_ پارتيا 18 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ماجىلىسىنەن بەرگى ەكولوگيالىق وركەنيەت ٴتۇزىلىس رەفورماسىنىڭ تابىستارى جونىندە جالپى شولۋ
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى گاۋ جيڭ، حۋاڭ تاۋميڭ
حالىق بۇقاراسىنىڭ تاماشا تۇرمىسقا تالپىنىسى الدىندا، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى سىندى ٴداۋىر سۇراۋىنا قايتكەندە ويداعىداي جاۋاپ بەرۋگە بولادى؟
پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى ەكولوگيالىق وركەنيەت نازارياسىندا جاڭالىق اشۋدى، امالياتىندا جاڭالىق اشۋدى، تۇزىمىندە جاڭالىق اشۋدى زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، ٴبىر قىدىرۋ جاڭا نازاريانى، جاڭا يدەيانى، جاڭا ستراتەگيانى العا قويىپ، شي جينپيڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت يدەياسىن قالىپتاستىرىپ، جاڭا ٴداۋىر ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىنا ٴتۇبىرلى بويسۇنۋ ولشەمىن ازىرلەدى.
پارتيا 18 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ماجىلىسىنەن بەرى، ەكولوگيالىق وركەنيەت ٴتۇزىلىس رەفورماسى جاپپاي تەرەڭدەتىلىپ، تەرەڭ ىلگەرىلەتىلدى، ەكولوگيالىق ورتانى جان ـ جاقتى، تۇتاس ٴوڭىر، جالپى بارىس بويىنشا قورعاۋ كۇشەيتىلدى، ەكولوگيالىق وركەنيەت ٴتۇزىلىس جۇيەسى اناعۇرلىم اقاۋسىز، جاسىل، اينالمالى، تومەن كومىر قىشقىل گازدى دامۋعا بەرىك قادام تاستادى. اسپان اناعۇرلىم اشىق، سۋ اناعۇرلىم تۇنىق، تاۋ اناعۇرلىم كوركەم بولعان ەكولوگيالىق جاۋاپناما ۇلان ـ قايىر جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىندا جازىلدى.
رەفورماعا كۇش سالىپ قامال الۋ شاراسى ارقىلى ەكولوگيالىق ورتا ساپاسىنىڭ ۇزدىكسىز جاقسارۋىن ىلگەرىلەتتى
جاقىندا عانا ۇلى قورعان مەن ”جۇڭگوزۇننىڭ“ قاشىقتان ”بىرگە تۇسىرىلگەن سۋرەتى“ الەۋمەتتىك جەلىلەردە كەڭىنەن تارالدى. الدىڭعى كورىنىس بەيجيڭ قالاسى يانچيڭ رايونى سىحاي قالاشىعىنداعى جيۋيانلوۋ ۇلى قورعانى؛ الىستاعى كورىنىس چاۋياڭ رايونىنداعى بەيجيڭنىڭ بەلگى سيپاتتى قۇرىلىستارىنىڭ ٴبىرى ”جۇڭگوزۇن“ ەدى.
جۇرتتىڭ ەسىندە، 10 جىلدىڭ الدىندا ازيا _ تىنىق مۇحيت ەكونوميكالىق سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ 22（APEC）ـ رەتكى باسشىلار بەيرەسمي ٴماجىلىسى بەيجيڭدە اشىلدى. ٴماجىلىس كەزىندە كۇز جانە قىس ماۋسىمىندا شاڭ ـ تۇمان باسىپ تۇراتىن بەيجيڭ اشىق تا اسەم كوك اسپاندى كۇتىپ الدى.
”سول كۇندەرى اۋا رايى ەرەكشە جاقسى بولدى، سول كەزدە كەيبىرەۋلەر APEC ’كوگى‘ ۇزاققا جالعاسا ما دەپ سۇرادى. مەن ولارعا بۇل ۋاقىتشا كوك اسپان ەمەس، بىرنەشە جىلدان كەيىن ماڭگىلىك كوككە اينالادى دەپ جاۋاپ بەردىم“، ـ دەدى بيىل مەملەكەتتىك ەكى ٴماجىلىس كەزىندە، سول جىلداعى جاعدايدى اۋىزعا العان باس شۋجي شي جينپيڭ باتىل ەمەۋرىنمەن.
APEC ”كوگىنەن“ باياندى ”بەيجيڭ كوگىنە“ قول جەتكىزۋ _ جاڭا داۋىردە ەلىمىزدىڭ رەفورما شاراسى ارقىلى لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى وڭاۋدان قامال الۋ شايقاسىن ىلگەرىلەتكەندىگىنىڭ بەلگى سيپاتتى جەتىستىگى.
ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ باياندى دامۋىنا ساياتىن ٴتۇبىرلى ۇلى جوسپار. باس شۋجي شي جينپيڭ: ”ەكولوگيا كوركەيسە وركەنيەت كوركەيەدى، ەكولوگيا ناشارلاسا وركەنيەت قۇلدىرايدى“، ـ دەپ باسا دارىپتەگەن.
پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن ”بەستى ٴبىر تۇلعالاندىرۋ“ جالپى تۇلعالىق ورنالاستىرۋىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتۋدىڭ جانە ”ٴتورتتى جاپپاي ورىنداۋ“ ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋىن سايكەستى ىلگەرىلەتۋدىڭ ماڭىزدى مازمۇنى ەتتى. «ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن جەدەل ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى پىكىر» مەن «ەكولوگيالىق وركەنيەت ٴتۇزىلىس رەفورماسىنىڭ جالپى تۇلعالىق جوباسى» سىندى ەكى تۇعىرنامالىق حۇجاتتىڭ العا قويىلۋى ەكولوگيالىق وركەنيەت ٴتۇزىلىس رەفورماسىنىڭ تۇلعالىق تىرەگىن ورناتىپ، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى جونىندە جالپى بەتتىك جۇيەلى ورنالاستىرۋ جاسادى. پارتيا ورتالىق كوميتەتى ميلليارد حالىقتى باستاپ لاستانۋعا سايىس جاريالاپ، ەكولوگيالىق ورتانىڭ ساپاسىن ۇزدىكسىز جاقسارتتى.
چاڭجياڭ _ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ انا وزەنى ٴارى جۇڭحۋا ۇلتى دامۋىنىڭ ماڭىزدى تىرەگى.
چاڭجياڭ وزەنىندەگى قاتال ەكولوگيالىق ورتا جاعدايىنا مەڭزەس، باس شۋجي شي جينپيڭ كەزىندە قاتتى اشىنىپ، انا وزەن ”ناۋقاسقا شالدىقتى، ناۋقاسى اۋىر“ دەپ سۋرەتتەگەن ەدى.
2016 ـ جىلى 1 ـ ايدا چاڭجياڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى اڭگىمە ٴماجىلىس چۇڭچيڭدە اشىلىپ، ”قاۋىرت قورعاۋدى بىرگە يگەرۋ، قاۋىرت اشپاۋ“ دەگەن قاعيدانى ايقىن تۇراقتاندىردى.
8 جىلعا تاياۋ ۋاقىتتا باس شۋجي چاڭجياڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ دامۋىن نەگىزگى تاقىرىپ ەتكەن اڭگىمە ٴماجىلىسىن 4 رەت اشىپ، انا وزەنگە كوڭىل ٴبولۋ سۇيىسپەنشىلىگىن جالعاستىردى.
وزەن بويىنداعى حيميا ونەركاسىپ كاسىپورىندارى جابىلدى، وزگەرتىلدى، كوشىرىلدى، وزگە كاسىپكە ويىستىرىلدى، لاس سۋ قۇبىر تورابى جەدەل سالىندى، وزەنگە قۇياتىن لاس سۋ اۋىزدارىنىڭ قاينارىن تاۋىپ جونگە سالدى، ”بالىق اۋلاۋعا 10 جىل تيىم سالۋ“ تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىلدى... ٴتۇرلى رەفورما شارالارى سىرقاتقا قاراي ەمدەپ، جۇيەلى جونگە سالدى.
قازىر انا وزەن ”ناۋقاسىنان العاشقى قادامدا ايىقتى“، ”جاسىلدىق سالىستىرماسى“ بارعان سايىن جوعارىلادى. چاڭجياڭ وزەنى نەگىزگى اعارىنىڭ جالپى ارناسىنداعى سۋ ساپاسى Ⅱ دارەجەنى ورنىقتى ساقتاپ، تىرشىلىك تىنىسى، ومىرشەڭدىك كۇشى بىرتىندەپ قالپىنا كەلە باستادى.
وزگەرگەنى چاڭجياڭ وزەنى عانا ەمەس. پارتيا 18 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ماجىلىسىنەن بەرى قورشاعان ورتانى وڭاۋدىڭ ٴبىر قىدىرۋ ٴتۇيىندى، پارمەندى، ٴونىمدى ارەكەتتەرى ۇزدىكسىز كۇشەيتىلدى _
2018 ـ جىلى 6 ـ ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى، مەملەكەتتىك كەڭەس «ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى جاپپاي كۇشەيتىپ، لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى وڭاۋدان قامال الۋ شايقاسىن باتىل، ويداعىداي جۇرگىزۋ جونىندەگى پىكىردى» باسىپ تاراتتى؛ 2021 ـ جىلى 11 ـ ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى، مەملەكەتتىك كەڭەس «لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى وڭاۋدان قامال الۋ شايقاسىن ىشكەرىلەي ويداعىداي جۇرگىزۋ جونىندەگى پىكىردى» باسىپ تاراتىپ، ”باتىلدان“ ”ىشكەرىلەۋگە“ قاراي اشىق اسپاندى، تۇنىق سۋدى، تازا توپىراقتى قورعاۋ شايقاسىن جوعارى ولشەممەن ويداعىداي جۇرگىزۋگە تاباندى بولدى.
اسپاننىڭ قاشاندا اشىق بولۋى ٴۇشىن، 2013 ـ جىلدان باستاپ ٴۇش ”اتموسفەرا 10 تارماعى“ حۇجاتى ىركەس ـ تىركەس العا قويىلىپ، زاڭمەن باسقارۋ، بازار، عىلىم ـ تەحنيكا، ساياسات ”كەشەندى شاراسىن“ قولداندى _ قازىنانىڭ، فينانستىڭ جەتەكشىلىك رولىن ساۋلەلەندىردى، ورتالىق قازىنا اتموسفەرانىڭ لاستانۋىنان ساقتانۋعا جانە ونى وڭاۋعا جالپى 200 ميلليارد يۋاننان استام قارجى ٴبولدى؛ كۇكىرتسىزدەندىرۋدە، ازوتسىزداندىرۋدا، توزاڭسىزداندىرۋدا پايدالاناتىن توك باعاسى جانە شىعارىندىلاردى ەرەكشە از شىعارۋدا پايدالاناتىن توك باعاسى ساياساتى اتقارىلدى، ەلىمىز دۇنيە جۇزىندەگى كولەمى ەڭ ۇلكەن تازا كومىر جاعىپ ەلەكتر تاراتۋ بازاسىنا اينالدى؛ سالىقتا جەڭىلدىك جاساۋ ساياساتى كاسىپورىنداردىڭ شىعارىندىلاردى ەرەكشە از شىعارۋ بويىنشا جاڭالانۋىن پارمەندى قولدادى.
سۋدىڭ قاشاندا تۇنىق بولۋى ٴۇشىن وزەن باستىعى ٴتۇزىمى، كول باستىعى ٴتۇزىمى جاپپاي ورناتىلدى، وزەن ـ كولدەر ”باسقاراتىن ادام جوق بولۋدان“ ”باسقاراتىن ادام بولۋعا“، ”باسقارا الماۋدان” “جاقسى باسقارۋعا“ بۇرىلىس جاساپ، ٴبىر توپ وزەن ـ كولدى باسقارۋ، قورعاۋ قيىن بولۋ ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋىن ىلگەرىلەتىپ، وزەن ـ كولدەردىڭ جاعدايى بىرتىندەپ جاقساردى.
مەكەننىڭ اناعۇرلىم كوركەم بولۋى ٴۇشىن، جەر ـ جەر تۇرمىستىق قوقىر ـ قوقسىقتى تۇرگە ٴبولۋدى زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، ”جاراقسىز زات جوق قالا“ قۇرۋدى باستاپ، اۋىل ـ قىستاقتىڭ قونىس ورتاسىن جونگە سالۋدى ورىستەتتى، ەلىمىز قاتتى كۇيدەگى جاراقسىز زاتتاردى ”ٴنول يمپورت ەتۋ“ نىساناسىن ۋاعىندا جۇزەگە اسىردى.
رەفورما شارالارى ۇزدىكسىز قامال الۋدىڭ قۇدىرەتتى بىرىككەن كۇشىن ۇيىستىرىپ، ەكولوگيالىق ورتا ساپاسىنىڭ ۇزدىكسىز جاقسارۋىن ىلگەرىلەتتى _
اسپان ٴتىپتى دە اشىق بولدى، اۋىر لاستانعان كۇن سانى كورنەكتى ازايدى، كوك اسپان، اقشا بۇلت قالىپتى جاعدايعا اينالدى، ەلىمىز بۇكىل جەر شارىنداعى اۋا ساپاسىنىڭ جاقسارۋ قارقىنى ەڭ تەز ەلگە اينالدى؛
سۋ ٴتىپتى دە تۇنىق بولدى، وزەن ـ كولدەردىڭ بەينەسىندە ٴتۇبىرلى سيپاتتى جاقسارۋ جۇزەگە اسىرىلىپ، جەر ٴۇستى سۋلارىنىڭ تاماشا سۋ ساپاسى قيما بەتتىك سالىستىرماسى وركەندەگەن ەلدەردىڭ دەڭگەيىنە تايادى؛
توپىراق ٴتىپتى دە تازا بولدى، توپىراق ورتاسىنىڭ قاتەرى ٴونىمدى مەڭگەرىلدى، ٴتىپتى كوپ وسىمدىك جامىلعىلارى وتاننىڭ تاۋ ـ وزەندەرىن، بايتاق دالاسىن جاسىلداندىرۋدا.
قازىر تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ _ باعالى بايلىق ۇستانىمى بىرتىندەپ بۇكىل پارتيانىڭ، بۇكىل قوعامنىڭ ورتاق تانىمىنا جانە ارەكەتىنە اينالدى، ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت ٴتۇزىلىس رەفورماسى جەدەل ىلگەرىلەتىلدى، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدا تاريحي سيپاتتى، بۇرىلىس سيپاتتى، جالپى جاعداي سيپاتتى وزگەرىستەر تۋىلدى، كورىكتى جۇڭگو قۇرىلىسىندا كەلەلى قادام تاستالدى.
ٴتۇزىم ارقىلى قورعاپ، قاتار ٴومىر ٴسۇرۋ جولىمەن ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى، قالپىنا كەلتىرۋدى، باقىلاۋ ـ باسقارۋدى كۇشەيتتى
ٴار جىلى 5 ـ ايدا ”ٴۇستىرت ەلگەزەكتەرى“ اتالعان شيزاڭ بوكەندەرىنىڭ قونىس اۋداراتىن، تولدەيتىن ماۋسىمى باستالادى. سانجياڭيۋان مەملەكەتتىك باقشاسىنىڭ كوكشىل وڭىرىندە ارلى ـ بەرلى وتكەن اۆتوكولىكتەر الىس توقتاپ، چيڭحاي _ شيزاڭ تاس جولىن كەسىپ وتەتىن شيزاڭ بوكەندەرىنە ىرىقتىلىقپەن جول بەرەتىن ادامدى اسەرلەندىرەتىن جاراسىمدى كورىنىستى ۇنەمى كەزىكتىرەسىز.
قازىر بۇل اراداعى شيزاڭ بوكەندەرىنىڭ سانى الدىڭعى عاسىردىڭ 80 ـ جىلدارىنىڭ سوڭىنداعى 20 مىڭعا جەتپەۋدەن قازىر كوبەيىپ 70 مىڭنان استى.
باس شۋجي شي جينپيڭ جاقىندا چيڭحايدا قىزمەت تەكسەرگەندە بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: مەملەكەتتىك باقشانى نەگىزگى تۇلعا ەتكەن جاراتىلىستىق قورىق جۇيەسى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، مەملەكەت بويىنشا ۋاكىلدىك سيپاتقا جانە دۇنيە جۇزىلىك ىقپالعا يە جاراتىلىستىق قورىق ۇلگىسىن تۇلعالاۋ كەرەك.
مەملەكەتتىك باقشانى نەگىزگى تۇلعا ەتكەن جاراتىلىستىق قورىق جۇيەسى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋ باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ماڭىزدى ورنالاستىرۋى. 2013 ـ جىلى پارتيا 18 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ماجىلىسىندە مەملەكەتتىك باقشا ٴتۇزىلىسىن ورناتۋ تۇڭعىش رەت العا قويىلعاننان تارتىپ، 2015 ـ جىلى مەملەكەتتىك باقشا ٴتۇزىلىس سىناق ٴتۇيىنى ىركەس ـ تىركەس ورىستەتىلگەنگە دەيىن، ودان 2021 ـ جىلى 1 ـ توپتاعى 5 مەملەكەتتىك باقشا رەسمي قۇرىلعانعا دەيىن، بۇگىنگى كۇندە ەلىمىز كەڭىستىك ورنالاسىم جوباسىن العا قويىپ، بۇكىل دۇنيە ٴجۇزى بويىنشا ەڭ ۇلكەن مەملەكەتتىك باقشا جۇيەسىن قۇرۋدا.
1 ـ توپتاعى مەملەكەتتىك باقشالار كوز جاۋىن الاتىن ”ناتيجە ٴتىزىمىن“ تاپسىرىپ ۇلگىردى: سانجياڭيۋان مەملەكەتتىك باقشاسى چاڭجياڭ وزەنىنىڭ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ، لانساڭجياڭ وزەنىنىڭ قاينارىن تۇلعالىق جاقتان قورعاۋدى جۇزەگە اسىردى؛ ۇلكەن مىسىق ايۋ مەملەكەتتىك باقشاسىندا ەكولوگيالىق ٴدالىز اشىپ، %70تەن استام جابايى ۇلكەن مىسىق ايۋدى قورعادى. ۋ ـ يشان مەملەكەتتىك باقشاسىنان يۇيشىن ٴمۇيىزدى قۇرباقاسى سياقتى كوپتەگەن جاڭا ورگانيزمدەر بايقالدى...
تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدى قورعاۋدا رەفورما تابيعاتقا قۇرمەت ەتۋگە، تابيعاتقا سايكەسۋگە، تابيعاتتى قورعاۋعا تاباندى بولىپ، تابيعات پەن ەكولوگيالىق ورتانى كوز قاراشىعىنداي قورعادى.
پارتيا 18 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ٴۇشىنشى جالپى ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ ”تاۋ، سۋ، ورمان، ەگىنجاي، كول _ تىرشىلىك ورتاق تۇلعاسى“ ۇستانىمىن جاسامپازدىقپەن العا قويدى، ودان كەيىن ”جايلىم“ سىندى ماڭىزدى ەكولوگيالىق جۇيەنى بۇعان ەنگىزدى.
2021 ـ جىلى مەملەكەتتىك ەكى ٴماجىلىس كەزىندە ىشكى موڭعۇل ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باياندامانى قاراۋىنا قاتىناسقاندا، باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەدى: ”تاۋ، سۋ، ورمان، ەگىنجاي، كول، جايلىم، قۇمدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ جۇيەلى جونگە سالۋ قاجەت، بۇعان ’قۇم‘ دەگەن ٴسوزدى قوسۋ كەرەك“.
”تاۋ، سۋ، ورمان، ەگىنجاي، كول، جايلىم، قۇم جۇيەسىن قالاي ورنالاستىرۋدا جوعارى دەڭگەيدە جوبالاۋدى جاقسى ىستەپ، جان ـ جاقتى وڭاۋ كەرەك، بۇل ٴبىر جۇيەلى ينجەنەريا، ۇزاق ۋاقىت ەڭبەك ەتۋدى قاجەت ەتەدى“، ـ دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ.
ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدا ”ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋ“ دەگەن ٴسوزدى يگەرۋ كەرەك. ”ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋ“ ەكولوگيالىق وركەنيەت ٴتۇزىلىس رەفورماسىنىڭ جالپى تۇلعالىق وي جەلىسىن جانە كۇش سالۋ بەتالىسىن كورسەتتى. ەكولوگيانى قورعاۋدى، قالپىنا كەلتىرۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ جوبالايتىن ٴبىر قىدىرۋ رەفورما شاراسى ادام مەن تابيعاتتىڭ شەكاراسىن قايتا سومداۋدا.
ەلىمىز ”ٴۇش ٴوڭىر، ٴۇش لەنيانى“ جاپپاي بەلگىلەپ، مەملەكەت جەرى كەڭىستىگىن اشۋ، قورعاۋ ”ٴبىر كارتاسىن“ بىرتىندەپ قالىپتاستىرىپ، ٴوندىرىس كەڭىستىگى شوعىرلى، ونىمدىلىگى جوعارى، تۇرمىس كەڭىستىگى قونىستانۋعا جايلى دا ۇيلەسىمدى، ەكولوگيالىق كەڭىستىگى تاۋى جاسىل، سۋى تۇنىق مەملەكەت جەرى كەڭىستىگى ارناسىن جەدەل قۇردى.
ەلىمىز ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ قىزىل سىزىعى ٴتۇزىمىن جاسامپازدىقپەن العا قويىپ، ەكولوگيالىق يقۋاتى ايرىقشا ماڭىزدى، ەكولوگياسى توتەنشە ٴالسىز، سونداي ـ اق جاسىرىن ماڭىزدى ەكولوگيالىق قۇنعا يە وڭىرلەردى ەكولوگيانى قورعاۋ قىزىل سىزىعىنا ەنگىزىپ، ٴبىر قىزىل سىزىقپەن ماڭىزدى ەكولوگيالىق كەڭىستىكتى باسقارۋدى، مەڭگەرۋدى جۇزەگە اسىردى. قازىرگە دەيىن قۇرلىق ەكولوگياسىن قورعاۋ قىزىل سىزىعى جەر اۋدانىنىڭ قۇرلىق مەملەكەت جەرى اۋدانىندا يەلەيتىن سالىستىرماسى %30تەن استى.
تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدى قورعاۋدا ٴتۇزىم ارقىلى ۇقىقتى باسقارۋعا، ٴمانساپتىلاردى جونگە سالۋعا، اشىق اسپاندى قورعاپ، جاسىل جامىلعىلاردى كوبەيتۋگە تاباندى بولىپ، ٴتۇزىمدى قاتاڭ تەجەمگە جانە سوقتىعۋعا بولمايتىن جوعارى كەرنەۋلى توك سىمىنا اينالدىردى.
ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدىڭ ناقتى تياناقتاندىرىلۋ ـ تياناقتاندىرىلماۋىنىڭ تەتىگى باسشى كادرلاردا، ٴتۇپ توركىنى ٴتۇزىم قامتاماسىزدىعىندا.
ٴىشىنارا جەرلەردىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋ تانىمى ٴالسىز بولۋ، مىندەت وتەۋى ويداعىداي بولماۋ، اتقارۋى قاتاڭ بولماۋ سياقتى ماسەلەلەرگە مەڭزەس، پارتيا ورتالىق كوميتەتى ورتالىقتىڭ ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى قۋزاۋ ـ تەكسەرۋ ٴتۇزىمىن، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى نىسانالارىن باعالاۋ، تەكسەرۋ ٴتۇزىمىن ورناتۋدى جەبەپ، باسشى كادرلار مىندەتىنەن بوساعان سوڭ جاراتىلىستىق بايلىققا، مال ـ مۇلىكتەرىنە قازىنالىق باقىلاۋ جۇرگىزۋىن ورىستەتىپ، ەكولوگيالىق ورتانى زيانداۋ جاۋاپكەرشىلىگىن ٴومىر بويى قۋزاستىرۋ ٴتۇزىمى سياقتىلاردى اتقارىپ، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى بىرتىندەپ قاتاڭ تەجەمگە اينالدىردى.
چيليانشان ەكولوگياسىنىڭ ٴبۇلىنۋى، چاڭبايشان حالىقارالىق دەمالىس ٴوڭىرىنىڭ زاڭعا، ەرەجەگە قايشى گولف دوپ الاڭىن جانە ساياجاي سالۋى، حاينانداعى ٴىشىنارا جەرلەردىڭ ەرەجەگە قايشى تەڭىزدى تىندىرىپ، اشۋى، ديانچى چاڭياۋشان تاۋىنىڭ شەكتەن تىس اشىلۋى... وسى ەكولوگيالىق ورتانى ٴبۇلدىرۋ تيپتىك ماسەلەلەرىن ٴبىر ـ بىردەن شەشۋدە ورتالىقتىڭ ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى قۋزاۋ ـ تەكسەرۋ ٴتۇزىمى سىندى ”وتكىر قانجارعا“ سۇيەندى.
ماسەلەنى باعدار ەتۋگە تاباندى بولدى، تيپتىك دەلو مىسالدارىن اشكەرەلەدى، جاۋاپكەرشىلىكتى دالمە ـ ٴدال، ٴونىمدى قۋزاستىردى، رەتتەۋ ـ تۇزەتۋ تۇيىق اينالىمىن قالىپتاستىردى... ورتالىقتىڭ ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى قۋزاۋ ـ تەكسەرۋدە باتىلدىقپەن شىنداپ كىرىسىپ ىستەپ، وزگەلەردى رەنجىتۋدەن قورىقپاي، ماسەلەدەن جازباۋى ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ جاۋاپكەرشىلىگىن تياناقتاندىرۋدى ىلگەرىلەتۋدەگى قاتاڭ شاراعا، ناقتى شاراعا اينالدى.
سوڭعى جىلدارى ٴبىر قىدىرۋ ٴتۇزىم، شارالاردىڭ پارمەندى قورعاۋىندا، ەلىمىز ەكولوگيالىق جۇيەنىڭ الۋان تۇرلىلىگىن، ورنىقتىلىعىن، باياندىلىعىن كۇش سالا جوعارىلاتىپ، تاۋ، سۋ، ورمان، ەگىنجاي، كول، جايلىم، قۇمدى ٴبىر تۇلعالاندىرىپ قورعاۋدا جانە جۇيەلى وڭاۋدا كورنەكتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزىپ، سوڭعى ۇرپاقتارعا تاۋى جاسىل، سۋى تۇنىق ەكولوگيالىق كەڭىستىك قالدىردى.
تيپ وزگەرتىپ دامىپ، تاسىلگە وزگەرىس جاساۋ ارقىلى جوعارى ساپالى دامۋدىڭ جاسىل ٴتۇپ بوياۋىن قالىڭداتتى
جاز كۇنى، تاۋ، ورمانداعى قاسات قارلار ەرىپ، ساياحاتشىلاردىڭ توپ ـ توبىمەن كەلۋىنە بايلانىستى ىشكى موڭعۇل ۇلكەن ھىنگان ورماندى ٴوڭىرى ٴبىر جىلداعى ەڭ دۋماندى مەزگىلدى قارسى الدى.
2021 ـ جىلى 3 ـ ايدىڭ 5 ـ كۇنى تۇستەن كەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ حالىق سارايىنىڭ شىعىس زالىنا كەلىپ، ىشكى موڭعۇل ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باياندامانى قاراۋىنا قاتىناستى. ورماندى وڭىردەن كەلگەن مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلى باس شۋجيگە ورماندى ٴوڭىردىڭ تيپ وزگەرتىپ دامۋ جاعدايىنان مالىمەت بەردى، ورمان شارۋاشىلىعى جۇمىسشىسى وتكەندەگى ”اعاش كەسۋشىدەن“ ”اعاش قورعاۋشىعا“ اينالىپ، 2018 ـ جىلى ورماندى وڭىردەگى ورمان جانە سازدىق ەكولوگيالىق جۇيەسى قىزمەت وتەۋ يقۋاتىنىڭ جالپى قۇنى 615 ميلليارد 974 ميلليون يۋانعا جەتىپتى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەدى: ”ٴسىز تىلگە العان بۇل ەكولوگيالىق جالپى قۇن _ جاسىل GDP ۇعىمى، ەكولوگيانىڭ ٴوزى قۇن ەكەنىن تۇسىندىرەدى. مۇندا ورماننىڭ ٴوزىنىڭ قۇنى عانا ەمەس، تاعى وتتەگىن شىعارۋ اسەرى دە بار، اسىرەسە، ول ساياحات، ورمان ەكونوميكاسى سياقتىلاردى دا الا كەلەدى“.
جاسىلدى كوبەيتۋ _ باسىمدىقتى ارتتىرۋ، ورماندى قورعاۋ _ بايلىقتى قورعاۋ سانالادى. قازىر ورماندى ٴوڭىر ورمان ەكولوگياسى حاۋىپسىزدىگىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ العى شارتىندا، ەكولوگيانى كاسىپ سالالاندىرۋدى، كاسىپ سالاسىن ەكولوگيالاندىرۋدى زور كۇشپەن ىلگەرىلەتتى. ساياحات كاسىبىن دامىتۋدان تىس، ورمان ٴوڭىرى تاعى اعاش ساڭىراۋقۇلاق ەگىمشىلىگى، قايىڭ شىرىنى سۋسىنىن وڭدەۋ سياقتى ورمان كاسىپ سالاسىن دا دامىتىپ، تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ بۇل ارادا ناعىز باعالى بايلىققا اينالدى.
ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ _ وندىرگىش كۇشتەردى قورعاۋ، ەكولوگيالىق ورتانى جاقسارتۋ _ وندىرگىش كۇشتەردى دامىتۋ. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ قاراۋىنشا، تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ _ جاراتىلىستىق بايلىق، ەكولوگيالىق بايلىق ٴارى قوعامدىق بايلىق، ەكونوميكالىق بايلىق.
رەفورما كۇشى ارقىلى دامىتۋ مەن قورعاۋدىڭ سايكەسىپ قاتار ٴومىر ٴسۇرۋىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جاڭا جولىن قاراستىرىپ، تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدىڭ باعالى بايلىققا اينالۋ ارناسىن اشىپ، جاقسى ەكولوگيانى، جاقسى تاۋ ـ سۋدى ”قۇندى اسىلعا“ اينالدىردى.
بيىل 6 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنى «ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ بويىنشا تولەم بەرۋ ەرەجەسى» رەسمي اتقارىلدى. قازىر ەلىمىز دۇنيە جۇزىندەگى قامتۋ كولەمى ەڭ كەڭ، پايداسىن كورەتىن حالىق ەڭ كوپ، ۇسىنىلىم سەرپىنى ەڭ زور ەكولوگيانى قورعاۋ بويىنشا تولەم بەرۋ مەحانيزمىن الدەقاشان ورناتتى.
سوڭعى جىلدارى جەر ـ جەر ەكولوگيا ونىمدەرىنىڭ قۇنىن جۇزەگە اسىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ەكولوگيالىق جۇيە ٴوندىرىس جالپى قۇنىن ەسەپتەۋ جونىندە ىزدەنىس جاساپ، كاسىپ سالاسىن ەكولوگيالاندىرۋدى جانە ەكولوگيانى كاسىپ سالالاندىرۋدى نەگىزگى تۇلعا ەتكەن ەكولوگيالىق ەكونوميكا جۇيەسىن ورناتىپ، ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ كومىر بەلەتىن ساۋداعا سالۋ، لاس زاتتاردى شىعارۋ ۇقىعىن ساۋداعا سالۋ سياقتىلاردى جەبەدى.
گانسۋداعى وتكەندەگى تاۋ ساعالاپ تىرشىلىك ەتەتىن مالشىلار قازىر باسقارۋشى ـ قورعاۋشى بولدى؛ حۋنانداعى اۋلارىن تاستاعان بالىقشىلار بالىق قورعاۋ اترەتىنە قوسىلدى؛ جىجياڭداعى اۋىل ـ قىستاق ساياحاتى، ەكولوگيالىق ساياحات بۇقارانى ونان ارى بايىتتى، ەكولوگيانى ونان ارى كورىكتەندىردى... ەلىمىز ەكولوگيانى قورعاۋدا جانە ەكونوميكانى دامىتۋدا ”بىردەي ۇتۋ“ جولىمەن جۇرۋدە.
جەر شارى كليماتىنىڭ جىلىنۋى سىندى قاتاڭ سىن ـ سايىسقا مەڭزەس، جۇڭگو دۇنيە جۇزىنە بىلاي دەپ ايبىندى ۋادە بەردى: 2030 ـ جىلدان بۇرىن كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ەڭ جوعارى مانگە جەتكىزۋگە ۇمتىلىپ، 2060 ـ جىلدان بۇرىن كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋعا قۇلشىنامىز.
ەلىمىز كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ەڭ جوعارى مانگە جەتكىزۋدى، كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاندىرۋدى ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىنىڭ جالپى تۇلعالىق ورنالاستىرۋىنا ەنگىزىپ، ”كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ەڭ جوعارى مانگە جەتكىزۋ، كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاندىرۋ“ نىساناسىنداعى”1+N“ ساياساتىن ىركەس ـ تىركەس جاريالاپ، جەل ەلەكتر، فوتوۆولت سياقتى جاڭا ەنەرگيالاردى جەدەل دامىتىپ، جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى ٴوندىرىس، تۇرمىس ٴتاسىلىنىڭ تۇتاس قوعامنىڭ سانالى تالپىنىسىنا اينالۋىن قۇلشىنا جەبەدى.
2021 ـ جىلى 7 ـ ايدا مەملەكەتتىك كومىر قىشقىل گازىن شىعارۋ ۇقىعى ساۋدا بازارى رەسمي اشىلىپ، تۇتاس دۇنيە جۇزىندەگى قامتيتىن پارنيكتىك گازداردى شىعارۋ مولشەرى ەڭ مول كومىر قىشقىل گازى بازارىنا اينالدى. 2024 ـ جىلى 1 ـ ايدا مەملەكەتتىك پارنيكتىك گازداردى شىعارۋدى ٴوز ەركىمەن ازايتۋ ساۋدا بازارى ىسكە قوسىلىپ، تۇتاس قوعامنىڭ كۇشىن پارنيكتىك گازداردى شىعارۋدى ازايتۋ ارەكەتىنە ات سالىسۋعا جۇمىلدىردى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ەكولوگيالىق وركەنيەت _ حالىق بۇقاراسى بىرگە ات سالىسىپ، بىرگە قۇرىپ، بىرگە يگىلىكتەنەتىن ٴىس، كورىكتى جۇڭگو قۇرۋدى جالپى حالىقتىڭ سانالى ارەكەتىنە اينالدىرۋ كەرەك.
قازىر جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى تۇرمىس ۇستانىمى جانە ٴتاسىلى ٴاربىر ادامنىڭ تۇرمىسىنا ٴسىڭىپ كىرۋدە.
بيىل 5 ـ ايدا چۇڭچيڭ الەۋمەتتىك قاتىناس توبى تومەن كومىر قىشقىل گازدى حالىققا تيىمدىلىك جەتكىزۋ جاڭا شارالارىن العا قويدى، قالا تۇرعىندارىنىڭ ”تانحۇيتۇڭ“ شاعىن پروگرامماسى ارقىلى تىكەلەي سكانەرلەۋ نەمەسە الەۋمەتتىك قاتىناس كارتچكاسىن ماتاۋ ارقىلى الەۋمەتتىك اۋتوبۋزعا وتىرۋىنا بولادى، ”تانحۇيتۇڭ“ تۇعىرى لاس زاتتاردى شىعارۋدى ازايتۋ ونىمدىلىگىن اۆتوماتتى ولشەگەننەن كەيىن، كومىر قىشقىل گازى جيناق ٴنومىرىن بەرەدى، ودان سوڭ كومىر قىشقىل گازى جيناق ٴنومىرى ارقىلى تۇعىر جيناق ٴنومىر ساۋدا سارايىنان الەۋمەتتىك اۆتوبۋز بەلەتىن اۋىستىرىپ الۋعا بولادى، بۇل قالا تۇرعىندارىن جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى تۇرمىس ٴتاسىلىن امالياتتا ايگىلەۋگە باستادى.
پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى ەلىمىزدىڭ بىرلىك GDPسىنىڭ كومىر قىشقىل گازىن شىعارۋ مولشەرى %35تەن استام تومەندەپ، قايتا تۋىندايتىن ەنەرگيالى گەنەراتور اگراگاتتارى سيىمدىلىعى كومىر ەلەكتردەن اسىپ، ەلىمىز كليمات وزگەرىسىنە توتەپ بەرۋدەگى ماڭىزدى جەبەۋشىگە، ۇلەس قوسۋشىعا جانە امالياتتا ايگىلەۋشىگە اينالدى.
كورىكتى جۇڭگوعا جاقىنداپ بارامىز. شي جينپيڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت يدەياسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، ەكولوگيالىق وركەنيەت ٴتۇزىلىس رەفورماسىن ونان ارى تەرەڭدەتىپ، ٴتۇزىمدى شوعىرلاندىرۋدى، مەحانيزمدە جاڭالىق اشۋدى ٴبىر تۇلعالاندىرا ىلگەرىلەتىپ، جوعارى ساپالى ەكولوگيالىق ورتا ارقىلى جوعارى ساپالى دامۋعا تىرەك بولعان جۇڭگو ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدى قاتار ٴومىر ٴسۇرۋىنىڭ وسىزاماندانعان جاڭا تاراۋىن جازۋدا.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 ـ ايدىڭ 30 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
