باياۋ پويەز، مەيىرگە تولى بازار
_ شينجياڭ الەۋمەتتىك يگىلىك باياۋ پويەزى وڭتۇستىك شينجياڭداعى اۋىلداستاردىڭ بايۋىنا دەم بەردى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى سۇڭ ۋيگو
”جولاۋشىلاردىڭ حوتان ۆوگزالىنان ٴۇرىمجى ۆوگزالىنا قاتىنايتىن 7558 رەتكى جولاۋشىلار پويەزىنە وتىرۋىن قارسى الامىز...“. جاز باسى، ٴبىر پويەز حوتان ۆوگزالىنان باياۋ قوزعالدى، ۆاگون ىشىندە شادىمان مۋزيكا جانە پويەز باستىعىنىڭ راديوداعى مەيىرگە تولى ٴسوزى قويىلىپ تۇر. تەرەزەدەن سىرتقا قاراساڭىز قالا، قىستاق، ٴشول دالا، قۇبا ٴتۇز بىرىنەن سوڭ ٴبىرى كورىنىپ، وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ شىت جاڭا كەلبەتىن كەسكىندەيدى.
1960 كيلومەتر، 32 ساعات 49 مينۋت، ەڭ ارزان بەلەت باعاسى 4 يۋان.
ٴۇرىمجى قالاسى مەن حوتان قالاسىنىڭ تەمىر جول جەلىسىندە ٴار كۇنى قاراما ـ قارسى باعىتتا قاتىنايتىن 7556/7557، 7558/7555 رەتكى پويەزدەرى ەكى جەر اراسىندا جۇيىتكيدى. بۇل جاسىل ٴتۇستى پويەز قازىر شينجياڭداعى قاتىناۋ ۋاقىتى ەڭ ۇزاق، بەلەت باعاسى ەڭ ارزان پويەز، جەلى بويىنداعى بۇقارا ونى ”الەۋمەتتىك يگىلىك باياۋ پويەزى“ دەپ اتايدى.
باياۋ _ ونىڭ قارقىنى؛ مەيىر _ ونىڭ جىلۋلىعى.
باياۋ پويەز حوتانعا جەتتى
”وسى پويەزدىڭ حوتان ۆوگزالىنان قاراقاش ۆوگزالىنا دەيىنگى بەلەت باعاسى 4 يۋان عانا، تۇتاس ارالىقتا جالپى 23 ايالداماعا توقتايدى، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ پويەزدە وزدەرىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرىن ساتۋىنا بولادى“، ـ دەپ تانىستىردى 7558 رەتكى پويەزدىڭ باستىعى بولاتقان.
بۇل پويەز 2012 ـ جىلى 6 ـ ايدا قاتىناعان، سول كەزدەگى قاتىناۋ ارالىعى قاشقار ۆوگزالىنان ٴۇرىمجى ۆوگزالىنا دەيىن بولاتىن. 2016 ـ جىلى 10 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنى 7556/7557 رەتكى پويەزدىڭ اتتانۋ ۆوگزالى قاشقار ۆوگزالىنان حوتان ۆوگزالىنا دەيىن ۇزارتىلىپ، بولاتقان بۇل پويەزدىڭ باستىعى بولدى.
قاراقاش ۆوگزالىندا 3 مينۋت ايالدايدى، كۇنيۇي ۆوگزالىندا 4 مينۋت ايالدايدى، گۇما ۆوگزالىندا 8 مينۋت ايالدايدى، قاعىلىق ۆوگزالىندا 16 مينۋت ايالدايدى... وسى پويەزدە كەزەكشى بولىپ ىستەگەنىنە 7 جىلدان اسقان بولاتقاننىڭ كوكەيىندە ٴاربىر ۆوگزالعا جەتۋ ۋاقىتى، ايالداۋ ۋاقىتى سايراپ تۇر.
حوتان اۋدانى ساعىزكول اۋىلى ساعىزكول قىستاعىندا تۇراتىن حايرنيسا ابىلەت _ بۇل پويەزدىڭ تۇراقتى قوناعى، ٴار جىلى وسى ماۋسىمدا ول اعاش باسىنان ٴۇزىپ العان ورىكتەرىن پويەزگە الىپ شىعىپ ساتادى.
باياۋ پويەزگە وتىرىپ، تەرەزە سىرتىنداعى كورىنىستەردى تاماشالاۋمەن بىرگە، تاعى پويەز بازارىن ارالاۋدىڭ ٴوزى وزگەشە سەزىنۋ بولماق. حيلۇڭجياڭ ولكەسىنىڭ فۋيۋان قالاسىنان كەلگەن جولاۋشى جاڭ كىجۇڭ بيىل 65 جاستا، 5 ـ ايدىڭ 25 ـ كۇنى ول ۇرىمجىدەن حوتانعا باراتىن 7556 رەتكى پويەزگە شىقتى، شينجياڭعا ساياحاتتاي كەلگەن ول وسى پويەزدى ارنايى تاڭدادى: ”مەن شينجياڭدا 3 ايدان استام ۋاقىت ساياحاتتادىم، ٴبىر باياۋ پويەز بار ەكەندىگىن ەستىپ وزگەشە ەل ـ جۇرت جايىن سەزىنۋ ٴۇشىن ارنايى وتىردىم“.
32 ساعات 49 مينۋتتىق ساپار ونى استە ۇمىتسىزدەندىرمەدى. ونىڭ جانىنداعى ورىندا وتىراتىن جولاۋشىلار جول بويى دامىلسىز اۋىسىپ تۇردى، ۇيعۇر، حۇيزۋ، قىرعىز؛ وقۋشى، قاريا، تاعى سىرتقا شىعىپ ساۋدا ـ ساتتىق ىستەيتىن ساۋداگەرلەر دە بار. جاڭ كىجۇڭ ىرگەلەس وتىرعان جولاۋشىمەن جول بويى اڭگىمەلەسىپ، شينجياڭنىڭ كوپتەگەن ەل ـ جۇرت سالتىن جانە تاياۋ جىلداردان بەرگى وراسان زور وزگەرىسىن ۇعىستى. ”بۇل باياۋ پويەز جول بويىنداعى بۇقارانىڭ ٴجۇرىس ـ تۇرىس نارقىن ازايتۋمەن بىرگە، مەن سياقتى جولاۋشىلارعا دا شينجياڭدىقتاردىڭ قاراپايىمدىلىعى مەن قىزۋ ىقىلاسىن كورسەتتى“، ـ دەدى جاڭ كىجۇڭ.
پويەزدە بازار اشىلدى
”پويەزدە بازار اشۋ ويىنا كەلۋىمە سەبەپشى بولعان ٴبىر قىستاق تۇرعىنى ەدى“. پويەز بازارىن تىلگە تيەك ەتكەندە بولاتقان وتكەندى ەسىنە الدى.
2020 ـ جىلدىڭ باسىنداعى ٴبىر كۇن، پويەزدە كەزەكشىلىك ىستەپ جاتقان بولاتقان ٴبىر قاريانى جولىقتىرادى، ول بىرنەشە توقىما دوربا كوتەرىپ العان ەكەن.
”نەگە وسىنشاما كوپ نارسە الىپ العانسىز“؟ دەپ سۇرايدى بولاتقان.
”وتباسىمىزداعى جاڭعاقتان مول ٴونىم الدىق، الايدا قىستاققا كەلىپ جاڭعاق الاتىن ساۋداگەرلەر كوپ ەمەس، قاشقاردىڭ ماڭىنداعى اۋدان، قالالاردا كوپتەگەن بازار بار ەكەندىگىن ەستىپ، جاڭعاقتاردى بازارعا اپارىپ ساتپاقشىمىن“، ـ دەپ جاۋاپ قايىرادى قاريا.
پويەز قاشقار ۆوگزالىنا جەتكەندە قاريا پويەزدەن تۇسەدى، ونىڭ ايتقان سوزدەرى كوپكە دەيىن بولاتقاننىڭ ويىنان شىقپادى. ”پويەزگە وتىرىپ بازارعا باراتىن قىستاق تۇرعىندارى بار جاعدايدا نەلىكتەن پويەزدەن ٴبىر بازار اشپايمىز“؟ بولاتقان پويەزدەگى جەر ـ جەردەن كەلگەن جولاۋشىلارعا قاراپ وتىرىپ وسىنداي ٴبىر ويعا كەلەدى.
بولاتقان ويىن وسى پويەزدەگى بىرنەشە قىزمەتتەسىنە ايتىپ، كوپشىلىكتىڭ ٴبىر اۋىزدان قۇپتاۋىنا يە بولادى. ويتكەنى كەزەكشىلىك ىستەگەن كەزدەرىندە ولار وسى قاريا سياقتى بازارعا بارا جاتقان كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارىن كەزدەستىرەتىن. ”كوپشىلىك ەگەردە ولاردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرىن پويەزدە ساتا الۋىنا كومەكتەسسەك بۇل وتە ماعىنالى ٴىس بولار ەدى دەپ قارادى“، ـ دەدى 7558 رەتكى پويەزدىڭ قىزمەتكەرى مايرا سامەت.
ول ٴدال كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شەشۋشى شايقاسىنىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە قول جەتكىزۋ جىلىنا تۋرا كەلىپ، كەدەي وتباسىلارىن كەدەيلىكتەن ۋاعىندا ارىلتۋ بۇكىل قوعام بىرگە قۇلشىنىپ جاتقان نىسانا ەدى. كوپ وتپەي بولاتقان جۇڭگو تەمىر جولى ٴۇرىمجى مەكەمەسى توبى شەكتى سەرىكتەستىگى كورلا جولاۋشى تاسىمال بولىگىنىڭ باسشىلارىنا 7556/7557، 7558/7555 رەتكى پويەزدەن پويەز بازارىن اشىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ پويەزدە ونىمدەرىن ساتىپ، كىرىستەرىن ارتتىرۋ ارناسىن كەڭەيتۋىنە وراي جاراتۋدى جوسپارلاعان ويىنان مالىمەت بەرەدى. ونىڭ ويىن مەكەمەسى بار كۇشپەن قولدايدى، 2020 ـ جىلى 7 ـ ايدا پويەز بازارى اشىلادى.
ەندى عانا جۇمىس جۇرگىزگەن پويەز بازارى جىم ـ جىلاس كۇيدە بولدى. تۇتاس پويەزدەگى 16 ۋاگوندا تەك ەكى دە ٴۇش قىستاق تۇرعىنى اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرىن دابىراسىز ساتاتىن دا، پويەز قىزمەتكەرلەرىن نەمەسە پويەز ساقشىلارىن كورگەن زامان دەرەۋ ونىمدەرىن جاسىرا قوياتىن.
بولاتقان ولاردىڭ مۇنداي ساتۋ تاسىلىنە ٴالى كوندىگە قويماعاندىعىن ٴبىلىپ، پويەز باستىعى راديوسىنان پايدالانىپ پويەز بازارىن ۇگىتتەپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرىن ساتۋىنا ىرىقتىلىقپەن كومەكتەسەدى.
ٴتىپتى دە كوپ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ پويەز بازارىنا بارۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ ٴۇشىن، بولاتقان مايرانى ەرتىپ، دەمالىس ۋاقىتىنان پايدالانىپ جول بويىنداعى جەرلەردى ارالاپ احۋال ۇعىسادى، ياركەننەن پوسكامعا دەيىن، قاعىلىقتان شەرياعا دەيىن، جەرگىلىكتى ورىندا ەرەكشەلىككە يە اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرى بار ەكەندىگىن ەستي قالسا بولدى، ۇيلەرىنە ىزدەپ بارىپ ۇسىنىس ەتەدى.
بىرتە ـ بىرتە پويەز بازارىنداعى قىستاق تۇرعىندارى بارعان سايىن كوبەيەدى، تاۋارلار دا بارعان سايىن مولايادى، العاشىنداعى جاڭعاق، شىلان، بادام سىندى ”كادىمگى ٴۇش تۇردەن“ حوتاننىڭ قولونەر بۇيىمدارىنا، قاراقاشتىڭ شىلانىنا، گۇمانىڭ كيىم ـ كەشەگىنە، ياركەننىڭ شيەسىنە، اتۇشتىڭ ٴانجۇر توسابىنا دەيىن كەڭەيدى... بۇل باياۋ پويەز جول بويى ايالداپ وتىرادى، جول بويىنداعى ٴتىپتى دە كوپ اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرى مەن قولونەر بۇيىمدارىن قىستاق تۇرعىندارى پويەزگە الىپ شىعىپ، ۋيشين تولەۋىندەگى قالدىق سوما مەن اقشا قاپشىعىنداعى ناق اقشاعا اينالدىردى.
ساناققا قاراعاندا، پويەز بازارى 2020 ـ جىلى اشىلعاننان بەرى، جەلىدە، جەلىدەن تىس ساتۋ ارقىلى جالپى ٴبىر ميلليون 800 مىڭ يۋاننان اساتىن ٴتۇرلى اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرى ساتىلعان.
”پويەزدە جولاۋشىلار كوپ بولسا، زاتتارىمىز جاقسى ساتىلادى، ونىڭ ۇستىنە جايما ورنى اقىسى الىنبايدى. بۇل باياۋ پويەز ٴبىزدىڭ كىرىسىمىزدى ارتتىرۋىمىزعا كومەكتەسەتىن جىلدام پويەز“، ـ دەدى شەريا اۋدانى بوستان اۋىلى ارتقى جاڭا قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ٴماتياسىن ازي.
بازاردىڭ قىزمەت وتەۋ دەڭگەيى تاعى ٴوسىرىلدى
5 ـ ايدىڭ 26 ـ كۇنى ساعات 13تەن 03 مينۋت وتكەندە، 7558 رەتكى پويەز قاعىلىق ۆوگزالىنان اتتاندى، 12 ـ ٴنومىرلى ۆاگوننان شادىمان ۇلتتار مۋزيكا اۋەنى اسقاقتاپ، ۇلتتىق كيىم ـ كەشەگىن كيگەن پويەز قىزمەتكەرلەرى مەن جولاۋشىلار ۆاگوندا بيگە باستى. ۆاگون ٴىشى دە دەن قويا ورنالاستىرىلىپتى، پويەز تەرەزەسىنە ”پويەز بازارى، اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋ“ دەگەن جازۋ جازىلعان تەرەزە اشەكەيى جاپسىرىلىپتى، 福 ٴارىبى باسىلعان سوزىلمالى گۇل تارتىلىپتى، پويەز بازارىنا كەلگەن قىستاق تۇرعىندارى ٴوز ونىمدەرىن كوتەرىپ، جولاۋشىلارعا ساتىپ جاتتى.
”بۇگىنگى پويەز بازارىندا گۇما اۋدانى كىلىياڭ اۋىلىنىڭ اق كۇرەڭكەيى، اتۇش قالاسىنىڭ ٴانجۇر توسابى، ياركەن اۋدانىنىڭ شيەسى بار، الاتىندار بولسا ٴسوز قالدىرۋىنا بولادى...“ 5 ـ ايدىڭ 27 ـ كۇنى مايرا پويەزدە قىسقا كەسكىن تىكە تاراتۋىن باستادى. تىكە تاراتۋ بولمەسىندە بۇكىل ەلدىڭ جەر ـ جەرىندەگى توراپتاستار ىركەس ـ تىركەس ٴسوز قالدىرىپ، وزدەرى جاقسى كورەتىن اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرىن تاڭداپ ساتىپ الىپ، پويەز بازارىنا قولداۋ كورسەتتى.
پويەز بازارى اشىلعاننان بەرى، ٴتۇرلى قىزمەت وتەۋلەردىڭ دەڭگەيى ۇزدىكسىز ٴوسىرىلدى: ۋيشين الەۋمەتتىك ٴنومىرى، قىسقا كەسكىن تىكە تاراتۋى اشىلدى...
ٴۇرىمجى تەمىر جول قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسى كورلا قوعام حاۋىپسىزدىگى باسقارماسىنىڭ پويەز ساقشىسى دا پويەز بازارىنا قوسىلدى. پويەز ساقشىسى دىليار فەردۇن 90 ـ جىلداردىڭ تۇلەگى، بيىل ونىڭ 7558 رەتكى پويەزدە قىزمەت ىستەگەنىنىڭ 5 ـ جىلى، ول پويەز بازارىنىڭ تولىسۋ بارىسىنا كۋا بولدى.
”قازىر ٴار رەت پويەز بازارى بولعاندا مەن پويەزدىڭ ٴتارتىبىن ويداعىداي قورعاۋمەن بىرگە، جىلجىمالى تولەۋدى بىلمەيتىن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ زات ساتقاندا مايدا اقشا قايتارۋىنا قولايلى بولۋ ٴۇشىن، جانىما مايدا اقشا دايىنداپ جۇرەمىن“، ـ دەدى دىليار.
”بۇدان كەيىن ٴبىز وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ اناعۇرلىم كوپ ساپالى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن پويەز بازارى ارقىلى تۇس ـ تۇستان كەلگەن جولاۋشىلارعا تانىستىرامىز“، ـ دەدى جۇڭگو تەمىر جولى ٴۇرىمجى مەكەمەسى توبى شەكتى سەرىكتەستىگى كورلا جولاۋشىلار تاسىمال بولىگى حوتان 2 ـ اترەتى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ليۋ جانحۇڭ.
”الەۋمەتتىك يگىلىك باياۋ پويەزىنىڭ قاتىناۋى جولاۋشىلاردىڭ كوپ نەگىزدى قاجەتىن قاناعاتتاندىرىپ عانا قويماي، ساپارعا دا ٴار قوستى. جولاۋشى تاسىمال پويەزدەرى جاپپاي قارقىنىن ارتتىرعان قازىرگى كەزدە، تەمىر جول تاراۋلارىنىڭ بەلەت باعاسى ارزان، قارقىنى باياۋ، ايالداماسى كوپ بولۋ تاسىلىمەن الەۋمەتتىك يگىلىك باياۋ پويەزىن جۇرگىزۋگە ٴارى پويەز بازارىن اشۋعا تاباندى بولۋى مەيىر جەتكىزىپ عانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، حالىق تۇرمىسى جونىندەگى ىقىلاستى قامقورلىق بولىپ تابىلادى“، ـ دەدى شينجياڭ قاتىناس كاسىپتىك تەحنيكالىق شۋەيۋانى قالا رەليس قاتىناسى ماشينا ـ ەلەكتر تەحنيكاسى ماماندىعىنىڭ جاۋاپتىسى ٴاسيام شاۋكات.
