□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جاڭ جىلي
قىزىلدى ـ جاسىلدى شاتىر قالتقىلار جانە تاۋارلار كوكتەم شۋاعىندا الۋان تۇسكە بولەندى؛ لابا ۇنىنە كۇلە سويلەگەن داۋىستار قوسىلىپ، قاقتامانىڭ حوش ٴيىسى اڭقىدى... 4 ـ ايدىڭ 11 ـ كۇنى تۇستە ونسۋ اۋدانىنداعى ەڭ ۇلكەن اۋىل ـ قىستاق بازارى _ جام بازارىندا ادامدار اعىنى قاۋىرت كەزگە جەتتى، 1000نان استام ادام جايما اشىپ، قاريدارلار اعىنى 10 مىڭ ادامعا (رەت) جەتتى.
”مەن 2008 ـ جىلدان باستاپ بازاردا جايما اشتىم، قايسى بازار دۋماندى بولسا، سول بازارعا بارامىن، ’كاسىپتىك جايماشىعا‘ اينالدىم دەسەم دە بولادى“. جام بازارىنداعى ٴبىر شاعىن تاۋار جايماسىندا اقسۋ قالاسىنان كەلگەن جايما يەسى فۋ شيانچىڭ سۋرەتكە ٴتۇسىرۋ تاياقشاسىنىڭ يقۋاتىن كورسەتە ٴجۇرىپ، جاعداي ۇعىسقالى كەلگەن بازار ديرەكتورى ٴمانۋار مۇحتارعا وسىلاي دەدى.
”ٴسىز كەزىندە بازارعا بارىپ زات ساتىپ جۇرگەنىڭىزدە، مەن باستاۋىش مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن بولاتىنمىن، ول كەزدە جام بازارى ۇلكەن شۇڭقىر بولاتىن، ورتاسى دا مۇنداي جاقسى ەمەس، تاۋارلارى دا مۇنداي كوپ ەمەس، كەرەك ـ جاراق ساتاتىندار، ساتىپ الاتىندار، نەگىزىنەن، جەرگىلىكتى ادامدار ەدى“...، ـ دەپ كىشكەنتايىنان جام قالاشىعى قازاناسما قىستاعىندا وسكەن ٴمانۋار فۋ شيانچىڭمەن بازار وزگەرىسىن اڭگىمەلەدى.
وڭتۇستىك شينجياڭداعى كوپتەگەن اۋدان، قالالاردا اۋىل ـ قالاشىق بازارلارى اپتا سايىن الما ـ كەزەك اشىلىپ تۇرادى، فۋ شيانچىڭ سياقتى كاسىپتىك جايماشىلار وي ـ ساناسىندا ”بازارعا بارۋ ۋاقىت كەستەسى“ بولۋمەن بىرگە، بازارداعى ساۋدا رايىن دا تۇيسىنە الادى، مىسالى، ول قازىر ٴار اپتانىڭ بەيسەنبى كۇنىندە جام بازارىنا بارىپ تۇرادى. 2014 ـ جىلدان باستاپ، ٴمانۋاردىڭ اكەسى مۇحتار ٴالا بازاردى كوتەرمەگە الۋشى ساۋداگەر رەتىندە ىلگەرىندى ـ كەيىندى 40 ميلليون يۋاننان استام قارجى قوسىپ، بۇل ارانى قۇرىلعىلارى كەمەلدى، ٴتارتىپتى، ۋنيۆەرسال اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى ساۋدا بازارى ەتىپ وزگەرتىپ سالدى، ونىڭ ۇستىنە بازاردىڭ جول قاتىناس شارت ـ جاعدايى ۇزدىكسىز جاقساردى، سول ماڭداعى تيانشان تاۋى ٴتۇمۇر كورىنىس وڭىرىندەگى ٴارقايسى كورىنىس ٴتۇيىنىنىڭ اتاعى لەزدە اسپانداپ، بازاردىڭ باۋراۋ قۋاتى كۇن سايىن ارتتى.
2021 ـ جىلى تيانجين قالا قۇرىلىسى داشۋەسىنەن وقۋ تاۋىسقان ٴمانۋار اۋىلىنا قايتىپ كەلگەننەن كەيىن، ونىڭ ارمانى قۇرىلىس كاسىبىمەن شۇعىلداناتىن اكەسىنە ىلەسىپ قالادا دامۋ بولدى، الايدا اكەسى ونى اۋىل ـ قىستاققا بارىپ شىنىعۋعا، بازارداعى ۇساق ـ تۇيەك ىستەردى باسقارۋدان باستاپ ىسكە كىرىسۋگە جىبەردى.
”ٴبىر اۋىل ـ قىستاق بازارىندا باسقاراتىنداي نە بار؟ باياعى ورتا تازالىعىن ىستەپ، جايما اقىسىن جيناۋ شىعار؟ ٴمانۋار ٴوزىن مۇندا قور بولعانداي سەزىندى. ايتسەدە، بىرنەشە رەتكى بازار كۇنىن باستان كەشىرگەننەن كەيىن، ول قازىرگى اۋىل ـ قىستاق بازارلارىنىڭ بۇرىنعى جىلدارداعى بازارلارعا مۇلدە ۇقسامايتىندىعىن بايقادى: قالادان كەلگەن كاسىپتىك جايماشىلار كوبەيگەن، ولار جىل قۇستارىنىڭ قونىس تاڭداعانى سەكىلدى ۇيلەسىمدى بازاردى تاڭداپ جايما اشادى، جەر ـ جەردەگى اۋىل ـ قىستاق بازارى ”سىبانا كىرىسكەن“.
فۋ شيانچىڭ بىلاي دەپ قارادى: كاسىپتىك جايماشىلاردىڭ بازار تاڭداۋى بەينە بازارعا بارعان الارمانداردىڭ تاۋار تاڭداعانى سياقتى، بارلىعى دا قوعامنىڭ دامۋىنىڭ، بازار باسەكەسىنىڭ تابيعي ناتيجەسى. بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا، ول تەك مودى بولىپ جاتقان باس كيىمدەردى تولايىم ساتىپ الىپ، بازارعا اپارىپ ساتاتىن، وسى 2 جىلدا اۋىل ـ قىستاقتاردا زەردەلى قول تەلەفوننىڭ كۇن سايىن جالپىلاسۋىنا بايلانىستى، اۋىلعا، قىستاققا بارىپ بازارشىلايتىن قالالىقتار بارعان سايىن كوبەيدى، سونىمەن ول قول تەلەفوننىڭ سايكەستى ونىمدەرىن ساتا باستادى ٴارى تۇرلىشە تيپتەگى سۋرەتكە ٴتۇسىرۋ تاياقشاسىنا لانيا جابدىقتارىن قۇراستىرۋدى ۇيرەندى.
جام بازارىندا ”قۇلاق تەسەمىز“ دەگەن ماڭدايشالىق ىلىنگەن جايما ورنى بار، ٴبىر قاراپ ـ اق بۇل جايما يەسىنىڭ كاسىپتىك جايماشى ەكەنىن بىلۋگە بولادى. جايما يەسى ميھراي ٴازيز بۇرىن اقسۋ قالاسىندا ناقتى دۇكەن اشقانىن، كەيىن توڭىرەكتەگى بازارلاردى قۋىپ ٴجۇرىپ ساۋدا ىستەۋدى تاڭداعانىن، مۇنداعى سەبەپ بازاردىڭ جايما ورنى اقىسى تومەن، ادام اعىنى كوپ بولۋداي ەرەكشەلىگىن كوزدەگەندىگىن ايتتى. الايدا، قازىر بازاردا قۇلاق تەستىرەتىن ونشا كوپ قاريدار جوق، سونىمەن ول القا ـ مونشاق، جالعان شاش، ەڭلىك بۇيىمدارى سياقتى تاۋارلاردى تولايىم اكەلىپ ساۋدالاي باستادى. ميھرايدىڭ ”اسەمدىك كاسىبى“ بازاردا بارعان سايىن شالقي ٴتۇستى.
اۆتوكولىك توقتاتۋ الاڭىندا تۇرلىشە ٴوڭىردىڭ اۆتوكولىك ٴنومىرىن تاققان اۆتوكولىكتەردى نۇسقاپ تۇرىپ، ٴمانۋار تىلشىگە بىلاي دەدى: قازىر بازارعا كەلىپ زات ساتاتىنداردىڭ %85تەن استامى كاسىپتىك جايماشىلار، ولاردىڭ اراسىندا ٴوز اۋدانىمىزدان كەلگەندەر جانە توڭىرەكتەگى اۋدان، قالالاردان كەلگەندەر بار، وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ باسقا دا ايماق، وبلىستارىنان كەلگەندەر دە بار، كەيبىرەۋى، اۋەلى، پاكيستاننان كەلگەن. ولار وڭتۇستىك شينجياڭداعى كوپتەگەن اۋىل ـ قىستاق بازارىندا اينالسوقتاپ جۇرەدى، كورگەن ـ بىلگەندەرى كوپ دەۋگە بولادى، ولاردىڭ بازاردىڭ قىزمەت وتەۋى جونىندە قوياتىن تالابى وتە جوعارى.
جام بازارىندا ٴبىر كۇندەگى تازا كىرىسى 4000 _ 3000 يۋانعا جەتەتىن جەڭىل تاعام جايماسى يەسى بار بولسا، ٴبىر كۇندە كوك تيىن ساۋدا جاساماعان كيىم ـ كەشەك جايماسى يەسى دە بولادى؛ ٴبىر اۆتوكولىك كوكونىس باسىپ الىپ كەلگەن كوكونىس وسىرگەن جاستار، بازار ساحناسىنان شەگىنىپ شىعۋ الدىندا تۇرعان قارت اياق كيىم جاماۋشىلار دا بار... ٴمانۋاردىڭ نازارىندا بازار ـ بازاردى قۋالاي شاپقىلايتىن وسى كاسىپتىك جايماشىلار مەيلى قايدان كەلسە دە، ساۋداسى جاقسى ـ جامان بولسا دا، جان ـ جاققا شاپقىلاپ جايما جايىپ تىرشىلىك ەتەتىن كۇرەسكەرلەر سانالاتىن ەدى.
ٴمانۋار بىرنەشە كۇننەن بەرى ٴوزىنىڭ جام قالاشىعىنداعى قىسقا بەينە جازبا تۇسىرۋگە شەبەر كادر ابلاجان اسەندى وزىندىك ەرەكشەلىگى بار كاسىپتىك جايماشىلار جونىندە بىرنەشە بولىك قىسقا بەينە جازبا ٴتۇسىرىپ، ولاردى سىرتقا ۇگىتتەۋگە ۇسىنىس ەتىپ، ٴتىپتى دە كوپ ادامنىڭ جام بازارىنا ات باسىن بۇرا كەتۋىنە مۇمكىندىك جاساۋدى اقىلداسىپ جاتقاندىعىن ايتتى.
