□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ليۋ ي
بيىل شينجياڭ مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىنە تاعى دا ۇلەس قوسۋدى اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق، شارۋالار قىزمەتىنىڭ ماڭداي الدى مىندەتى ەتۋدەن جازباي، مەملەكەت بويىنشا ساپالى ەگىن، مال شارۋاشىلىق ونىمدەرىمەن قامداۋ بازاسىن قۇرۋ ستراتەگيالىق ورنىن ارقاۋ ەتىپ، استىق ەگىلەتىن جەر اۋماعىن بەلسەنە تياناقتاندىرىپ، استىق ٴونىمىن تاعى دا ٴبىر ميلليون توننا ارتتىرۋعا كۇش سالدى.
قازىر اۋا تەمپەراتۋراسىنىڭ بىرتىندەپ جوعارىلاۋىنا ىلەسە، كوكتەمگى ەگىس ٴوندىرىسى قىزمەتى وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قاراي ىركەس ـ تىركەس ورىستەتىلۋدە. جەر ـ جەر استىقتىڭ ورنالاسىمىن رەتتەۋ، ساپالىلاندىرۋ، وزىق، قولدانىلمالى ەگۋ تەحنيكاسىن جالپىلاستىرۋ سياقتى ادىستەر ارقىلى استىق ٴوندىرىسىنىڭ جالپىلىق ورەسىن جاپپاي جوعارىلاتىپ، تۇتاس جىلدا استىق ٴونىمىن ارتتىرۋ نىساناسىن ورىنداۋعا نەگىز قالادى.
”ەكىنى ارتتىرۋ، ٴبىردى رەتتەۋ“ ارقىلى ٴونىمدى ورنىقتىرۋدى، ٴونىمدى ارتتىرۋدى ىلگەرىلەتەدى
3 ـ ايدىڭ اياق شەنىندە اۋا رايى شارت ـ جاعدايىنىڭ جاقسى بولۋى سياقتى ٴتيىمدى ورايدى مىقتى يگەرگەن جىڭ اۋدانى شارۋالاردى ٴتۇرلى ەگىس داقىلدارىن قاۋىرت ەگۋگە جەتەكتەدى. جەرگىلىكتى ورىن ”ەگىلگەن ٴبيداي + باسقا داقىلداردى قايتالاي ەگۋ“ ۇلگىسىن قولدانۋدى دارىپتەپ، شارۋالاردى اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىمەن جابدىقتانۋعا سۇيەنىپ ىجداعاتپەن ٴبيداي تۇقىمىن سىڭىرۋگە شابىتتاندىرىپ، ٴبيدايدىڭ ٴونىمىن ورنىقتىرۋعا، ٴونىمىن ارتتىرۋعا كۇش سالدى.
”بيىل ٴبىز ەگىس ۋاقىتىن مىقتى يگەرىپ، ٴبيداي تۇقىمىن ٴسىڭىرۋدى دەر كەزىندە ورىنداپ، ەكىنشى كەزەكتەگى قايتالاي ەگىلەتىن داقىلداردى ٴوندىرىس نەگىزىمەن قامدادىق“. جىڭ اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعىن، اۋىل ـ قىستاقتى ماشينالاندىرىپ دامىتۋ ورتالىعى تەحنيكالىق قىزمەت وتەۋ ٴبولىمىنىڭ اعا ينجەنەرى حۇي حۋا بىلاي دەدى: قازىرگى ۇلگىگە سۇيەنە وتىرىپ، سوڭعى مەزگىلدە شارۋالار قاجەتكە قاراي سۇرلەمدىك جۇگەرى سياقتى ەگىس داقىلدارىن قايتالاي ەگىپ، ٴونىم مولشەرى مەن ەكونوميكالىق ونىمدىلىكتى جوعارىلاتا الادى.
بيىل شينجياڭ ”ەكىنى ارتتىرۋ، ٴبىردى رەتتەۋ“ ارقىلى استىق ٴونىمىن ورنىقتىرۋدىڭ، استىق ٴونىمىن ارتتىرۋدىڭ بەرىك نەگىزىن قالايدى، ”ەكىنى ارتتىرۋ“ دەگەنىمىز ەگىس اۋماعىن ارتتىرۋدى جانە بىرلىك ٴونىم دەڭگەيىن جوعارىلاتۋدى مەڭزەيدى. ”ٴبىردى رەتتەۋ“ ەگىمشىلىك قۇرىلىمىن رەتتەۋدى جانە ساپالىلاندىرۋدى مەڭزەيدى.
اۆتونوميالى رايوندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەڭگەرمەسى ەگىنشىلىكتى باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ باستىعى تاڭ ي ـ ۋ بىلاي دەپ تانىستىردى: بيىل رايونىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق تاراۋلارى ٴوندىرىس قاجەتىنە قاراي، استىق ەگۋ اۋماعىن تياناقتاندىرىپ، استىق ٴوندىرىسى كولەمىن لايىقتى كەڭەيتىپ، استىق ەگۋ اۋماعىنىڭ 44 ميلليون مۋدان تومەن بولماۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتەدى. سونىمەن بىرگە استىق وندىرەتىن 35 ٴىرى اۋداننىڭ ٴوندىرىس قۋاتىن جوعارىلاتۋداعى شەشۋشى رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، ”100 مۋدان قامال الۋ، 1000 مۋ قۇرۋ، 10 مىڭ مۋدان ۇلگى كورسەتۋدى“ اتقارىپ، ٴوندىرىس رايوندارىنىڭ استىق ٴونىمىن كەڭ كولەمدە بىركەلكى ارتتىرۋعا ىقپال كورسەتىپ، استىقتىڭ بىرلىك ٴونىم دەڭگەيىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتادى.
شينجياڭ تاعى استىق ەگۋ قۇرىلىمىن رەتتەۋ، ساپالىلاندىرۋ ارقىلى جالپىلىق ٴوندىرىس دەڭگەيىن جوعارىلاتادى. ناقتى جۇمىس بارىسىندا جەر ـ جەر وزدەرىنىڭ ٴوندىرىس ٴىس جۇزىندىگىنە ۇشتاستىرىپ، ەكونوميكالىق داقىلدار ەگۋدى لايىقتى رەتتەپ، ازايتىپ، استىق ەگىلەتىن جەر اۋماعىن كەڭەيتەدى. سونىمەن بىرگە استىقتىڭ ىشكى قۇرىلىمى رەتتەلەدى جانە ساپالىلاندىرىلادى. ٴبيدايدىڭ ٴونىم مولشەرىن ”ورنىقتىرۋعا“ كۇش سالىپ، بىرلىك ونىمگە كۇش سالىپ، جالپى ٴونىمدى ورنىقتىرۋعا سۇيەنىپ، تۇقىم قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرىپ، سەرپىمدى، سەلەن قۇرامى مول، ورگانيكالى ارناۋلى پايدالانىلاتىن ٴبيدايدى جانە ساپالى ارناۋلى پايدالانىلاتىن ٴبيدايدى ٴبىر تۇتاس دامىتىپ، ٴبيداي ٴوندىرىسىنىڭ فۋنكتسيالىق رايون قۇرىلىسىن مىقتى يگەرىپ، ساپالى استىقتى ولشەمدەندىرۋدەن ۇلگى كورسەتۋ بازاسىن قۇرادى. جۇگەرىنى ”كەڭەيتۋدە“ ونىمدىلىككە قول جەتكىزىپ، ٴبىر ٴبولىم ٴبيدايدىڭ ورنىنا ۇيلەسىمدى تۇردە جۇگەرى ەگىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ارناۋلى پايدالانىلاتىن جۇگەرى، ساپالى تۇقىمدىق جۇگەرى جانە جاستاي تۇتىناتىن جۇگەرى ەگۋدى دامىتىپ، استىققا دا، جەمگە دە پايدالانۋعا كەلەتىن ساپالى جۇگەرى مەن سۇرلەمدىك جۇگەرىنى دامىتىپ، جۇگەرىنىڭ ٴوندىرىس ورەسى مەن جالپى ٴونىم مولشەرىن جان ـ جاقتى جوعارىلاتۋ كەرەك.
عىلىم ـ تەحنيكانىڭ، جابدىقتاردىڭ تىرەك بولۋى استىقتىڭ بىرلىك ٴونىمىن جوعارىلاتادى
قازىر ٴوندىرىس اۋماعىن كەڭەيتۋ ارقىلى جالپى ٴونىمدى جوعارىلاتۋداي ٴونىمدى ارتتىرۋ ٴتاسىلى كەدەرگىگە ۇشىرادى، ٴونىمدى ارتتىرۋ كەڭىستىگى ۇزدىكسىز تارايۋدا، بىرلىك ٴونىم دەڭگەيىنىڭ جوعارىلاۋى _ استىق ٴونىمىن ارتتىرۋدىڭ باستى جولى.
”قۇنارلى اتىز، ساپالى تۇقىم، ساپالى ماشينا، تاماشا تاسىلدەر كوپ جاقتان دەمەۋ بولدى“. اۆتونوميالى رايوننىڭ ٴبيداي شارۋاشىلىعى تەحنيكا جۇيەسىنىڭ باس مامانى، شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم اكادەمياسى استىق داقىلدارىن زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى لي جيانجياڭ بىلاي دەدى: استىقتىڭ بىرلىك ٴونىم دەڭگەيىنىڭ جوعارىلاۋى عىلىم ـ تەحنيكا مەن جابدىقتاردىڭ پارمەندى تىرەگىنەن ايرىلا المايدى.
2 ـ ايدىڭ اياق شەنىنەن بەرى اقشي اۋدانىنىڭ كوكتەمگى ەگىس ٴوندىرىسى ىركەس ـ تىركەس باستالدى. جەرگىلىكتى ورىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق تاراۋلارى تەحنيكتەردى ٴوندىرىستىڭ ٴبىرىنشى شەبىنە بارىپ كوكتەمگى ەگىس، كوكتەمگى ەگىس دايىندىعى شەبەرلىگىن جەتىلدىرۋدى ورىستەتۋگە ۇيىمداستىرىپ، شارۋالاردىڭ ەگىمشىلىك تەحنيكاسى جاعىنداعى قيىن ماسەلەلەردى شەشۋىنە كومەكتەستى. اگرونومدار استىق ەگىلەتىن جەر اۋماعىن ورنىقتىرىپ، بىرلىك ٴونىمدى ارتتىرۋ، جوعارى ٴونىمدى ەگۋ تەحنيكاسى سياقتى مازمۇندار توڭىرەگىندە تۇسىنىك جاساپ، ۇيرەتىپ، شارۋالاردىڭ عىلمي جولمەن استىق ەگۋ ورەسىن جوعارىلاتتى.
عىلمي جولمەن استىق ەگۋ شينجياڭنىڭ استىق ٴوندىرىسىنىڭ جالپىلىق امالياتىنا اينالادى. تاياۋدا شينجياڭ سوڭعى 5 جىلدا استىقتىڭ ورتاشا ٴونىم مولشەرىن 400 ميلليون جىڭنىڭ ۇستىنە جەتكىزۋ نەمەسە استىق ەگىلگەن جەر اۋدانىن 300 مىڭ مۋدان اسىرۋ ولشەمى بويىنشا، استىق وندىرەتىن 35 ۇلكەن اۋداندى بەكىتتى جانە تىزىمدىگىن جاريالادى، داقىلداردىڭ ٴتۇرى بويىنشا اۋدانىن كەڭەيتۋ، ەكولوگيالىق ۇيلەسىمدىلىگى، ٴونىم مولشەرى سياقتى جالپىلىق بەينەسىنە نەگىزدەلىپ، نەگىزگى سورتتارىن سۇرىپتاپ، ەگىلگەن ٴوڭىر بويىنشا ورنالاستىرۋ جاساپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى 10 ٴتۇرلى ٴتۇيىندى تۇردە نەگىزگى تانىستىرىلاتىن تەحنيكانى ايقىنداپ، استىقتىڭ ٴوندىرىس قۋاتىن ونان ارى جوعارىلاتۋعا، مەملەكەت بويىنشا ساپالى ەگىن، مال شارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ ماڭىزدى قامداۋ بازاسىن تۇلعالاۋعا تەحنيكالىق تىرەك ازىرلەيدى.
تاڭ ي ـ ۋ تانىستىرىپ بىلاي دەدى: بيىل شينجياڭداعى استىق وندىرەتىن وڭىرلەر استىق وندىرىسىندەگى باستى ٴتۇيىندى بىرلىك ٴونىمدى جوعارىلاتۋ جاعىنا قويىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم ـ تەحنيكاسى ارقىلى ٴوندىرىس قۋاتىن ارتتىرۋعا تاباندى بولادى. جەر ـ جەر استىق ەگۋ، باپتاۋ، ٴونىم الۋ بۋىندارىنداعى ٴونىمدى ارتتىرۋدىڭ كومەسكى كۇشىن ىشكەرىلەي اشىپ، ٴبيدايدىڭ ورتاشا بىرلىك ٴونىمىن 1.5 _ 1 پايىز، جۇگەرىنىڭ ورتاشا بىرلىك ٴونىمىن 3 _ 2 پايىز جوعارىلاتۋعا كۇش سالىپ، مەملەكەتتىڭ قاجەتى مەن شينجياڭنىڭ قابىلەتىن اناعۇرلىم ويداعىداي ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، مەملەكەتتىڭ ”باتىس بولىكتەگى استىق قامباسىن“ ويداعىداي قۇرادى.
شينجياڭ تاعى تۇقىم شارۋاشىلىعىن گۇلدەندىرۋ ارەكەتىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتەدى. شينجياڭنىڭ ٴىشى ـ سىرتىنداعى عىلمي زەرتتەۋ بايلىق كۇشتەرىن شوعىرلاندىرىپ، وڭتۇستىك شينجياڭدى ٴتۇيىن ەتىپ، استىق ـ ماي، ماقتا، جەمىس ورمانى سياقتى تۇقىم شارۋاشىلىعى وزەكتى تەحنيكاسىنان قامال الۋدى ۇزدىكسىز ويداعىداي يگەرىپ، تۇقىمنىڭ بىرلىك ٴونىمدى جوعارىلاتۋداعى شەشۋشى رولىن ۇزدىكسىز اشادى. اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى جابدىقتارىنداعى ولقىلىقتاردى تولىقتاۋ ارەكەتىن ۇزدىكسىز اتقارىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىن جاساۋدى قولدانۋمەن، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىمەن جانە اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكاسىمەن ۇشتاستىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىسى بۋىندارىنداعى ماشينالاندىرۋ مولشەرى، زەردەلىلەندىرۋ دەڭگەيىن تاعى دا جوعارىلاتۋعا كۇش سالىپ، تۇتاس رايوننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن ماشينالاندىرۋ دەڭگەيىن %90تەن اسىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىنىڭ استىق ٴونىمىن ارتتىرۋ، اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ بارىسىندا جەبەۋ جانە جەتەكتەۋ رولىن ساۋلەلەندىرۋىنە مۇمكىندىك جاسايدى.
جەر ـ سۋ قامتاماسىزدىعىن كۇشەيتىپ، مول ٴونىم نەگىزىن بەكەمدەيدى
ەگىستىك جەر مەن سۋ _ استىق ٴوندىرىسىنىڭ شەشۋشى تەتىگى. بيىل شينجياڭ سۋ، جەر بايلىعى فاكتورلارى قامتاماسىزدىعىن ۇزدىكسىز ويداعىداي يگەرىپ، استىق ٴونىمىن ارتتىرۋعا سەنىمدى زاتتىق كەپىل ازىرلەيدى.
كوكتەمگى ەگىس ٴوندىرىسى باستالعاننان بەرى، نيە اۋدانى روقيا اۋىلى جايىلىم قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى توعاندى ارشىپ، سۋ باستاپ سۋارۋمەن قاربالاس بولدى، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە سۋ يگىلىگى تاراۋلارىنىڭ تەحنيكتەرى ەگىس اتىزدارىنا كەلىپ، شارۋالارعا اتىز باپتاۋ جانە سۋارۋ تەحنيكاسى جونىندە جەتەكشىلىك ەتىپ، قىزمەت وتەۋدى نەگىزگى ساتىعا جەتكىزىپ، اتىز باسىندا قاربالاس جاعداي جارىققا شىقتى.
”بيىل كوكتەمگى سۋارۋ دەر كەزىندە جۇرگىزىلدى، سۋ جەتكىلىكتى بولدى، تەحنيكتەردىڭ تەحنيكالىق جەتەكشىلىگى دە بار، ٴونىم، ٴسوزسىز، بىلتىرعىدان جاقسى بولادى“، ـ دەدى وسى قىستاقتىڭ تۇرعىنى سىدىق تۇرسۇن.
بيىل بۇكىل رايون سۋ بايلىعىن قامتاماسىز ەتۋدى كۇشەيتىپ، سۋ رەتتەۋ، سۋ ۇنەمدەۋ، سۋ ساقتاۋ، سۋ مولايتۋ قابىلەتى قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، الاپتىق وڭىرلەرگە، بيڭتۋانعا، جەرگىلىكتى ورىندارعا، جەر بەتى، جەر استى سۋ بايلىعىن ٴبىر تۇتاس باسقارۋدى، جۇيەلى باسقارۋدى، تۇتاس بارىستىق باسقارۋدى كۇشەيتىپ، سۋارۋعا پايدالانىلاتىن سۋدى يكەمدى رەتتەۋدى، دالمە ـ ٴدال سايكەستىرۋدى جۇزەگە اسىرىپ، تۇتاس جىلدا اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋمەن قامداۋدىڭ 55 ميلليارد تەكشەمەتردەن تومەن بولماۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتەدى.
2023 ـ جىلى قىسقى سۋارۋ مەزگىلىندە جەر ـ جەر ساقتاۋعا كەلەتىندەرىن تۇگەل ساقتاپ، سۋارۋعا كەلەتىندەرىن تۇگەلدەي سۋارىپ، سۋ ساقتاۋعا كەپىلدىك ەتىپ، بيىل كوكتەمدە سۋارۋعا پايدالانىلاتىن سۋعا بەرىك نەگىز قالادى. 3 ـ ايدىڭ 20 ـ كۇنىنە دەيىن اۆتونوميالى رايوننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋمەن قامداۋى 2 ميلليارد 128 ميلليون تەكشەمەترگە جەتىپ، كوكتەمگى سۋارۋ جوسپارىنداعى (1 ـ ايدان 5 ـ ايعا دەيىن) 14 ميلليارد 84 ميلليون تەكشەمەتردىڭ %15ىن ورىندادى. سۋ جاعدايىن مەجەلەۋ، تالداۋ جاساۋ جانە سۋارۋعا پايدالانىلاتىن سۋ قاجەتىنە ساي، 3 ـ ، 4 ـ ايلاردا جەر ـ جەردىڭ سۋارۋعا پايدالانىلاتىن سۋ قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋعا بولادى.
كەلەسى قادامدا ٴار دارەجەلى سۋ اكىمشىلىك باسقارۋ تاراۋلارى اۋا رايى، سۋ رايى، اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق، شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرۋ سياقتى تاراۋلارمەن بەلسەنە سايكەسىپ، اقىلداسىپ، ينفورماتسيادان بىرگە يگىلىكتەنىپ، قىزمەتتىڭ بىرىككەن كۇشىن قالىپتاستىرىپ، كوكتەمگى سۋارۋدىڭ اياق الىسىنا، بارىسىنا مەرزىم بويىنشا جان ـ جاقتى تۇجىرىم جاساپ، سۋ ىستەتەتىن وتباسىلارىنىڭ عىلمي سۋارۋىنا جانە سۋ ۇنەمدەپ سۋارۋىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، سۋارۋعا پايدالانىلاتىن سۋدى دالمە ـ ٴدال ۇلەستىرۋدى سۋ جاعدايى نەگىزىمەن قامداپ، سۋمەن قامداۋ جوباسىن دەر كەزىندە ساپالىلاندىرىپ، رەتتەپ، سۋارمالى وڭىرلەردىڭ كوكتەمگى ەگىس ٴوندىرىسىن تارتىپپەن ىلگەرىلەتەدى.
ەگىستىك جەر قۇرىلىسى جاعىندا، شينجياڭ جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتەدى. اتىزدى تەگىستەۋ، جوعارى ٴونىمدى سۋ ۇنەمدەۋ جانە سۋارۋ، ىعىستىرۋ توعانى جۇيەسى قۇرىلىسىن كورنەكتى تۇردە مىقتى يگەرەدى. قازىنالىق جاردەماقى قارجىسىمەن قولداۋ كورسەتۋ سەرپىنىن ارتتىرىپ، جوعارى ٴونىمدى سۋ ۇنەمدەپ سۋارۋدان ۇلگى كورسەتۋ اۋماعى قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، ٴتۇيىن ارقىلى كولەمدى جەتەكتەپ، جان ـ جاقتى ىلگەرىلەتىپ، بيىل جوعارى ولشەمدى ەگىنجايلاردىڭ ماڭگىلىك نەگىزگى ەگىنجاي كولەمىندە ۇستايتىن سالىسترماسىن %67.6تەن %75.1كە جوعارىلاتۋعا كۇش سالىپ، تۇتاس رايوننىڭ ماڭگىلىك نەگىزگى ەگىنجايلارىن بىرتىندەپ جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي ەتىپ قۇرىپ شىعىپ، استىق ٴونىمىن ورنىقتىرۋعا، استىق ٴونىمىن مولايتۋعا مول ٴونىم نەگىزىن بەكەمدەيدى.
