□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جۋ جيچاي، شى يۇيسىن
حالىق سارايى _ حالىقتىڭ سارايى. كەڭىستىكتەن كوز جىبەرگەندە، ونىڭ ”山“ ٴارىبى پىشىندەس قۇرىلىس جازىق بەتى ٴدال ”حالىق بيلىگىنىڭ“ جاندى بەينەسى.
كەزىندە جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاندىعىنىڭ 10 جىلدىعىن قارسى الۋ ٴۇشىن 30 مىڭنان استام قۇرىلىسشى قۇرىلىس جۇرگىزۋگە ات سالىسىپ، 300 مىڭنان استام ادام (رەت) مىندەتتى ەڭبەككە قاتىناسىپ، تۇتاس قۇرىلىس 10 ايدان استام ۋاقىتتا بۇكىلدەي سالىنىپ بولىپ، ەلىمىز قۇرىلىس تاريحىنداعى كەرەمەت جاراتىلدى، بۇل تاعدىرىن ”ٴوز قولىندا مەڭگەرەتىن“ حالىق كۇشىنىڭ كۋاگەرى بولدى.
ول ٴۇنسىز ەڭسە كوتەرىپ، تالاي بوران ـ شاشىندى باستان وتكەرىپ، تالايلاعان شۇعىلالى بارىسقا كۋا بولدى.
بيىل ٴبىز جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 75 جىلدىق مەرەيتويى جانە مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى قۇرىلعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعى، حالىق ساياسي كەڭەسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 75 جىلدىعى سىندى داڭقتى ساتتەردى قارسى الامىز. ٴداۋىردىڭ قادامى بارعان سايىن ەكپىندەي ٴتۇستى.
70 جىلدىڭ الدىندا، ٴبىر ٴتىلشى 1 ـ كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ 1 ـ ٴماجىلىسىن حابارلاعاندا بىلاي دەپ جازعان ەدى: ”ولار ستانوك جانىنان كەلدى، اتىز باسىنان كەلدى، شاحتادان كەلدى، تەڭىز جاعاسىنداعى قاراۋىلدان كەلدى... ولار وزدەرى قادىرلەيتىن پارتيا مەن ۇكىمەت باسشىلارىمەن بىرگە مەملەكەتتىڭ كەلەلى ٴىسىن اقىلداسۋدا“.
بۇل كورىنىس بۇگىنگى جۇڭگودا باياعىداي سونشاما تانىس.
2013 ـ جىلدان 2024 ـ جىلعا دەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ 59 رەت مەملەكەتتىك ەكى ٴماجىلىس ۇيىرمە ـ گرۋپپالارىنىڭ باياندامانى قاراۋىنا، تالقىسىنا قاتىناسىپ، نەشە جۇزدەگەن ۋاكىلدىڭ، مۇشەنىڭ ٴسوزىن بەتپە ـ بەت تىڭدادى. ولار دا اتىز باسىنان كەلگەن، زاۆود سەحىنان كەلگەن، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنان كەلگەن، شەكارا قورعانىس اسكەري كازارماسىنان كەلگەن...
بىلتىر باس شۋجي شي جينپيڭ الدىمەن ٴوزى قۇرامىندا بولعان 14 ـ كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى جياڭسۋ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باياندامانى قاراۋىنا قاتىناسىپ، اۋىل ـ قىستاققا تامىر تارتىپ، سيفرلانعان تەحنيكادان پايدالانىپ اۋماقتى اتىزدا ەگىنشىلىكپەن شۇعىلدانعان ”80 ـ جىلداردىڭ تۇلەگىنە“ ٴبىر اۋىز شىن جۇرەكتەن ايتقان ”ۋي چياۋ سياقتى وسىنداي جولداستاردىڭ اۋىل ـ قىستاققا بارۋى وتە جاقسى!“ دەگەن القاۋى تالايلاعان ”جاڭا شارۋاعا“ زور شابىتتاندىرۋ بولدى.
بيىل ٴبىرىنشى شەپتەن كەلگەن كاسىپ سالاسى جۇمىسشى ۋاكىلى، جۇڭچى نانجيڭ پۋجىن اۆتوكولىك شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ايەل دانەكەرلەۋشىسى سۇن جيڭنان باس شۋجيگە ٴوزىنىڭ ٴوسىپ ـ جەتىلۋ حيكاياسىن ايتىپ بەردى.
”ٴسىز ٴىرى ەل ۇستاسىسىز“. باس شۋجي وعان ريزاشىلىقپەن قاراپ بىلاي دەدى: ”ٴىرى ەل ۇستالارى _ ٴبىزدىڭ جۇڭحۋا ۇلتى عيماراتىنىڭ ىرگە تاسى، تىرەگى“. ”بۇل تىرەك، ەرەك ونەرىڭ بولماسا، كەرەمەت جابدىق جاساۋىڭ قيىن“.
ۇشقىن الاۋعا اينالادى. مەيلى ”جاڭا شارۋا“ بولسىن، الدە ۇستا بولسىن، ٴبارى دە ٴار سالا، ٴار كاسىپ ەڭبەكشىلەرىنىڭ، كۇرەسكەرلەرىنىڭ، ۇلەس قوسۋشىلارىنىڭ ىقشام كورىنىسى. انە سولار حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ بەرىك تاعانىن تۇرعىزعان.
وسىناۋ جىلداردا حالىقتىڭ سارايىندا تالاي ـ تالاي وسىنداي مەيىرلى ساتتەر ەستەلىككە الىندى.
”باس شۋجي نەگىزگى ساتىنىڭ جاعدايىن قانىق بىلەدى ەكەن“، ”تاپتەشتەي سۇرادى“، ”جۇرتقا توتەنشە جاناسىمدى ەكەن“، ”سويلەگەن ٴسوزى تارتىمدى، جاناسىمدى ەكەن“... بۇل باس شۋجي شي جينپيڭمەن بەتپە ـ بەت پىكىر اۋىستىرعان ۋاكىلدەردىڭ، مۇشەلەردىڭ ورتاق اسەرى.
ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسىنىڭ ٴبىر رەتكى دەموكراتيالىق تۇرمىس جيىنىندا باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”جۇڭنانحاي قاشان دا حالىق بۇقاراسىمەن توتە بايلانىستا بولۋى كەرەك“. سول جىلداردا زيالى جاس بولعان كەزدەرىن ەسكە الىپ، باس شۋجي تەبىرەنە بىلاي دەگەن ەدى: ”حالىق اراسىندا كوڭىلىم جاي تابادى، حالىقپەن بىرگە بولۋ كۇش ـ قۋاتىمدى نىعايتادى“.
بۇل اينىمايتىن قاسيەت، ونان دا ماڭىزدىسى، بۇلجىماس تالپىنىس.
ٴتورت ماۋسىم رەتىمەن اۋىسۋدا. حالىقتىڭ وزىنە ـ ٴوزى قوجايىن بولۋى اۋەلگى ماقساتى باستان ـ اياق وزگەرمەدى، نەشە ۇرپاق ادامدار بۇرىنعىعا مۇراگەر، كەيىنگىگە بۇيداگەر بولىپ، جاڭا تاريحي بورىشتى ارقالادى.
بۇگىنگى جۇڭگو بۇرىنعىلار ىستەمەگەن ىستەردى ىلگەرىلەتىپ، ٴبىر ميلليارد 400 ميلليوننان استام حالقى بار وركەنيەتتى بايىرعى ەل وسىزاماندانۋعا قادام تاستاۋدا، بۇل، ٴسوز جوق، ادامزات تاريحىنداعى كەرەمەت بولارى داۋسىز.
ەڭ ۇلى بولعانى ەڭ جاپالى بولادى.
وتكەن ٴبىر جىلدا ايتىپ ـ ايتپاي جاعداي كۇردەلى، مىندەت اۋىر، قيىنشىلىق كوپ بولدى. ”كوپشىلىك وسى ٴبىر جىلداعى قيىندىقتى ەستە ساقتادى ٴارى بولاشاققا تولىق سەنىممەن قارادى“.
بۇل سەنىم تەك ۇكىمەت قىزمەتىنەن بايانداماداعى ناقتى ەكونوميكا جانە حالىق تۇرمىسى ”ەسەپ داپتەرىنە“ جازىلىپ عانا قويماي، ادامدار قايشالىسقان، دۋماندى ”قالادا“ دا، ونان دا ماڭىزدىسى، مىعىم قايراتپەن ىستەپ جاتقان ”ادامدار جۇزىندە“ دە ايگىلەندى.
بيىلعى مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستە ”جاڭا ساپالى وندىرگىش كۇشتى دامىتۋدىڭ“ ەڭ قىزعىندى تاقىرىپقا اينالعانى ٴشۇباسىز. ٴبىز پارتيانىڭ جاسامپاز نازارياسىنىڭ تاعى ٴبىر رەت بايىعان، دامىعان جاندى بارىسىنا كۋا بولىپ وتىرمىز.
بىلتىر جەرگىلىكتى ورىندا قىزمەت تەكسەرگەن كەزدە، باس شۋجي شي جينپيڭ تۇڭعىش رەت وسى كەلەلى تۇجىرىمدى العا قويدى، وسىدان كەيىن تاعى دا بىرنەشە رەت ماڭىزدى ورىنداردا ىشكەرىلەي تۇسىنىك جاسادى. وسى رەتكى ەكى ماجىلىستە باس شۋجي جاڭا ساپالى وندىرگىش كۇشتەردى دامىتۋ ٴادىسناماسىن ىشكەرىلەي ەگجەي ـ تەگجەيلى ٴتۇسىندىردى.
مىسالى، ٴتۇيىن نازارياسىنا تاباندى بولۋ، بۇيدا مەن نەگىزگى قامال الۋ بەتالىسىن يگەرىپ، جاڭالىق اشۋ سىندى وسى ٴبىر ”وزەكتى فاكتورمەن“ تىعىز بايلانىستىرىپ، ”ٴتىپتى دە كوپ جاسامپازدىق سيپاتتى، توڭكەرىس سيپاتتى عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ تابىستارىن يگەرىپ، جاڭا ساپالى وندىرگىش كۇشتەردى دامىتۋدىڭ جاڭا قوزعاۋشى قۋاتىن جەتىلدىرۋدى“ تالاپ ەتتى؛
تاعى ٴبىر مىسال، ەكى ٴتۇيىن نازارياسىنا تاباندى بولۋ، الدىمەن ورناتىپ، سوڭىنان كۇشىنەن قالدىرۋ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىستەۋ، تۇرلەر بويىنشا جەتەكشىلىك ەتۋ، ٴۇرتىس 2 كۇن ”ۇيىرمە ـ گرۋپپالارعا بارعاندا“ تۇگەلدەي ۇقساس ٴبىر ٴسوزدى قاداعالاپ تاپسىردى: ”جاڭا ساپالى وندىرگىش كۇشتەردى دامىتۋ _ ٴداستۇرلى كاسىپ سالالارىن ەلەۋسىز قالدىرۋ، ودان باز كەشۋ ەمەس، دۇرمەككە اينالۋدان، جەلكەۋەكتەنۋدەن ساقتانۋ ٴارى ٴبىر تۇردەگى ۇلگىمەن عانا جۇرگىزبەۋ كەرەك“.
وسى تەرەڭ تولعانىستان، جاندى بايىمداۋلاردان ٴبىزدىڭ جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ جاسامپاز نازارياسىنا سىڭىرىلگەن تۇرعىنى، كوزقاراستى، ٴادىستى تۇسىنە الۋىمىز قيىن ەمەس.
ٴىس جۇزىندە، 10 نەشە جىلدان بەرگى مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىسكە كوز جىبەرسەك، وسى مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى ۇكىمەت ٴىسىن كەڭەسۋ سارايىندا ەل باسقارۋ جونىندەگى ٴبىر قىدىرۋ كورەگەن جاڭا ۇستانىمدار، جاڭا يدەيالار، جاڭا ستراتەگيالار حالىق كوسەمىنىڭ ۋاكىلدەرمەن جانە مۇشەلەرمەن ىشكەرىلەي ىقپالداستىعى بارىسىندا اقىلداسىلعان، العا قويىلعان، كەمەلدەندىرىلگەن، پىسىپ ـ جەتىلگەن.
”ٴارقانداي ٴبىر ۇلى ٴىس تابىسقا جەتۋ ٴۇشىن، ٴسوز جوق، حالىق اراسىنان ٴتۇپ نەگىزىن تابۋى، حالىق اراسىنان كۇش ـ قۋات ۇيىستىرۋى، مۇنى حالىق بىرگە ورىنداۋى كەرەك“.
ٴبىلۋ نەعۇرلىم تەرەڭ بولعان سايىن، ارەكەت سولعۇرلىم تىڭعىلىقتى بولادى.
2023 ـ جىلى 7 ـ ايدا جياڭسۋعا بارىپ قىزمەت تەكسەرگەندە، نانرۇي توبىنىڭ ٴوندىرىس سەحىندا جالىندى دا جىگەرلى كاسىپورىن قىزمەتكەرلەرى الدىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكپەن بىلاي دەپ جىگەرلەندىردى: ”اسقاق مۇرات ورناتىپ، تىڭعىلىقتى ىستەپ، نىق قاداممەن العا ىلگەرىلەپ، تاباندىلىقپەن تابىسقا جەتەتىن قايسارلىلىقپەن، ’ٴومىر بويى ٴبىر ٴىستى تىندىرامىن‘ دەيتىن قاجىر ـ قايراتپەن قۇندى ٴومىر جاراتۋ كەرەك“.
سۋجوۋدىڭ پيڭجياڭ كوشەسىندە سۋجوۋ كەستەسى مۇراگەرلەرىمەن اڭگىمەلەسكەندە، باس شۋجي تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”وسىنداي ونەر جۇڭگولىقتاردىڭ قاجىرلىلىعىن، توزىمدىلىگىن جانە تاباندىلىعىن تولىق ايگىلەيدى، بۇل _ جۇڭحۋا ۇلتى رۋحىنىڭ ٴبىر بولىگى“.
اسقاق مۇرات ورناتىپ، تىڭعىلىقتى ىستەۋ، زەر سالىپ، سابىرلىلىق كورسەتىپ، ۇزدىكسىز قاجىماي كۇش سالۋ، تالعار بيىكتەرگە ۇمتىلۋ ٴارى نازىك تۇستارعا دا دەن قويۋ قاجەت، جەكە ادامنىڭ دارىندى بولۋى وسىنداي، مەملەكەتتىڭ دامۋى نەگە وسىلاي بولماسقا.
ۋاكىلدەردىڭ، مۇشەلەردىڭ لەبىزىن سول جەردىڭ وزىندە تىڭداعاننان كەيىن، ٴبىز وسىنداي ”توزىمدىلىكتى، سابىرلىلىقتى جانە تاباندىلىقتى“ تولىق سەزىنە الدىق _
دۇڭنان داشۋەسىنەن كەلگەن ۋاكىل سۇي تيەجۇن باس شۋجيگە ٴوزىنىڭ 37 جىلدان بەرى مىنا ەكى ٴىستى دەن قويا زەرتتەگەندىگىن ايتتى: ٴبىرىنشى، دەربەس، مەڭگەرۋگە بولاتىن ارناۋلى ەلەكتر ماگنيت جۇمساق بولشەگىن زەرتتەپ جاساۋ، ەندى ٴبىرى، بۇكىلدەي ەل ىشىندە جاسالاتىن ەلەكتروماگنيتتىك اسقىن ماتەريال.
ونىڭ شاشى بۋرىلداپ كەتكەنىمەن، ٴالى دە اسقاق سەزىممەن: ”بيىل 59 جاستامىن، عىلمي زەرتتەۋمەن اينالىسۋدىڭ ٴدال تولىسقان مەزگىلىندە تۇرمىن، مەن عىلمي زەرتتەۋدىڭ ٴبىرىنشى شەبىندە تاباندىلىقپەن شايقاس جاسايمىن“، ـ دەدى.
مۇراجايدا 35 جىل قىزمەت ىستەگەن ۋاكىل سۇڭ يان بىلاي دەدى: ’”تاڭداعان كاسىبى جولىندا ومىرلىك ەڭبەك ەتۋ‘ سىندى مادەني ەسكەرتكىش جانە مۇراجاي قىزمەتىنىڭ اۋەلگى ماقساتىن امالياتتا ايگىلەپ، تاريحي مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ قورعاۋشىسى، مادەنيەتكە مۇراگەرلىك ەتۋدىڭ جالعاستىرۋشىسى بولامىن“.
ساياسي كەڭەستىڭ بىرىككەن گرۋپپا جيىنىندا وسى جىلدارداعى ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋداعى باعالى تاجىريبەلەردى تىلگە العاندا، باس شۋجي بەكەم تۇردە بىلاي دەدى: ”توڭىرەككە قاراعان ٴجون كوز جىبەرىپ كەڭ ـ جىراق. تەك سىنداي بەرۋگە، قوجاڭداۋعا بولمايدى، قايتا شىنايى ارەكەتكە كەلىپ، از بولسا دا شەشە بەرۋ كەرەك“. ”العا ىلگەرىلەگەنىمىزدى بايقاساق بولعانى، تاباندىلىقتى ساقتاۋىمىز كەرەك“.
”مەن ارەكەتتى قاستەرلەيمىن“. بۇل باس شۋجي شي جينپيڭ باستان ـ اياق تاباندى بولعان پرينسيپ.
مەيلى بوران سوعىپ، داۋىل تۇرسا دا، قيىنشىلىقتى ەڭسەرە العا باسىپ، ٴوز قىزمەتىنىڭ ايقىندىعى ارقىلى جاعداي وزگەرىسىنىڭ ايقىنسىزدىعىنا توتەپ بەرۋ _ ەڭ قاراپايىم ٴىس تىندىرۋ جولى.
حالىق سارايىنىڭ شىعىس زالىندا مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىنىڭ جانارلارىنا قاراپ تۇرىپ باس شۋجي: ”بارلىق ٴتيىمدى ورايدى مىقتى يگەرىپ، بارلىق ٴتيىمدى شارت ـ جاعدايدان پايدالانىپ، ٴداپ باسىپ تۇراقتاندىرعاندارىن جەدەل ىستەپ، ٴار جاقتىڭ كۇش ـ قايراتىن تاسقىنداتۋ كەرەك“، ـ دەپ اسقاق ٴۇن قاتتى.
شىعىس زالدىڭ قابىرعاسىندا ٴتوراعا ماۋ زىدۇڭنىڭ ەكى ولەڭ ـ جىر حاتكەرلىك تۋىندىسى ەرەكشە كوز تارتادى. مۇنىڭ بىرەۋىنىڭ ٴبىرىنشى جولى ”قىزىل ارميا تايسالمادى ازاپتى الىس جورىقتان، بۇيىم ەمەس مىڭداعان تاۋ ميلليون وزەن جولىققان“، ەندى بىرەۋىنىڭ سوڭعى جولى ”بۇيرا تولقىن ەگىنجايعا كوڭىلدەنە قارايمىن، ٴار الاپتان باتىر قايتتى جامىلا ىمىرت ٴتۇتىنىن“.
سەنىم مەن كۇش حالىقتان كەلەدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 3 ـ ايدىڭ 12 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
