى جالعاستىرۋدى، دامىتۋدى ىلگەرىلەتۋ كەرەك
_ شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىن ىشكەرىلەي ۇيرەنۋ، دايەكتىلەندىرۋ جونىندەگى جەلىلەس شولۋ (9)
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى \ جوۋ ۋي، ۋاڭ پىڭ، شۇي جۋاڭ
پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ جەتەكشىلىك ەتۋىندە، ەلىمىزدىڭ مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ، جالعاستىرۋ قىزمەتىندە تاريحي تابىسقا قول جەتىپ، مادەنيەت مۇرالارىندا قامتىلعان جاڭالىق اشۋ، جاڭالىق جاراتۋ گەنى ۇزدىكسىز جانداندىرىلىپ، ەرتەدەن قازىرگە دەيىن شۇعىلا شاشىپ كەلە جاتقان، ايبىنى اسقاق جاڭا ٴداۋىر مادەنيەت كارتيناسى باياۋ اشىلدى.
جۇڭحۋانىڭ مادەنيەت تامىرى بىرىنەن سوڭ بىرىنە جالعاسىپ، وركەنيەت الاۋى ۇرپاقتان ـ ۇرپاققا تارادى، جاڭا ٴداۋىردىڭ جاڭا جورىعىندا ٴبىز شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىن جەتەكشى ەتىپ، جاڭا مادەنيەت بورىشىن اناعۇرلىم ويداعىداي ارقالاپ، تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن ويداعىداي قورعاپ، ويداعىداي جالعاستىرىپ، ويداعىداي پايدالانىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ ارقىلى مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىن، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ ۇلى ٴىسىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋگە قۋاتتى مادەنيەت كۇشىن ۇستەۋىمىز كەرەك.
قورعاۋ: اتا ـ بابالار قالدىرىپ كەتكەن مادەنيەت مۇرالارىن دەن قويا ويداعىداي قورعاۋ كەرەك
2022 ـ جىلى 1 ـ ايدا، باس شۋجي شي جينپيڭ پيڭياۋ بايىرعى قالاسىنا كەلىپ، يىڭشۇنمىننان جاياۋ قالاعا كىرىپ، قورعانعا شىعىپ بيىكتەن قالانىڭ تولىق كورىنىسىنە كوز جىبەردى.
”تاريحي مادەنيەت مۇرالارى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ گەنى مەن قان تامىرىن جالعاستىرىپ كەلەدى، ول وسى ٴبىر ۇرپاق بىزگە ٴتان بولىپ عانا قويماي، سانسىزداعان ۇرپاقتارعا دا ٴتان“. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ تەرەڭ بايىمداۋى ادامدارعا وي سالدى.
تاريحقا جاۋاپتى بولۋ، حالىققا جاۋاپتى بولۋ رۋحىن ۇستانعان باس شۋجي شي جينپيڭ مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋعا وسكەلەڭ ٴمان بەرىپ، جەرگىلىكتى ورىنداردا قىزمەت تەكسەرگەندە سول جەردىڭ تاريحي مادەنيەت مۇرالارىنىڭ قورعالۋى جونىندە تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزۋدى ٴارقاشان ۇمىتپاي، مادەنيەت مۇرالارىن ويداعىداي قورعاۋ كەرەكتىگىن قايتا ـ قايتا قاداعالاي تاپسىردى. بۇل باس شۋجيدىڭ كۇشتى تاريحي جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋىن، تەرەڭ مادەنيەت سۇيىسپەنشىلىگىن تولىق ايگىلەپ، پارتيامىزدىڭ ۇلتتىڭ تاريحي مادەنيەتى جونىندەگى نەگىزگى پوزيتسياسىن انىق ايگىلەدى.
بايىرعى استانا بەيجيڭدە، باس شۋجي شي جينپيڭ: ”قالانىڭ تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن ٴوز ٴومىرىمىزدى قاستەرلەگەندەي جاقسى قورعاۋىمىز كەرەك“، ـ دەپ باسا دارىپتەدى. فۋجوۋدىڭ ٴۇش بازار، جەتى كوشەسىنە قايتا ورالعاندا، باس شۋجي شي جينپيڭ: ”ەجەلگى قۇرىلىستارعا، بايىرعى ٴۇي ـ جايلارعا، بايىرعى كوشە اۋماقتارىنا ايالاپ قاستەرلەۋ سەزىمىمەن، قادىرلەۋ سەزىمىمەن قاراۋ كەرەك“، ـ دەپ اتاپ كورسەتتى.
تاريحي مادەنيەت مۇرالارى قايتا تۋىندامايتىن، ورنىن ەشتەڭە باسا المايتىن باعالى بايلىق، ٴسوز جوق، قورعاۋدى باستان ـ اياق ٴبىرىنشى ورىنعا قويۋ كەرەك. 767 مىڭ ورىنداعى جىلجىتۋعا كەلمەيتىن مادەني ەسكەرتكىشتەر، 100 ميلليون 80 مىڭ مەملەكەت مەنشىگىندەگى جىلجىتۋعا بولاتىن مادەني ەسكەرتكىشتەر جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىندا جۇلدىزشا شاشىراي ورنالاسىپ، زامان كوشىندە كولبەپ جاتىر. اتا ـ بابالارىمىزدىڭ بىزگە قالدىرىپ كەتكەن وسى باعالى بايلىعىندا قامتىلىپ جاتقان تاريحي، كوركەمونەرلىك، عىلمي قۇندى مولشەرلەۋگە كەلمەيدى.
ٴبىز ”ەڭبەگى قازىر سىڭەتىن، يگىلىگىن كەيىن كورەتىن“ دەيتىن جاۋاپكەرشىلىك سەزىممەن جانە بورىشتىلىق سەزىممەن، كوڭىلدە قاستەرلەپ، دەن قويا قورعاپ، تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن ۇرپاقتارعا ٴبۇتىن تاپسىرىپ بەرۋىمىز كەرەك.
وسىزامانداندىرۋ بارىسىندا ٴداستۇر مەن وسى زاماننىڭ، جالعاستىرۋ مەن دامىتۋدىڭ قاتىناسىن قالاي ويداعىداي ٴبىر جاقتى ەتۋىمىز كەرەك؟ بۇل مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋدا، ٴسوز جوق، بەتپە ـ بەت كەلەتىن ماسەلە.
باس شۋجي شي جينپيڭ مىناداي تالاپ قويدى: ”قالالاردى جاڭالاۋ، اشۋ مەن تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ، ودان پايدالانۋدىڭ قاتىناسىن ويداعىداي ٴبىر جاقتى ەتىپ، قورعاۋ بارىسىندا دامىتۋدى، دامىتۋ بارىسىندا قورعاۋدى شىنايى ورىنداۋ كەرەك“.
قورعاۋ مەن دامىتۋدى ويداعىداي ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋدا كونە قالا رايوندارىن جاڭالاۋدى، دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى تاريحي دەرەكتەردى قورعاۋمەن، تاريحي مادەنيەت تامىرلارىن ساقتاۋمەن بىرلىككە كەلتىرۋ، ٴارى قونىس ورتاسىن جاقسارتىپ، ٴارى تاريحي مادەنيەت مايەگىن قورعاپ، تاريحي مادەنيەت پەن وسى زامانعى تۇرمىستى ٴبىر تۇلعاعا اينالدىرۋ كەرەك.
قالادان ەستەمە قالۋىنا، ادامداردىڭ اۋىلىن ساعىنۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك. ٴتىپتى دە كوپ تاريحي مادەنيەت ايگىلى قالالارى تۇتاس تۇلعالىق قورعاۋعا، جاپپاي قورعاۋعا قاراي بەت الىپ، تاريحي مادەنيەت كوشە ـ اۋماقتارىندا شاعىن جاڭالاۋ ٴادىسى اناعۇرلىم كوپ قولدانىلىپ، ”كەستە تىگۋ“ ونەرى جۇمسالدى... قالانىڭ سۇلباسى مەن اۋىلدىڭ جۇلگەسىنەن زاماننىڭ ٴىزى كورىنىپ، مادەنيەتتىڭ تامىرى ساقتالدى.
ٴارى زاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن ويداعىداي قورعاۋ، ٴارى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن ويداعىداي قورعاۋ كەرەك.
ەلىمىز بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى جاعىنداعى ٴىرى ەل، ٴداستۇرلى تەحنولوگيادان ٴداستۇرلى سالت ـ ساناعا، مەرەكە ـ تويلارعا دەيىنگى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ قازىرگى زاماندا جاندى بەينەمەن جارىققا شىعۋى بولىپ تابىلادى.
چاۋجوۋ كەستەسى، چاۋجوۋ فارفورى، چاۋجوۋ تەاترى، چاۋجوۋ قۋىرماشى... بايىرعى قالا چاۋجوۋدا مول بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار بايلىعى بار. 2020 ـ جىلى 10 ـ ايدا، باس شۋجي شي جينپيڭ وسى ارادا قىزمەت تەكسەرگەندە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋدى جانە جالعاستىرۋدى كۇشەيتىپ، جالعاستىرۋشىلاردى بەلسەنە جەتىلدىرىپ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ اناعۇرلىم جان سۇيىندىرەتىن كوركىن ايشىقتاۋ كەرەك.
بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋدىڭ تەتىگى ادامدا. كەزەكتە مادەنيەت جانە ساياحات مينيسترلىگى 5 توپتا 3068 مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ۋاكىلدىك جالعاستىرۋشىسىن تۇراقتاندىردى، ٴارقايسى ولكە، اۆتونوميالى رايون، توتە قاراستى قالالار 16 مىڭنان استام ولكە دارەجەلى ۋاكىلدىك جالعاستىرۋشىنى جاريالادى. ولار ٴتۇرلى ورەلى ونەر ارقالاپ، قالالاردا، اۋىلداردا بار زەيىنىن سالىپ، شەبەرلىكتەرىن باتىل ساقتاۋدا. وسىمەن بىرگە ٴبىز بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى ساباعىنىڭ اناعۇرلىم كوپ مەكتەپتەرگە كىرىپ، جاس دارىندىلاردى باۋلىپ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋعا جاس كۇشتەردى ۇستەگەندىگىن قۋانا كورىپ وتىرمىز.
جالعاستىرۋ: مادەني ەسكەرتكىشتەردى سويلەتىپ، تاريح اقىل ـ پاراساتىن جۇرتقا جەتكىزۋ كەرەك
”ۇلى كانال دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇزىن جاساندى كانال، ەرەكشە باعالى مادەنيەت مۇراسى.“ 2023ـ جىلى 9 ـ ايدىڭ 20 ـ كۇنى، باس شۋجي شي جينپيڭ جىجياڭنىڭ شاۋشيڭىندەگى جىدۇڭ كانالى مادەنيەت باقشاسىندا قىزمەت تەكسەرگەندە ۇلى كانال مادەنيەتىن ويداعىداي كادەگە جاراتىپ، ٴبىر تۇتاس جوسپارلاي وتىرىپ ويداعىداي قورعاۋدى، ويداعىداي جالعاستىرۋدى، ويداعىداي پايدالانۋدى قاداعالاي تاپسىردى.
مادەنيەت تامىرلاستىعى مەن سۋ جۇلگەسى ٴوزارا جالعاسقان. مىڭ جىلدىق سۋ جۇلگەسى قازىرگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى، ويتكەنى مۇنى سان ۇرپاق ادام ۇزبەي قورعادى جانە ۇزدىكسىز قۇردى. زامانىمىزداعى جۇڭگو تاريحتاعى جۇڭگونىڭ جالعاستىرىلۋى جانە دامىتىلۋى رەتىندە، تاريحتان بولاشاققا بەت الۋعا، ۇلتتاردىڭ مادەنيەت تامىرىن جالعاستىرۋدان ٴورىس اشا العا ىلگەرىلەۋگە تاباندى بولعاندا عانا، ٴبىز بۇگىنگى تاڭداعى ىستەرىمىزدى جاقسى ىستەي الامىز.
مادەنيەتتى جالعاستىرۋدىڭ، دامىتۋدىڭ ىشكى زاڭدىلىعىن دالمە ـ ٴدال يگەرگەن باس شۋجي شي جينپيڭ: ”مادەني ەسكەرتكىشتەردى سويلەتىپ، تاريح اقىل ـ پاراساتىن جۇرتقا جەتكىزۋ كەرەك“، ”مادەني ەسكەرتكىشتەر مەن مادەنيەت مۇرالارىنىڭ كوپ قاباتتالمالى قۇنىن اشىپ، جۇڭحۋا مادەنيەتىن، جۇڭگو رۋحىن جالعايتىن اناعۇرلىم كوپ قۇندى نىشاندار مەن مادەنيەت ونىمدەرىن تاراتۋ كەرەك“، ـ دەپ باسا دارىپتەپ، تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن اناعۇرلىم ويداعىداي جالعاستىرۋعا ايقىن بەتالىس كورسەتتى.
تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن اناعۇرلىم ويداعىداي جالعاستىرۋدا باستان ـ اياق مادەني ەسكەرتكىشتەردى سويلەتۋ، تاريحتى سويلەتۋ، مادەنيەتتى سويلەتۋ كەرەك.
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى تاريحى كورمە سارايىنا كىرسەڭىز، سۋرەتتەردىڭ، مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ قۇلاشىن كەڭ جايعان 100 جىلدىق كەشىرمەسىن جان ـ جاقتى، جالپى بارىستىق، جالپى كورىنىستىك ۇلگىدە ايگىلەپ تۇرعانىن كورەسىز.
2021 ـ جىلى باس شۋجي شي جينپيڭ توڭكەرىستىك مادەني ەسكەرتكىش قىزمەتى جونىندە ماڭىزدى نۇسقاۋ بەرىپ مىنانى تالاپ ەتتى: ”توڭكەرىستىك مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋ تاربيەسى، توڭكەرىستىك ٴداستۇر تاربيەسى، وتانشىلدىق تاربيە سياقتى جاقتارداعى ماڭىزدى رولىن ويداعىداي ساۋلەلەندىرۋ كەرەك“.
مادەني ەسكەرتكىشتەر ٴتىلسىز بولعانىمەن، استارىنا تاريح پەن مادەنيەتتىڭ قۇنى جاسىرىنعان. تاريحي مادەنيەت مۇرالارى ارقىلى ادامدار تاريحقا كۋا بولىپ، تاريحتى بۇگىنگىگە اينا ەتتى. تەك زەرتتەۋ، ٴتۇسىندىرۋ جانە ايگىلەۋ، تاراتۋ دەڭگەيىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، تاريحي مادەنيەت مۇرالارىنىڭ الۋان ٴتۇرلى قۇنىن اشىپ، ولاردىڭ استارىنداعى جۇڭگو تاريحىن، جۇڭگو مادەنيەتىن اناعۇرلىم ويداعىداي ايگىلەپ، ادامداردىڭ تاريحي مادەنيەتتى سەزىنۋ ارناسى مەن تەرەڭدىگىن كەڭەيتكەندە عانا، وركەنيەت الاۋىنىڭ ۇرپاقتان ـ ۇرپاققا جالعاسۋىنا مۇمكىندىك جاساۋعا بولادى.
تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن اناعۇرلىم ويداعىداي جالعاستىرۋدا مۇرانىڭ ٴوزىن جالعاستىرىپ قانا قويماي، وندا قامتىلعان جۇڭگو اقىل ـ پاراساتى مەن جۇڭگو رۋحىن دا جالعاستىرۋ كەرەك.
مىڭ جىل مىزعىماي تۇرعان موگاۋ ۇڭگىرى وركەنيەتتىڭ سان وزگەرىستەرىنە كۋا بولدى. 2019 ـ جىلى 8 ـ ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ دۇنحۋاڭ زەرتتەۋ ورنىندا اڭگىمە ٴماجىلىسىن وتكىزگەندە بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: دۇنحۋاڭ مادەنيەتى مەن تاريحىندا ساقتالعان، قامتىلعان فيلوسوفيالىق يدەيا، گۋمانيتارلىق رۋح، قۇن ۇستانىمى، ٴمورال ولشەمى سياقتىلاردى ىشكەرىلەي اشۋ، مۇنان دا ماڭىزدىسى، وندا قامتىلعان جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ مادەنيەت رۋحىن، مادەنيەت دارقاندىعىن اشىپ، مادەنيەت سەنىمىن ۇزدىكسىز بەكەمدەۋ كەرەك.
ماتەريا ٴپىشىندى بولادى، رۋح وشپەيدى. ساۋىت ـ سۇيەك جازبالارىنان ”سازدى جىر ۇزىلمەۋ“ جالعاستىلىعىن سەزىنىپ، ٴتورت بولىكتى كلاسسيكالىق كىتاپتاردان ”ەل يگىلىگىنە جاراتۋ“ سۇيىسپەنشىلىگىن تاسقىنداتىپ، سۋ بوياۋلى سۋرەتتەرىنەن ”كوڭىل تىنىشتىعى باياندىلىققا باستاماقتىڭ“ بەينەسىن اڭعارۋعا بولادى... تاريحي مادەنيەت مۇرالارىندا مول رۋحاني بايلىق قامتىلعان، ودان ٴنار مەن اقىل ـ پاراسات قابىلداپ، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ رۋحاني بەلگىسىن سۇرىپتاپ ايگىلەگەن سايىن، جۇڭحۋا وركەنيەتىن اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدە قاستەرلەۋگە، مادەنيەت گەنىن جالعاستىرۋعا بولادى.
تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن اناعۇرلىم ويداعىداي جالعاستىرۋ، جۇڭحۋا وركەنيەتىن جالعاستىرۋدىڭ قويۋ قوعامدىق رايىن قالىپتاستىرۋ كەرەك.
"گۇلدەنگەن زاماندا مادەنيەت وركەندەيدى، ٴبىزدىڭ وسى داۋىردە مەملەكەت گۇلدەندى، قوعام تىنىش، ورنىقتى بولدى، ۇلتتىڭ مادەنيەتىن جالعاستىرۋ ارمانىمىز جانە قابىلەتىمىز بار، وسى ٴىرى ٴىستى ويداعىداي ىستەۋ كەرەك“. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ جۇڭگو مەملەكەتتىك باسىلىم سارايىنىڭ ورتالىق باس سارايىندا قىزمەت تەكسەرگەندە ايتقان وسى ٴسوزى ادامدى تەرەڭ ويعا سالادى.
مادەنيەت جول ـ جوسىندى ۇعىندىرادى، مادەنيەت ادامدى باۋليدى. جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىن جالعاستىرۋ، دامىتۋ ينجەنەرياسىنىڭ اتقارىلۋىنان 5 ٴىرى مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى قۇرىلىسىنا دەيىن، ونان «جۇڭگونىڭ مەملەكەت اسىلى جينالىسى»، «تاڭ سارايىنىڭ كەشكى قوناعاسىسى» سياقتى تەلە باعدارلامالارىنىڭ جارىققا شىعۋىنا دەيىن... جاڭا داۋىردەن بەرى، ەلىمىز جۇڭحۋا وركەنيەتىن جالعاستىراتىن قوعامدىق راي قالىپتاستىرۋعا كۇش سالدى. تاريحي مادەنيەت تامىرىن جالعاستىرۋ قوعامدىق ورتاق تانىمعا اينالعاندا، اناعۇرلىم كوپ بۇقارا، اسىرەسە، جاستار مەن وسپىرىمدەر تاريحي مادەنيەت مۇرالارىنىڭ باۋرامدىلىعى مەن قۇنىن شىنايى مويىنداعاندا عانا، ٴبىزدىڭ اسىل قازىنامىزعا يە بولاتىندار شىعىپ، ۇرپاقتان ـ ۇرپاققا جالعاسا الادى.
پايدالانۋ: ٴداستۇرلى مادەنيەت پەن وسى زامانعى تۇرمىستىڭ جالعاسۋ ٴتۇيىنىن تابۋ كەرەك
فارفورمەن ىرگە جايىپ، فارفورمەن گۇلدەنگەن مىڭ جىلدىق فارفور استاناسى جيڭدى قالاشىعى بالشىق پەن وتتىڭ توعىسۋى بارىسىندا ادامدى تاڭ قالدىراتىن كوركەمونەر جاراتىپ، ٴبىر قالانىڭ جالاڭ قولونەر كاسىبىنە سۇيەنىپ مىڭ جىلعا جالعاسقان كەرەمەتىن جاراتتى.
قازىر بايىرعى جيڭدى قالاشىعى وزگەشە تاسىلمەن جاڭا ٴماندى ايگىلەۋدە: كونە فارفور زاۆودى جاڭالىق اشۋ كوشەسىنە اينالدى، مادەنيەت ـ كوركەمونەر جاڭا جەر بەلگىسى ىركەس ـ تىركەس جارىققا شىقتى، جەر ـ جەردەن كەلگەن ”جيڭدى فارفور اۋەسكەرلەرى“ وسى اراعا جينالدى...
”ٴاربىر وركەنيەت ٴبىر مەملەكەت پەن ۇلتتىڭ رۋحاني قان تامىرىن جالعاستىرادى، ول ٴارى ۇرپاقتان ـ ۇرپاققا جالعاستىرۋدى، ۇرپاقتان ـ ۇرپاققا قورعاۋدى قاجەت ەتەدى، ونان دا ماڭىزدىسى، داۋىرمەن بىرگە العا باسۋدى، باتىلدىقپەن جاڭالىق اشۋدى قاجەت ەتەدى“، ـ دەپ اتاپ كورسەتتى باس شۋجي شي جينپيڭ.
بۇل بىزدەن تاريحي مادەنيەت مۇرالارىنىڭ جاسامپازدىقپەن تۇرلەنۋىن، جاڭالىق اشا دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، مۇراجايدا ساقتالعان مادەني ەسكەرتكىشتەردى، بايتاق دالادا قاز ـ قاتار تىزىلگەن مۇرالاردى، بايىرعى كىتاپتاردا جازىلعان جازۋلاردى جانداندىرىپ، تۇتاس قوعامنىڭ تاريحي مادەنيەت ٴنارىن بايىتۋدى تالاپ ەتەدى.
2020 ـ جىلى 9 ـ ايدىڭ 28 ـ كۇنى ارحەولوگيا سىندى نازارعا ىلىنە بەرمەيتىن عىلىم پارتيا 19 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ توپتىق ۇيرەنۋ ساباقحاناسىنا كىردى.
”ارحەولوگيالىق جۇرناقتار مەن تاريحي مادەني ەسكەرتكىشتەر تاريحتىڭ ايعاعى، ونى، ٴسوز جوق، ويداعىداي قورعاۋ، ويداعىداي پايدالانۋ كەرەك“، ـ دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ.
جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىندا ارحەولوگيا قىزمەتكەرلەرى ۇزدىكسىز كۇرەس جۇرگىزىپ، ارحەولوگيا قىزمەتىنىڭ جۇڭحۋا وركەنيەتىن دالەلدەۋ، جۇڭحۋا مادەنيەتىن تاراتۋ رولى ۇزدىكسىز كورنەكتىلەندى. بولاشاقتى بەتكە العاندا، ارحەولوگيالىق جەتىستىكتەردى اشۋ، رەتتەۋ، ٴتۇسىندىرۋ قىزمەتىن ۇزدىكسىز ويداعىداي ىستەپ، قازىپ الىنعان مادەني مۇرالار مەن ەسكى جۇرتتاردى زەرتتەۋ، ٴتۇسىندىرۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەپ، ەلىمىز وركەنيەتىنىڭ توركىنى مەن دامۋىن، سونداي ـ اق ادامزاتقا قوسقان كەلەلى ۇلەسىن اناعۇرلىم ايقىن، اناعۇرلىم جان ـ جاقتى ايگىلەپ، تاريح ارقىلى ادام باۋلۋ رولىن اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرۋ كەرەك.
قىزىل ٴتۇستى، جاسىل ٴتۇستى، كوك ٴتۇستى... ينە الۋان ٴتۇرلى جىپتەردى كەستەلۋدە؛ كەستەلەۋ، كىرىستىرۋ، تەرۋ، ٴىلۋ... جاساۋ ٴتاسىلى الۋان ٴتۇرلى. مياۋزۋ ۇلتىنىڭ قولونەر كەستەشىلىگىنىڭ تاريحى ۇزاق، ارىدان باستاۋ العان.
”مياۋزۋ ۇلتى كەستەشىلىگى ٴارى ٴداستۇر، ٴارى زاماناۋي“. 2021 ـ جىلى 2 ـ ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ گۇيجوۋدا قىزمەت تەكسەرگەندە بىلاي دەدى: مياۋزۋ ۇلتى كەستەشىلىگىن، ٴسوز جوق، ساۋلەلەندىرۋ كەرەك، بۇل كاسىپ سالاسى ٴارى مادەنيەت سانالادى، مۇنى جاقسى دامىتساق ۇلت مادەنيەتىن، ٴداستۇرلى مادەنيەتتى اسقاقتاتۋعا بولادى، سونىمەن بىرگە كاسىپ سالاسى ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋگە، اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋگە ۇلەس قوسۋعا بولادى.
قازىرگى تاڭدا تاريحي مادەنيەت مۇرالارى ٴتىپتى دە جاندى تاسىلمەن ادامداردىڭ تۇرمىسىنا قادام تاستاۋدا.
سۋجوۋدىڭ بايىرعى قالاسى پيڭجياڭ تاريحي مادەنيەت كوشەسىندە سەيىلدەسەڭىز، پيڭتان اۋەنى اسەم دە جاعىمدى ەستىلىپ تۇرادى، سۋجوۋ كەستەسى، سۇڭ قامقاسى، تورعىن ـ جىبەك سياقتى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنا قاتىستى شەبەرلىكتىڭ بوگەنايى وزگەشە بولىپ، ساياحاتشىلاردىڭ وسى ارادا ”ٴتورت ۋاق ٴدامدى تاعامنان ٴدام تاتۋ، باۋ ـ باقشا كورىنىسىن تاماشالاۋ، كۇنچۇي تەاترىنا قۇلاق قۇرىشىن قاندىرۋ، سۋجوۋ كەستە ونەرىنىڭ كوركەمدىگىنەن پايدالانۋ“ سىندى ”سۋجوۋ ۇلگىسىندەگى تۇرمىستى“ تەرەڭ سەزىنۋىنە بولادى.
وزگەشە شەبەرلىكپەن جاسالعان ارحەولوگيالىق قۇپيا قوبدي، جەۋگە قيمايتىن مادەنيەت جاسامپازدىعى بالمۇزداعى، مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ توعىسۋىنىڭ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلۋى... بۇگىنگى تاڭداعى جۇڭگودا ”مادەنيەت مۇراجايلارى ورلەۋى“ كوتەرىلىپ، ”مادەنيەت جاسامپازدىعى ستيلى“ كۇشەيىپ، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ ومىرشەڭدىك كۇشى قاۋلادى. تاريحي مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ۇزدىكسىز جالعاسۋ بارىسىندا اسقاقتاۋىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتۋ، جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ تاسقىنداعان ٴارى قۋاتتى ومىرشەڭدىك كۇشىن، جاسامپازدىق قۋاتىن، ۇيىسۋ قۋاتىن، ىقپال كۇشىن كۇن سايىن ايگىلەۋدە.
مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ، ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنىڭ ايبىندى بولاشاعىنا كوز جىبەرسەك، تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتپەن سۋارىلعان جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىندا تۇرىپ، جاڭا مادەنيەت بورىشىن شىنايى ارقالاعاندا عانا، ٴبىزدىڭ مادەنيەتىمىز ۇزىلمەيدى، ٴبىزدىڭ جاسامپازدىعىمىز ماڭگى وشپەيدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 1 ـ ايدىڭ 30 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
