جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ تۋرالى قاۋلىسى

　　جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ تۋرالى قاۋلىسى

　　(جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 20 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپـى ماجىلىسىندە 2024 ـ جىلى 7 ـ ايدىڭ 18 ـ كۇنى قابىلداندى)

　　پارتيا 20 ـ قۇرىلتايىندا جاسالعان ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋلاردى دايەكتى تياناقتاندىرۋ ٴۇشىن، پارتيا 20 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ٴماجىلىسى رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ تۋرالى ماسەلەنى زەرتتەپ، مىناداي قاۋلى الدى.

　　ٴبىرىنشى، رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋدىڭ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ كەلەلى ماڭىزى جانە جالپـى تۇلعالىق تالابـى

　　(1) رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋدىڭ ماڭىزدىلىعى مەن قاجەتتىلىگى. رەفورما جۇرگىزۋ، ەسىك اشۋ _ پارتيا مەن حالىق ىستەرىنىڭ ارشىندى قاداممەن داۋىرگە ىلەسۋىنىڭ ماڭىزدى اسىلى. پارتيا 11 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ٴماجىلىسى ٴداۋىر بولگىش ٴماجىلىس بولىپ، رەفورما جۇرگىزۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ جانە سوتسياليستىك وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ جاڭا ٴداۋىرىن باستادى. پارتيا 18 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ٴماجىلىسى دە ٴداۋىر بولگىش ٴماجىلىس بولىپ، جاڭا داۋىردەگى رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋدىڭ، رەفورمانى جۇيەلى، تۇتاس تۇلعالىق جوبالاۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ جاڭا جورىعىن باستاپ، ەلىمىزدىڭ رەفورما جۇرگىزۋىنىڭ، ەسىك اشۋىنىڭ جاڭا جاعدايىن جاراتتى.

　　شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى بۇكىل پارتيانى، بۇكىل ارميانى، بۇكىل ەلدەگى ٴار ۇلت حالقىن ىنتىماقتاستىرىپ جانە باستاپ، ۇلى تاريحي ىرىقتىلىقپەن، وراسان زور ساياسي باتىلدىقپەن، كۇشتى جاۋاپكەرشىلىك بورىشپەن، يدەيالىق كوزقاراستاعى بۇعاۋلاردى بۇزىپ، قاتىپ ـ سەمگەن مۇددەلىك بوگەتتەردى باتىل تالقانداپ، شەشۋشى كەزەڭگە شۇعىل قادام تاستاۋعا باتىل بولىپ، قيىن تۇيىندەردەن باتىلدىقپەن قامال الىپ، حاۋىپ ـ قاتەردى باستان كەشىرۋدەن جاسقانباي، ٴارقايسى جاقتاعى ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمدىك كىناراتتاردى باتىل جويىپ، رەفورمادا ٴىشىنارالىق ىزدەنىس جاساۋدان، تىڭنان تۇرەن سالۋدان جۇيەلى دە شوعىرلى، جاپپاي تەرەڭدەتۋگە قاراي بۇرىلىس جاساۋدى جۇزەگە اسىرىپ، ٴار سالادا نەگىزدىك ٴتۇزىم جۇلگەسىن نەگىزىنەن ورناتىپ، كوپتەگەن سالالاردا تاريحي وزگەرىستى، جۇيەلى جاڭارۋدى، تۇتاس تۇلعالىق قايتا قۇرۋدى جۇزەگە اسىرىپ، پارتيا 18 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ماجىلىسىندە تۇراقتاندىرىلعان رەفورما مىندەتتەرىن جالپى تۇلعالىق جاقتان ورىندادى، پارتيا قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعى كەزىندە، ٴار جاقتاعى تۇزىمدەردىڭ اناعۇرلىم تولىسۋ، اناعۇرلىم تۇلعالانۋ، اناعۇرلىم كورنەكتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزۋ نىساناسىن جۇزەگە اسىرىپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋعا، پارتيانىڭ ٴبىرىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋعا پارمەندى تۇزىمدىك كەپىلدىك ازىرلەپ، ەلىمىزدىڭ جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋدىڭ جاڭا جورىعىنا قادام تاستاۋىن ىلگەرىلەتتى.

　　قازىرگى جانە بۇدان بىلايعى ٴبىر مەزگىل _ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ ارقىلى مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىن، ۇلتتىڭ گۇلدەنۋى ۇلى ٴىسىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋدىڭ شەشۋشى مەزگىلى. جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ رەفورما جۇرگىزىپ، ەسىك اشۋ بارىسىندا ۇزدىكسىز ىلگەرىلەيدى، ٴارى رەفورما جۇرگىزىپ، ەسىك اشۋ بارىسىندا دا كەڭ ٴورىس اشاتىنى ٴسوزسىز. قىم ـ قۋىت دا كۇردەلى حالىقارالىق جانە ەل ٴىشى جاعدايى الدىندا، جاڭا كەزەكتى عىلىم ـ تەحنيكا توڭكەرىسى مەن شارۋاشىلىق وزگەرىسى الدىندا، حالىق بۇقاراسىنىڭ تىڭ تىلەگى الدىندا، ٴسوز جوق، رەفورمانى ۇزدىكسىز العا ىلگەرىلەتۋ كەرەك. بۇل _ جۇڭگوشا سوتسياليستىك تۇزىمگە تاباندى بولۋدىڭ جانە ونى كەمەلدەندىرۋدىڭ، مەملەكەتتى باسقارۋ جۇيەسى مەن باسقارۋ قابىلەتىن وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ تابيعي تالابى، بۇل _ جاڭا دامۋ ۇستانىمىن دايەكتىلەندىرۋدىڭ، ەلىمىز قوعامىنداعى باستى قايشىلىقتىڭ وزگەرىسىنە اناعۇرلىم ويداعىداي ۇيلەسۋدىڭ تابيعي تالابى، بۇل _ حالىقتى وزەك ەتۋگە تاباندى بولۋدىڭ، جالپى حالىقتى وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ جەتىستىكتەرىنەن اناعۇرلىم كوپ، اناعۇرلىم ٴادىل يگىلىكتەندىرۋدىڭ تابيعي تالابى، بۇل _ اۋىر حاۋىپ ـ قاتەرلەرگە، سىن ـ سايىستارعا توتەپ بەرۋدىڭ، پارتيا مەن مەملەكەت ىستەرىنىڭ ورنىقتى دا باياندى جۇرگىزىلۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ تابيعي تالابى، بۇل _ ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ، ٴجۇز جىلدا بولماعان زور وزگەرىستىڭ جەدەل قۇبىلۋى بارىسىندا ستراتەگيالىق ىرىقتىلىقتى قولعا كەلتىرۋدىڭ تابيعي تالابى، بۇل _ جاڭا داۋىردەگى پارتيا قۇرىلىسىنىڭ جاڭا، ۇلى ينجەنەرياسىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋدىڭ، اناعۇرلىم قۇدىرەتتى دە پارمەندى ماركسيزمدىك ساياسي پارتيا قۇرۋدىڭ تابيعي تالابى. رەفورما جۇرگىزۋ، ەسىك اشۋ جۇرگىزىلە بەرەدى، اياقتامايدى. بۇكىل پارتيا، ٴسوز جوق، رەفورمانى سانالى تۇردە اناعۇرلىم كورنەكتى ورىنعا قويۋ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋدى تىعىز ارقاۋ ەتىپ، رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋ كەرەك.

　　(2) رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋدىڭ جەتەكشى يدەياسى. ماركسيزم ـ لەنينيزمگە، ماۋ زىدۇڭ يدەياسىنا، دىڭ شياۋپيڭ نازارياسىنا، ”ۇشكە ۋاكىلدىك ەتۋ“ ماڭىزدى يدەياسىنا، عىلمي دامۋ كوزقاراسىنا تاباندى بولىپ، شي جينپيڭ جاڭا ٴداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋ جونىندەگى ٴبىر قىدىرۋ جاڭا يدەياسىن، جاڭا كوزقاراسىن، جاڭا تۇجىرىمىن ىشكەرىلەي ۇيرەنىپ جانە دايەكتىلەندىرىپ، جاڭا دامۋ ۇستانىمىن تولىق، دۇرىس، جان ـ جاقتى دايەكتىلەندىرىپ، ورنىقتىلىق بارىسىندا ىلگەرىلەۋ قىزمەت جالپى ارناسىنان جازباي، يدەيانى ازات ەتۋگە، شىندىقتى ٴىس جۇزىنەن ىزدەۋگە، داۋىرمەن بىرگە العا باسۋعا، شىندىققا جۇگىنىپ، ناقتى ٴىس ىستەۋگە تاباندى بولىپ، قوعامدىق وندىرگىش كۇشتەردى اناعۇرلىم ازات ەتىپ جانە ونى دامىتىپ، قوعامنىڭ ومىرشەڭدىگىن اناعۇرلىم تاسقىنداتىپ جانە كۇشەيتىپ، ەل ٴىشى جانە حالىقارا سىندى ەكى كەلەلى جاعدايدى ٴبىر تۇتاس ەسكەرىپ، ”بەستى ٴبىر تۇلعالاندىرۋ“ جالپى تۇلعالىق ورنالاستىرۋىن ٴبىر تۇتاس ىلگەرىلەتىپ، ”ٴتورتتى جاپپاي ورىنداۋ“ ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋىن سايكەستى ىلگەرىلەتىپ، ەكونوميكالىق ٴتۇزىلىس رەفورماسىن جەتەكشى ەتىپ، قوعامنىڭ ادىلدىگىن، تۋراشىلدىعىن جەبەۋدى، حالىقتىڭ قۇت ـ ىرىسىن ارتتىرۋدى شىعار ٴتۇيىن جانە تابان تىرەر تياناق ەتىپ، جۇيەلى دە شوعىرلى بولۋعا اناعۇرلىم باسا ٴمان بەرىپ، ٴتۇيىندى كورنەكتىلەندىرۋگە اناعۇرلىم باسا ٴمان بەرىپ، رەفورمانىڭ ناقتى ونىمدىلىگىنە اناعۇرلىم باسا ٴمان بەرىپ، وندىرىستىك قاتىناس پەن وندىرگىش كۇشتەردىڭ، قوندىرما مەن بازيستىڭ، مەملەكەتتى باسقارۋ مەن قوعامدىق دامۋدىڭ اناعۇرلىم ويداعىداي سايكەسۋىن ىلگەرىلەتىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋعا قۇدىرەتتى قوزعاۋشى كۇش جانە تۇزىمدىك كەپىل ازىرلەۋ كەرەك.

　　(3) رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋدىڭ باس نىساناسى. جۇڭگوشا سوتسياليستىك ٴتۇزىمدى ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ جانە دامىتىپ، مەملەكەتتى باسقارۋ جۇيەسى مەن باسقارۋ قابىلەتىن وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ. 2035 ـ جىلعا بارعاندا، جوعارى دەڭگەيدەگى سوتسياليستىك بازار ەكونوميكاسى ٴتۇزىلىسىن جاپپاي ورناتۋ، جۇڭگوشا سوتسياليستىك ٴتۇزىمدى اناعۇرلىم كەمەلدەندىرۋ، مەملەكەتتى باسقارۋ جۇيەسى مەن باسقارۋ قابىلەتىن وسىزامانداندىرۋدى نەگىزىنەن جۇزەگە اسىرۋ، سوتسياليستىك وسىزامانداندىرۋدى نەگىزىنەن جۇزەگە اسىرۋ، وسى عاسىردىڭ ورتا شەنىندە جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى مەملەكەت قۇرۋعا بەرىك نەگىز قالاۋ.

　　_ نازاردى جوعارى دەڭگەيدەگى سوتسياليستىك بازار ەكونوميكاسى ٴتۇزىلىسىن قالىپتاستىرۋعا شوعىرلاندىرۋ، بازاردىڭ بايلىقتى ىڭعايلاۋداعى شەشۋشى رولىن تولىق ساۋلەلەندىرۋ، ۇكىمەتتىڭ رولىن اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرۋ، سوتسياليستىك نەگىزگى ەكونوميكالىق تۇزىمگە تاباندى بولۋ جانە ونى كەمەلدەندىرۋ، جوعارى دەڭگەيلى عىلىم ـ تەحنيكادا ٴوز كۇشىنە سۇيەنۋدى، ٴوزىن الۋەتتەندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ، جوعارى دەڭگەيدەگى سىرتقا ەسىك اشۋدى ىلگەرىلەتۋ، وسىزاماندانعان ەكونوميكالىق جۇيە ورناتۋ، جاڭا دامۋ جاعدايىن جەدەل قالىپتاستىرۋ، جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋ.

　　_ نازاردى جالپى بارىستىق حالىق دەموكراتياسىن دامىتۋعا شوعىرلاندىرۋ، پارتيانىڭ باسشىلىعىنا، حالىقتىڭ وزىنە ـ ٴوزى قوجايىن بولۋىنا، مەملەكەتتى زاڭمەن باسقارۋدىڭ ورگانيكالى بىرلىگىنە تاباندى بولۋ، حالىقتىڭ وزىنە ـ ٴوزى قوجايىن بولۋ ٴتۇزىمىنىڭ اناعۇرلىم اقاۋسىزدانۋىن، ٴماسليحاتتىق دەموكراتيانىڭ كەڭ كولەمدى، كوپ ساتىلى، تۇزىمدەنىپ دامۋىن، جۇڭگوشا سوتسياليستىك زاڭمەن باسقارۋ جۇيەسىنىڭ اناعۇرلىم كەمەلدەنۋىن ىلگەرىلەتۋ، سوتسياليستىك زاڭمەن باسقاراتىن مەملەكەت قۇرىلىسىن اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيگە جەتكىزۋ.

　　_ نازاردى مادەنيەتتە قۇدىرەتتى سوتسياليستىك مەملەكەت قۇرۋعا شوعىرلاندىرۋ، ماركسيزمنىڭ يدەولوگيا سالاسىنداعى جەتەكشىلىك ورنى سىندى ٴتۇبىرلى تۇزىمگە تاباندى بولۋ، مادەنيەت ىستەرىن، مادەنيەت شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ، مادەنيەتتىڭ گۇلدەنىپ ـ كوركەيۋىن ىلگەرىلەتۋ، حالىقتىڭ رۋحاني مادەنيەت تۇرمىسىن بايىتۋ، مەملەكەتتىڭ مادەنيەت جۇمساق كۇشى مەن جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ ىقپالىن جوعارىلاتۋ.

　　_ نازاردى حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىن جوعارىلاتۋعا شوعىرلاندىرۋ، كىرىس ٴبولىسى مەن جۇمىستانۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ، نەگىزگى الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋدىڭ تەڭگەرىمدىلىگى مەن قول جەتىمدىلىگىن كۇشەيتۋ، ادامنىڭ جان ـ جاقتى جەتىلۋىن، جالپى حالىقتىڭ بىرگە بايۋىنىڭ اناعۇرلىم كورنەكتى ماندىك ىلگەرىلەۋشىلىككە قول جەتكىزۋىن ىلگەرىلەتۋ.

　　_ نازاردى كورىكتى جۇڭگو قۇرۋعا شوعىرلاندىرىپ، ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ جاپپاي جاسىل دامۋعا بۇرىلىس جاساۋىن جەدەلدەتۋ، ەكولوگيالىق ورتانى وڭاۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، ەكولوگيانى ماڭداي الدى ورىنعا قوياتىن، ۇنەمدى، ۇتىمدى، جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى دامۋدى ىلگەرىلەتۋ، ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدى، قاتار ٴومىر ٴسۇرۋىن جەبەۋ.

　　_ نازاردى اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى تىنىش جۇڭگو قۇرۋعا شوعىرلاندىرۋ، مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ، مەملەكەتتىڭ ٴبىر تۇلعالانعان ستراتەگيالىق جۇيەسىن كۇشەيتۋ، مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، قوعامدىق باسقارۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمى مەن تاسىلىندە جاڭالىق اشۋ، جاڭا حاۋىپسىزدىك جاعدايىن ۇتىمدى قالىپتاستىرۋ.

　　_ نازاردى پارتيانىڭ باسشىلىق دەڭگەيى مەن ۇزاق ۋاقىت بيلىك جۇرگىزۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋعا شوعىرلاندىرۋ، باسشىلىق ٴتاسىلى مەن بيلىك جۇرگىزۋ تاسىلىندە جاڭالىق اشۋ جانە ونى جاقسارتۋ، پارتيا قۇرىلىسى ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ، پارتيانى جاپپاي قاتاڭ باسقارۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ.

　　2029 ـ جىلى جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 80 جىلدىعى كەزىندە، وسى قاۋلىدا العا قويىلعان رەفورما مىندەتتەرىن ورىنداپ بولۋ.

　　(4) رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋ پرينسيبى. رەفورما جۇرگىزىپ، ەسىك اشقاننان بەرگى، اسىرەسە، جاڭا داۋىردەگى رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋدەگى قۇندى تاجىريبەلەردى قورىتىندىلاپ جانە ونى قولدانىپ، مىناداي پرينسيپتەردى دايەكتىلەندىرۋ كەرەك: پارتيانىڭ جالپى بەتتىك باسشىلىعىنا تاباندى بولىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ بەدەلى مەن ورتالىقتانعان ٴبىر تۇتاس باسشىلىعىن باتىل قورعاپ، پارتيانىڭ جالپى جاعدايدى مەڭگەرەتىن، ٴارقايسى جاقتاردى سايكەستىرەتىن باسشىلىق ۇيتقى رولىن ساۋلەلەندىرۋ، پارتيانىڭ باسشىلىعىن رەفورمانىڭ ٴارقايسى جاعىنا، جالپى بارىسىنا ٴسىڭىرىپ، رەفورمانىڭ باستان ـ اياق دۇرىس ساياسي بەتالىسپەن العا باسۋىنا كەپىلدىك ەتۋ؛ حالىقتى وزەك ەتۋگە تاباندى بولىپ، حالىقتىڭ نەگىزگى تۇلعالىق ورنى مەن ٴتول جاسامپازدىق رۋحىنا قۇرمەت ەتۋ، رەفورمانى حالىقتىڭ تىلەگىمەن ۇشتاستىرۋ، حالىق ٴۇشىن رەفورما جۇرگىزۋدى، رەفورما جۇرگىزۋدە حالىققا سۇيەنۋدى، رەفورما جەتىستىكتەرىنەن حالىقتى تەڭ يگىلىكتەندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ؛ تۋراشىلدىقتان اينىماي، جاڭالىق اشۋعا تاباندى بولىپ، جۇڭگوشا سوتسياليزمگە تاباندى بولۋدان اۋىتقىماي، داۋىرگە تىعىز ىلەسىپ، امالياتتىڭ دامۋىنا سايكەسىپ، ماسەلەنى باعدار ەتۋدى كورنەكتىلەندىرىپ، جاڭا باستامادا نازاريادا جاڭالىق اشۋدى، امالياتتا جاڭالىق اشۋدى، تۇزىمدە جاڭالىق اشۋدى، مادەنيەتتە جاڭالىق اشۋدى، سونداي ـ اق باسقا دا جاقتاردا جاڭالىق اشۋدى ىلگەرىلەتۋ؛ ٴتۇزىم قۇرىلىسىن نەگىزگى جەلى ەتۋگە تاباندى بولىپ، جوعارى دەڭگەيدە جوبالاۋدى، جالپى تۇلعالىق جوسپارلاۋدى كۇشەيتۋ، كۇشىنەن قالدىرۋ مەن قۇرۋدى قاتار جۇرگىزىپ، الدىمەن قۇرىپ، ونان سوڭ كۇشىنەن قالدىرۋ، ٴتۇبىرلى ٴتۇزىمدى بەرىك ورناتۋ، نەگىزگى ٴتۇزىمدى كەمەلدەندىرۋ، ماڭىزدى تۇزىمدە جاڭالىق اشۋ؛ مەملەكەتتى جاپپاي زاڭمەن باسقارۋعا تاباندى بولىپ، زاڭمەن باسقارۋ ارناسىندا رەفورمانى تەرەڭدەتىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، رەفورما مەن زاڭمەن باسقارۋدىڭ ٴوزارا بىرلىگىن جۇزەگە اسىرىپ، كەلەلى رەفورمالاردى زاڭدىق نەگىزگە يە ەتۋ، رەفورما جەتىستىكتەرىن دەر كەزىندە زاڭ ـ ٴتۇزىم دەڭگەيىنە كوتەرۋ؛ جۇيە كوزقاراسىنا تاباندى بولىپ، ەكونوميكا مەن قوعام، ۇكىمەت پەن بازار، ونىمدىلىك پەن ادىلدىك، ومىرشەڭدىك پەن ٴتارتىپ، دامۋ مەن حاۋىپسىزدىك سياقتى كەلەلى قاتىناستاردى ويداعىداي ٴبىر جاقتى ەتىپ، رەفورمانىڭ جۇيەلىلىگىن، تۇتاستىعىن، سايكەسىمدىلىگىن كۇشەيتۋ كەرەك.

　　ەكىنشى، جوعارى دەڭگەيدەگى سوتسياليستىك بازار ەكونوميكاسى ٴتۇزىلىسىن ورناتۋ

　　جوعارى دەڭگەيدەگى سوتسياليستىك بازار ەكونوميكاسى ٴتۇزىلىسى _ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ ماڭىزدى كەپىلى.ٴسوز جوق، بازار مەحانيزمىنىڭ رولىن اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرىپ، اناعۇرلىم ٴادىل، اناعۇرلىم جاندى بازار ورتاسىن قالىپتاستىرۋ، بايلىقتى ىڭعايلاۋ ونىمدىلىگىنىڭ ەڭ ساپالى بولۋىن جانە تيىمدىلىگىنىڭ ەڭ زور بولۋىن جۇزەگە اسىرۋ، ”ەركىنە جىبەرە دە“، ”باسقارا دا“ الاتىن بولۋ، بازار ٴتارتىبىن اناعۇرلىم ويداعىداي ساقتاپ، بازاردىڭ كەمىستىگىن اناعۇرلىم ويداعىداي تولىقتاۋ، حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ اينالىمىن ىركىلىسسىزدەندىرىپ، تۇتاس قوعامنىڭ ىشكى قوزعاۋشى كۇشى مەن جاڭالىق اشۋ ومىرشەڭدىگىن تاسقىنداتۋ كەرەك.

　　(5) ”ەكىدەن تيتتەي دە اۋىتقىماۋعا“ تاباندى بولۋ جانە ونى تياناقتاندىرۋ كەرەك. جالپىلىق مەنشىكتەگى شارۋاشىلىقتى تاباندىلىقپەن بەكەمدەپ جانە دامىتىپ، جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن شارۋاشىلىقتىڭ دامۋىنا تاباندىلىقپەن دەم بەرىپ، قولداۋ، جەتەكشىلىك ەتۋ، ٴتۇرلى مەنشىكتەگى شارۋاشىلىقتىڭ ماڭىزدى ٴوندىرىس فاكتورلارىنان زاڭ بويىنشا تەڭ پايدالانۋىنا، بازار باسەكەسىنە ادىلدىكپەن ات سالىسۋىنا، زاڭنىڭ تەڭ دارەجە قورعاۋىندا بولۋىنا كەپىلدىك ەتۋ، ٴتۇرلى مەنشىكتەگى شارۋاشىلىقتىڭ ٴبىرىنىڭ ارتىقشىلىعىمەن ٴبىرىن تولىقتاۋىن، بىرگە دامۋىن جەبەۋ كەرەك.

　　مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتال مەن مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندار رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، باسقارۋدىڭ، باقىلاۋدىڭ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ، ٴارقايسى قاتىستى باسقارۋ تاراۋلارىنىڭ ستراتەگيالىق سەلبەستىگىن كۇشەيتۋ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى شارۋاشىلىقتىڭ ورنالاسىمىن ساپالىلاندىرۋدى جانە قۇرىلىمىن رەتتەۋدى ىلگەرىلەتۋ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتال مەن مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردى الۋەتتەندىرۋدى، ساپالىلاندىرۋدى، زورايتۋدى ىلگەرىلەتۋ، وزەكتى فۋنكتسياسىن كۇشەيتىپ، وزەكتى باسەكەلىك قۋاتىن جوعارىلاتۋ. مەملەكەت مەنشىگىندەگى تۇرلىشە تيپتەگى كاسىپورىنداردىڭ فۋنكتسيالىق ورنىن ونان ارى ايقىنداپ، نەگىزگى جاۋاپكەرشىلىكتى، نەگىزگى كاسىپتى باسقارۋدى كەمەلدەندىرىپ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتالدىڭ ٴتۇيىندى قارجى قوسۋ سالاسىن جانە بەتالىسىن ايقىنداۋ. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتالدىڭ مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىنە، حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ كۇرە تامىرىمەن قاتىستى ماڭىزدى كاسىپتەر مەن شەشۋشى سالالارعا شوعىرلانۋىن، مەملەكەت شارۋاشىلىعى مەن حالىق تۇرمىسىنا قاتىستى الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋگە، شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرۋ قابىلەتىن، الەۋمەتتىك يگىلىككە قاتىستى سالالارعا شوعىرلانۋىن، بولاشاقتىق، ستراتەگيالىق جاڭادان گۇلدەنگەن شارۋاشىلىق سالاسىنا شوعىرلانۋىن ىلگەرىلەتۋ. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ العاشقى جاڭالىق اشۋدى ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى تۇزىمدىك ورنالاستىرۋىن اقاۋسىزداندىرۋ. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتالمەن قارجىلاندىرۋ، شارۋاشىلىق جۇرگىزەتىن سەرىكتەستىكتەر رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ ستراتەگيالىق بورىشىن وتەۋىن باعالاۋ ٴتۇزىمىن ورناتىپ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردى تۇرگە ايىرىپ تەكسەرۋ، باعالاۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى شارۋاشىلىقتىڭ ارتقان قۇنىن اداقتاۋدى ورىستەتۋ. ەنەرگيا، تەمىر جول، تەلەگراف، سۋ يگىلىگى، الەۋمەتتىك ىستەر سياقتى كاسىپ سالالارىنداعى تابيعي مونوپوليالاناتىن بۋىنداردىڭ دەربەس اينالىمى مەن باسەكەلىك بۋىنداردى بازارلاندىرۋ رەفورماسىن ىلگەرىلەتىپ، باقىلاۋ ـ باسقارۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن شارۋاشىلىقتى دامىتۋعا تاماشا ورتانى كۇش سالا ازىرلەيتىن جانە وعان اناعۇرلىم كوپ وراي بەرەتىن باعىت ـ ساياساتتارعا تاباندى بولۋ. حالىقتىق شارۋاشىلىقتى جەبەۋ زاڭىن جاساۋ. بازارعا كىرۋدەگى بوگەتتەردى جويۋدى ىشكەرىلەتۋ، نەگىزدىك قۇرىلعىلاردىڭ باسەكەلىك سالاسىن تيجارات سۋبيەكتىلەرىنە ٴادىل، اشىق ۇستاۋدى ىلگەرىلەتۋ، حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ مەملەكەتتىڭ كەلەلى نىسان قۇرىلىسىنا ات سالىسۋىنىڭ باياندى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. حالىقتىق قابىلەتتى كاسىپورىنداردىڭ مەملەكەتتىڭ كەلەلى تەحنيكالىق قامال الۋ مىندەتىن باستاماشىلدىقپەن ۇستىنە الۋىن قولداۋ، حالىقتىق كاسىپورىندارعا مەملەكەتتىڭ كەلەلى عىلىمي زەرتتەۋ نەگىزدىك قۇرىلعىلارىن اناعۇرلىم اشىق ۇستاۋ. حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ قارجى قۇراۋىن قولداۋ ساياسات ـ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ، قارجى قۇراۋى قيىن بولۋ، قارجى قۇراۋ قۇنى جوعارى بولۋ ماسەلەسىن شەشۋ. كاسىپورىندارعا ساياتىن اقى الۋدى باقىلاۋ ـ باسقارۋدىڭ باياندىلىعىن جانە كاسىپورىنداردىڭ الاشاعىن كەشەۋىلدەتۋدى اداقتاۋ جونىندەگى زاڭدار مەن زاڭدىق ەرەجەلەر جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ. حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ سەنىمدىلىك جاعدايىن جالپىلىق باعالاۋ جۇيەسىن جەدەل ورناتۋ، حالىقتىق ورتاشا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ سەنىمدىلىگىن ارتتىرۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ جونگە سالۋ قۇرىلىمى مەن باسقارۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، كاسىپورىنداردىڭ ەرەجەگە ساي قۇرىلىس جۇرگىزۋى مەن پاكتىگىنە تونەتىن حاۋىپ ـ قاتەردەن ساقتانۋ ـ تىزگىندەۋىن كۇشەيتۋىنە قولداۋ كورسەتۋ جانە وعان جەتەكشىلىك ەتۋ. ٴىس بارىسىنداعى، ىستەن كەيىنگى باقىلاۋ ـ باسقارۋدى كۇشەيتۋ، حالىقتىق كاسىپورىندارعا ساياتىن اكىمشىلىك تەكسەرۋدى ارناعا ٴتۇسىرۋ كەرەك.

　　جۇڭگوشا وسى زامانعى كاسىپورىن ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، كاسىپورىنشىلار رۋحىن اسقاقتاتۋ، ٴتۇرلى سالاداعى كاسىپورىنداردىڭ بايلىق پەن ماڭىزدى فاكتورلاردان پايدالانۋ ونىمدىلىگى مەن تيجارات باسقارۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋىنا، قوعامدىق جاۋاپكەرشىلىگىن وتەۋىنە قولداۋ كورسەتىپ جانە وعان جەتەكشىلىك ەتىپ، دۇنيە ٴجۇزى بويىنشا بىرەگەي كاسىپورىندى اناعۇرلىم كوپ قۇرۋدى جەدەلدەتۋ كەرەك.

　　(6) بۇكىل ەل بويىنشا ٴبىر تۇتاس ٴىرى بازار قالىپتاستىرۋ كەرەك. بازاردىڭ نەگىزدىك ٴتۇزىم ـ ەرەجەلەرىنىڭ بىرلىگىن، بازاردى باقىلاۋ ـ باسقارۋدىڭ ٴادىل بولۋ بىرلىگىن، بازار قۇرىلعىلارىنىڭ جوعارى ولشەممەن ۇلاسۋىن ـ تۇتاسۋىن ىلگەرىلەتۋ. ٴادىل باسەكەنى تەكسەرۋدىڭ بۇلجىماس تەجەمىن كۇشەيتۋ، مونوپوليالاۋعا قارسى تۇرۋدى جانە جوسىقسىز باسەكەگە قارسى تۇرۋدى كۇشەيتۋ، بۇكىل ەل بويىنشا ٴبىر تۇتاس بازارعا جانە ٴادىل باسەكەگە كەدەرگى بولاتىن ٴتۇرلى بەلگىلەمەلەر مەن ادىستەردى اداقتاۋ جانە كۇشىنەن قالدىرۋ. جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ ساۋداگەر شاقىرىپ، قارجى ەنگىزۋدەگى زاڭدىق ەرەجە ـ ٴتۇزىمىن ارناعا ٴتۇسىرىپ، زاڭعا، بەلگىلەمەگە قايشى ساياساتتىق جەڭىلدىك جاساۋ ارەكەتتەرىنە قاتاڭ تيىم سالۋ. ٴبىر تۇتاس ارناعا تۇسكەن، ينفورماتسيادان ورتاق يگىلىكتەنەتىن مەردىگەر شاقىرۋ، مەردىگەرلىككە مالىمدەلۋ جانە ۇكىمەت، ٴىسورىن، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىن ساتىپ الۋى سياقتى الەۋمەتتىك بايلىق ساۋدا تەكشەسى جۇيەسىن ورناتۋ جانە ونى اقاۋسىزداندىرۋ، نىسانداردىڭ جالپى بارىسىن جاريا باسقارۋدى جۇزەگە اسىرۋ. بازاردى جان ـ جاقتى باقىلاۋ ـ باسقارۋ قابىلەتىن جانە دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ. مەملەكەتتىك ولشەم جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، جەرگىلىكتى ولشەم بويىنشا باسقارۋ ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك.

　　ماڭىزدى فاكتورلار بازارى ٴتۇزىم ـ ەرەجەسىن كەمەلدەندىرىپ، ماڭىزدى ٴوندىرىس فاكتورلارىنىڭ ىركىلىسسىز اۋىسۋىن، ٴتۇرلى بايلىقتىڭ جوعارى ٴونىمدى ورنالاسۋىن، بازاردىڭ كومەسكى كۇشىنىڭ تولىق ساۋلەلەنۋىن ىلگەرىلەتۋ. قالا ـ اۋىلداردا ٴبىر تۇتاس قۇرىلىسقا ىستەتىلەتىن جەر بازارىن قالىپتاستىرۋ. كاپيتال بازارىنىڭ جۇيەلى دامۋىن جەبەيتىن نەگىزدىك ٴتۇزىمدى كەمەلدەندىرۋ. بۇكىل ەل بويىنشا ٴبىر تۇلعالانعان تەحنيكا مەن ساندى مالىمەت بازارىن جەتىلدىرۋ. بازاردىڭ ۇسىنىم ـ سۇرانىم قاتىناسىن نەگىزىنەن بەلگىلەيتىن ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ باعا مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ۇكىمەتتىڭ باعانىڭ قالىپتاسۋىنا ورىنسىز ارالاسۋىنان ساقتانۋ. ەڭبەك، كاپيتال، جەر، ٴبىلىم، تەحنيكا، باسقارۋ، ساندى مالىمەت سياقتى ماڭىزدى ٴوندىرىس فاكتورلارىنىڭ قوسقان ۇلەسىن بازار باعالاۋ، قوسقان ۇلەسىنە قاراي ەڭبەكاقى بەلگىلەۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. سۋ، ەنەرگيا، قاتىناس سياقتى سالالارداعى باعا رەفورماسىن ىلگەرىلەتىپ، تۇرعىندارعا باعىتتالعان ساتىلى سۋ باعاسى، ەلەكتر باعاسى، گاز باعاسى ٴتۇزىمىن ساپالىلاندىرۋ، وڭدەلگەن جانار مايدىڭ باعاسىن بەلگىلەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ.

　　اينالىم ٴتۇزىلىسىن كەمەلدەندىرىپ، زات تورابىن دامىتۋدى جەدەلدەتىپ، ٴبىر تۇلعالانىپ ۇشتاسقان اينالىم ەرەجەسى مەن ولشەمىن اقاۋسىزداندىرۋ، تۇتاس قوعامدا زات اينالىمىنىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋ. ەنەرگيا باسقارۋ ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، بۇكىل ەل بويىنشا ٴبىر تۇتاس ەلەكتر بازارىن قۇرىپ، مۇناي، تابيعي گاز قۇبىرى تورابى اينالىمىن رەتتەۋ مەحانيزمىن ساپالىلاندىرۋ.

　　كەمەلدى ىشكى سۇرانىم جۇيەسىن جەدەل جەتىلدىرىپ، ۇكىمەت قارجى قوسىپ، قولداۋ كورسەتەتىن نەگىزدىك، الەۋمەتتىك يگىلىكتىك، بولاشاقتىق كەلەلى نىساندار قۇرىلىسىنىڭ باياندى مەحانيزمىن ورناتۋ، ۇكىمەتتىك قارجى قوسۋدىڭ قوعامدىق قارجى قوسۋدى ۇتىمدى جەتەلەۋدەگى ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ، قارجى قوسۋدى تەكسەرىپ بەكىتۋ ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، قوعامدىق كاپيتالمەن قارجى قوسۋ ومىرشەڭدىگىن تاسقىنداتۋ جانە قارجى قوسۋدى تياناقتاندىرۋدى جەبەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ، بازار جەتەكشىلىگىندەگى ۇتىمدى قارجى قوسۋدىڭ ىشكى ارتۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. تۇتىنۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، كەڭەيتىپ، شەكتەۋ سيپاتىندىق شارالاردى ازايتىپ، الەۋمەتتىك تۇتىنۋدى ۇيلەسىمدى ارتتىرىپ، العاشقى شارۋاشىلىقتى بەلسەنە ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

　　(7) بازار ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزدىك ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. مۇلىك ۇقىعى ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، ٴتۇرلى مەنشىكتەگى شارۋاشىلىقتىڭ مۇلىك ۇقىعىن زاڭ بويىنشا تەڭ تۇرعىدا ۇدايى قورعاپ، ٴبىلىم مەنشىك ۇقىعىن جان ـ جاقتى جوعارى ٴونىمدى باسقارۋ ٴتۇزىلىسىن ورناتۋ. بازار ينفورماتسياسىن جاريالاۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ، ساۋدا قۇپيالىعىن قورعاۋ ٴتۇزىمىن قالىپتاستىرۋ. ٴتۇرلى مەنشىكتەگى شارۋاشىلىقتىڭ مۇلىك ۇقىعىنا جانە زاڭدى مۇددەسىنە قول سۇققان ارەكەتتەردىڭ بارىنە بىردەي جاۋاپكەرشىلىك، بىردەي قىلمىس، بىردەي جازا قولدانىپ، جازالاۋ سيپاتىندىق تولەم ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. مۇلىك ۇقىعى جونىندەگى زاڭ اتقارۋدى، ٴادىليالىق قورعاۋدى كۇشەيتىپ، اكىمشىلىك تاسىلىنەن، قىلمىستىق ىستەر تاسىلىنەن پايدالانىپ ەكونوميكالىق داۋ ـ شارلارعا كيلىگۋدىڭ الدىن الىپ جانە ونى تۇزەتىپ، كاسىپورىندارعا ساياتىن ناقاق، قاتە دەلولاردى زاڭ بويىنشا انىقتاپ تۇزەتۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　بازارعا كىرۋگە رۇقسات ەتۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، جاڭا كاسىپ قالىبى، جاڭا سالالاردىڭ بازارعا كىرۋگە رۇقسات ەتۋ ورتاسىن ساپالىلاندىرۋ. كاپيتالدى تىركەتكەندە ۋادە ەتكەنىن تىزىمگە الۋ ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، ۋادە ەتكەنىن زاڭ بويىنشا ۋاعىندا تاپسىرۋدى ىسكە اسىرۋ. كاسىپورىنداردىڭ كۇيرەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ، جەكەلەردىڭ كۇيرەۋ ٴتۇزىمىن ورناتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساپ، كاسىپورىنداردى تىزىمنەن ٴوشىرۋدىڭ سايكەستى رەفورماسىن ىلگەرىلەتۋ، كاسىپورىنداردىڭ شەگىنىپ شىعۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. قوعامدىق سەنىمدىلىك جۇيەسى مەن باقىلاۋ ـ باسقارۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　ٴۇشىنشى، ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتەتىن ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمدى اقاۋسىزداندىرۋ

　　جوعارى ساپالى دامۋ _ جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋداعى ماڭداي الدى مىندەت. ٴسوز جوق، رەفورماعا جاڭا دامۋ ۇستانىمى ارقىلى جەتەكشىلىك ەتىپ، جاڭا دامۋ كەزەڭىن تياناق ەتىپ، ۇسىنىم جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمانى تەرەڭدەتۋ، جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدى ىنتالاندىرۋ ـ تەجەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، دامۋدىڭ تىڭ قوزعاۋشى كۇشىن، تىڭ ابزالدىلىعىن قالىپتاستىرۋ كەرەك.

　　(8) جاڭا ساپالى وندىرگىش كۇشتەردى جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي دامىتۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. تەحنيكادا توڭكەرىستىك سيپاتتى قامال الۋدى، ماڭىزدى ٴوندىرىس فاكتورلارىن جاڭالىق اشا ورنالاستىرۋدى، شارۋاشىلىقتىڭ تيبىن وزگەرتۋدى ىشكەرىلەتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى ىلگەرىلەتىپ، ەڭبەكشىلەردىڭ، ەڭبەك قۇرال ـ جابدىقتارىنىڭ، ەڭبەك وبيەكتىلەرىنىڭ ساپالى بىرىگۋى مەن جاڭالانىپ، دەڭگەيىن جوعارىلاتۋىن ىلگەرىلەتىپ، جاڭا شارۋاشىلىقتى، جاڭا ۇلگىنى، جاڭا قوزعاۋشى كۇشتى جارىققا شىعارۋ، جوعارى تەحنيكانى، جوعارى ونىمدىلىكتى، جوعارى ساپانى ەرەكشەلىك ەتكەن وندىرگىش كۇشتەردى دامىتۋ. شەشۋشى، جالپىلىق تەحنيكالاردا، وزىق، جەتەكشى تەحنيكالاردا، وسى زامانعى ينجەنەريالىق تەحنيكالاردا، توڭكەرىس سيپاتتى تەحنيكالاردا جاڭالىق اشۋدى كۇشەيتۋ، تىڭ سالا، جاڭا جارىس جولدارىنداعى تۇزىمدىك ۇسىنىمدى كۇشەيتىپ، بولاشاق شارۋاشىلىققا قوسىلىمدى ارتتىرۋ مەحانيزمىن ورناتۋ، جاڭا بۋىن ينفورماتسيا تەحنيكاسى، جاساندى زەردە، اۆياتسيا، عارىشقا ۇشۋ، جاڭا ەنەرگيا، جاڭا ماتەريال، جوعارى دەڭگەيلى جابدىق، بيولوگيالىق ٴدارى ـ دارمەك، كۆانتتىق عىلىم ـ تەحنيكا سياقتى ستراتەگيالىق شارۋاشىلىقتى دامىتۋدى ىلگەرىلەتەتىن ساياساتتار مەن باسقارۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، جاڭادان گۇلدەنگەن شارۋاشىلىقتىڭ اقاۋسىز، ٴتارتىپتى دامۋىنا جەتەكشىلىك ەتۋ. مەملەكەتتىك ولشەممەن ٴداستۇرلى شارۋاشىلىقتاردى ساپالىلاندىرۋعا، دەڭگەيىن جوعارىلاتۋعا جەتەكشىلىك ەتىپ جانە جوعارىلاتىپ، كاسىپورىنداردىڭ سيفرلاندىرۋ ـ زەردەلىلەندىرۋ تەحنيكاسى، جاسىل تەحنيكا ارقىلى ٴداستۇرلى شارۋاشىلىقتى جاڭالاۋعا، دەڭگەيىن جوعارىلاتۋعا قولداۋ كورسەتۋ. ورتانى قورعاۋ، حاۋىپسىزدىك سياقتى تۇزىمدىك تەجەمدى كۇشەيتۋ كەرەك.

　　قاتىستى ەرەجەلەر مەن ساياساتتاردى كەمەلدەندىرىپ، جاڭا ساپالى وندىرگىش كۇشتەرمەن اناعۇرلىم ۇيلەسەتىن وندىرىستىك قاتىناستىڭ قالىپتاسۋىن جەدەلدەتىپ، ٴتۇرلى وزىق ماڭىزدى ٴوندىرىس فاكتورلارىنىڭ جاڭا ساپالى وندىرگىش كۇشتەردى دامىتۋعا قاراي شوعىرلانۋىن جەبەپ، تولىق ماڭىزدى فاكتورلى ٴوندىرىس ونىمدىلىگىن بارىنشا جوعارىلاتۋ. مەدەتتىك قارجى قوسۋدى، تاۋەكەلدىك قارجى قوسۋدى، ٴوز ىشىندە تاراتىلعان جارنا ۇقىعىنا قارجى قوسۋدى دامىتۋعا دەم بەرىپ جانە ارناعا ٴتۇسىرىپ، ۇكىمەتتىڭ قارجى قوسۋ قورىنىڭ رولىن اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرىپ، ٴتوزىمدى كاپيتالدى دامىتۋ كەرەك.

　　(9) تۇلعالىق شارۋاشىلىق پەن سيفرلى شارۋاشىلىقتىڭ ىشكەرىلەي توعىسۋىن جەبەۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. جاڭاشا ونەركاسىپتەنۋدى جەدەل ىلگەرىلەتىپ، وزىق جاساۋ كاسىبى شوعىرىن جەتىلدىرىپ جانە زورايتىپ، جاساۋ كاسىبىنىڭ جوعارى دەڭگەيلى، زەردەلى، جاسىل دامۋىن ىلگەرىلەتۋ. ٴبىر توپ كاسىپتىك جالپىلىق تەحنيكا تەكشەسىن قۇرىپ، شارۋاشىلىق ۇلگىسى مەن كاسىپورىنداردىڭ ۇيىمدىق فورماتسيا وزگەرىسىن جەدەلدەتىپ، ابزالدىققا يە شارۋاشىلىقتاردىڭ الدىڭعى قاتارداعى ورنىن جوعارىلاتۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. كەلەلى شارۋاشىلىق قورى اينالىمى مەن ونى باقىلاۋ ـ باسقارۋ مەحانيزمىن ساپالىلاندىرىپ، قارجى قوسىلىمىنىڭ مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق تالابىنا ۇيلەسۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ. جاساۋ كاسىبىنىڭ ۇيلەسىمدى سالىستىرماسىن ساقتاۋ قوسىلىمى مەحانيزمىن ورناتىپ، جاساۋ كاسىبىنىڭ جالپىلىق وزىندىك قۇنى مەن باجى، اقى اۋىرتپالىعىن ۇيلەسىمدى تومەندەتۋ كەرەك.

　　سيفرلى ەكونوميكانىڭ دامۋىن جەبەيتىن ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمدى جەدەل ورناتىپ، سيفرلى شارۋاشىلىقتانۋ مەن شارۋاشىلىقتىڭ سيفرلانۋىن جەبەيتىن ساياسات جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. جاڭا بۋىن ينفورماتسيا تەحنيكاسىن جان ـ جاقتى، تۇتاس تىزبەكتى جالپىلاستىرىپ قولدانۋدى جەدەلدەتىپ، ونەركاسىپ ينتەرنەتىن دامىتىپ، حالىقارالىق باسەكەلىك قۋاتقا يە سيفرلى شارۋاشىلىق شوعىرىن قالىپتاستىرۋ. تەكشە ەكونوميكاسىندا جاڭالىق اشا دامۋدى جەبەپ، تەكشە ەكونوميكاسىن ۇدايىلاندىرىپ باقىلاۋ ـ باسقارۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. مەملەكەتتىڭ ساندى مالىمەت نەگىزدىك قۇرىلعىلارىن قۇرۋ جانە ونى اينالىمعا سالۋ، ساندى مالىمەتتى تەڭ يگىلىكتەنۋدى جەبەۋ. ساندى مالىمەت مەنشىك ۇقىعىنىڭ قاراستىلىعىن بەلگىلەۋ، بازاردا ساۋدالاۋ، ۇقىق ـ مۇددە ٴبولىسى، مۇددەسىن قورعاۋ جاعىنداعى ٴتۇزىمدى ورناتۋدى جەدەلدەتىپ، ساندى مالىمەت حاۋىپسىزدىگىن باسقارۋ، باقىلاۋ ـ باسقارۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، جوعارى ٴونىمدى، قولايلى، حاۋىپسىز ساندى مالىمەتتىڭ شەكارا ارالىق اينالىمى مەحانيزمىن ورناتۋ كەرەك.

　　(10) قىزمەت وتەۋ كاسىبىن دامىتۋدىڭ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. قىزمەت وتەۋ كاسىبىن دامىتۋدى قولدايتىن ساياسات جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، قىزمەت وتەۋ كاسىبىنىڭ ەسەبىن ساپالىلاندىرىپ، قىزمەت وتەۋ كاسىبىن ولشەمدەندىرۋ قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋ. نازاردى ٴتۇيىندى بۋىنداردى سالالارعا ٴبولىپ، وندىرىستىك قىزمەت وتەۋ كاسىبىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋگە شوعىرلاندىرىپ، شارۋاشىلىقتىڭ ينتەرنەت تەكشەسىن دامىتىپ، ٴوڭىر ارالىق تيجاراتتىڭ اكىمشىلىك بوگەتىن جويىپ، وندىرىستىك قىزمەت وتەۋ كاسىبىنىڭ توعىسپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋ. تۇرمىستىق قىزمەت وتەۋ كاسىبىنىڭ كوپ ٴتۇرلى دامۋىن تەزدەتۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. دانەكەرلىك قىزمەت وتەۋ قۇرىلىمدارىنىڭ زاڭدىق ەرەجە، ٴتۇزىم جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، دانەكەرلىك قىزمەت وتەۋ قۇرىلىمدارىنىڭ ادال، سەنىمدى بولۋىن، زاڭ بويىنشا جاۋاپكەرشىلىك وتەۋىن جەبەۋ كەرەك.

　　(11) وسىزاماندانعان نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىنىڭ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. جاڭاشا نەگىزدىك قۇرىلعىلار پلانى مەن ولشەم جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، جاڭاشا نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى توعىستىرا پايدالانۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ، ٴداستۇرلى نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى سيفرلاندىرىپ جاڭالاۋدى ىلگەرىلەتىپ، كوپ نەگىزدى قارجى قوسۋ، قارجى قۇراۋ ارناسىن كەڭەيتىپ، كەلەلى نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن سايكەستىرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. كەشەندى قاتىناس ـ تاسىمال جۇيەسى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، تەمىر جول ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن ىلگەرىلەتىپ، جالپىلىق اۆياتسيا مەن تومەن كەڭىستىك ەكونوميكاسىن دامىتىپ، اقىلى تاس جول جونىندەگى ساياساتتى ساپالىلاندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ. سۋ جولى تاسىمالى قامسىزداندىرۋىنىڭ قامسىزداندىرۋدى مىندەتىنە الۋ قۋاتى مەن الەمدىك قىزمەت وتەۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، تەڭىز ىستەرى جاعىنداعى تورەلىك ايتۋ ٴتۇزىم ـ ەرەجەسىندە جاڭالىق اشۋدى ىلگەرىلەتۋ. كەلەلى سۋ يگىلىگى ينجەنەريالىق قۇرىلىسى، ونىڭ اينالىمى، ونى باسقارۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　(12) شارۋاشىلىق تىزبەگى مەن ۇسىنىم تىزبەگىنىڭ سەرپىمدىلىگى مەن حاۋىپسىزدىك دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. دەربەس مەڭگەرۋگە بولاتىن شارۋاشىلىق تىزبەگى مەن ۇسىنىم تىزبەگىن قالىپتاستىرۋدى مىقتى يگەرىپ، ينتەگرالدى تىزبەك، ونەركاسىپتىك انا ستانوك، ەمدەۋ جابدىقتارى، اسپاپ ـ جابدىق، نەگىزدىك جۇمساق بولشەك، ونەركاسىپتىك جۇمساق بولشەك، وزىق ماتەريال سياقتى ٴتۇيىندى شارۋاشىلىق تىزبەكتەرىنىڭ دامۋىن كۇشەيتەتىن ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمدى اقاۋسىزداندىرىپ، تەحنيكادان قامال الۋدى، جەتىستىكتەردى قولدانۋدى تۇتاس تىزبەكتە ىلگەرىلەتۋ. شارۋاشىلىق تىزبەگى مەن ۇسىنىم تىزبەگى حاۋىپسىزدىگىنە تونەتىن حاۋىپ ـ قاتەردى باعالاۋ جانە وعان توتەپ بەرۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. شارۋاشىلىقتىڭ ەل ىشىندە ساتىلى، تارتىپپەن اۋىسۋىن سەلبەستىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، وتكەرىپ بەرگەن جەر مەن وتكەرىپ العان جەردىڭ پايدادان تەڭ يگىلىكتەنۋىن ىلگەرىلەتۋ. مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق وزەكتى ٴوڭىرى مەن شەشۋشى شارۋاشىلىق زاپاسىن قۇرۋ. مەملەكەتتىڭ زاپاس ساقتاۋ جۇيەسىن جەدەل كەمەلدەندىرۋ. ستراتەگيالىق كەن بايلىقتارىن بارلاۋدى، قازۋدى، قامداۋدى، ساقتاۋدى، ساتۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋ جانە ۇشتاستىرۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　ٴتورتىنشى، جاپپاي جاڭالىق اشۋعا قولداۋ كورسەتەتىن ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمدى ورناتۋ

　　وقۋ ـ اعارتۋ، عىلىم ـ تەحنيكا، دارىندىلار _ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ نەگىزدىك، ستراتەگيالىق تىرەگى. ٴسوز جوق، مەملەكەتتى عىلىم ـ تەحنيكا، وقۋ ـ اعارتۋ ارقىلى كوركەيتۋ ستراتەگياسىن، مەملەكەتتى دارىندىلار ارقىلى قۇدىرەتتەندىرۋ ستراتەگياسىن، جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋدى جەبەۋ ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي اتقارىپ، وقۋ ـ اعارتۋ، عىلىم ـ تەحنيكا، دارىندىلار جاعىنداعى ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمدى ٴبىر تۇلعالاندىرۋ رەفورماسىن ٴبىر تۇتاس ىلگەرىلەتىپ، بۇكىل مەملەكەت جۇمىلاتىن جاڭاشا ٴتۇزىلىستى اقاۋسىزداندىرىپ، مەملەكەتتىڭ جاڭالىق اشۋ جۇيەسىنىڭ تۇتاس تۇلعالىق ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ كەرەك.

　　(13) وقۋ ـ اعارتۋعا جالپىلىق رەفورما جۇرگىزۋدى تەرەڭدەتۋ كەرەك. جوعارى ساپالى وقۋ ـ اعارتۋ جۇيەسىن ورناتۋدى جەدەلدەتىپ، وقۋشى تاربيەلەۋ ٴتاسىلى، وقىتۋ ۇلگىسى، باسقارۋ ٴتۇزىلىسى، قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمى رەفورماسىن ٴبىر تۇتاس ىلگەرىلەتۋ. ٴمورالدى وقۋشى تاربيەلەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ، جوعارى، ورتا، باستاۋىش مەكتەپتەردىڭ يدەيا ـ ساياسي ساباعىنا ٴبىر تۇلعالاندىرىپ رەفورما جۇرگىزۋدى، وندا جاڭالىق اشۋدى ىلگەرىلەتۋ، احىلاق، اقىل ـ وي، دەنە، ەستەتيكا، ەڭبەك جاقتارىنان جان ـ جاقتى جەتىلدىرۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ، وقىتۋشىلاردىڭ ٴبىلىم بەرىپ، وقۋشى تاربيەلەۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋ، ۇستازدىق ٴمورال، ۇستازدىق ستيل قۇرىلىسىنىڭ باياندى مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، وقۋ ـ اعارتۋدى باعالاۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. جوعارى دارەجەلى وقۋ ـ اعارتۋ ورنالاسىمىن ساپالىلاندىرۋ، جۇڭگوشا، دۇنيە ٴجۇزى بويىنشا بىرەگەي داشۋە جانە ابزالدىلىققا يە ٴپان قۇرۋدى تەزدەتۋ. جوعارى مەكتەپ رەفورماسىن تۇرگە ايىرىپ ىلگەرىلەتىپ، عىلىم ـ تەحنيكانىڭ دامۋ قاجەتىنەن جانە مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق قاجەتىنەن تۋعان پاندەردى اشۋ، رەتتەۋ مەحانيزمىن جانە دارىندىلاردى جەتىلدىرۋ ۇلگىسىن ورناتىپ، شۇعىل قاجەتتى پاندەر مەن ماماندىقتاردى ەرەكشە ورنالاستىرىپ، نەگىزدىك پاندەر، جاڭا پاندەر، توعىسپالى پاندەر قۇرىلىسىن جانە ۇزدىك دارىندىلاردى جەتىلدىرۋدى كۇشەيتىپ، جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋدى كۇش سالا كۇشەيتۋ. جوعارى مەكتەپتەردىڭ عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، جەتىستىكتەردى وندىرگىش كۇشكە اينالدىرۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ. عىلىم ـ تەحنيكالىق وقۋ ـ اعارتۋ مەن گۋمانيتارلىق وقۋ ـ اعارتۋدىڭ سايكەسۋىن كۇشەيتۋ. كاسىپتىك ـ تەحنيكالىق وقۋ ـ اعارتۋ مەن ادەتتەگى تولىق ورتا مەكتەپ وقۋ ـ اعارتۋى بايلانىسقان، ٴوندىرىس پەن وقىتۋ توعىسقان كاسىپتىك وقۋ ـ اعارتۋ جۇيەسىن قۇرۋدى تەزدەتۋ. وقۋشىلاردىڭ پراكتيكا ىستەۋ، امالياتتان وتكىزۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. حالىق باسقارۋىنداعى وقۋ ـ اعارتۋدى دامىتۋعا جەتەكشىلىك ەتۋ جانە ونى ارناعا ٴتۇسىرۋ. جوعارى دەڭگەيلى وقۋ ـ اعارتۋدى اشىق ۇستاۋدى ىلگەرىلەتىپ، شەتەلدەگى جوعارى دەڭگەيلى تەحنيكالىق عىلىمدار داشۋەلەرىنىڭ جۇڭگوعا كەلىپ سەلبەسىپ مەكتەپ اشۋىنا دەم بەرۋ كەرەك.

　　وڭىرلىك وقۋ ـ اعارتۋ بايلىعىن ورنالاستىرۋدى ساپالىلاندىرىپ، حالىق سانىنىڭ وزگەرىسىنە سايكەسەتىن نەگىزگى الەۋمەتتىك وقۋ ـ اعارتۋعا قىزمەت وتەۋمەن قامداۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. مىندەتتى وقۋ ـ اعارتۋدىڭ ساپالى، تەڭگەرىمدى بولۋىن ىلگەرىلەتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، تەگىن ٴبىلىم بەرۋ كولەمىن بىرتىندەپ كەڭەيتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ. مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە مەن ەرەكشە وقۋ ـ اعارتۋدى، ارناۋلى تاربيەلەۋدى قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. وقۋ ـ اعارتۋدىڭ سيفرلانۋىن ىلگەرىلەتىپ، ۇيرەنۋگە قۇلىقتى قوعام قۇرىلىسىنا قۋات ۇستەپ، ومىرلىك وقۋ ـ اعارتۋدى قامتاماسىز ەتۋدى كۇشەيتۋ كەرەك.

　　(14) عىلىم ـ تەحنيكا ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. دۇنيە ٴجۇزى عىلىم ـ تەحنيكاسىنىڭ الدىڭعى لەگىن بەتكە الۋعا، ەكونوميكانىڭ نەگىزگى شايقاس مايدانىن بەتكە الۋعا، مەملەكەتتىڭ كەلەلى قاجەتىن بەتكە الۋعا، حالىقتىڭ ٴومىرى مەن سالاماتتىعىن بەتكە الۋعا تاباندى بولىپ، كەلەلى عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى ۇيىمداستىرۋ مەحانيزمىن ساپالىلاندىرىپ، شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكادان قامال الۋدى كۇشەيتۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ قۋاتىن، ماڭىزدى فاكتورلاردى ورنالاستىرۋدى، دارىندىلار قوسىنىنىڭ جۇيەلىلەنۋىن، قۇرىلىمدانۋىن، سايكەسىمدىلىگىن ىلگەرىلەتۋ. مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق عىلىم ـ تەحنيكا قۋاتى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، مەملەكەتتىك تاجىريبەحانا جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، مەملەكەتتىك عىلمي زەرتتەۋ قۇرىلىمدارىنىڭ، جوعارى دەڭگەيلى زەرتتەۋ تيبىندەگى داشۋەلەردىڭ، عىلىم ـ تەحنيكالىق كوشباسشى كاسىپورىندارىنىڭ ورنى مەن ورنالاسىمىن ساپالىلاندىرىپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدا ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ سەلبەستىگىن ىلگەرىلەتىپ، ٴتۇرلى عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ تەكشەسى قۇرىلىسىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، جاڭاشا زەرتتەۋ ـ اشۋ قۇرىلىمدارىن دامىتۋعا دەم بەرىپ جانە ارناعا ٴتۇسىرىپ، ەلىمىزدىڭ وراسان زور كولەمدەگى بازارىنىڭ جەتەكشىلىك رولىن ساۋلەلەندىرىپ، جاڭالىق اشۋ بايلىعىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋ مەن كۇش ـ قۋاتىن ۇيىمداستىرۋدى كۇشەيتىپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ مەن شارۋاشىلىقتا جاڭالىق اشۋدىڭ توعىسپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋ. عىلىم ـ تەحنيكا حاۋىپسىزدىگىنە تونەتىن حاۋىپ ـ قاتەردى باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ، ساقتاندىرۋ جانە وعان توتەپ بەرۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، عىلىم ـ تەحنيكانىڭ نەگىزدىك شارت ـ جاعدايىن دەربەس قامتاماسىز ەتۋدى كۇشەيتۋ. عىلىم ـ تەحنيكالىق قوعامدىق توپتاردى باسقارۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. حالىقارالىق عىلىم ـ تەحنيكا اۋىس ـ ٴتۇيىسى مەن سەلبەستىگىن كەڭەيتىپ، جۇڭگودا حالىقارالىق عىلىم ـ تەحنيكا ۇيىمىن قۇرۋعا دەم بەرىپ، جوعارى مەكتەپتەردىڭ، عىلمي زەرتتەۋ اكادەميالارىنىڭ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنىڭ، عىلىم ـ تەحنيكالىق قوعامدىق توپتاردىڭ سىرتپەن بولعان كاسىپتىك اۋىس ـ ٴتۇيىسىن، سەلبەستىگىن باسقارۋ مەحانيزمىن ساپالىلاندىرۋ كەرەك.

　　عىلىم ـ تەحنيكا جوسپارىن باسقارۋدى جاقسارتىپ، نەگىزدىك زەرتتەۋ سالالارىنىڭ، توعىسپالى الدىڭعى لەكتىك سالالاردىڭ، ٴتۇيىندى سالالاردىڭ بولاشاقتىق، جەتەكشىلىك ورنالاسىمىن كۇشەيتۋ. نەگىزدىك زەرتتەۋدى ۇيىمدى تۇردە كۇشەيتىپ، عىلىم ـ تەحنيكا شىعىسىنىڭ نەگىزدىك زەرتتەۋگە جۇمسالۋ سالىستىرماسىن جوعارىلاتىپ، باسەكە سيپاتىندىق قولداۋ مەن تۇراقتى قولداۋ ۇشتاستىرىلعان نەگىزدىك زەرتتەۋ قوسىلىمى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، شارت ـ جاعدايى بار جەرگىلىكتى ورىنداردى، كاسىپورىنداردى، قوعامدىق ۇيىمداردى، جەكەلەردى نەگىزدىك زەرتتەۋدى قولداۋعا شابىتتاندىرىپ، نەگىزدىك زەرتتەۋدەگى تاڭدايتىن تاقىرىپتىڭ الۋان ٴتۇرلى بولۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، حاۋىپ ـ قاتەرى زور، قۇنى جوعارى نەگىزدىك زەرتتەۋدى ورىستەتۋگە دەم بەرۋ. عىلىم ـ تەحنيكالىق باعالاۋ جۇيەسى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، عىلىم ـ تەحنيكا جاعىنداعى ٴمورالدىق ولشەمدى باسقارۋدى كۇشەيتىپ، عىلىمداعى ناشار ارەكەتتەردى قاتاڭ رەتكە سالۋ كەرەك.

　　كاسىپورىنداردىڭ عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋداعى سۋبيەكتتىك ورنىن نىعايتىپ، عىلىم ـ تەحنيكالىق كوشباسشى كاسىپورىنداردى جەتىلدىرۋ جانە زورايتۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، كاسىپورىن جەتەكشىلىك ەتكەن ٴوندىرۋدىڭ، وقىتۋدىڭ، زەرتتەۋدىڭ ىشكەرىلەي توعىسۋىن كۇشەيتىپ، كاسىپورىنداردىڭ زەرتتەۋ ـ اشۋداعى زاپاس قور ٴتۇزىمىن ورناتىپ، كاسىپورىنداردىڭ مەملەكەتتىڭ عىلىم ـ تەحنيكادان قامال الۋ مىندەتىندە ىرىقتىلىقپەن باستاماشى بولۋىنا نەمەسە وعان ات سالىسۋىنا قولداۋ كورسەتۋ. ارنايىلانعان، سۇرىپتالعان، ەرەكشە، جاڭا ورتاشا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ دامىپ، زورايۋىن جەبەيتىن مەحانيزم ورناتۋ. عىلىم ـ تەحنيكالىق ورتاشا، شاعىن كاسىپورىنداردى زەرتتەۋ ـ اشۋعا قوسىلىمدى ارتتىرۋعا شابىتتاندىرىپ، زەرتتەۋ ـ اشۋ قاراجاتىن ۇستەمەلەپ ەسەپتەپ باجىدان بۇرىن تارتىپ قالۋ سالىستىرماسىن جوعارىلاتۋ. جوعارى مەكتەپتەردى، عىلمي زەرتتەۋ اكادەميالارىن، ورىندارىن الدىمەن پايدالانۋ، سوڭىنان اقى تولەۋ ٴتاسىلى ارقىلى عىلىم ـ تەحنيكا جەتىستىكتەرىن ورتاشا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردىڭ پايدالانۋىنا رۇقسات ەتۋگە ىنتالاندىرۋ جانە جەتەكتەۋ كەرەك.

　　ورتالىق قازىنانىڭ عىلىم ـ تەحنيكا قاراجاتىن ٴبولۋ جانە باسقارۋ، پايدالانۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ورتالىق قازىنانىڭ عىلىم ـ تەحنيكا جوسپارىن اتقارۋ جانە كاسىپتىك قۇرىلىمداردى باسقارۋ ٴتۇزىلىسىن اقاۋسىزداندىرۋ. قازىنالىق عىلمي زەرتتەۋ نىساندارى قاراجاتىنىڭ ”كوتەرمەگە الۋ ٴتۇزىمىنىڭ“ كولەمىن كەڭەيتىپ، عالىمدارعا اناعۇرلىم زور تەحنيكالىق باعىتتى بەلگىلەۋ ۇقىعىن، اناعۇرلىم زور قاراجاتتى مەڭگەرۋ ۇقىعىن، اناعۇرلىم زور بايلىقتى ورنالاستىرۋ ۇقىعىن بەرۋ. ماماندار ناقتى اتى ـ جونىمەن كورسەتكەن ورتاق تانىمعا كەلمەگەن نىسانداردى سارالاۋ ـ تاڭداۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. عىلمي زەرتتەۋ تۇرىندەگى ٴىسورىندارىنىڭ ادەتتەگى ٴىسورىندارعا قاراعاندا اناعۇرلىم يكەمدى باسقارۋ ٴتۇزىمىن جۇرگىزۋىنە جول قويىپ، كاسىپورىندانعان باسقارۋدى جولعا قويۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ كەرەك.

　　عىلىم ـ تەحنيكا جەتىستىكتەرىن وندىرگىش كۇشكە اينالدىرۋ مەحانيزمى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، مەملەكەتتىڭ تەحنيكا وتكەرمەلەۋ جۇيەسى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، ٴبىر توپ ۇعىمدىق دالەلدەۋ، ارالىقتاعى تاجىريبەلىك دالەلدەۋ تەكشەسىن قۇرۋدى جەدەل ورنالاستىرىپ، تۇڭعىش (توپتاما)، العاشقى توپتاعى، العاشقى نۇسقاداعى قولدانبالى ساياساتتارىن كەمەلدەندىرىپ، ۇكىمەتتىك ساتىپ الۋدا دەربەس جاڭالىق اشاتىن ونىمدەردى ساتىپ الۋ تەبىنىن ارتتىرۋ. تەحنيكالىق مەڭگەرۋشىلەر قوسىنى قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ كەرەك.

　　عىلىم ـ تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىنىڭ عىلىم ـ تەحنيكا جەتىستىكتەرىن وندىرگىش كۇشكە اينالدىرۋداعى پايدا بولىسىندە اناعۇرلىم زور دەربەس ۇقىققا يە بولۋىنا جول بەرىپ، مىندەت كولەمىندەگى عىلىم ـ تەحنيكا جەتىستىكتەرى قارجى ـ مۇلكىن بولەك باسقارۋ ٴتۇزىمىن ورناتىپ، مىندەت كولەمىندەگى عىلىم ـ تەحنيكا جەتىستىكتەرى جونىندە ۇقىق بەرۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. جوعارى مەكتەپتەردىڭ جانە عىلمي زەرتتەۋ اكادەميالارىنىڭ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنىڭ كىرىس ٴبولىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. شارتقا ۇيلەسەتىن مەملەكەت مەنشىگىندەگى اناعۇرلىم كوپ كاسىپورىنداردىڭ جاڭالىق اشۋدى، جاسامپازدىق جاراتۋدى باعدار ەتىپ، عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى اراسىندا كوپ ٴتۇرلى فورماداعى ورتا جانە ۇزاق مەرزىمدىك ىنتالاندىرۋدى ورىستەتۋىنە جول قويۋ كەرەك.

　　عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋعا ۇيلەسەتىن عىلىم ـ تەحنيكا فينانس ٴتۇزىلىسىن ورناتىپ، مەملەكەتتىڭ كەلەلى عىلىم ـ تەحنيكالىق مىندەتتەرى مەن عىلىم ـ تەحنيكالىق ورتاشا، شاعىن كاسىپورىندارعا فينانستىق قولداۋ كورسەتۋدى كۇشەيتىپ، ۇزاق مەرزىمدىك كاپيتالمەن تۋ باسىندىق قارجى قوسۋعا، شاعىن كاسىپورىندارعا قارجى قوسۋعا، ۇزاق ۋاقىتتىق قارجى قوسۋعا، تىرەكتىك عىلىم ـ تەحنيكاعا قارجى قوسۋعا قولداۋ ساياساتىن كەمەلدەندىرۋ. كەلەلى تەحنيكادان قامال الۋداعى حاۋىپ ـ قاتەردى بىتىراتۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، عىلىم ـ تەحنيكالىق قامسىزداندىرۋ ساياساتى جۇيەسىن ورناتۋ. شەتەل قارجىگەرلەرىنىڭ جۇڭگودا جارنا ۇقىعىندىق قارجى قوسۋىنا، تاۋەكەلدىك قارجى قوسۋىنا قولايلىلىق جاراتۋدى ارتتىرۋ كەرەك.

　　(15) دارىندىلاردى دامىتۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. اناعۇرلىم بەلسەندى، اناعۇرلىم اشىق، اناعۇرلىم ۇتىمدى دارىندىلار ساياساتىن اتقارىپ، دارىندىلاردى دەربەس جەتىلدىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، مەملەكەتتىڭ جوعارى دەڭگەيلى دارىندىلار بيىك ٴورىسىن جانە ولاردى باۋرايتىن، شوعىرلاندىراتىن تەكشە قۇرۋدى جەدەلدەتۋ. مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق دارىندىلار كۇشىن قالىپتاستىرۋدى تەزدەتىپ، ستراتەگيالىق عالىمداردى، بىرەگەي عىلىم ـ تەحنيكا كوشباسشى دارىندىلارىن جانە جاڭالىق اشۋ ۇجىمىن كۇش سالا باۋلىپ، جەتىلدىرىپ، ەگەي ينجەنەرلەردى، ٴىرى ەل ۇستالارىن، جوعارى دەڭگەيلى شەبەر دارىندىلاردى باۋلۋعا، جەتىلدىرۋگە كۇش سالىپ، ٴارقايسى سالاداعى دارىندىلاردىڭ ساپاسىن جوعارىلاتۋ. بىرەگەي شارۋاشىلىقتىڭ تەحنيك جۇمىسشىلار قوسىنىن قۇرۋ. دارىندىلاردىڭ ٴتارتىپتى اۋىسۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، دارىندىلاردىڭ وڭىرلىك ۇيلەسىمدى ورنالاسىمىن جەبەپ، شىعىس، ورتا، باتىس بولىكتەگى دارىندىلاردىڭ سەلبەستىگىن تەرەڭدەتۋ. جاڭاشىل جاس دارىندىلاردى بايقاۋ، تاڭداپ ٴوسىرۋ، جەتىلدىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، جاس عىلىم ـ تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىنىڭ مامىلەسىن اناعۇرلىم ويداعىداي قامتاماسىز ەتۋ. عىلمي زەرتتەۋشىلەردىڭ عىلمي زەرتتەۋدى دەن قويا جۇرگىزۋىن قامتاماسىز ەتۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　دارىندىلاردى شابىتتاندىرۋ مەحانيزمىن كۇشەيتىپ، قىزمەتكەر ىستەتۋدە سۋبيەكتتەرگە ۇقىق بەرۋگە، دارىندىلارعا ەرىك بەرۋگە تاباندى بولۋ. جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن، ساپانى، ونىمدىلىكتى، ۇلەس قوسۋدى باعدار ەتكەن دارىندىلاردى باعالاۋ جۇيەسىن ورناتۋ. جوعارى مەكتەپتەردىڭ، عىلمي زەرتتەۋ اكادەميالارىنىڭ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنىڭ جانە كاسىپورىن دارىندىلارىنىڭ اۋىس ـ ٴتۇيىس جاساۋ ارناسىن اشۋ. شەتەلدەن دارىندىلار ەنگىزۋدى قولداۋ، قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، حالىقارالىق باسەكەلىك قۋاتقا يە دارىندىلار ٴتۇزىمى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ. جوعارى تەحنيكالى دارىندىلارعا باعىتتالعان كوشى ـ قون ٴتۇزىمىن ورناتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ كەرەك.

　　بەسىنشى، ماكرولىق ەكونوميكانى باسقارۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ

　　ماكرولىق تىزگىندەۋدىڭ عىلميلىعى، ۇكىمەتتىڭ ۇتىمدى باسقارۋى _ سوتسياليستىك بازار ەكونوميكاسى ٴتۇزىلىسىنىڭ ابزالدىلىعىن ساۋلەلەندىرۋدىڭ ىشكى تالابى. سوز جوق، ماكرولىق تىزگىندەۋ ٴتۇزىمى جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، قازىنا ـ باجى، فينانس سياقتى ٴتۇيىندى سالالارداعى رەفورمانى ٴبىر تۇتاس ىلگەرىلەتىپ، ماكرولىق ساياسات بەتالىسىنىڭ بىردەيلىگىن كۇشەيتۋ كەرەك.

　　(16) مەملەكەتتىك ستراتەگيا، پلان جۇيەسىن جانە ساياساتتىق ٴبىر تۇتاس سايكەستىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. مەملەكەتتىك ستراتەگيانى بەلگىلەۋ جانە ونى اتقارۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، مەملەكەتتىك كەلەلى ستراتەگيالاردىڭ ىشكەرىلەي توعىسۋىن كۇشەيتىپ، مەملەكەتتىك ستراتەگيانىڭ ماكرولىق جەتەكشىلىگىن، ٴبىر تۇتاس سايكەستىرۋ فۋنكتسياسىن كۇشەيتۋ. مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ پلانى ٴتۇزىمى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، پلاندى ۇشتاستىرۋ، تياناقتاندىرۋ مەحانيزمىن كۇشەيتىپ، مەملەكەتتىڭ دامۋ پلانىنىڭ ستراتەگيالىق جەتەكشىلىك رولىن ساۋلەلەندىرىپ، مەملەكەت جەر ـ كەڭىستىگى پلانىنىڭ نەگىزدىك رولىن كۇشەيتىپ، ارناۋلى پلان مەن وڭىرلىك پلاندى اتقارۋدىڭ تىرەكتىك رولىن كۇشەيتۋ. مامانداردىڭ الەۋمەتتىك شەشىم جاساۋعا ات سالىسۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　مەملەكەتتىڭ دامۋ پلانىن اتقارۋدى، كەلەلى ستراتەگيالاردى اتقارۋدى ارقاۋ ەتىپ، قازىنا، اقشا، شارۋاشىلىق، باعا، جۇمىستانۋ سياقتى سالالارداعى ساياساتتاردىڭ سايكەسە كۇش شىعارۋىن جەبەۋ، ٴتۇرلى ارتقان بايلىقتى ىڭعايلاۋدى جانە ىركىندىنى قۇرىلىمدىق رەتتەۋدى ساپالىلاندىرۋ. مەملەكەتتىڭ ماكرولىق قارجى ـ مۇلىك قارىز كەستەسىن باسقارۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ. ەكونوميكالىق ساياسات پەن ەكونوميكاعا جاتپايتىن ساياساتتىڭ بارلىعىن ماكرولىق ساياسات بەتالىسىنىڭ بىردەيلىگىن باعالاۋعا ەنگىزۋ. مەجەلى باسقارۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. جوعارى ساپالى دامۋعا تىرەك بولاتىن ساناق كورسەتكىشتەرىن ەسەپتەۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، جاڭا ەكونوميكانىڭ، جاڭا سالانىڭ جيناقتىق ساناق قامتىمىن كۇشەيتۋ. شارۋاشىلىق قيمىلى ورىندارىن ساناققا الۋ نەگىزدىك قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، قۇرىلىمداردىڭ باس ٴبولىمى مەن بولىمشەلەرىن ساناققا الۋ ٴادىسىن ساپالىلاندىرىپ، تيجارات سۋبيەكتىلەرىنىڭ قيمىلى جۇرىلەتىن جەرلەردى ساناققا الۋدى بىرتىندەپ جالپىلاستىرۋ. حالىقارالىق ماكرولىق ساياساتپەن سايكەستىرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　(17) قازىنا ـ باجى ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. مەجە ەسەپ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرىپ، قازىنا بايلىعى مەن مەجە ەسەپتى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋدى كۇشەيتىپ، اكىمشىلىك ۇقىققا، ۇكىمەتتىك سەنىمدىلىككە، مەملەكەت مەنشىگىندەگى بايلىققا، قارجى ـ مۇلىككە سۇيەنىپ تاپقان كىرىستى تۇگەلدەي ۇكىمەتتىڭ مەجە ەسەپ باسقارۋىنا ەنگىزۋ. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتال تيجاراتى مەجە ەسەبى مەن ونىمدىلىگى بويىنشا باعالاۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، مەملەكەتتىڭ كەلەلى ستراتەگيالىق مىندەتتەرى مەن حالىقتىڭ نەگىزگى تۇرمىسىنىڭ قازىنالىق قامتاماسىزدىعىن كۇشەيتۋ. مەجە ەسەپ جاساۋ مەن قازىنا ساياساتى جونىندەگى ماكرولىق جەتەكشىلىكتى كۇشەيتۋ. الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋدى ونىمدىلىگى بويىنشا باسقارۋدى كۇشەيتىپ، ىستەن بۇرىنعى فۋنكتسيالىق باعالاۋدى كۇشەيتۋ. ٴنول نەگىزدى مەجە ەسەپ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. مەجە ەسەپتى ٴبولۋ ۇقىعىن بىرلىككە كەلتىرىپ، مەجە ەسەپتى باسقارۋدىڭ ٴبىر تۇتاستىعىن، جۇيەلىلىگىن جوعارىلاتىپ، مەجە ەسەپتى جاريا ۇستاۋ جانە باقىلاۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. ۇقىق پەن جاۋاپكەرشىلىكتى بايلانىستىرۋ تۇزىمىندەگى ۇكىمەتتىڭ جالپىلىق قازىنالىق مالىمەت بەرۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　جوعارى ساپالى دامۋعا، قوعامنىڭ ادىلدىگىنە، بازاردىڭ ٴبىر تۇتاستىعىنا ٴتيىمدى باجى ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرىپ، باجى ٴتۇزىمى قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرۋ. جاڭا كاسىپ قالىبىنا ۇيلەسەتىن باجى ٴتۇزىمىن قاراستىرۋ. زاڭدا بەلگىلەنگەن باجى پرينسيبىن جاپپاي تياناقتاندىرىپ، باجىدا جەڭىلدىك بەرۋ ساياساتىن ارناعا ٴتۇسىرىپ، ٴتۇيىندى سالالار مەن شەشۋشى بۋىندارعا قولداۋ كورسەتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. تىكە باجى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، جالپىلىق پەن تۇرگە ايىرۋ ۇشتاستىرىلعان جەكەلەر تابىس باجىسى ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، تيجارات تابىسىنان، كاپيتال تابىسىنان، مال ـ مۇلىك تابىسىنان باجى الۋ ساياساتىن ارناعا ٴتۇسىرىپ، ەڭبەك سيپاتىندىق تابىستان ٴبىر تۇتاس باجى الۋدى اتقارۋ. باجى الۋ ـ باسقارۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك.

　　ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ ۇقىعى مەن جاۋاپكەرشىلىگى ايقىن، قازىنالىق قۋاتى سايكەسىمدى، وڭىرلىك بىركەلكى قازىنالىق قاتىناسىن ورناتۋ. جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ دەربەس قازىنا قۋاتىن ارتتىرىپ، جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ باجى قاينارىن كەڭەيتىپ، جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ باجى باسقارۋ ۇقىق شەگىن لايىقتى كەڭەيتۋ. قازىنادان اۋدارىپ تولەۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، ارناۋلى اۋدارىپ تولەۋدى اداقتاپ جانە ارناعا ٴتۇسىرىپ، جاي اۋدارىپ تولەۋدى ارتتىرىپ، قالالاردىڭ، اۋدانداردىڭ قازىنالىق قۋاتىن ٴىس ۇقىعىمەن سايكەستىرۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ. جوعارى ساپالى دامۋدى جەبەيتىن اۋدارىپ تولەۋدى ىنتالاندىرۋ ـ تەجەۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. تۇتىنۋ باجىسىن الۋ بۋىنىن كەيىنگە قالدىرۋدى ٴارى جەرگىلىكتى ورىندارعا بىرتىندەپ وتكىزۋدى ىلگەرىلەتىپ، ارتقان قۇن باجىسىنا دولايلاستىرىپ باجى قايتارۋ ساياساتى مەن دولايلاستىرۋ تىزبەگىن كەمەلدەندىرىپ، ورتاق يگىلىكتەنەتىن باجىدان تەڭ يگىلىكتەنۋ سالىستىرماسىن ساپالىلاندىرۋ. قالا كۇتىمى قۇرىلىسى باجىسىن، ۇستەمە وقۋ ـ اعارتۋ قاراجاتىن، جەرگىلىكتى ۇستەمە وقۋ ـ اعارتۋ قاراجاتىن بىرىكتىرىپ جەرگىلىكتى ۇستەمە باجى ەتۋگە ىزدەنىس جاساپ، جەرگىلىكتى ورىندارعا باجى مولشەرىن بەلگىلى كولەمدە بەلگىلەۋگە لايىقتى ۇقىق بەرۋ. جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ ارناۋلى زايومىنا قولداۋ كورسەتۋ كولەمىن لايىقتى كەڭەيتىپ، كاپيتال قورى رەتىندە جۇمسالاتىن سالانى، كولەمدى، سالىستىرمانى لايىقتى ۇلعايتۋ. ۇكىمەتتىك قارىزدى باسقارۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ قارىزىن جان ـ جاقتى باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ، باقىلاۋ ـ باسقارۋ جۇيەسى مەن كومەسكى قارىز حاۋىپ ـ قاتەرىنەن ساقتانۋ جانە ونى جويۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن ورناتىپ، جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ قارجى قۇراۋ تەكشەسى رەفورماسىن جۇرگىزۋدى، تيبىن وزگەرتۋدى جەدەلدەتۋ. باجىعا جاتپايتىن كىرىستى باسقارۋدى ارناعا ٴتۇسىرىپ، ٴىشىنارا باجىعا جاتپايتىن كىرىستى باسقارۋ ۇقىق شەگىن لايىقتى تۇردە تومەنگە ٴتۇسىرىپ، ونى جەرگىلىكتى ورىندار ٴىس جۇزىندىك جاعدايىمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ پارىقتى باسقارۋى كەرەك.

　　ورتالىقتىڭ ٴىس ۇقىعىن لايىقتى كۇشەيتۋ، ورتالىقتىڭ قازىنالىق شىعىس سالىستىرماسىن جوعارىلاتۋ. ورتالىق قازىنانىڭ ٴىس ۇقىعى شىعىسىن پرينسيپتىك جاقتان ورتالىقتىڭ ٴوزى ورنالاستىرىپ، ورتالىق قازىنانىڭ جەرگىلىكتى ورىنعا مىندەتتەپ، ۋاكىلەتتىكپەن جۇرگىزەتىن ٴىس ۇقىعىن ازايتۋ. بەلگىلەمەگە قايشىلىق جاساپ، جەرگىلىكتى ورىننان سايكەستى قارجىنى ورنالاستىرۋدى تالاپ ەتۋگە بولمايدى، جەرگىلىكتى ورىندارعا ٴىس ۇقىعىن جۇرگىزۋدى، شىنىندا، مىندەتتەۋگە تۋرا كەلسە، ارناۋلى اۋدارىپ تولەۋ ارقىلى قارجى ورنالاستىرۋ كەرەك.

　　(18) فينانس ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. ورتالىق بانكە ٴتۇزىمىن جەدەل كەمەلدەندىرىپ، اقشا ساياساتىنىڭ دانەكەرلىك مەحانيزمىن ىركىلىسسىزدەندىرۋ. عىلىم ـ تەحنيكا فينانسىن، جاسىل فينانستى، جالپىعا ٴتيىمدى فينانستى، زەينەتكەرلىك فينانستى، سيفرلى فينانستى بەلسەنە دامىتىپ، كەلەلى ستراتەگيالارعا، ٴتۇيىندى سالالارعا، ٴالسىز بۋىندارعا ساپالى فينانستىق قىزمەت وتەۋدى كۇشەيتۋ. فينانس قۇرىلىمدارىنىڭ ورنىن تۇراقتاندىرۋ مەن باسقارۋدى كەمەلدەندىرىپ، تۇلعالىق شارۋاشىلىققا قىزمەت وتەۋگە ىنتالاندىرۋ ـ تەجەۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. كوپ نەگىزدى جارنا ۇقىعىندىق قارجى قۇراۋدى دامىتىپ، كوپ ساتىلى زايوم بازارىن دامىتۋدى جەدەلدەتىپ، تىكە قارجى قۇراۋ سالىستىرماسىن جوعارىلاتۋ. مەملەكەت مەنشىگىندەگى فينانس كاپيتالىن باسقارۋ ٴتۇزىلىسىن ساپالىلاندىرۋ كەرەك.

　　قارجى قوسۋ مەن قارجى قۇراۋدى ٴوزارا سايكەستىرەتىن كاپيتال بازارى فۋنكتسياسىن اقاۋسىزداندىرىپ، حاۋىپ ـ قاتەردەن ساقتانىپ، باقىلاۋ ـ باسقارۋدى كۇشەيتىپ، كاپيتال بازارىنىڭ اقاۋسىز، ورنىقتى دامۋىن جەبەۋ. ۇزاق مەرزىمدىك قارجىنىڭ بازارعا كىرۋىنە قولداۋ كورسەتۋ. جارناسى بازارعا شىعارىلعان سەرىكتەستىكتىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، جارناسى بازارعا شىعارىلعان سەرىكتەستىكتى باقىلاۋ ـ باسقارۋ مەن جارنا بازارىنان شەگىنۋ ٴتۇزىمىن كۇشەيتۋ. كاپيتال بازارىنىڭ ىشكى ورنىقتىلىعىن كۇشەيتۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن ورناتۋ. ٴىرى جارناگەرلەردىڭ، ناقتى تىزگىندەۋشىلەردىڭ ارەكەتىن ارناعا ٴتۇسىرۋ، تەجەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. جارناسى بازارعا شىعارىلعان سەرىكتەستىكتەردىڭ تابىس بولىسىندەگى ىنتالاندىرۋ ـ تەجەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. قارجى قوسۋشىلاردى قورعاۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. وڭىرلىك جارنا ۇقىعى بازار ەرەجەسىن ۇشتاستىرۋدى، ولشەمدى بىرلىككە كەلتىرۋدى ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

　　فينانس زاڭىن جاساۋ. فينانستى باقىلاۋ ـ باسقارۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، بارلىق فينانس قيمىلدارىن زاڭ بويىنشا باقىلاپ ـ باسقارىپ، باقىلاۋ ـ باسقارۋ جاۋاپكەرشىلىگى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن تەكتەۋ ٴتۇزىمىن كۇشەيتىپ، ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ باقىلاۋ ـ باسقارۋ سەلبەستىگىن كۇشەيتۋ. فينانس نەگىزدىك قۇرىلعىلارىن حاۋىپسىز، جوعارى ٴونىمدى قۇرىپ، فينانس بازارىنىڭ تىزىمگە الۋ، مىندەتتەمەمەن باسقارۋ، ەسەپ جابۋ ـ ەسەپ اداقتاۋ ەرەجە ـ تۇزىمدەرىن بىرلىككە كەلتىرىپ، حاۋىپ ـ قاتەردى ەرتە باستان وڭاۋ، قاتاڭ تەجەۋ ٴتۇزىمىن ورناتىپ، جۇيەلىك حاۋىپ ـ قاتەردەن ۇتىمدى ساقتانۋ جانە ونى تىزگىندەۋدەگى فينانس ورنىقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن بەرىك ورناتۋ. فينانس تۇتىنۋشىلارىن قورعاۋ مەن زاڭسىز فينانس قيمىلىنا سوققى بەرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، شارۋاشىلىق كاپيتالى مەن فينانستىق كاپيتالدىڭ ”قورعانۋ قامالىن“ ورناتۋ. فينانستى جوعارى دەڭگەيدە اشىق ۇستاۋدى ىلگەرىلەتىپ، حالىق اقشاسىنىڭ حالىقارالانۋىن ورنىقتى، بايىپتى، تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىپ، حالىق اقشاسىنىڭ شەكارا سىرتىنداعى بازارىن دامىتۋ. سيفرلى حالىق اقشاسىن زەرتتەپ اشۋ جانە ونى قولدانۋدى ورنىقتى ىلگەرىلەتۋ. شاڭحاي حالىقارالىق فينانس ورتالىعىن قۇرۋدى جەدەلدەتۋ كەرەك.

　　بازارعا كىرۋگە رۇقسات ەتۋدەن بۇرىن ازاماتتىق مامىلە جاساۋ جانە وعان رۇقسات ەتىلمەيتىندەر ٴتىزىمىن قوسىپ باسقارۋ ۇلگىسىن كەمەلدەندىرىپ، شارتقا ۇيلەسەتىن شەتەل قارجىلاندىرعان قۇرىلىمداردىڭ فينانس كاسىبىن تۇيىندە سىناق ەتۋگە ات سالىسۋىنا قولداۋ كورسەتۋ. فينانس بازارىن ۇلاستىرۋ ـ تۇتاستىرۋدى ورنىقتى، بايىپتى كەڭەيتىپ، شەكارا سىرتىندا تولىمدى قارجى قوسۋشىلار ٴتۇزىمىن ساپالىلاندىرۋ. دەربەس مەڭگەرۋگە بولاتىن شەكارا ارالىق تولەۋ جۇيەسى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتىپ، ەسىك اشۋ شارت ـ جاعدايىنداعى فينانس حاۋىپسىزدىگى مەحانيزمىن كۇشەيتۋ. شەتەل قارىزىن جالپىلىق باقىلاۋ ـ باسقارۋدىڭ ٴبىر تۇتاس جۇيەسىن ورناتۋ. حالىقارالىق فينانستى باسقارۋعا بەلسەنە ات سالىسۋ كەرەك.

　　(19) وڭىرلىك سايكەسە دامۋ ستراتەگياسىن اتقارۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. ٴبىرىنىڭ ارتىقشىلىعىمەن ٴبىرىن تولىقتايتىن وڭىرلىك ەكونوميكالىق ورنالاسىم مەن مەملەكەت جەر ـ كەڭىستىك جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ. باتىس بولىكتى قاۋىرت اشۋدا جاڭا جاعداي قالىپتاستىرۋدى، شىعىس سولتۇستىكتى جاپپاي كوركەيتۋدە تىڭ تابىستارعا قول جەتكىزۋدى، ورتا بولىكتەگى وڭىرلەردى جەدەل كوركەيتۋدى، شىعىس بولىكتەگى وڭىرلەردىڭ وسىزاماندانۋىن جەدەل ىلگەرىلەتۋدى جەبەيتىن تۇزىمدىك جانە ساياساتتىق جۇيەنى اقاۋسىزداندىرۋ. بەيجيڭ _ تيانجين _ حىبەي، چاڭجياڭ اتىراۋى، گۋاڭدۇڭ _ شياڭگاڭ _ اۋمىن ۇلكەن شىعاناق رايونى سياقتى وڭىرلەردىڭ جوعارى ساپالى دامۋدىڭ قوزعاۋشى كۇش قاينارىندىق رولىن اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرىپ، چاڭجياڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ دامۋ، حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە جوعارى ساپالى دامۋ مەحانيزمىن ساپالىلاندىرۋ. شيۇڭ ـ ان جاڭا رايونى قۇرىلىسىن جوعارى ولشەممەن، جوعارى ساپامەن ىلگەرىلەتۋ. چىڭدۋ _ چۇڭچيڭ ٴوڭىرىنىڭ قوس قالا ەكونوميكالىق شەڭبەر قۇرىلىسىن ىشكەرىلەي، شىنايى جۇرگىزۋدى ىلگەرىلەتۋ. نەگىزگى تۇلعالىق فۋنكتسيالىق ٴوڭىر ٴتۇزىمى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، مەملەكەت جەر ـ كەڭىستىگىن ساپالىلاندىرىپ دامىتۋدى قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمىن كۇشەيتۋ. وڭىرلىك ٴبىر تۇلعالانعان دامۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، اكىمشىلىك رايون ارالىق سەلبەسىپ دامۋدىڭ جاڭا مەحانيزمىن ورناتىپ، شىعىس، ورتا، باتىس بولىكتەردىڭ شارۋاشىلىق سەلبەستىگىن تەرەڭدەتۋ. تەڭىز ـ مۇحيت ەكونوميكاسىن دامىتۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　التىنشى، قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسا دامۋىنىڭ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ

　　قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسا دامۋى _ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ تابيعي تالابى. ٴسوز جوق، جاڭاشا ونەركاسىپتەندىرۋدى، جاڭاشا قالا ـ قالاشىقتاندىرۋدى جانە اۋىل ـ قىستاقتى جاپپاي كوركەيتۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، قالا ـ اۋىل پلانىن، قۇرىلىسىن، ونى باسقارۋدى توعىستىرۋ دەڭگەيىن جاپپاي جوعارىلاتىپ، قالا ـ اۋىل ماڭىزدى فاكتورلارىنىڭ تەڭ تۇرعىدا ايىرباسقا ٴتۇسۋىن، قوس باعىتتا اۋىسۋىن جەبەپ، قالا مەن اۋىل پارقىن ازايتىپ، قالا مەن اۋىلدىڭ بىرگە گۇلدەنۋىن، دامۋىن جەبەۋ كەرەك.

　　(20) جاڭاشا قالا ـ قالاشىقتانۋدى ىلگەرىلەتۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. شارۋاشىلىق دارەجەسىن جوعارىلاتۋدىڭ، حالىق سانىن شوعىرلاندىرۋدىڭ، قالا ـ قالاشىق دامۋىنىڭ ٴتيىمدى ىقپالداستىق مەحانيزمىن ورناتۋ. نوپوسىن تىزىمگە العان ۇنەمىلىك قونىستانعان جەردىڭ نەگىزگى الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋمەن قامداۋ ٴتۇزىمىن جولعا قويىپ، شارتقا ۇيلەسەتىن اۋىل شارۋاشىلىعىنان اۋىسقان حالىقتىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋ، تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ، بىرگە جۇرگەن پەرزەنتتەرىنىڭ مىندەتتى وقۋ ـ اعارتۋى سياقتى جاقتاردان كوشىپ كەلگەن جەردەگى نوپوستاعىلارمەن تەڭ ۇقىققا يە بولۋىن ىلگەرىلەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنان اۋىسقان حالىقتىڭ قالا تۇرعىنىنا اينالۋىن جەدەلدەتۋ. قالاعا كىرىپ نوپوسقا قونعان ديقانداردىڭ جەر جونىندەگى زاڭدى ۇقىق ـ مۇددەسىن قامتاماسىز ەتىپ، قالاعا كىرىپ نوپوسقا قونعان ديقانداردىڭ جەردى كوتەرمەگە الۋ ۇقىعىن، قورا ـ جايلىق جەردەن پايدالانۋ ۇقىعىن، كوللەكتيۆ تابىس ٴبولىسى ۇقىعىن زاڭ بويىنشا قورعاپ، ٴوز ەركىمەن اقىلى شەگىنىپ شىعۋ ٴادىسىن ورناتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ كەرەك.

　　حالىقتىڭ قالاسىن حالىق گۇلدەندىرۋگە، حالىقتىڭ قالاسىنىڭ حالىق ٴۇشىن قىزمەت ەتۋىنە تاباندى بولۋ. قالا پلانى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، ٴىرى، ورتاشا، شاعىن قالالار مەن شاعىن قالا ـ قالاشىقتاردىڭ سايكەسە دامۋىنا، شوعىرلى، ىقشام ورنالاسىمىنا جەتەكشىلىك ەتۋ. قالا قۇرىلىسى، ونىڭ اينالىمى، ونى باسقارۋ ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، قالانىڭ دامۋ تاسىلىندە بۇرىلىس جاساۋدى جەدەلدەتۋ. اسا ٴىرى، ەرەكشە ٴىرى قالالاردى پاراساتتى، جوعارى ٴونىمدى باسقارۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، قالالار شەڭبەرىنىڭ ٴبىرىڭعاي توعىسا قالالانىپ دامۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن ورناتۋ. ەرەكشە ٴىرى قالاشىقتارعا سول جەردىڭ حالىق سانىمەن جانە ەكونوميكالىق كولەمىمەن سايكەسكەن ەكونوميكالىق، قوعامدىق باسقارۋ ۇقىعىن بەرۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. قالانى جاڭالاۋدىڭ باياندى ۇلگىسى مەن ساياسات، زاڭدىق ەرەجەلەرىن ورناتۋ، جەر استى توعىسپالى قۇبىر ٴدالىزى قۇرىلىسى مەن كونە قۇبىر جەلىلەرىن جاڭالاۋدى، دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى كۇشەيتىپ، قالا حاۋىپسىزدىگى سەرپىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ ارەكەتىن كۇشەيتۋ كەرەك.

　　(21) اۋىل ـ قىستاقتىڭ نەگىزگى تيجارات ٴتۇزىمىن بەكەمدەۋ جانە كەمەلدەندىرۋ كەرەك. جەردى ەكىنشى كەزەكتى كوتەرمەگە العان ۋاقىتى تولعاننان كەيىن تاعى دا 30 جىل ۇزارتۋدى تۇيىندە سىناق ەتۋدى تارتىپپەن ىلگەرىلەتىپ، كوتەرمەگە الىنعان جەردىڭ مەنشىك ۇقىعىن، كوتەرمەگە الۋ ۇقىعىن، تيجارات ۇقىعىن ايىرۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ لايىقتى كولەمدىك تيجاراتىن دامىتۋ. اۋىل شارۋاشىلىق تيجارات جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، كوتەرمەگە العان جەردىڭ تيجارات ۇقىعىن اينالىمعا سالۋ باعاسىن قالىپتاستىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ديقانداردىڭ سەلبەسىپ تيجارات جۇرگىزۋىن جەبەپ، جاڭاشا اۋىل شارۋاشىلىق تيجارات سۋبيەكتىلەرىن سۇيەمەلدەۋ ساياساتىن ديقانداردىڭ كىرىسىن ارتتىرۋعا جەتەكشىلىك ەتۋمەن بايلانىستىرۋدى ىلگەرىلەتۋ. اۋىل شارۋاشىلىعىنا قوعامدانعان قىزمەت وتەۋدىڭ قولايلى، جوعارى ٴونىمدى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ. جاڭاشا اۋىل ـ قىستاق كوللەكتيۆتىك شارۋاشىلىعىن دامىتىپ، مەنشىك ۇقىعى ايقىن، ٴبولىسى ۇيلەسىمدى اينالىم مەحانيزمىن ورناتۋ، ديقاندارعا اناعۇرلىم تولىق مال ـ مۇلىك ۇقىق ـ مۇددەسىن بەرۋ كەرەك.

　　(22) اۋىل شارۋاشىلىعىن كۇشەيتۋدى، اۋىل ـ قىستاققا تيىمدىلىك جەتكىزۋدى، ديقانداردى بايىتۋدى قولداۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. اۋىل شارۋاشىلىعىن، اۋىل ـ قىستاقتى الدىمەن دامىتۋعا تاباندى بولىپ، اۋىل ـ قىستاقتى كوركەيتۋ قوسىلىم مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. اۋدان كولەمىندە حالىقتى بايىتاتىن شارۋاشىلىقتى ۇلعايتىپ، كوپ نەگىزدى ازىق ـ تۇلىك ۇسىنىم جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، اۋىل ـ قىستاقتا جاڭا شارۋاشىلىقتى، جاڭا كاسىپ قالىبىن جەتىلدىرۋ. اۋىل شارۋاشىلىعىنا قوسىمشا قاراجات بەرۋ ساياسات جۇيەسىن ساپالىلاندىرىپ، كوپ ساتىلى اۋىل شارۋاشىلىعى قامسىزداندىرۋىن دامىتۋ. اۋىل ـ قىستاق حالىق سانىن قامتىعان قايتا كەدەيلەسۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسكەندەردەن ساقتانۋدىڭ ۇدايىلانعان مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، اۋىل ـ قىستاقتارداعى تومەن كىرىستى حالىقتى جانە دامۋى كەنجەلەپ قالعان وڭىرلەردى ساتىعا، تۇرگە ٴبولىپ سۇيەمەلدەۋ ٴتۇزىمىن ورناتۋ. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جاعىندا مەملەكەت قوسىلىمى ارقىلى قالىپتاسقان قارجى ـ مۇلىكتى ۇزاق ۋاقىت ۇتىمدى باسقارۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. مىڭ قىستاقتى ۇلگى ەتىپ، ون مىڭ قىستاقتى رەتتەپ، باسقارۋ ينجەنەرياسىنىڭ تاجىريبەلەرىن كادەگە جاراتىپ، اۋىل ـ قىستاقتى جاپپاي كوركەيتۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　استىق ەگەتىن ديقانداردىڭ كىرىسىن قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمىن جەدەل اقاۋسىزداندىرىپ، استىق سياقتى ماڭىزدى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى باعاسىنىڭ ۇيلەسىمدى دەڭگەيدى ساقتاۋىن ىلگەرىلەتۋ. استىق ٴوندىرۋ ـ ساتۋ وڭىرلەرىندەگى ولكەلەر ارا مۇددەلىك ەندىك تولىقتاما تولەم بەرۋ مەحانيزمىن ورناتۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، وندىرەتىن باستى وڭىرلەرگە مۇددەلىك تولىقتاما تولەم بەرۋ جاعىندا ماندىك قادام تاستاۋ. استىق ساتىپ الۋ ـ ساتۋدى جانە زاپاس ساقتاۋدى باسقارۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمى رەفورماسىن ٴبىر تۇتاس ىلگەرىلەتىپ، باقىلاپ ـ باسقارۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن ورناتۋ. استىق پەن ازىق ـ تۇلىك ۇنەمدەۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　(23) جەر ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. ەگىستىك جەردى يەمدەنۋ مەن تولىقتاۋدى تەڭگەرۋ تۇزىمىنە رەفورما جۇرگىزىپ جانە كەمەلدەندىرىپ، ٴتۇرلى ەگىستىك جەردى يەمدەنۋدى ٴبىر تۇتاس باسقارۋعا ەنگىزىپ، تولىقتالعان ەگىستىك جەردىڭ ساپاسىن تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، تەڭگەرىمدىك ولشەمگە جەتۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ. جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسى، تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋ، باسقارۋ ـ قورعاۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. ەگىستىك جەردىڭ نەگىزگى ەگىس داقىلدارىن ەگۋگە پايدالانىلۋىن قامتاماسىز ەتۋدى باسقارۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ. ديقانداردىڭ زاڭدى تۇردە يە بولعان تۇرعىن ۇيلەرىن مايعا بەرۋ، جارناعا قوسۋ، سەلبەسۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى يكەمدى پايدالانۋىنا جول قويۋ. اۋىل ـ قىستاقتىڭ كوللەكتيۆ تيجارات سيپاتتى قۇرىلىسقا پايدالانىلاتىن جەرىن بازارعا سالۋ رەفورماسىن تارتىپپەن ىلگەرىلەتىپ، جەردىڭ ارتقان قۇن پايداسىن ٴبولۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　جەر باسقارۋدى ساپالىلاندىرىپ، ماكرولىق ساياساتپەن جانە وڭىرلىك دامۋمەن جوعارى ٴونىمدى ۇشتاسقان جەر باسقارۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرىپ، جەتەكشى شارۋاشىلىقتىڭ، كەلەلى نىسانداردىڭ جەردى ۇيلەسىمدى پايدالانۋىن الدىمەن قامتاماسىز ەتىپ، ابزالدىلىعى بار وڭىرلەردى اناعۇرلىم زور دامۋ مۇمكىندىگىنە يە ەتۋ. جاڭادان ارتقان قالا ـ قالاشىق قۇرىلىسىنا پايدالانىلاتىن جەر كورسەتكىشىن ورنالاستىرۋدى تۇراقتى حالىق سانىنىڭ ارتۋىمەن سايكەستىرۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. مەملەكەت شوعىرلى اشقان ەگىستىك جەردى ەرەكشە نىساندارعا باعىتتامالى پايدالانۋىنا جانە وڭىرلەردىڭ يەمدەنۋ مەن تولىقتاۋدى تەڭگەرۋ مەحانيزمىن تياناقتاندىرۋىنا ىزدەنىس جاساۋ. قالالارداعى ونەركاسىپ ـ ساۋدا سالاسىنىڭ جەردەن پايدالانۋىن ساپالىلاندىرىپ، قۇرىلىسقا ىستەتىلەتىن جەردىڭ 2 ـ دارەجەلى بازارىن جەدەل دامىتىپ، جەردى ارالاس اشۋ ـ پايدالانۋدى، پايدالانۋ ورنىن ۇيلەسىمدى اۋىستىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، قالدىق جەر مەن پايدالانۋ ونىمدىلىگى تومەن جەردى ىسكە قوسۋ. ٴتۇرلى شارۋاشىلىق باقشا رايوندارىنا پايدالانىلاتىن جەردى ارناۋلى باسقارۋدى ورىستەتۋ. ونەركاسىپ ـ ساۋداعا پايدالانىلاتىن جەردەن پايدالانۋ ۇقىعىن ۇزارتۋ جانە مەرزىمى تولعاننان كەيىن جالعاستى ۇزارتۋ ساياساتىن بەلگىلەۋ كەرەك.

　　جەتىنشى، جوعارى دەڭگەيدەگى سىرتقا ەسىك اشۋدىڭ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ

　　ەسىك اشۋ _ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ ايقىن بەلگىسى. ٴسوز جوق، سىرتقا ەسىك اشۋ سىندى نەگىزگى مەملەكەت ساياساتىنا تاباندى بولىپ، ەسىك اشۋ ارقىلى رەفورمانى جەبەۋگە تاباندى بولىپ، ەلىمىزدىڭ وراسان زور كولەمدەگى بازار ابزالدىلىعىنا سۇيەنىپ، حالىقارالىق سەلبەستىكتى كەڭەيتۋ بارىسىندا ەسىك اشۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدەگى اشىق ەكونوميكالىق جاڭا ٴتۇزىلىس ورناتۋ كەرەك.

　　(24) تۇزىمدىك ەسىك اشۋدى ورنىقتى تۇردە كەڭەيتۋ كەرەك. حالىقارالىق جوعارى ولشەمدى ەكونوميكا ـ ساۋدا ەرەجەسىمەن ىرىقتىلىقپەن ۇشتاسىپ، مال ـ مۇلىك ۇقىعىن قورعاۋ، شارۋاشىلىق قوسىمشا قاراجاتى، ورتا ولشەمى، ەڭبەك قورعاۋ، ۇكىمەتتىك ساتىپ الۋ، ەلەكتروندىق ساۋدا، فينانس سالاسى سياقتى جاقتاردا ەرەجەنىڭ، ەرەجە ـ ٴتۇزىمنىڭ، باسقارۋدىڭ، ولشەمنىڭ ٴوزارا ۇلاسۋىن، ۇيلەسۋىن جۇزەگە اسىرىپ، جاريا، ورنىقتى، مەجەلى تۇزىمدىك ورتانى قالىپتاستىرۋ. دەربەس ەسىك اشۋدى كەڭەيتىپ، ەلىمىزدىڭ تاۋار بازارى، قىزمەت وتەۋ بازارى، كاپيتال بازارى، ەڭبەككۇش بازارى سياقتىلاردىڭ سىرتقا ەسىك اشۋىن تارتىپپەن كەڭەيتىپ، ەڭ دامىماعان ەلدەرگە ٴبىر جاقتى ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋ. شەتەلگە كومەك بەرۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، تۇتاس تىزبەكتى باسقارۋدى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك.

　　دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىن وزەك ەتكەن كوپ جاقتى ساۋدا ٴتۇزىلىسىن قورعاپ، الەمدىك ەكونوميكانى باسقارۋ جۇيەسى رەفورماسىنا بەلسەنە ات سالىسىپ، اناعۇرلىم كوپ الەمدىك الەۋمەتتىك ونىمدەرمەن قامداۋ. بۇكىل الەمگە باعىتتالعان جوعارى ولشەمدى ەركىن ساۋدا رايونى تورابىن كەڭەيتىپ، حالىقارادا ٴبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ەرەجەلەرمەن ۇشتاسقان بەلگىلەمەگە ۇيلەسەتىن مەحانيزم ورناتىپ، اشىق سەلبەستىك ورتاسىن ساپالىلاندىرۋ كەرەك.

　　(25) سىرتقى ساۋدا ٴتۇزىلىس رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. ساۋدا ساياساتى مەن قازىنا، باجى، فينانس، شارۋاشىلىق جونىندەگى ساياساتتاردى سايكەستىرۋدى كۇشەيتىپ، ساۋدا جاعىندا قۇدىرەتتى مەملەكەت بولۋدىڭ تۇزىمدىك تىرەگى مەن ساياساتتىق قولداۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، ىشكى ـ سىرتقى ساۋدانى ٴبىر تۇلعالاندىرۋ رەفورماسىن جەدەلدەتىپ، ساۋدانىڭ سيفرلانۋ، جاسىلدانۋ اۋقىمىنا بەلسەنە ۇيلەسۋ. كەدەننەن ٴوتۋ، باجى، شەتەل اقشاسى سياقتىلاردى باقىلاۋ ـ باسقارۋدا جاڭالىق اشۋدى ىلگەرىلەتىپ، جاڭا كاسىپ قالىبىنىڭ، جاڭا ۇلگىنىڭ دامۋىنا ٴتيىمدى تۇزىمدىك ورتا جاراتۋ. سيفرلى ساۋدانى جاڭالىق اشا دامىتىپ، شەكارا ارالىق ەلەكتروندىق ساۋدا جالپىلىق سىناق ٴوڭىرى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋ. كوپ قولدى تاۋار ساۋدا ورتالىعىن قۇرىپ، الەمدىك جيناۋ ـ جونەلتۋ، تاراتۋ ورتالىعىن قۇرىپ، ٴتۇرلى سۋبيەكتىلەردىڭ شەتەلدەگى اينالىم قۇرىلعىلارىن تارتىپپەن ورنالاستىرۋعا قولداۋ كورسەتىپ، شارت ـ جاعدايى بار وڭىرلەردىڭ حالىقارالىق زات اينالىمى تورابى ورتالىعى مەن كوپ قولدى تاۋار بايلىعىن ورنالاستىرۋ تورابىن قۇرۋىنا قولداۋ كورسەتۋ. ساۋداعا تونەتىن حاۋىپ ـ قاتەردەن ساقتانۋ جانە ونى تىزگىندەۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، ەكسپورتتى باسقارۋعا الۋ جۇيەسى مەن ساۋدالىق قۇتقارۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　قىزمەت وتەۋ ساۋداسىندا جاڭالىق اشىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتىپ، شەكارا ارالىق قىزمەت وتەۋ ساۋداسىنىڭ رۇقسات ەتىلمەيتىندەر ٴتىزىمىن جاپپاي اتقارىپ، قىزمەت وتەۋ كاسىبىنىڭ اشىق ۇستالۋىن كەڭەيتۋدى جالپىلىق تۇيىندە سىناق ەتۋدەن ۇلگى كورسەتۋدى ىلگەرىلەتىپ، كاسىپتىك قىزمەت وتەۋ قۇرىلىمدارىنىڭ حالىقارالىق قىزمەت وتەۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋىنا دەم بەرۋ. شەكارا سىرتىنداعى ساۋدانىڭ دامۋىن جەدەل ىلگەرىلەتىپ، شەكارا سىرتىنداعى جاڭاشا حالىقارالىق ساۋدا كاسىبىن دامىتۋ. شەكارا ارالىق فينانستىق قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن ورناتىپ جانە اقاۋسىزداندىرىپ، فينانس ونىمدەرى مەن قىزمەت وتەۋ ۇسىنىمىن مولايتۋ كەرەك.

　　(26) شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ قارجى قوسۋى مەن شەتەلگە قارجى قوسۋدى باسقارۋ ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. بازارلانعان، زاڭمەن باسقارىلاتىن، حالىقارالانعان بىرەگەي تيجارات ـ ساۋدا ورتاسىن قالىپتاستىرىپ، شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ قارجى قوسۋ ۇقىق ـ مۇددەسىن زاڭ بويىنشا قورعاۋ. شەتەل ساۋداگەرلەرىن قارجى قوسۋعا ىنتالاندىراتىن شارۋاشىلىقتار ٴتىزىمىن كەڭەيتىپ، شەتەل قارجىسىن ەنگىزۋدە رۇقسات ەتىلمەيتىندەر ٴتىزىمىن ۇيلەسىمدى ىقشامداپ، جاساۋ كاسىبى سالاسىنداعى شەتەل قارجىسىن ەنگىزۋدە رۇقسات ەتۋدى شەكتەۋ شارالارىن جاپپاي كۇشىنەن قالدىرۋدى تياناقتاندىرىپ، تەلەگراف، ينتەرنەت، وقۋ ـ اعارتۋ، مادەنيەت، ەمدەۋ سياقتى سالالاردا ەسىك اشۋدى تارتىپپەن كەڭەيتۋدى ىلگەرىلەتۋ. شەتەل ساۋداگەرلەرىنىڭ قارجى قوسۋىن جەبەيتىن ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزم رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، شەتەل قارجىلاندىرعان كاسىپورىنداردىڭ ماڭىزدى فاكتورلارعا يە بولۋ، تولىمدىلىق رۇقساتى، ولشەم بەلگىلەۋ، ۇكىمەتتىك ساتىپ الۋ سياقتى جاقتاعى ازاماتتىق مامىلەسىن قامتاماسىز ەتىپ، شارۋاشىلىق تىزبەگىنىڭ جوعارى، تومەنگى بۋىندارىنداعى سايكەستى سەلبەستىككە ات سالىسۋىن قولداۋ. شەكارا سىرتىنداعى ادامداردىڭ شەكارادان كىرگەننەن كەيىنگى تۇرۋ، ەمدەلۋ، اقشا تولەۋ سياقتى تۇرمىسىنا قولايلى بولۋ جونىندەگى تۇزىمدەردى كەمەلدەندىرۋ. شەتەلگە قارجى قوسۋدى جەبەۋ جانە قامتاماسىز ەتۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، شەتەلگە قارجى قوسۋدى باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، شارۋاشىلىق تىزبەگىنىڭ، ۇسىنىم تىزبەگىنىڭ حالىقارالىق سەلبەستىگىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

　　(27) وڭىرلىك ەسىك اشۋ ورنالاسىمىن ساپالىلاندىرۋ كەرەك. شىعىس بولىكتەگى تەڭىز جاعالاۋى وڭىرلەرىنىڭ ەسىك اشۋداعى جەتەكشىلىك ورنىن بەكەمدەپ، ورتا، باتىس بولىكتەردىڭ جانە شىعىس سولتۇستىك وڭىرلەردىڭ ەسىك اشۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، قۇرلىق پەن تەڭىزدىڭ، ٴىش پەن سىرتتىڭ ىقپالداستىعىن، شىعىس پەن باتىس قوس باعىتتا ٴبىرىن ـ ٴبىرى دەمەيتىن جان ـ جاقتى ەسىك اشۋ ارناسىن جەدەل قالىپتاستىرۋ. تەڭىز جاعالاۋى، شەكارا بويى، وزەن جاعالاۋى جانە قاتىناس جەلىسى سياقتىلاردىڭ ابزالدىلىقتارىن ساۋلەلەندىرىپ، وڭىرلىك ەسىك اشۋ فۋنكتسياسىنىڭ جۇمىس ٴبولىسىن ساپالىلاندىرىپ، ەسىك اشۋدىڭ الۋان فورماداعى بيىك ٴورىسىن قالىپتاستىرۋ. ەركىن ساۋدا سىناق رايونىنىڭ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ ستراتەگياسىن اتقارىپ، ٴتول جاسامپازدىققا، شوعىرلىلىققا ىزدەنىس جاساۋعا دەم بەرۋ. حاينان ەركىن ساۋدا پورتىن سالۋدى جەدەلدەتۋ كەرەك.

　　”ٴبىر ەل، ەكى ٴتۇزىمنىڭ“ تۇزىمدىك ابزالدىلىعىن ساۋلەلەندىرىپ، شياڭگاڭنىڭ حالىقارالىق فينانستىق، سۋ تاسىمالىندىق، ساۋدا ورتالىعىندىق ورنىن بەكەمدەپ جانە جوعارىلاتىپ، شياڭگاڭنىڭ، اۋمىننىڭ حالىقارالىق جوعارى دەڭگەيلى دارىندىلاردى شوعىرلاندىراتىن بيىك ٴورىستى قۇرۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، شياڭگاڭ مەن اۋمىننىڭ مەملەكەتتىڭ سىرتقا ەسىك اشۋى بارىسىنداعى رولىن اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. گۋاڭدۇڭ _ شياڭگاڭ _ اۋمىن ۇلكەن شىعاناق رايونى سەلبەستىگىن تەرەڭدەتىپ، ەرەجەلەرىنىڭ ۇلاسۋىن، مەحانيزمدەرىنىڭ ۇشتاسۋىن كۇشەيتۋ. ەكى جاعالاۋدىڭ ەكونوميكا، مادەنيەت اۋىس ـ ٴتۇيىسىن، سەلبەستىگىن جەبەۋ ٴتۇزىمى مەن ساياساتىن كەمەلدەندىرىپ، ەكى جاعالاۋدىڭ توعىسا دامۋىن تەرەڭدەتۋ كەرەك.

　　(28) ” ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدى“ جوعارى ساپامەن بىرگە گۇلدەندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدىڭ“ عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ارەكەت جوسپارىن ۇزدىكسىز اتقارىپ، جاسىل دامۋ، سيفرلى ەكونوميكا، جاساندى زەردە، ەنەرگيا، باجى، فينانس، اپات زيانىن ازايتۋ سياقتى سالالارداعى كوپ جاقتى سەلبەستىك تەكشەسى قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ. قۇرلىق، سۋ، اۋە تاسىمالى توراپتارىنىڭ، قۇبىرلار تورابىنىڭ ٴبىر تۇلعالانعان ورنالاسىمىن كەمەلدەندىرىپ، ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدىڭ“ جان ـ جاقتى ۇلاسۋ ـ تۇتاسۋ تورابىن قالىپتاستىرۋ. بەلگى سيپاتتى كەلەلى ينجەنەريالاردى جانە ”شاعىن ٴارى كوركەم“ حالىق تۇرمىسىندىق نىسانداردى ٴبىر تۇتاس ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

　　سەگىزىنشى، جالپى بارىستىق حالىق دەموكراتياسى ٴتۇزىمى جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ

　　جالپى بارىستىق حالىق دەموكراتياسىن دامىتۋ _ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ ماندىك تالابى. ٴسوز جوق، جۇڭگوشا سوتسياليستىك ساياسي دامۋ جولىمەن اۋىتقىماي ٴجۇرىپ، ەلىمىزدىڭ ٴتۇبىرلى ساياسي تۇزىمىنە، نەگىزگى ساياسي تۇزىمىنە، ماڭىزدى ساياسي تۇزىمىنە تاباندى بولىپ جانە ونى كەمەلدەندىرىپ، ٴارقايسى جىكتەردەگى دەموكراتيا فورماسىن بايىتىپ، حالىقتىڭ وزىنە ـ ٴوزى قوجايىن بولۋىن مەملەكەتتىڭ ساياسي تۇرمىسى مەن قوعامدىق تۇرمىسىنىڭ ٴارقايسى جاعىندا ناقتى، شىنايى ايگىلەۋ كەرەك.

　　(29) حالىقتىڭ وزىنە ـ ٴوزى قوجايىن بولۋ ٴتۇزىمى قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ كەرەك. حالىق قۇرىلتايى تۇزىمىنە ويداعىداي تاباندى بولىپ، ونى ويداعىداي كەمەلدەندىرىپ، ويداعىداي جۇرگىزۋ. حالىق قۇرىلتايىنىڭ اكىمشىلىك ورگاندارىن، باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ ورگاندارىن، سوت ورگاندارىن، پروكۋراتۋرا ورگاندارىن باقىلاۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرىپ، باقىلاۋ زاڭىن جانە ونى اتقارۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، حالىق قۇرىلتايىنىڭ مەجە ەسەپتى، سوڭعى ەسەپتى تەكسەرۋ ـ باقىلاۋىن جانە مەملەكەت مەنشىگىندەگى قارجى ـ مۇلىكتى باسقارۋىن، ۇكىمەت قارىزىن باسقارۋ ـ باقىلاۋىن كۇشەيتۋ. حالىق قۇرىلتايىنىڭ ٴىس قاراۋ ەرەجەسى مەن دالەلدەۋ، باعالاۋ، باعالاپ بەكىتۋ، دالەلدەمە تىڭداۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىنىڭ حالىق بۇقاراسىمەن بايلانىس ورناتۋ مازمۇنى مەن فورمالارىن مولايتۋ. حالىقتىڭ ويىن ٴبىلۋ، حالىقتىڭ اقىل ـ پاراساتىن شوعىرلاندىرۋ قىزمەت مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. جۇمىسشى ۇيىمى، كوممۋنيستىك جاستار وداعى، ايەلدەر بىرلەستىگى سياقتى بۇقارالىق ۇيىمداردىڭ بۇقارامەن بايلانىس ورناتاتىن، بۇقاراعا قىزمەت وتەيتىن كوپىرلىك، دانەكەرلىك رولىن ساۋلەلەندىرۋ كەرەك.

　　(30) ٴماسليحاتتىق دەموكراتيا مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. حالىق ساياسي كەڭەسىنىڭ ارناۋلى كەڭەس قۇرىلىمىندىق رولىن ساۋلەلەندىرىپ، ىشكەرىلەي كەڭەسۋ، ىقپالداسۋ، پىكىرىن تولىق ٴبىلدىرۋ، كەڭ كولەمدە ورتاق تانىمعا كەلتىرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، حالىق ساياسي كەڭەسىنىڭ قوعام جاعدايىن، حالىق اۋانىن اڭىس ەتۋ، بۇقارامەن بايلانىس ورناتۋ، حالىققا قىزمەت وتەۋ مەحانيزمى قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ. حالىق ساياسي كەڭەسىنىڭ دەموكراتيالىق باقىلاۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　ٴماسليحاتتىق دەموكراتيا جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، ٴماسليحاتتاسۋ فورماسىن مولايتىپ، ساياسي پارتيالار كەڭەسىنىڭ، حالىق قۇرىلتايى كەڭەسىنىڭ، ۇكىمەت كەڭەسىنىڭ، ساياسي كەڭەستىڭ، حالىقتىق توپتار كەڭەسىنىڭ، نەگىزگى ساتى كەڭەسىنىڭ، سونداي ـ اق قوعامدىق ۇيىمدار كەڭەسىنىڭ تۇزىمدىك تەكشەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، ٴتۇرلى ٴماسليحاتتىق ارنالاردى سەلبەستىرۋدى، سايكەستىرۋدى كۇشەيتۋ. شەشىم جاساۋدان بۇرىن ٴماسليحاتتاسۋ جانە شەشىمدى اتقارۋ بارىسىندا ونى تياناقتاندىرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، ٴماسليحات ناتيجەسىن قابىلداۋ، تياناقتاندىرۋ، جاۋاپ قايتارۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　(31) نەگىزگى ساتىنىڭ دەموكراتيالىق ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. نەگىزگى ساتى پارتيا ۇيىمى باسشىلىق ەتكەن نەگىزگى ساتى بۇقاراسىنىڭ ٴوزىن ـ ٴوزى باسقارۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ دەموكراتيالىق ٴتۇزىم جۇيەسى مەن قىزمەت جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، نەگىزگى ساتىداعى ۇيىمدار مەن بۇقارانىڭ نەگىزگى ساتىنى باسقارۋعا تارتىپپەن ات سالىسۋ ارناسىن كەڭەيتۋ. ٴىستى جاريا ىستەۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. كاسىپورىن، ٴىسورىنداردىڭ جۇمىسشى ـ قىزمەتكەرلەر قۇرىلتايىن نەگىزگى فورما ەتكەن دەموكراتيالىق باسقارۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرىپ، كاسىپورىن جۇمىسشى ـ قىزمەتكەرلەرىنىڭ باسقارۋعا ات سالىسۋىنىڭ ۇتىمدى فورماسىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　(32) زور بىرلىكساپ قىزمەت جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. بىرلىكساپتىڭ حالىق تىلەگىن توعىستىراتىن، كۇش ـ قۋاتتى ۇيىستىراتىن ساياسي رولىن ساۋلەلەندىرەتىن ساياساتتىق شارالارىن كەمەلدەندىرۋ. جۇڭگونىڭ جاڭاشا ساياسي پارتيا تۇزىمىنە ويداعىداي تاباندى بولۋ، ونى ويداعىداي دامىتۋ، ويداعىداي كەمەلدەندىرۋ. پارتيا سىرتىنداعى قايراتكەرلەردىڭ رولىن اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرىپ، پارتيا سىرتىنداعى ۋاكىل قايراتكەرلەر قوسىنى قۇرىلىسى ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. ۇلتتار ىنتىماعىن، العاباسارلىعىن جەبەۋ زاڭىن جاساپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەكەمدەۋدەگى ٴتۇزىم مەن مەحانيزمدى اقاۋسىزداندىرىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇيىسقىشتىعىن كۇشەيتۋ. ەلىمىزدە ٴدىندى جۇڭگوشالاندىرۋدى جۇيەلى تۇردە ىلگەرىلەتىپ، ٴدىن ىستەرىن زاڭمەن باسقارۋدى كۇشەيتۋ. پارتيا سىرتىنداعى زيالىلار مەن جاڭا قوعامدىق جىكتەردەگى قايراتكەرلەرگە ساياسي جاقتان جەتەكشىلىك ەتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. اكىمشىلىك پەن ساۋدانىڭ ەتەنە، پاك قاتىناسىن جاپپاي ورناتىپ، جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن شارۋاشىلىقتىڭ اقاۋسىز دامۋىن، جالپىلىق مەنشىككە جاتپايتىن شارۋاشىلىقپەن شۇعىلداناتىن قايراتكەرلەردىڭ اقاۋسىز جەتىلۋىن جەبەيتىن قىزمەت مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. شياڭگاڭ، اۋمىن، تايۋان جانە چياۋمين ىستەرى قىزمەتى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　توعىزىنشى، جۇڭگوشا سوتسياليستىك زاڭمەن باسقارۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ

　　زاڭمەن باسقارۋ _ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ ماڭىزدى كەپىلى. ٴسوز جوق، نەگىزگى زاڭنىڭ اتقارىلۋىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، نەگىزگى زاڭنىڭ بەدەلىن قورعاپ، زاڭ شىعارۋ، زاڭ اتقارۋ، ٴادىليا جۇرگىزۋ، زاڭعا بويسۇنۋ بۋىندارىنداعى رەفورمانى سايكەستى ىلگەرىلەتىپ، زاڭ الدىندا بارلىق ادامنىڭ تەرەزەسى تەڭ بولۋدى قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، سوتسياليستىك زاڭمەن باسقارۋ رۋحىن اسقاقتاتىپ، قوعامنىڭ ادىلدىگىن، تۋراشىلدىعىن قورعاپ، مەملەكەتتىڭ ٴارقايسى جاقتاعى قىزمەتىن زاڭمەن باسقارۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

　　(33) زاڭ شىعارۋ سالاسىنداعى رەفورمانى تەرەڭدەتۋ كەرەك. نەگىزگى زاڭدى ۇيتقى ەتكەن جۇڭگوشا سوتسياليستىك زاڭ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، نەگىزگى زاڭنىڭ جاپپاي اتقارىلۋىنا كەپىلدىك ەتۋ ٴتۇزىمى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، نەگىزگى زاڭنىڭ اتقارىلۋ احۋالىنان مالىمەت بەرۋ ٴتۇزىمىن ورناتۋ. پارتكوم باسشىلىق ەتەتىن، حالىق قۇرىلتايى جەتەكشىلىك ەتەتىن، ۇكىمەت سۇيەنىش بولاتىن، ٴار جاق ات سالىساتىن زاڭ شىعارۋ قىزمەت جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. زاڭ شىعارۋدى، وزگەرىس ەنگىزۋدى، كۇشىنەن قالدىرۋدى، ٴتۇسىندىرۋدى، قۇراستىرۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، ٴتۇيىندى سالالاردا، جاڭادان گۇلدەنگەن سالالاردا، شەتەلگە ساياتىن سالالاردا زاڭ شىعارۋدى كۇشەيتىپ، نەگىزگى زاڭعا سيىمدىلىعىن تەكسەرۋ، ەستەلىككە الىپ تەكسەرۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، زاڭ شىعارۋ ساپاسىن جوعارىلاتۋ. وڭىرلىك سايكەستى زاڭ شىعارۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ. پارتيانىڭ ىشكى زاڭدىق ەرەجەلەرىنىڭ مەملەكەتتىڭ زاڭدارىمەن، زاڭدىق ەرەجەلەرىمەن ۇشتاسۋ، سايكەسۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. بۇكىل ەل بويىنشا بىرلىككە كەلگەن زاڭ، زاڭدىق ەرەجە جانە ولشەمدى حۇجات ينفورماتسيا تەكشەسىن قۇرۋ كەرەك.

　　(34) اكىمشىلىكتى زاڭ بويىنشا جۇرگىزۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ كەرەك. ۇكىمەت قۇرىلىمىن، فۋنكتسياسىن، ۇقىق شەگىن، ٴتارتىبىن، جاۋاپكەرشىلىگىن زاڭ جۇزىندە بەلگىلەۋدى ىلگەرىلەتىپ، ۇكىمەتتىك قىزمەت وتەۋدى ولشەمدەندىرۋدى، ارناعا ٴتۇسىرۋدى، قولايلىلاندىرۋدى جەبەپ، بۇكىل ەلدى قامتىعان ٴبىر تۇلعالانعان جەلىدە ۇكىمەتتىك قىزمەت وتەۋ تەكشەسىن كەمەلدەندىرۋ. كەلەلى شەشىمدەردىڭ، ولشەمدى حۇجاتتاردىڭ زاڭعا سيىمدىلىعىن تەكسەرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. ۇكىمەتتىڭ زاڭ شىعارۋىن تەكسەرۋدى كۇشەيتۋ. اكىمشىلىك زاڭ اتقارۋ ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، نەگىزگى ساتىلاردىڭ جالپىلىق زاڭ اتقارۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، اكىمشىلىك زاڭ اتقارۋدى باقىلاۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. اكىمشىلىك جازا قولدانۋ سياقتى سالالاردا اكىمشىلىك تورەلىك ۇقىعىنىڭ ولشەم ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، اكىمشىلىك زاڭ اتقارۋ ولشەمىنىڭ ٴوڭىر ارالىق ۇشتاسۋىن ىلگەرىلەتۋ. اكىمشىلىك جازا مەن قىلمىستىق ىستەر جازاسىن قوس باعىتتا ۇشتاستىرۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. اكىمشىلىك قايتا قاراۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. اكىمشىلىك كەسىم جاساۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. تىكە باسقارۋ ٴتۇزىلىسى مەن جەرگىلىكتى ورىنداردى دارەجەگە ٴبولىپ باسقارۋ ٴتۇزىلىسىن كەمەلدەندىرىپ، تىكە باسقاراتىن قۇرىلىم مەن جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ سەلبەسۋ، سايكەسۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. حالىق سانى شاعىن اۋدانداردىڭ قۇرىلىمدارىن ساپالىلاندىرۋدى ورنىقتى ىلگەرىلەتۋ. اشۋ ـ كوركەيتۋ ٴوڭىرىن باسقارۋ ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. ٴىسورىندار قۇرىلىمىنىڭ ورنالاسىمىن ساپالىلاندىرىپ، الەۋمەتتىك يگىلىك سيپاتىن كۇشەيتۋ كەرەك.

　　(35) زاڭدى ٴادىل اتقارۋ، ٴادىليانى ٴادىل جۇرگىزۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ ورگانى، قوعام حاۋىپسىزدىگى ورگانى، پروكۋراتۋرا ورگانى، سوت ورگانى، ٴادىليا ـ اكىمشىلىك ورگانى ٴارقايسىسى ٴوز مىندەتىن اتقاراتىن، باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ ۇقىعى، بارلاۋ ۇقىعى، پروكۋراتۋرا ۇقىعى، سوت جۇرگىزۋ ۇقىعى، اتقارۋ ۇقىعى ٴوزارا سايكەسكەن، ٴبىرىن ـ ٴبىرى تەجەيتىن ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمدى اقاۋسىزداندىرىپ، زاڭ اتقارۋدىڭ، ٴادىليا جۇرگىزۋدىڭ ٴارقايسى بۋىنىنىڭ، تۇتاس بارىسىنىڭ ۇتىمدى تەجەۋ مەن باقىلاۋدا جۇرگىزىلۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ. سوت جۇرگىزۋ ۇقىعى مەن اتقارتۋ ۇقىعىن ٴبولۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، مەملەكەتتىڭ اتقارۋ ٴتۇزىلىسىن اقاۋسىزداندىرىپ، تاراپتاردىڭ، پروكۋراتۋرا ورگاندارىنىڭ جانە قوعامداعى بۇقارانىڭ اتقارۋ قيمىلىنىڭ جالپى بارىسىنا بولعان باقىلاۋىن كۇشەيتۋ. زاڭ اتقارۋ، ٴادىليالىق قۇتقارۋ ـ قورعاۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ، مەملەكەت تولەمى ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. ٴادىليانى جاريا ۇستاۋدى ىشكەرىلەتىپ جانە ارناعا ٴتۇسىرىپ، ٴادىليالىق جاۋاپكەرشىلىك ٴتۇزىمىن تياناقتاندىرۋ جانە كەمەلدەندىرۋ. ارناۋلى سوت مەكەمەلەرىن قۇرۋدى ارناعا ٴتۇسىرۋ. اكىمشىلىك دەلولاردىڭ دارەجەلىك قاراستىلىعى، شوعىرلى قاراستىلىعى، باسقا جەردەگى قاراستىلىعى جونىندەگى رەفورمانى تەرەڭدەتۋ. سايكەسىمدى، جوعارى ٴونىمدى ساقشى ىستەرى ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن ورناتىپ، جەرگىلىكتى قوعام حاۋىپسىزدىگى ورگاندارىنىڭ قۇرىلىم شتاتىن باسقارۋ رەفورماسىن ىلگەرىلەتىپ، حالىقتىق اۆياتسيا قوعام حاۋىپسىزدىگى ورگاندارى مەن كەدەن اتكەزشىلىكتى قۋعىنداۋ تاراۋىن باسقارۋ ٴتۇزىلىس رەفورماسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتۋ. ساقشى كومەكشىلەرىن باسقارۋ ٴتۇزىمىن ارناعا ٴتۇسىرۋ كەرەك.

　　دۇرىس ادامدىق ۇقىق كوزقاراسىنا تاباندى بولىپ، ادامدىق ۇقىق جونىندەگى زاڭ اتقارۋ، ٴادىليا جۇرگىزۋدى قامتاماسىز ەتۋدى كۇشەيتىپ، ٴىس تۋىلۋدان بۇرىن تەكسەرۋ، ٴىس بارىسىندا باقىلاۋ، ىستەن كەيىن تۇزەتۋ سياقتى قىزمەت مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ازاماتتاردىڭ جەكە باسىندىق ۇقىعىنا ساياتىن ماجبۇرلەۋ شارالارى، سونداي ـ اق پەشەتتەۋ، ۇستاپ قالۋ، مۇزداتۋ سياقتى ماجبۇرلەۋ شارالارى جونىندەگى ٴتۇزىمدى كەمەلدەندىرىپ، مىندەت ۇقىعىنان پايدالانىپ كوڭىلگە قاراپ زاڭ بۇزۋ، زاڭسىز قاماپ قويۋ، قيناپ سۇراققا تارتىپ، ٴماجبۇري مويىنداتۋ سياقتى قىلمىستىق ارەكەتتى زاڭ بويىنشا تەكسەرىپ ٴبىر جاقتى ەتۋ. قىلمىستىق ىستەر دەلوسىندا ادۆوكاتتىق اقتاۋدىڭ تولىق قامتىلۋىن ىلگەرىلەتۋ. جەڭىل قىلمىس جونىندەگى ەستەلىكتى پەشەتتەپ ساقتاۋ ٴتۇزىمىن ورناتۋ كەرەك.

　　(36) زاڭمەن باسقاراتىن قوعام قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. قالا مەن اۋىلدى قامتىعان الەۋمەتتىك زاڭدىق قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، ادۆوكات ٴتۇزىمى، الەۋمەتتىك كۋالاندىرۋ ٴتۇزىلىسى، تورەلىك ايتۋ ٴتۇزىمى، جاراستىرۋ ٴتۇزىمى، ٴادىليالىق ساراپتاۋدى باسقارۋ ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. زاڭمەن باسقارۋ ۇگىت ـ تاربيەسىن جاقسارتىپ، امالياتتى باعدار ەتكەن زاڭ عىلىمى مەكتەپتەرىنىڭ تاربيەلەۋ، جەتىلدىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. ازامات جاسىنا تولماعانداردىڭ ۇقىق ـ مۇددەسىن قورعاۋدى كۇشەيتىپ جانە جاقسارتىپ، ازامات جاسىنا تولماعانداردىڭ قىلمىس وتكىزۋىنەن ساقتانۋدى جانە ونى باسقارۋدى كۇشەيتىپ، ارناۋلى تۇزەتۋ تاربيەسى بەلگىلەمەسىن جاساۋ كەرەك.

　　(37) شەتەلگە ساياتىن زاڭمەن باسقارۋ قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ كەرەك. شەتەلگە ساياتىن زاڭ شىعارۋدى، زاڭ اتقارۋدى، ٴادىليا جۇرگىزۋدى، زاڭعا بويسۇنۋدى جانە زاڭدىق قىزمەت وتەۋدى، زاڭمەن باسقارۋ جاعىنداعى دارىندىلاردى جەتىلدىرۋدى ٴبىر تۇلعالاندىرىپ ىلگەرىلەتۋ قىزمەتى مەحانيزمىن ورناتۋ. شەتەلگە ساياتىن زاڭدار مەن زاڭدىق ەرەجەلەر جۇيەسىن جانە زاڭمەن باسقارۋدى اتقارۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، زاڭ اتقارۋ، ٴادىليا جۇرگىزۋدىڭ حالىقارالىق سەلبەستىگىن تەرەڭدەتۋ. شەتەلگە ساياتىن ازاماتتىق ىستەر زاڭدىق قاتىناسىندا تاراپتاردىڭ زاڭ بويىنشا قاراستىلىق جونىندە كەلىسىم جاساۋ، ٴوڭىر سىرتىنداعى زاڭدى تاڭداپ قولدانۋ سياقتى ٴادىليالىق سوت جۇرگىزۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. حالىقارالىق ساۋدا ىستەرىنە تورەلىك ايتۋ جانە جاراستىرۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرىپ، حالىقارالىق بىرەگەي تورەلىك ايتۋ قۇرىلىمدارىن، ادۆوكاتتىق ىستەر باسقارماسىن جەتىلدىرۋ. حالىقارالىق ەرەجە جاساۋعا بەلسەنە ات سالىسۋ كەرەك.

　　ونىنشى، مادەنيەت ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ

　　جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ _ ماتەريالدىق وركەنيەت پەن رۋحاني وركەنيەتتى ٴوزارا سايكەستىرەتىن وسىزامانداندىرۋ. ٴسوز جوق، مادەنيەت سەنىمىن كۇشەيتىپ، سوتسياليستىك وزىق مادەنيەتتى دامىتىپ، توڭكەرىستىك مادەنيەتتى اسقاقتاتىپ، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىن جالعاستىرىپ، ينفورماتسيا تەحنيكاسى قارىشتاپ دامىعان جاڭا جاعدايعا جەدەل ۇيلەسىپ، زور كولەمدەگى تاڭداۋلى مادەنيەت دارىندىلار قوسىنىن جەتىلدىرىپ جانە قالىپتاستىرىپ، تۇتاس ۇلتتىڭ مادەنيەتتە جاڭالىق اشۋ، جاسامپازدىق جاراتۋ ومىرشەڭدىك كۇشىن تاسقىنداتۋ كەرەك.

　　(38) يدەولوگيا قىزمەتى جاۋاپكەرشىلىك ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. پارتيانىڭ جاڭالىق اشۋ نازارياسى ارقىلى بۇكىل پارتيانى قارۋلاندىرۋ، حالىقتى تاربيەلەۋ، امالياتقا جەتەكشىلىك ەتۋ قىزمەت جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، پارتكومنىڭ (پارتگرۋپپا) نازاريا ۇيرەنۋ وزەكتى گرۋپپاسىنىڭ ۇيرەنۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ، يدەيالىق ـ ساياسي قىزمەت جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. ماركسيزمدىك نازاريانى زەرتتەۋ جانە كەمەلدەندىرۋ ينجەنەرياسىندا جاڭالىق اشىپ، فيلوسوفيا ـ قوعامدىق عىلىمداردا جاڭالىق اشۋ ينجەنەرياسىن اتقارىپ، جۇڭگو فيلوسوفيا ـ قوعامدىق عىلىمدارىندا دەربەس ٴبىلىم جۇيەسىن ورناتۋ. اقپارات مالىمدەمەشىسى ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. جالپىلىق مەدياعا ۇيلەسەتىن ٴوندىرۋ، تاراتۋ قىزمەت مەحانيزمى مەن باعالاۋ جۇيەسىن ورناتىپ، نەگىزگى اعىمدىق مەديالاردىڭ جۇيەلى وزگەرىسىن ىلگەرىلەتۋ. قوعامدىق پىكىرگە جەتەكشىلىك ەتۋ مەحانيزمى مەن جۇرت رايىن ٴبىر جاقتى ەتۋ، سايكەستىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　مۇرات ـ سەنىم تاربيەسىن ۇدايىلاندىرۋدى، تۇزىمدەندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ. سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىن جەتىلدىرۋ جانە امالياتتا ايگىلەۋ ٴتۇزىمى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. وركەنيەتتى جەتىلدىرۋ، وركەنيەتتى امالياتتا ايگىلەۋ، وركەنيەتتى جارىققا شىعارۋ قىزمەت مەحانيزمىن جاقسارتۋ، وندا جاڭالىق اشۋ. وركەنيەتتى اۋىل سالتىن قۇرۋ ينجەنەرياسىن اتقارۋ. قاھارمانداردى، ۇلگىلەردى ۇگىتتەۋ، ولاردان ۇيرەنۋ مەحانيزمىن ساپالىلاندىرىپ، وتانشىلدىق تاربيە مەن بۇقارالىق نەگىزگى تاقىرىپتىق ٴتۇرلى قيمىلداردىڭ ۇيىمدىق مەحانيزمىندە جاڭالىق اشىپ، تۇتاس قوعامنىڭ قاھارمانداردى قاستەرلەۋىن، قۇربانداردى ەسكە الۋىن، اتويشى بولۋعا تالپىنۋىن ىلگەرىلەتۋ. جۇڭحۋانىڭ ٴداستۇرلى تاماشا ٴمورالىن جالعاستىرۋ جۇيەسىن ورناتىپ، قوعامدىق جالپىلىق ٴمورال، كاسىپتىك ٴمورال، وتباسىلىق ٴمورال، جەكە احىلاق قۇرىلىسى ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، سەنىمدىلىك قۇرىلىسىنىڭ باياندى مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، بۇكىل قوعامدى زاڭعا سانالى بويسۇنۋعا، الەۋمەتتىك ٴتارتىپ پەن تاماشا سالتقا قۇرمەت ەتۋگە تاربيەلەپ جانە جەتەلەپ، اقشاعا تابىنۋشىلدىققا، راقاتقۇمارلىققا، اسىرە وزىمشىلدىككە جانە تاريحتى تەرىستەۋشىلىككە باتىل قارسى تۇرۋ. توراپتا بۇقاراعا باعىتتالعان يدەيا ـ ٴمورال تاربيەسىن پارىقتى، دالمە ـ ٴدال جۇرگىزۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. ٴمورال سالاسىنداعى كورنەكتى ماسەلەلەردى سايكەستى باسقارۋ مەحانيزمىن ورناتىپ جانە اقاۋسىزداندىرىپ، ”سارى الاپاتتى جويۋ، زاڭسىز باسىلىمدارعا سوققى بەرۋدىڭ“ باياندى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　(39) مادەنيەتتىك قىزمەت وتەۋ جانە مادەنيەت ونىمدەرى ۇسىنىمى مەحانيزمىن ساپالىلاندىرۋ كەرەك. الەۋمەتتىك مادەنيەتتىك قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، ساپالى مادەنيەت بايلىعىن نەگىزگى ساتىعا تىكە جەتكىزۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، قوعامدىق كۇشتەردىڭ الەۋمەتتىك مادەنيەتتىك قىزمەت وتەۋگە ات سالىسۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، الەۋمەتتىك مادەنيەتتىك قۇرىلعىلاردىڭ مەنشىك ۇقىعى مەن پايدالانۋ ۇقىعىن ايىرۋ رەفورماسىن ىلگەرىلەتۋ. مادەنيەت سالاسىنداعى مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاپيتال مەن مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىن رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، مادەنيەت ٴىسورىندارىنىڭ ىشكى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋدى تۇرگە ايىرىپ ىلگەرىلەتىپ، ادەبيەت ـ كوركەمونەر ۇيىرمەلەرى قۇرىلىسىن دامىتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　حالىقتى وزەك ەتكەن جاسامپازدىق باعداردان جازباي، جەتىستىكتەردى قولعا كەلتىرۋ مەن دارىندىلاردى جارىققا شىعارۋدى ۇشتاستىرۋعا، تۋىندىنى يگەرۋ مەن ورتانى يگەرۋدى توعىستىرۋعا تاباندى بولىپ، ادەبيەت ـ كوركەمونەر جاسامپازدىعى وندىرىسىنە قىزمەت وتەۋ، جەتەكتەۋ، ۇيىمداستىرۋ قىزمەت مەحانيزمىن جاقسارتۋ. مادەنيەت شارۋاشىلىعى جۇيەسى مەن بازار جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، مادەنيەت ەكونوميكاسى ساياساتىن كەمەلدەندىرۋ. مادەنيەت پەن عىلىم ـ تەحنيكانى توعىستىرۋدىڭ ۇتىمدى مەحانيزمى جونىندە ىزدەنىس جاساپ، جاڭاشا مادەنيەت كاسىبى قالىبىن جەدەل دامىتۋ. مادەنيەت سالاسىنداعى اكىمشىلىك تەكسەرىپ ـ بەكىتۋ، ەستەلىككە الۋ ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، ٴىس بارىسىنداعى، ىستەن كەيىنگى باقىلاۋ ـ باسقارۋدى كۇشەيتۋ. مادەنيەت، كوڭىل اشۋ سالالارىن جان ـ جاقتى باسقارۋدى تەرەڭدەتۋ كەرەك.

　　مادەني مۇرالاردى قورعاۋ، جالعاستىرۋ قىزمەتىن سايكەستىرۋ قۇرىلىمىن قۇرىپ، مادەني مۇرالاردى قورعاۋدى باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ ٴتۇزىمىن ورناتىپ، مادەني مۇرالاردى جۇيەلى قورعاۋ مەن ٴبىر تۇتاس باقىلاۋ ـ باسقارۋدى ىلگەرىلەتۋ. جۇڭحۋا وركەنيەت بەلگىسى جۇيەسىن ورناتۋ. مادەنيەت پەن ساياحاتتى ىشكەرىلەي توعىستىرا دامىتۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. جالپى حالىقتىق دەنە شىنىقتىرۋعا الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، باسەكەلىك سپورتتى باسقارۋ ٴتۇزىلىسى مەن اينالىم مەحانيزمىنە رەفورما جۇرگىزۋ جانە ونى كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　(40) توراپتى جان ـ جاقتى باسقارۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. توراپتى باسقارۋ ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، توراپ مازمۇنى قۇرىلىسى مەن باسقارۋ فۋنكتسياسىن بىرىكتىرىپ، اقپاراتتىق ۇگىت پەن توراپتىق اڭىستى ٴبىر تۇلعالاندىرىپ باسقارۋدى ىلگەرىلەتۋ. تۋىنداتقىش جاساندى زەردەنى دامىتۋ مەحانيزمى مەن باسقارۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. توراپ كەڭىستىگىن زاڭمەن باسقارۋ قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، توراپ ەكولوگياسىن باسقارۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، توراپتا ازامات جاسىنا تولماعانداردى قورعاۋ قىزمەت جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　(41) اناعۇرلىم ونىمدىلىككە يە حالىقارالىق تاراتۋ جۇيەسىن ورناتۋ كەرەك. حالىقارالىق تاراتۋ ارناسىن قايتا قالىپتاستىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، نەگىزگى اعىمدىق مەديالاردىڭ حالىقارالىق تاراتۋ مەحانيزمىنە رەفورما جۇرگىزۋدى، جاڭالىق اشۋدى تەرەڭدەتىپ، شەتەلگە باعىتتالعان كوپ ارنالى، كوپ قىرلى تاراتۋ جاعدايىن جەدەل قالىپتاستىرۋ. جۇڭگونىڭ ٴسوز بيلىگى جۇيەسى مەن جۇڭگونىڭ بايانداۋ جۇيەسىن جەدەل ورناتىپ، حالىقارالىق تاراتۋ ونىمدىلىگىن جان ـ جاقتى جوعارىلاتۋ. الەمدىك وركەنيەت دارىپتەمەسىن امالياتتا ايگىلەۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. سىرتقا شىعارۋدى، سىرتتان ۇسىنىس ەتۋدى باسقارۋدىڭ قولايلى بولۋىن ىلگەرىلەتىپ، حالىقارالىق گۋمانيتارلىق اۋىس ـ ٴتۇيىس سەلبەستىگىن كەڭەيتۋ كەرەك.

　　ون ٴبىرىنشى، حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋ جانە جاقسارتۋ ٴتۇزىمى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ

　　دامۋ بارىسىندا حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋ جانە جاقسارتۋ _ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ كەلەلى مىندەتى. ٴسوز جوق، بار كۇشىمىزدى سالىپ ٴىس تىندىرۋعا، شاماعا قاراي ٴىس ىستەۋگە تاباندى بولىپ، نەگىزگى الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ ٴتۇزىمى جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، جالپىعا ٴتيىمدى، نەگىزدىك، تۇبەسەلى حالىق تۇرمىسى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، حالىقتىڭ ەڭ كوڭىل بولەتىن، ەڭ تىكە، ەڭ رەال مۇددە ماسەلەسىن ويداعىداي شەشىپ، حالىقتىڭ تاماشا تۇرمىسقا تالپىنىسىن ۇزدىكسىز قاناعاتتاندىرۋ كەرەك.

　　(42) كىرىس ٴبولىسى ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. العاشقى ٴبولىس، قايتالاي ٴبولىس، ٴۇشىنشى رەتكى ٴبولىس سايكەسكەن، كەمەلدەنگەن ٴتۇزىم جۇيەسىن ورناتىپ، تۇرعىندار كىرىسىنىڭ حالىقتىق كىرىس بولىستەگى سالىستىرماسىن جوعارىلاتىپ، جۇمىساقىنىڭ العاشقى بولىستەگى سالىستىرماسىن جوعارىلاتۋ. ەڭبەكشىلەردىڭ ەڭبەكاقىسىن بەلگىلەۋ، ۇيلەسىمدى ارتتىرۋ، تولەۋدى قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ماڭىزدى فاكتورلار بويىنشا ٴبولۋ ساياساتىن، ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. باجى كىرىسى، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ، اۋدارىپ تولەۋ سياقتى قايتالاي ٴبولىستى رەتتەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. الەۋمەتتىك يگىلىك، قايىرىمدىلىق ىستەرىن دامىتۋعا قولداۋ كورسەتۋ كەرەك.

　　كىرىس ٴبولىسى ٴتارتىبىن ارناعا ٴتۇسىرىپ، بايلىق توپتاۋ مەحانيزمىن ارناعا ٴتۇسىرىپ، قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ مال ـ مۇلىكتىك كىرىسىن كوپ جولدارمەن ارتتىرىپ، تومەن كىرىستەگى قاۋىمنىڭ كىرىسىن ۇتىمدى ارتتىراتىن، ورتاشا كىرىستەگى قاۋىمنىڭ كولەمىن ورنىقتى ۇلعايتاتىن، تىم جوعارى كىرىستەگىلەردى ۇيلەسىمدى رەتكە سالاتىن ٴتۇزىم جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ ەڭبەكاقىسىن بەلگىلەۋ مەحانيزمى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ ٴار دارەجەلى جاۋاپتىلارىنىڭ ەڭبەكاقىسى، جاردەم قاراجاتى، قوسىمشا قاراجاتى سياقتىلاردى ۇيلەسىمدى بەلگىلەۋ جانە قاتاڭ ارناعا ٴتۇسىرۋ كەرەك.

　　(43) جۇمىستانۋدى الدىمەن ويلاستىرۋ ساياساتىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. جوعارى ساپالى، تولىق جۇمىستانۋدى جەبەۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، جۇمىستانۋعا الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، جۇمىستانۋداعى قۇرىلىمدىق قايشىلىقتى كۇش سالا شەشۋ. جوعارى مەكتەپتەردەن وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلار، ديقان جۇمىسكەرلەر، اسكەردەن بوساعان اسكەريلەر سياقتى ٴتۇيىندى قاۋىمنىڭ جۇمىستانۋىنا قولداۋ كورسەتۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، عۇمىرلىق كاسىپتىك شەبەرلىككە باۋلۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. قالا مەن اۋىلدىڭ جۇمىستاندىرۋ ساياسات جۇيەسىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، نوپوس، ادام ىستەتۋ، ارحيۆ سياقتى قىزمەت وتەۋ رەفورماسىن قاتار ىلگەرىلەتىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋ ارقىلى جۇمىستانۋدى جەبەۋ ساياساتتىق ورتاسىن ساپالىلاندىرىپ، جۇمىستانۋدىڭ جاڭا فورماتسياسىنا قولداۋ كورسەتۋ جانە ونى ارناعا ٴتۇسىرىپ دامىتۋ. ورايدىڭ ٴادىل بولۋىن جەبەۋ ٴتۇزىمى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، قوعامدىق اينالىم ارناسىن ىركىلىسسىزدەندىرۋ. ەڭبەك قاتىناسى تۋرالى كەڭەسۋ، سايكەستىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ەڭبەكشىلەردىڭ ۇقىق ـ مۇددەسىن قامتاماسىز ەتۋدى كۇشەيتۋ كەرەك.

　　(44) قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىن بۇكىل ەل بويىنشا ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، قوعامدىق قامسىزداندىرۋدىڭ بۇكىل ەل بويىنشا بىرلىككە كەلگەن الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ تەكشەسىن اقاۋسىزداندىرۋ. قوعامدىق قامسىزداندىرۋ قورىنىڭ قۇنىن ساقتاۋ، قۇنىن ارتتىرۋ جانە حاۋىپسىزدىكتى باقىلاۋ ـ باسقارۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ. نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋعا، نەگىزگى ەمدەلۋدى قامسىزداندىرۋعا قارجى توپتاۋ جانە مامىلەسىن لايىقتى رەتتەۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنىڭ نەگىزدىك زەينەتاقىسىن بىرتىندەپ جوعارىلاتۋ. يكەمدى جۇمىستانۋشىلار، ديقان جۇمىسكەرلەر، جاڭا جۇمىستانۋ فورماتسياسىنداعىلار جونىندەگى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ، جۇمىسسىزدىق، جۇمىس ۇستىندە جارالانۋ، بالا تۋۋ ـ تاربيەلەۋ قامسىزداندىرۋىنىڭ قامتىمىن كەڭەيتىپ، جۇمىستانعان جەرىندە قامسىزداندىرۋعا قاتىناسۋ جاعىنداعى نوپوس شەكتەمەسىن جالپى بەتتىك كۇشىنەن قالدىرىپ، قوعامدىق قامسىزداندىرۋ بايلانىسىن اۋىستىرۋ ـ جالعاۋ ساياساتىن كەمەلدەندىرۋ. كوپ ساتىلى، كوپ تىرەكتى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ جۇيەسىن جەدەل دامىتىپ، جىلدىق تولەمى ٴتۇزىمىنىڭ قامتۋ كولەمىن ۇلعايتىپ، جەكەلەر زەينەتاقى ٴتۇزىمىن جالپىلاستىرۋ. ٴتۇرلى ساۋدالىق قامسىزداندىرۋدىڭ تولىقتامالىق قامتاماسىز ەتۋ رولىن ساۋلەلەندىرۋ. نەگىزگى ەمدەلۋدى قامسىزداندىرۋدى ولكە دارەجەلى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋدى ىلگەرىلەتۋ، ەمدەلۋدى قامسىزداندىرۋ وتەمىن تولەۋ ٴتاسىلى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، سالماقتى ناۋقاستاردى قامسىزداندىرۋ جانە ەمدەۋ، قۇتقارۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ، ەمدەلۋدى قامسىزداندىرۋ قورىن باقىلاۋ ـ باسقارۋدى كۇشەيتۋ. قوعامدىق قۇتقارۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ. ايەلدەر مەن بالالاردىڭ زاڭدى ۇقىق ـ مۇددەسىن قامتاماسىز ەتۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. مۇگەدەكتەردى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ ٴتۇزىمىن جانە ولارعا قامقورلىق جاساۋ، قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　جالعا الۋ، ساتىپ الۋ قاتار اتقارىلاتىن تۇرعىن ٴۇي ٴتۇزىمىن ورناتۋدى جەدەلدەتىپ، ٴۇي ـ جاي شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن جەدەل قالىپتاستىرۋ. قامتاماسىزدىق تۇرعىن ٴۇي قۇرىلىسىن جانە ۇسىنىمىن كۇشەيتىپ، ەڭبەكاقىعا سۇيەنەتىن قاۋىمنىڭ تۇراقتى تۇرعىن ٴۇي قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋ. قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ٴتۇرلى جاقسارتۋ سيپاتىندىق تۇرعىن ٴۇي سۇرانىمىنا قولداۋ كورسەتۋ. قالالارداعى ۇكىمەتتەردىڭ ٴۇي ـ جاي بازارىن رەتتەۋ ـ مەڭگەرۋدەگى ٴوزىن ـ ٴوزى باسقارۋ ۇقىعىن تولىق بەرىپ، قالاعا قاراي شارا قولدانىپ، قاتىستى قالالاردىڭ تۇرعىن ٴۇيدى شەكتى ساتىپ الۋ ساياساتىن كۇشىنەن قالدىرۋىنا نەمەسە ازايتۋعا، ادەتتەگى تۇرعىن ۇيگە جانە ادەتتەگى ەمەس تۇرعىن ۇيگە قاتىستى ولشەمدەردى كۇشىنەن قالدىرۋعا جول بەرۋ. ٴۇي ـ جاي شارۋاشىلىعىنىڭ قارجى قۇراۋ تاسىلىنە جانە تاۋار ۇيلەردى الدىن الا ساتۋ تۇزىمىنە رەفورما جۇرگىزۋ. ٴۇي ـ جاي مەنشىك باجىسىن الۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　(45) ەمدەۋ، ٴدارى ـ دارمەك، دەنساۋلىق ساقتاۋ ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. سالاماتتىق سالاسىن الدىمەن دامىتۋ ستراتەگياسىن اتقارىپ، الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، قوعامدىق بىرگە باسقارۋدى، ەمدەۋ قىزمەتى مەن اۋرۋدىڭ الدىن الۋ جانە ونى تىزگىندەۋ قىزمەتىن سايكەستىرۋدى، ەمدەۋ قىزمەتى مەن اۋرۋدىڭ الدىن الۋ جانە ونى تىزگىندەۋ قىزمەتىن توعىستىرۋدى جەبەپ، باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ، ساقتاندىرۋ، حاۋىپ ـ قاتەردى تۇجىرىمداۋ، ەپيدەميولوگيالىق تەكسەرۋ، كارانتيندەۋ ـ سارالاۋ، شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرىپ، ونى ٴبىر جاقتى ەتۋ، ەمدەۋ ـ قۇتقارۋ سياقتى قابىلەتتى كۇشەيتۋ. ەمدەۋدى، ەمدەلۋدى قامسىزداندىرۋدى، ٴدارى ـ دارمەكتى سايكەستى دامىتۋدى جانە باسقارۋدى جەبەۋ. ساپالى ەمدەۋ بايلىعىنىڭ كولەمىن كەڭەيتۋ، تومەنگە جەتكىزۋ جانە وڭىرلىك بىركەلكى ورنالاسىمىن جەبەۋ، دارەجەگە ٴبولىپ دياگنوز قويۋ ـ ەمدەۋ جۇيەسىن جەدەل ورناتىپ، تىعىز ەمدەۋ بىرلەستىك تۇلعاسى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ ەمدەۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋعا قىزمەت وتەۋىن كۇشەيتۋ. الەۋمەتتىك يگىلىك سيپاتىن باعدار ەتكەن ۇكىمەتتىك شيپاحانالار رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، ەمدەۋگە قىزمەت وتەۋدى جەتەكشى ەتكەن اقى الۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، ەڭبەكاقى ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، شتاتتى اۋقىمدىق رەتتەۋ مەحانيزمىن ورناتۋ. حالىقتىق شيپاحانالاردىڭ دامۋىن ارناعا ٴتۇسىرۋ. ەمدەۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋدى باقىلاۋ ـ باسقارۋ تاسىلىندە جاڭالىق اشۋ. جاڭاشا ٴدارى ـ دارمەك پەن ەمدەۋ اسپاپتارىن دامىتۋعا قولداۋ كورسەتۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، جۇڭگوشا شيپاگەرلىك پەن ٴدارى ـ دارمەكتى جالعاستىرۋ، وندا جاڭالىق اشۋ، ونى دامىتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　(46) حالىق سانىنىڭ دامۋىن قولداۋ جانە قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. قارتتانۋعا، بالانىڭ ازايۋىنا توتەپ بەرۋدى ٴتۇيىن ەتىپ، حالىق سانىنىڭ دامۋ ستراتەگياسىن كەمەلدەندىرىپ، بارلىق ادامدى قامتىعان، تۇتاس عۇمىر پەريودىنداعى حالىق سانىنا قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، حالىق سانىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن جەبەۋ. بالا تۋۋ ـ تاربيەلەۋگە قولداۋ كورسەتەتىن ساياسات جۇيەسى مەن شابىتتاندىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، بالا تۋۋ ـ تاربيەلەۋگە جاراسىمدى قوعام ورناتۋدى ىلگەرىلەتۋ. بالا تۋۋ ـ تاربيەلەۋ، باعىپ ـ قاعۋ، تاربيەلەۋدىڭ وزىندىك قۇنىن ۇتىمدى تومەندەتۋ، بالا تۋۋ ـ تاربيەلەۋ تۋرالى دەمالىس ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ، بالا تۋۋ ـ تاربيەلەۋگە بەرىلەتىن قوسىمشا قاراجات ٴتۇزىمىن ورناتۋ، بالا تۋۋ ـ تاربيەلەۋگە جانە بالالاردىڭ نەگىزگى ەمدەلۋىنە الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ، جەكەلەر تابىس باجىسىنان دولايلاستىرىپ تارتىلاتىن باجىنى كەمەيتۋ تەبىنىن ارتتىرۋ. جالپىعا ٴتيىمدى بالا تاربيەلەۋگە قىزمەت وتەۋ جۇيەسى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، قىزمەتكەر ىستەتەتىن ورىنداردىڭ بالاباقشا اشۋ، الەۋمەتتىك اۋماقتاردىڭ كىرىسۋى ارقىلى اماناتپەن باعىپ ـ قاعۋ، وتباسىلىق اماناتپەن باعىپ ـ قاعۋ تۇيىندەرى سياقتى كوپ ٴتۇرلى ۇلگىدە دامۋعا قولداۋ كورسەتۋ. حالىق سانىنىڭ اعىلۋىنىڭ وبيەكتيۆتىك زاڭدىلىعىن يگەرىپ، قاتىستى الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋدىڭ اداممەن بىرگە ٴجۇرۋىن ىلگەرىلەتىپ، قالا مەن اۋىلدىڭ، وڭىرلەردىڭ حالىق سانىنىڭ ۇيلەسىمدى شوعىرلانۋىن، تارتىپپەن اعىلۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

　　حالىق سانىنىڭ قارتتانۋىنا بەلسەنە توتەپ بەرىپ، زەينەتكەرلىك ىستەرى مەن زەينەتكەرلىك شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ ساياساتتىق مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. قارتتار ەكونوميكاسىن دامىتىپ، قارتتارعا ۇيلەسەتىن الۋان ٴتۇرلى، دارالىققا يە جۇمىس ورىندارىن اشۋ. ەرىكتىلىك، يكەمدىلىك پرينسيبى بويىنشا زاڭدا بەلگىلەنگەن زەينەتكە شىعۋ جاسىن بىرتىندەپ ۇزارتۋ رەفورماسىن ورنىقتى، ٴتارتىپتى تۇردە ىلگەرىلەتۋ. نەگىزگى زەينەتكەرلىككە قىزمەت وتەۋ ۇسىنىمىن ساپالىلاندىرىپ، الەۋمەتتىك اۋماقتا زەينەتكەرلىككە قىزمەت وتەۋ قۇرىلىمدارىن جەتىلدىرۋ، ۇكىمەت باسقارۋىنداعى قارتتاردى كۇتىمگە الۋ قۇرىلىمدارىنىڭ جۇمىس مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، كاسىپورىن سياقتى قوعامدىق كۇشتەردىڭ بەلسەنە ات سالىسۋىنا دەم بەرىپ جانە ولاردى جەتەكتەپ، ٴوزارا سەلبەستىك سيپاتىنداعى زەينەتكەرلىككە قىزمەت وتەۋدى ىلگەرىلەتىپ، ەمدەۋ مەن كۇتىمدەۋدىڭ ۇشتاسۋىن جەبەۋ. اۋىل ـ قىستاقتاردا زەينەتكەرلىككە قىزمەت وتەۋدەگى ولقىلىقتاردى تولىقتاۋدى تەزدەتۋ. سۇيەنىشسىز، مۇگەدەك، وزىندىك قابىلەتىنەن ايرىلعاندار، ت. ب. ەرەكشە قيىنشىلىعى بار قارتتارعا قىزمەت وتەۋدى جاقسارتۋ، ۇزاق ۋاقىت كۇتىمدەۋدى قامسىزداندىرۋ ٴتۇزىمىن جەدەل ورناتۋ كەرەك.

　　ون ەكىنشى، ەكولوگيالىق وركەنيەت ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ

　　جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ _ ادام مەن تابيعات جاراسىمدى قاتار ٴومىر سۇرەتىن وسىزامانداندىرۋ. ٴسوز جوق، ەكولوگيالىق وركەنيەت ٴتۇزىم جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن تومەندەتۋدى، لاستانۋدى ازايتۋدى، جاسىلدانۋدى ۇلعايتۋدى، ارتۋدى سايكەستى ىلگەرىلەتىپ، كليمات وزگەرىسىنە بەلسەنە توتەپ بەرىپ، تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ _ باعالى بايلىق ۇستانىمىن تياناقتاندىرۋدىڭ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن جەدەل كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　(47) ەكولوگيالىق وركەنيەتتىڭ نەگىزدىك ٴتۇزىلىسىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. وڭىرلەرگە ٴبولىپ، پارىقتى، دالمە ـ ٴدال باسقارىپ تىزگىندەۋ سىندى ەكولوگيالىق ورتانى باسقارۋ ٴتۇزىمىن اتقارىپ، ەكولوگيالىق ورتانى باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ جانە باعالاۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. تۇتاس ٴوڭىردى، بارلىق ٴتۇردى قامتىعان، ٴبىر تۇتاس ۇشتاسقان مەملەكەت جەر ـ كەڭىستىگىن ىستەتۋ ورنىن باسقارۋعا الۋعا جانە پلانداۋعا رۇقسات بەرۋ ٴتۇزىمىن ورناتۋ جانە كەمەلدەندىرۋ. جاراتىلىستىق بايلىق سيپاتتى قارجى ـ مۇلىككە مەنشىك ٴتۇزىمى جانە باسقارۋ ٴتۇزىمى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، جالپى حالىقتىق مەنشىكتەگى جاراتىلىستىق بايلىق سيپاتتى قارجى ـ مۇلىككە مەنشىك ۇقىعىن ۋاكىلەتتىككە مىندەتتەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ، جاراتىلىستىق بايلىقتى قورعاۋ مەن ودان پايدالانۋ جانە قارجى ـ مۇلىكتىڭ قۇنىن ساقتاۋ، قۇنىن ارتتىرۋ سياقتى جاۋاپكەرشىلىكتى تەكسەرۋ، باقىلاۋ ٴتۇزىمىن ورناتۋ. مەملەكەتتىڭ ەكولوگيالىق حاۋىپسىزدىگى قىزمەتىن سايكەستىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ زاڭناماسىن قۇراستىرۋ كەرەك.

　　(48) ەكولوگيالىق ورتانى وڭاۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. ەكولوگيالىق ورتانى وڭاۋ جاۋاپكەرشىلىك جۇيەسى، باقىلاۋ ـ باسقارۋ جۇيەسى، بازار جۇيەسى، زاڭ، زاڭدىق ەرەجە، ساياسات جۇيەسى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋ. لاستانۋدى دالمە ـ ٴدال وڭاۋ، لاستانۋدى عىلمي وڭاۋ، لاستانۋدى زاڭ بويىنشا وڭاۋ ٴتۇزىمى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، لاس شىعارۋ رۇقساتى ٴتۇزىمىن وزەك ەتكەن تۇراقتى لاس كوزدەرىن باقىلاۋ ـ باسقارۋ ٴتۇزىمىن تياناقتاندىرىپ، جاڭا لاستاۋشى زاتتاردى سايكەستى جونگە سالۋ جانە ونىڭ ورتاعا توندىرەتىن حاۋىپ ـ قاتەرىن باقىلاۋ ـ تىزگىندەۋ جۇيەسىن ورناتىپ، ٴتۇرلى لاستاۋشى زاتتاردىڭ شىعارىلۋىن سايكەسە وتىرىپ ازايتۋدى ىلگەرىلەتۋ. ورتا جونىندەگى ينفورماتسيانى زاڭ بويىنشا جاريالاۋ ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، ورتا تۋرالى سەنىمدىلىكتى باقىلاۋ ـ باسقارۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ. ماڭىزدى الاپتاردىڭ جوعارعى، تومەنگى اعارىندا تۇتاسىمەن ٴبىر تۇلعالاندىرىلعان ەكولوگيالىق ورتانى وڭاۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدى ىلگەرىلەتۋ. مەملەكەتتىك باقشانى نەگىزگى تۇلعا ەتكەن جاراتىلىستىق قورىق جۇيەسى قۇرىلىسىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

　　ەكولوگيانى قورعاۋدىڭ قىزىل سىزىعى تۋرالى باسقارۋ ٴتۇزىمىن تياناقتاندىرىپ، تاۋدى، سۋدى، ورماندى، اتىزدى، كولدى، جايلىمدى، قۇمدى ٴبىر تۇلعالاندىرىپ قورعاۋ جانە جۇيەلى وڭاۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ، ەكولوگيانى قورعاۋدىڭ، قالپىنا كەلتىرۋدىڭ كوپ نەگىزدى قوسىلىمى مەحانيزمىن ورناتۋ. سۋ بايلىعىن قاتاڭ تەجەۋ ٴتۇزىمىن تياناقتاندىرىپ، سۋ بايلىعىنا اقى الۋدى باجى الۋعا وزگەرتۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋ. ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن قورعاۋ قىزمەتىن سايكەستىرۋ مەحانيزمىن كۇشەيتۋ. تەڭىز ـ مۇحيت بايلىعىن اشۋ ـ قورعاۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. ەكولوگيالىق ونىمدەردىڭ قۇنىن جۇزەگە اسىرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. جاراتىلىستىق بايلىقتى اقىلى پايدالانۋ ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. ەكولوگيالىق جالپىلىق تولىقتاما تولەم بەرۋدى ىلگەرىلەتىپ، ەكولوگيانى قورعاۋ جونىنەن ەندىك تولىقتاما تولەم بەرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، ەكولوگيالىق ورتاعا جەتكىزگەن زالال بويىنشا تولەم تولەۋدى ٴبىر تۇتاس ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

　　(49) جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى دامۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى دامۋعا قولداۋ كورسەتەتىن قازىنا ـ باجى، فينانس، قارجى قوسۋ، باعا جاعىنداعى ساياساتتار جانە ونىڭ ولشەمى جۇيەسىن اتقارىپ، جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى شارۋاشىلىقتى دامىتىپ، جاسىل تۇتىنۋدى ىنتالاندىرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ، جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى، اينالمالى داميتىن ەكونوميكالىق جۇيە قۇرىلىسىن جەبەۋ. ۇكىمەتتىك جاسىل ساتىپ الۋ جونىندەگى ساياساتتى ساپالىلاندىرىپ، جاسىل باجى ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. بايلىقتىڭ جالپى مولشەرىن باسقارۋ مەن جاپپاي ۇنەمدەۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ، جاراقسىز زاتتاردى اينالمالى پايدالانۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ. كومىردى تازا، ٴونىمدى پايدالانۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسىن ورناتۋدى جەدەل پلانداپ، جاڭا ەنەرگيانى قابىلداۋ جانە رەتتەۋ ـ مەڭگەرۋ جونىندەگى ساياساتتىق شارالاردى كەمەلدەندىرۋ. كليمات وزگەرىسىنە ۇيلەسۋ قىزمەتى جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. ەنەرگيا جۇمسالىمىن قوس تىزگىندەۋدەن كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن قوس تىزگىندەۋگە جاپپاي بۇرىلىس جاساۋدىڭ جاڭا مەحانيزمىن ورناتۋ. كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ساناقتىق ەسەپتەۋ جۇيەسىن، ٴونىمنىڭ كومىر قىشقىل گازىن ساراپتاۋ بەلگىسى ٴتۇزىمىن، ٴونىمنىڭ كومىر قىشقىل گازىن شىعارۋىن ىزىنە ٴتۇسىپ باسقارۋ جۇيەسىن ورناتىپ، كومىر قىشقىل گازى بازارى ساۋدا ٴتۇزىمىن، پارنيك گازىن شىعارۋدى ٴوز ەركىمەن ازايتۋدىڭ ساۋدا ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرىپ، كومىر قىشقىل گازىن شىعارۋدى بەلگىلەنگەن وركەش مانىنەن اسىرماۋ، كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاۋ قىزمەتىن بەلسەندى، ورنىقتى ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

　　ون ٴۇشىنشى، مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى جۇيەسى مەن قابىلەتىن وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ

　　مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى _ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ ورنىقتى، باياندى بولۋىنىڭ ماڭىزدى نەگىزى. ٴسوز جوق، جالپى تۇلعالىق مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى كوزقاراسىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، جوعارى ساپالى دامۋ مەن جوعارى دەڭگەيدەگى حاۋىپسىزدىكتىڭ ۇتىمدى ىقپالداستىعىن جۇزەگە اسىرىپ، مەملەكەتتىڭ باياندى تىنىشتىعىن شىنايى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك.

　　(50) مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى قىزمەتىن سايكەستىرۋ مەحانيزمىن كۇشەيتىپ، مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىنىڭ زاڭمەن باسقارۋ جۇيەسىن، ستراتەگيالىق جۇيەسىن، ساياساتتىق جۇيەسىن، حاۋىپ ـ قاتەردى باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ، ساقتاندىرۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، ٴتۇيىندى سالالارداعى حاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن جانە ماڭىزدى ارناۋلى نىسانداردى سايكەستىرۋ، قولباسشىلىق ەتۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىنىڭ ٴوزارا ىقپالداسقان، جوعارى ٴونىمدى قورعاۋ جۇيەسىن ورناتىپ، مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىنە عىلىم ـ تەحنيكالىق قۋات ۇستەۋدى ىلگەرىلەتۋ كەرەك.

　　(51) الەۋمەتتىك حاۋىپسىزدىكتى باسقارۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. توسىن تۋىلعان ٴىرى الەۋمەتتىك وقيعالاردى ٴبىر جاقتى ەتۋ، قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، جالپىلىق حاۋىپسىزدىك، جالپىلىق شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرۋ جۇلگەسىندە شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرۋگە قولباسشىلىق ەتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرۋ نەگىزى مەن توتەپ بەرۋ قۋاتىن نىعايتىپ، اپاتتان ساقتانۋ، اپات زيانىن ازايتۋ، اپاتتان قۇتقارۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋ. حاۋىپسىز وندىرىسكە تونەتىن حاۋىپ ـ قاتەردى ٴبىر ـ بىرلەپ اداقتاۋ، رەتتەۋ ـ جونگە سالۋ جانە جاۋاپكەرشىلىكتى قايىرىلا تەكسەرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. ازىق ـ تۇلىك، ٴدارى ـ دارمەك حاۋىپسىزدىگى جاۋاپكەرشىلىك جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. بيولوگيالىق حاۋىپسىزدىك جونىندەگى باقىلاۋ ـ باسقارۋ، ساقتاندىرۋ، ساقتانۋ ـ تىزگىندەۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ. توراپ حاۋىپسىزدىگى ٴتۇزىلىسى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، جاساندى زەردە جاعىنداعى حاۋىپسىزدىكتى باقىلاۋ ـ باسقارۋ ٴتۇزىمىن ورناتۋ كەرەك.

　　(52) قوعامدىق باسقارۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك. جاڭا داۋىردەگى ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىنە“ تاباندى بولىپ جانە ونى دامىتىپ، پارتيا ۇيىمى باسشىلىق ەتكەن ٴوزىن ـ ٴوزى باسقارۋ، زاڭمەن باسقارۋ، مورالمەن باسقارۋ ۇشتاستىرىلعان قالا ـ اۋىل نەگىزگى ساتىلارىن باسقارۋ جۇيەسىن اقاۋسىزداندىرىپ، بىرگە قۇراتىن، بىرگە باسقاراتىن، تەڭ يگىلىكتەنەتىن قوعامدىق باسقارۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋ. حالىق سانىن باسقارۋدىڭ بۇكىل ەل بويىنشا بىرلىككە كەلگەن ٴتۇزىمىن ورناتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ. قوعامدىق قىزمەت ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، پارتيا قۇرىلىسى ارقىلى نەگىزگى ساتىنى باسقارۋعا جەتەكشىلىك ەتۋدى كۇشەيتىپ، قوعامدىق قىزمەتكەرلەر قوسىنى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، ەرىكتى قىزمەت وتەۋ جۇيەسى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋ. ارىز حاتتار مەن ارىزدانۋشىلار جونىندەگى قىزمەتتى زاڭمەن باسقارۋدى ىلگەرىلەتۋ. قالا ٴوڭىرىنىڭ قوعامدىق باسقارۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، قالا تۇرعىندارىنىڭ تىكە بايلانىس جەلىسى سياقتى الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ تەكشەلەرىنىڭ فۋنكتسياسىن كۇشەيتىپ، ”ٴبىر ٴىستى جوعارى ونىمدىلىكپەن بىتىرۋدەگى“ ٴتۇيىندى ىستەر ٴتىزىمىن باسقارۋ مەحانيزمىن جانە ۇدايىلاندىرىپ ىلگەرىلەتۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. قوعامدىق پسيحولوگيالىق قىزمەت وتەۋ جۇيەسى مەن داعدارىسقا ارالاسۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. وتباسى، وتباسى تاربيەسى، وتباسى ستيلى قۇرىلىسىنىڭ نەگىزگى ساتىنى باسقارۋ بارىسىنداعى رولىن ساۋلەلەندىرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. كاسىپتىك وداقتاردىڭ، ساۋدا قوعامدارىنىڭ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. قوعامدىق ۇيىمداردى باسقارۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　اۋىل ـ قالاشىقتاردىڭ (ٴمالى) مىندەت جاۋاپكەرشىلىگىن جانە ۇقىعىن، بايلىعىن ٴوزارا سايكەستىرۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرىپ، اۋىل ـ قالاشىقتاردىڭ (ٴمالى) قىزمەت وتەۋ، باسقارۋ كۇشىن كۇشەيتۋ. قوعام اماندىعى جاعىنداعى جالپى تۇلعالىق ساقتانۋ ـ تىزگىندەۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، قارا قوعام سيپاتتى ۇيىمدار مەن سۇرقيا كۇشتەردى جويۋدى ۇدايىلاندىرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، بۇقارانىڭ اڭىسى كۇشتى بولعان زاڭعا قايشى قىلمىستىق ارەكەتتەردى زاڭ بويىنشا قاتاڭ جازالاۋ كەرەك.

　　(53) شەتەلگە ساياتىن مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. توڭىرەكتەگى حاۋىپسىزدىك قىزمەتىن سايكەستىرۋ مەحانيزمىن ورناتۋ جانە اقاۋسىزداندىرۋ. شەتەلدەگى مۇددەنى جانە شەتەلگە قارجى قوسۋدان تونەتىن حاۋىپ ـ قاتەردەن ساقتاندىرۋ، ساقتانۋ ـ تىزگىندەۋ، قورعاۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن كۇشەيتىپ، حاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى حالىقارالىق زاڭ اتقارۋ سەلبەستىگىن تەرەڭدەتىپ، ەلىمىز ازاماتتارىنىڭ، زاڭدىق تۇلعالارىنىڭ شەتەلدەگى زاڭدى ۇقىق ـ مۇددەسىن قورعاۋ. جازالاۋعا قارسى تۇرۋ، كيلىگۋگە قارسى تۇرۋ، ”قاراستىلىعىنان اسىپ باسقارۋعا“ قارسى تۇرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. تەڭىز ـ مۇحيتتاعى ۇقىق ـ مۇددەنى قورعاۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. الەمدىك حاۋىپسىزدىكتى باسقارۋعا ات سالىسۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　ون ٴتورتىنشى، مەملەكەت قورعانىسى مەن ارميا رەفورماسىن ۇزدىكسىز تەرەڭدەتۋ

　　مەملەكەت قورعانىسى مەن ارميانى وسىزامانداندىرۋ _ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى. ٴسوز جوق، پارتيانىڭ حالىق ارمياسىنا شارتسىز باسشىلىعىنا تاباندى بولىپ، ارميانى رەفورما ارقىلى قۇدىرەتتەندىرۋ ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي اتقارىپ، ارميا قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن ۋاعىندا جۇزەگە اسىرۋعا، مەملەكەت قورعانىسى مەن ارميانى وسىزامانداندىرۋدى نەگىزىنەن جۇزەگە اسىرۋعا پارمەندى كەپىلدىك ازىرلەۋ كەرەك.

　　(54) حالىق ارمياسىنىڭ باسشىلىق ەتۋ، باسقارۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ ٴتوراعاسى جاۋاپتى بولۋ ٴتۇزىمىن دايەكتىلەندىرۋدىڭ تۇزىمدىك مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، ارميانى ساياسي جاقتان قۇرۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ. اسكەري ىستەر كوميتەتى ورگاندارىنىڭ، تاراۋلارىنىڭ فۋنكتسيالىق ورنالاستىرۋىن ساپالىلاندىرىپ، سوعىس قۇرىلىسىن، سوعىس دايىندىعىن ٴبىر تۇتاس ىلگەرىلەتۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، كەلەلى شەشىم جاساۋعا كەڭەس بەرۋ ـ باعالاۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ستراتەگيالىق باسقارۋدا جاڭالىق اشۋدى تەرەڭدەتىپ، اسكەري ىستەردى باسقارۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. ارميانى زاڭمەن باسقارۋ قىزمەت مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. سوعىس جۇرگىزۋ، سوعىس دايىندىعى، اسكەري ىستەر ادام كۇشى بايلىعى سياقتى سالالارداعى سايكەستى ساياسات ـ تۇزىمدەردى كەمەلدەندىرۋ. اسكەري اكادەميالار مەن مەكتەپتەردىڭ رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، اكادەميالار مەن مەكتەپتەردىڭ مايەكتى دامۋىن ىلگەرىلەتۋ. اسكەري كاسىپورىنداردى، ٴىسورىنداردى رەتتەۋ رەفورماسىن جۇرگىزۋ كەرەك.

　　(55) بىرلەسىپ سوعىس جۇرگىزۋ جۇيەسى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ بىرلەسىپ سوعىس جۇرگىزۋگە قولباسشىلىق ەتۋ ورتالىعىنىڭ فۋنكتسياسىن كەمەلدەندىرىپ، كەلەلى حاۋىپسىزدىك سالاسىنا قولباسشىلىق ەتۋ يقۋاتىن اقاۋسىزداندىرىپ، ورتالىقپەن جانە مەملەكەت ورگاندارىمەن سايكەستى اينالىم مەحانيزمىن ورناتۋ. سوعىس وڭىرلەرىندە بىرلەسىپ سوعىس جۇرگىزۋگە قولباسشىلىق ەتۋ ورتالىعىنىڭ قۇرامىن ساپالىلاندىرىپ، سوعىس مىندەتىن اتقاراتىن اسكەري بولىمدەردىڭ بىرلەسىپ سوعىس جۇرگىزۋگە قولباسشىلىق ەتۋدەگى جاساقتالۋ ۇلگىسىن كەمەلدەندىرۋ. توراپ ينفورماتسيا جۇيەسى قۇرىلىسى مەن قولدانۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋدى كۇشەيتۋ. جاڭاشا ارميا مەن اسكەر ٴتۇرىنىڭ قۇرىلىمدىق ورنالاسىمىن قالىپتاستىرىپ، ستراتەگيالىق سەس كورسەتۋ قۋاتىن جەدەل دامىتۋ، جاڭا سالادا جاڭا ساپالى سوعىس جۇرگىزۋ قۋاتىن كۇش سالا دامىتۋ، ٴداستۇرلى سوعىس جۇرگىزۋ قۋاتى قۇرىلىسىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋدى كۇشەيتۋ. قارۋلى ساقشى بولىمدەرى كۇشىنىڭ قۇرامىن ساپالىلاندىرۋ كەرەك.

　　(56) قاراستىلىعىن ارميادان جەرگىلىككە، جەرگىلىكتەن ارمياعا اۋىستىرۋ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. مەملەكەتتىڭ ٴبىر تۇلعالانعان ستراتەگيالىق جۇيەسى مەن قابىلەت قۇرىلىسى قىزمەت مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، ارمياعا ساياتىن شەشىم قابىلداۋ، كەڭەسۋ، سايكەستىرۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. مەملەكەت قورعانىسى قۇرىلىسىنا قاتىستى اسكەري ىستەر قاجەتىن ورتاعا قويۋ، جوعارىعا مالىمدەۋ جانە ارميا مەن جەرگىلىكتى ورىنداردى ۇشتاستىرۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، مەملەكەت قورعانىسىنا جۇمىلدىرۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. مەملەكەت قورعانىسىندىق عىلىم ـ تەحنيكا ونەركاسىبى ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، مەملەكەت قورعانىسىندىق عىلىم ـ تەحنيكا ونەركاسىبىنىڭ ورنالاسىمىن ساپالىلاندىرىپ، قارۋ ـ جاراقتاردى، جابدىقتاردى ساتىپ الۋ ٴتۇزىمىن جاقسارتىپ، اسكەري ونىمدەردى جوبالاۋدىڭ قارىمجىلىق مەحانيزمىن ورناتىپ، قارۋ ـ جاراقتاردى، جابدىقتاردى وسىزامانداندىرىپ باسقارۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ. ارميا مەن جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ ولشەمدەنگەن قىزمەتىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. عارىش، اسكەري ونىمدەر ساۋداسى سياقتى سالالار قۇرىلىسىن جانە باسقارۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋدى كۇشەيتۋ. شەكارا، تەڭىز قورعانىسىنا باسشىلىق ەتۋ، باسقارۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن ساپالىلاندىرىپ، پارتيا، ۇكىمەت، ارميا، ساقشى، حالىق بىرىككەن كۇشىمەن شەكارا باسقارۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. حالىق جاساقتارى ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. ەكىنى قولداۋ قىزمەتى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك.

　　ون بەسىنشى، پارتيانىڭ رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋدەگى، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋدەگى باسشىلىق دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ

　　پارتيانىڭ باسشىلىعى _ رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋدىڭ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ ٴتۇبىرلى كەپىلى. ٴسوز جوق، ”ەكىنى تۇراقتاندىرۋدىڭ“ شەشۋشى ٴمانىن تەرەڭ ۇعىنىپ، ”ٴتورت تانىمدى“ كۇشەيتىپ، ”ٴتورت سەنىمدى“ بەكەمدەپ، ”ەكىنى قورعاۋدى“ ورىنداپ، پارتيانىڭ وزىنە ـ ٴوزى توڭكەرىس جاساۋى ارقىلى قوعامدىق توڭكەرىسكە جەتەكشىلىك ەتۋدىڭ وسكەلەڭ سانالىلىعىن ساقتاپ، رەفورما رۋحى مەن قاتاڭ ولشەم ارقىلى پارتيانى باسقارۋعا، پارتيانى جونگە سالۋعا تاباندى بولىپ، پارتيانىڭ وزىنە ـ ٴوزى توڭكەرىس جاساۋ ٴتۇزىمىن ارناعا ٴتۇسىرۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، پارتيانىڭ ٴوزىن ـ ٴوزى كىرشىكسىزدەندىرۋىن، ٴوزىن ـ ٴوزى كەمەلدەندىرۋىن، ٴوزىن ـ ٴوزى جاڭارتۋىن، ٴوز دەڭگەيىن جوعارىلاتۋىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، پارتيانى باستان ـ اياق جۇڭگوشا سوتسياليزم ىستەرىنىڭ پارمەندى باسشىلىق ۇيتقىسى ەتۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.

　　(57) پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋدەگى ورتالىقتانعان ٴبىر تۇتاس باسشىلىعىنا تاباندى بولۋ كەرەك. پارتيا ورتالىق كوميتەتى رەفورمانى جالپى تۇلعالىق جاقتان جوبالاۋعا، ٴبىر تۇتاس سايكەستىرۋگە، جالپى تۇلعالىق جاقتان ىلگەرىلەتۋگە باسشىلىق ەتەدى. پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ كەلەلى شەشىمدەرى مەن ورنالاستىرۋلارىن تياناقتاندىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ بۇيرىق ـ تيىمدارىن بۇلجىتپاي اتقارۋعا كەپىلدىك ەتۋ. ٴار دارەجەلى پارتكومدار (پارتگرۋپپا) پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ شەشىمدەرى مەن ورنالاستىرۋلارىن تياناقتاندىرۋعا جاۋاپتى بولىپ، ٴوز رايونىنىڭ، ٴوز تاراۋىنىڭ رەفورماسىن جوسپارلاپ جانە ونى ىلگەرىلەتىپ، ٴىس جۇزىندىك جاعدايمەن ۇشتاستىرىپ ٴورىس اشا جاڭالىق اشۋعا دەم بەرىپ، كوشىرىپ قولدانۋعا، جالپىلاستىرۋعا بولاتىن جاڭا تاجىريبەلەردى جاراتۋ. جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ بۇقارالىق لۋشيانىمەن ويداعىداي ٴجۇرىپ، قوعامنىڭ ٴۇمىتىن، بۇقارانىڭ اقىل ـ پاراساتىن، مامانداردىڭ پىكىرىن، نەگىزگى ساتىنىڭ تاجىريبەلەرىن رەفورما جوباسىنا تولىق ەنگىزۋ. كورنەكتى قايشىلىقتاردى شەشۋدى وزەك ەتە وتىرىپ رەفورمانىڭ كەڭەس تاقىرىپتارىن بەلگىلەپ، ٴتۇيىندى رەفورما جوبالارىنىڭ بارلىققا كەلۋ مەحانيزمىن ساپالىلاندىرىپ، اقيقاتقا تاباندى بولىپ، قاتەلىكتەردى تۇزەتىپ، ماسەلەلەردى دەر كەزىندە بايقاۋ، اعاتتىقتاردى تۇزەتۋ. رەفورمانى ىنتالاندىرۋ جانە قوعامدىق پىكىرگە جەتەكشىلىك ەتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، تاماشا رەفورما اۋقىمىن قالىپتاستىرۋ كەرەك.

　　(58) پارتيا قۇرىلىسى ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. بۇكىل پارتيا رەفورمانى يگەرۋدى، دامۋدى جەبەۋ بەلسەندىلىگىن، ىرىقتىلىعىن، جاسامپازدىعىن جۇمىلدىرۋدى كۇش سالۋ ٴتۇيىنى ەتىپ، پارتيا قۇرىلىسى ٴتۇزىمى مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. پارتيانىڭ جاڭالىق اشۋ نازارياسىمەن قارۋلانۋىن كۇشەيتىپ، ۇيرەنۋ ارقىلى رۋحتى سومداۋ، ۇيرەنۋ ارقىلى اقىل ـ پاراساتتى ارتتىرۋ، ۇيرەنۋ ارقىلى ستيلدى دۇرىستاۋ، ۇيرەنۋ ارقىلى ٴىس تىندىرۋدى جەبەۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن ورناتۋ جانە كەمەلدەندىرۋ. كادرلار ٴتۇزىمى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، كادر تاڭداۋدىڭ، كادر ىستەتۋدىڭ دۇرىس باعدارىن ايقىن ورناتىپ، ساياسيدا ىسىلعان، باتىلدىقپەن جاۋاپكەرشىلىك ارقالايتىن، رەفورما جۇرگىزۋگە باتىل، ناقتى ناتيجەسى كورنەكتى، كىرشىكسىز، پاك كادرلاردى كۇش سالا تاڭداپ ٴوسىرىپ، كادرلاردىڭ ٴىستى بەتالدى ىستەۋ، ٴىس تىندىرماۋ، ىسكە باتىلى بارماۋ، ىسكە شەبەر بولماۋ سىندى ماسەلەلەرىن كۇش سالا شەشۋ. دۇرىس ساياسي ناتيجە كوزقاراسىن ورناتىپ جانە ونى امالياتتا ايگىلەپ، ساياسي ناتيجە كوزقاراسىنداعى اعاتتىقتان ۇتىمدى ساقتانۋ جانە ونى تۇزەتۋ قىزمەت مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. ”ٴۇشتى پارىقتاۋدى“ تياناقتاندىرىپ، كادرلاردى ٴورىس اشا العا ىلگەرىلەۋگە، ٴىس تىندىرىپ، ناتيجە جاراتۋعا ىنتالاندىرۋ. باسشى كادرلاردى ٴوسىرۋدى دە، ٴتۇسىرۋدى دە ۇدايىلاندىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، قازىرگى مىندەتىن اتقارۋعا لايىقتى ەمەس كادرلاردى رەتتەۋ تەبىنىن ارتتىرۋ. ۇدايىلانعان جەتىلدىرۋ، اسىرەسە، نەگىزگى جەتىلدىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، كاسىپتىك توسەلۋدى جانە امالياتتىق شىڭدالۋدى كۇشەيتىپ، كادرلاردىڭ وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنداعى قابىلەتىن جاپپاي جوعارىلاتۋ. باسشى كادرلاردىڭ مىندەت وتەۋ مەرزىمى ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرىپ جانە تياناقتاندىرىپ، باسشىلىق القاسىنىڭ نەگىزگى جاۋاپتىلارىنىڭ جۇمىسى اۋىسقانداعى وتكىزىپ بەرۋ ـ وتكىزىپ الۋ ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. پارتيا ۇيىمىنىڭ ساياسي فۋنكتسياسى مەن ۇيىمدىق فۋنكتسياسىن كۇشەيتۋ. جاڭا ەكونوميكالىق ۇيىمدار، جاڭا قوعامدىق ۇيىمدار، جاڭا جۇمىستانعان بۇقارا پارتيا قۇرىلىسىنىڭ ۇتىمدى جولىن كۇشەيتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساۋ. پارتيا مۇشەلەرىن تاربيەلەۋ ـ باسقارۋ، ولاردىڭ رولىن ساۋلەلەندىرۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ. پارتيانىڭ ىشكى زاڭدىق ەرەجەلەرىن كەمەلدەندىرىپ، پارتيانىڭ ىشكى زاڭدىق ەرەجەلەرىنىڭ بەدەلى مەن اتقارۋ قۋاتىن ارتتىرۋ كەرەك.

　　(59) پارتيا ستيلى، پاكتىك قۇرىلىسىن جانە شىرىكتەسۋگە قارسى تۇرۋ كۇرەسىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ كەرەك. ساياسي باقىلاۋدىڭ ناقتى، دالمە ـ ٴدال، ۇدايىلانعان مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. ورتالىقتىڭ سەگىز تارماقتى بەلگىلەمەسىنىڭ رۋحىن تاباندىلىقپەن تياناقتاندىرىپ، فورماشىلدىقتان، تورەشىلدىكتەن ساقتانۋ جانە جونگە سالۋ ٴتۇزىمى مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. ٴماجىلىس حۇجاتتارىن جانە ٴتۇرلى ۇلگى كورسەتۋ ورىندارىن جارىققا شىعارۋ، ولشەمگە تولعاندارىن باعالاۋ، مەرەكە، كورمە، تالقى مىنبەرى سىندى قيمىلداردى ۇزدىكسىز ىقشامداپ، ارناعا ٴتۇسىرىپ، نەگىزگى ساتىعا باعىتتالعان قۋزاپ تەكسەرۋدىڭ، تەكسەرۋدىڭ، باعالاۋدىڭ جالپى مولشەرىن قاتاڭ تىزگىندەپ، تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، تىم ٴجيى كەزىگەتىن، تىم كۇردەلى ماسەلەلەردى بارىنشا كۇش سالا شەشۋ. اۋىل ـ قالاشىقتىڭ (ٴمالى) مىندەت ـ جاۋاپكەرشىلىگىن وتەۋ ىستەرىنىڭ ٴتىزىمىن جاساپ، نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. ۇنەمى جانە شوعىرلى جۇرگىزۋ ۇشتاسقان ٴتارتىپ تاربيەسى مەحانيزمىن ورناتىپ، ٴتارتىپتىڭ اتقارىلۋىن باقىلايتىن ”ٴتورت ٴتۇرلى فورماتسيادان“ پايدالانۋدى تەرەڭدەتىپ، پارتيانىڭ ٴتارتىپ تاربيەسىنىڭ تەجەۋ، قامتاماسىز ەتۋ، ىنتالاندىرۋ رولىن جان ـ جاقتى ساۋلەلەندىرۋ كەرەك.

　　شىرىكتەسۋگە باتىلدىق ەتكىزبەۋدى، شىرىكتەسۋگە مۇمكىندىك بەرمەۋدى، شىرىكتەسۋدى ويىنا الدىرماۋدى ٴبىر تۇلعالاندىرىپ ىلگەرىلەتەتىن قىزمەت مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، شىرىكتەسۋدىڭ ٴوربۋ ورتاسىن جانە شارت ـ جاعدايىن كۇش سالا جويۋ. بۇرىس ستيلدەر مەن شىرىكتەسۋ ماسەلەلەرىن بىرگە تەكسەرۋ، بىرگە جونگە سالۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرىپ، ۇقىق شوعىرلانعان، قارجى توپتالعان، بايلىق جينالعان سالالارداعى شىرىكتەسۋدى رەتتەۋ ـ وڭاۋدى ىشكەرىلەتىپ، ۇكىمەت ٴمانساپتىلارى مەن كاسىپورىن قوجايىندارىنىڭ استاسىپ، ساياسي ەكولوگيانى جانە ەكونوميكالىق دامۋ ورتاسىن ٴبۇلدىرۋ ماسەلەسىن قاتاڭ تەكسەرىپ ٴبىر جاقتى ەتىپ، ٴتۇيىندى پارا بەرۋشىلەردى بىرلەسىپ جازالاۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، شىرىكتەسۋدىڭ جاڭا ٴتۇرى مەن شىرىكتەسۋدىڭ كومەسكى تۇرىنەن ساقتانۋدىڭ جانە ونى جونگە سالۋدىڭ ۇتىمدى ادىستەرىن مولايتۋ. باسقالارعا جالا جابۋ ارەكەتىن جونگە سالۋدى كۇشەيتۋ. قاشقانداردى قۋعىنداۋ، قاشىپ كەتۋدىڭ الدىن الۋ، ارام اقشانى قايتارىپ اكەلۋ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. جاڭا داۋىردەگى پاكتىك مادەنيەتى قۇرىلىسىن كۇشەيتۋ كەرەك.

　　پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ باقىلاۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرۋ. پارتيانى جاپپاي قاتاڭ باسقارۋداعى تۇلعالىق جاۋاپكەرشىلىك پەن باقىلاۋ جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ. ٴبىرىنشى باسشىنى جانە باسشىلىق القانى باقىلاۋدى كۇشەيتۋدىڭ سايكەستى ٴتۇزىمىن اقاۋسىزداندىرۋ. ۇقىق ورنالاستىرۋدى جانە ۇقىق جۇرگىزۋدى تەجەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ەرەكشە ۇقىق يدەياسى مەن ەرەكشە ۇقىق جايتىنە قارسى تۇرۋ. ٴتارتىپ اتقارۋ، زاڭ اتقارۋ مەن قىلمىستىق ىستەر ٴادىلياسىنىڭ ورگانيكالى ۇشتاسۋىن ىلگەرىلەتۋ. ارالاپ تەكسەرۋ جانە شارلاپ تەكسەرۋ قىزمەتىنىڭ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمىن اقاۋسىزداندىرۋ. باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ جانە تەكسەرۋ، انىقتاۋ قۇرىلىمدارىنىڭ فۋنكتسياسىن ساپالىلاندىرىپ، تىكە باسقاراتىن ورىنداردىڭ ٴتارتىپ تەكسەرۋ، باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ ٴتۇزىلىسىن كەمەلدەندىرىپ، ورتالىق باسقاراتىن كاسىپورىندارعا جالپى بەتتىك ٴتارتىپ تەكسەرۋ، باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ گرۋپپاسىن جىبەرۋدى ىلگەرىلەتۋ. نەگىزگى ساتىنىڭ باقىلاۋ ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ. شىرىكتەسۋگە قارسى تۇرۋ جونىندە مەملەكەتتىڭ زاڭ شىعارۋىن ىلگەرىلەتىپ، باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ زاڭىنا وزگەرىس ەنگىزىپ، شەكارا ارالىق شىرىكتەسۋگە قارسى تۇرۋ زاڭىن شىعارۋ كەرەك.

　　(60) رەفورمانى تياناقتاندىرۋدى شەگە قاعۋ رۋحىمەن ويداعىداي يگەرۋ كەرەك. بۇكىل پارتيا پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋدەگى شەشىمدەرى مەن ورنالاستىرۋلارىن، ٴسوز جوق، شىندىققا جۇگىنىپ ناقتى ىستەر ىستەۋ ارقىلى تياناقتاندىرۋدى مىقتى يگەرۋ، باتىل تۇردە شەبەرلىكپەن تياناقتاندىرۋدى مىقتى يگەرۋ، جوعارى مەن تومەندى سايكەستىرۋگە، تاراۋلار مەن سالالاردى ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، رەفورما مىندەتناماسىن، ۋاقىت كەستەسىن، ىلگەرىندى ـ كەيىندىلىك ٴتارتىبىن عىلمي بەلگىلەپ، ٴتۇرلى رەفورمانى جۇرگىزەتىن سۋبيەكتتەر مەن ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ايقىنداپ، كەلەلى رەفورمالاردىڭ تياناقتانۋ جاعدايىن باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ جانە ارالاپ تەكسەرۋ، شارلاپ تەكسەرۋ مازمۇنىنا ەنگىزىپ، ناقتى ناتيجەسى، ناقتى ونىمدىلىگى جانە حالىق بۇقاراسىنىڭ ريزا بولۋ دەڭگەيى ارقىلى رەفورمانى سىننان وتكىزۋ كەرەك.

　　جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ _ بەيبىت دامۋ جولىمەن جۇرەتىن وسىزامانداندىرۋ. سىرتقا باعىتتالعان قىزمەتتە، ٴسوز جوق، دەربەس، وزىنە ـ ٴوزى قوجايىن بولۋ سىندى بەيبىت ديپلوماتيالىق ساياساتتى باتىل ۇستانىپ، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، بۇكىل ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىقتى امالياتتا ايگىلەپ، الەمدىك دامۋ دارىپتەمەسىن، الەمدىك حاۋىپسىزدىك دارىپتەمەسىن، الەمدىك وركەنيەت دارىپتەمەسىن تياناقتاندىرىپ، تەڭ، ٴتارتىپتى دۇنيە ٴجۇزىنىڭ كوپ ۇيەكتەنۋىن، جالپىعا ٴتيىمدى، سيىسىمدى ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋىن دارىپتەپ، سىرتقى ىستەر قىزمەتى مەحانيزمى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، الەمدىك باسقارۋ جۇيەسى رەفورماسى مەن قۇرىلىسىنا ات سالىسىپ جانە جەتەكشىلىك ەتىپ، مەملەكەتتىڭ يەلىك ۇقىعىن، حاۋىپسىزدىگىن، دامۋ مۇددەسىن باتىل قورعاپ، رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتۋگە، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋگە تاماشا سىرتقى ورتا جاراتۋ كەرەك.

　　بۇكىل پارتيا، بۇكىل ارميا، بۇكىل ەلدەگى ٴار ۇلت حالقى شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ توڭىرەگىنە اناعۇرلىم تىعىز ىنتىماقتاسىپ، رەفورما جۇرگىزۋ، ەسىك اشۋ تۋىن بيىك ۇستاپ، كۇش ـ قۋاتتى شوعىرلاندىرىپ، قايراتتانا العا ۇمتىلىپ، جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى مەملەكەت قۇرۋ، ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ ارقىلى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋ جولىندا قۇلشىنا كۇرەس جۇرگىزۋ كەرەك.

　　(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 7 ـ ايدىڭ 21 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)