”حۋاڭحى وزەنىن حالىقتى باقىتقا كەنەلتەتىن باقىت وزەنىنە اينالدىرايىق“

— باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋگە جەتەكشىلىك ەتكەندىگى جونىندەگى ەستەلىك

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى

　　10 مىڭ شاقىرىمدىق حۋاڭحى وزەنى جوڭكىلە اعىپ جاتىر، ول جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ انا وزەنى، بايىرعى ٴارى ۇلى جۇڭحۋا وركەنيەتىن جاراتقان. حۋاڭحى وزەنىن قورعاۋ _ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىنە ساياتىن ۇزاق بولاشاقتىق ۇلى جوسپار.

　　9 ـ ايدىڭ 12 ـ كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ گانسۋدىڭ لانجوۋىندا حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى اڭگىمە ٴماجىلىسىن باسقارىپ اشتى. 2019 ـ جىلى جىڭجوۋ، 2021 ـ جىلى جينان، 2024 ـ جىلى لانجوۋ... پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنىنىڭ جوعارعى، ورتاڭعى، تومەنگى اعارىن تۇگەل ارالاپ، حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋى سىندى كەلەلى مەملەكەت ستراتەگياسىن ارقاۋ ەتىپ، 3 رەت اڭگىمە ٴماجىلىسىن باسقارىپ اشىپ، انا وزەننىڭ بولاشاعى جونىندە ۇزاق بولاشاقتىق جوسپار جاسادى.

　　”حۋاڭحى وزەنىن حالىقتى باقىتقا كەنەلتەتىن باقىت وزەنىنە اينالدىرايىق“. پارتيا ورتالىق كوميتەتى حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە جوعارى ساپالى دامىتۋ ستراتەگياسىن العا قويعاننان بەرى، حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگيالىق ورتا ساپاسى ورنىقتى جاقسارىپ، سۋ حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ قۋاتى ۇزدىكسىز كۇشەيىپ، ەنەرگيا، استىق حاۋىپسىزدىگى نەگىزى ۇزدىكسىز بەكەمدەلىپ، حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋى اناعۇرلىم جوعارى باستالۋ تۇيىنىنە شىعىپ، ەكولوگيا الدىمەن ويلاستىرىلاتىن، جاسىل داميتىن ”حۋاڭحى وزەنى توپتىق حورى“ جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىندا شىرقالۋدا.

”جاپپاي قورعاۋدى بىرگە ويداعىداي يگەرىپ، جاپپاي تىزگىندەۋدى سايكەستى ىلگەرىلەتۋ كەرەك“

　　حۋاڭحى وزەنىنىڭ باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ كوڭىلىندەگى سالماعى توتەنشە ماڭىزدى.

　　پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن دامۋ جاعدايىن كوپ رەت ناقتى ورىندا تەكسەرىپ، حۋاڭحى وزەنىن قورعاۋعا، تىزگىندەۋگە، الاپتاعى ولكە، اۆتونوميالى رايونداردىڭ تيپ جاڭالاپ دامۋىنا بەتالىس نۇسقاپ، حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋى سىندى كەلەلى مەملەكەت ستراتەگياسىنا ايبىندى جوبا كەسكىندەدى.

　　9 ـ ايدىڭ 11 ـ كۇنى تۇستەن كەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنى لانجوۋ جۇڭشان كوپىرى بولىگىنە كەلىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋىن جەبەۋى سياقتى جاعدايلارىن ۇعىسىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ جاعالاۋىندا سەيىل ـ سەرۋەن قۇرىپ، ساياحاتتاپ جۇرگەن قالا تۇرعىندارىمەن، ساياحاتشىلارمەن شىن ىقىلاسپەن اڭگىمەلەستى.

　　باس شۋجي كوپىردە تۇرىپ، بۋىرقانا اعىپ جاتقان حۋاڭحى وزەنىنە بايىپپەن ۇڭىلە قارادى.

　　حۋاڭحى وزەنى شالدىققان دەرت ٴۇشىن الاڭداپ، حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋدى كوزدەگەن باس شۋجي شي جينپيڭ انا وزەننىڭ ”سالاماتتىق“ ماسەلەسىن كوكەيدەن شىعارمادى.

　　5 جىلدىڭ الدىنداعى 2019 ـ جىلى 8 ـ ايدا، باس شۋجي شي جينپيڭ گانسۋدا قىزمەت تەكسەرگەن كەزىندە بىلاي دەپ ايقىن العا قويدى: ”مەن بۇرىن ’چاڭجياڭ وزەنىن ناۋقاستانىپ قالدى‘، ونىڭ ۇستىنە ناۋقاسى جەڭىل ەمەس دەگەن ەدىم. بۇگىن مەن حۋاڭحى وزەنى دە ۇزاقتان بەرى السىرەپ اۋرۋشاڭ بولىپ قالدى، سۋ اپاتى ٴجيى تۋىلاتىن بولدى دەمەكشىمىن“.

　　سول رەتكى قىزمەت تەكسەرۋدەن كەيىن ٴبىر ايعا جەتپەي، 2019 ـ جىلى 9 ـ ايدا، باس شۋجي شي جينپيڭ حىنانعا بارىپ قىزمەت تەكسەرىپ، سول ارادا حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋى جونىندەگى اڭگىمە ٴماجىلىسىن باسقارىپ اشتى.

　　”مەملەكەت مەرەكەسى قارساڭىندا كوپشىلىكتىڭ بارلىعى وتە قاربالاس. قانشاما قاربالاس بولساق تا، حۋاڭحى وزەنى ماسەلەسىن قالايدا ۋاقىت ورنالاستىرىپ مۇقيات زەرتتەۋىمىز قاجەت، پارتيا ورتالىق كوميتەتى بۇل ماسەلەگە ايرىقشا ٴمان بەرەدى“. باس شۋجي شي جينپيڭ ەڭ الدىمەن نەگىزگى ويدى اڭعارتتى: ”بارلىعىمىز حۋاڭحى وزەنىن انا وزەن دەپ اتايمىز، حۋاڭحى وزەنىن قورعاۋ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىنە جانە ماڭگى باياندى دامۋىنا ساياتىن ۇزاق بولاشاقتىق ۇلى جوسپار“.

　　حۋاڭحى وزەنى الابى _ ەلىمىزدىڭ ماڭىزدى ەكولوگيالىق قالتقىسى جانە ماڭىزدى ەكونوميكالىق بەلدەۋى. الايدا، كوپ جىلدان بەرى جينالعان ماسەلەلەر حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسى ٴالى دە ٴالسىز: بۇكىل ەلدەگى نەگىزگى وزەن الاپتارىنىڭ ىشىندە، حۋاڭحى وزەنى الابىنداعى سۋدىڭ سارقىلۋ، توپىراقتىڭ شايىلۋ اۋماعىنىڭ اعارداعى جەر اۋماعىندا يەلەيتىن سالىستىرماسى ەڭ زور؛ جوعارعى، ورتاڭعى، تومەنگى اعارداعى ەكولوگيا وڭاي بۇزىلعان، بۇل اعارلاردىڭ قالپىنا كەلۋ قيىندىعى وتە زور ٴارى قالپىنا كەلۋ بارىسى باياۋ؛ ٴىشىنارا رايونداردىڭ لاس زاتتاردى ىعىستىرۋ كۇشەمەلىلىگى ٴبىرشاما جوعارى.

　　جوعارعى، ورتاڭعى، تومەنگى اعاردى، نەگىزگى ـ تارماق اعاردى، وڭ ـ سول جاعالاۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلادى، باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋى جونىندە ”جاپپاي قورعاۋدى بىرگە مىقتى يگەرىپ، جاپپاي تىزگىندەۋدى سايكەستى ىلگەرىلەتۋ“ جوباسىن جاسادى.

　　چيڭحاي _ چاڭجياڭ، حۋاڭحى، لانساڭجياڭ وزەندەرىنىڭ قاينار كوزى، ”جۇڭحۋانىڭ سۋ مۇناراسىن“ ساقتاۋ سىندى اۋىر مىندەتتى ارقالاپ وتىر. 36 جاستاعى مالشى گىڭگانىڭ ٴۇيى چيڭحاي ولكەسى يۇيشۋ زاڭزۋ اۆتونوميالى وبلىسى زادو اۋدانى اڭساي اۋىلىندا، بۇل ارانىڭ ورتاشا تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى 4000 مەتردەن اسادى. 2016 ـ جىلى ٴۇش وزەن قاينارى مەملەكەت باقشاسى ٴتۇزىلىسى سىناق ٴتۇيىنى باستالىپ، گىڭگانىڭ ٴۇيى ٴۇش وزەن قاينارى مەملەكەت باقشاسى لانساڭجياڭ قاينارى باقشا رايونىنا ٴبولىندى، گىڭگا دا باقشا رايونىنىڭ ەكولوگيانى باسقارۋشىسىنا، قورعاۋشىسىنا اينالدى.

　　”ٴبىز اپپاراتپەن، ەستەلىك داپتەرمەن مەكەنىمىزدەگى جابايى حايۋاناتتاردىڭ، جايلىمنىڭ جاعداي وزگەرىستەرىن ەستەلىككە الامىز. ادەتتە جابايى حايۋاناتتاردى زيانداۋ سياقتى دەلولارعا جولىققاندا، ەكولوگيانى باسقارۋشىلار، قورعاۋشىلار دەرەۋ جەرگىلىكتى ورىنداعى زاڭ اتقارۋ تاراۋلارىمەن بايلانىس جاسايدى“، ـ دەدى گىڭگا.

　　بيىل 6 ـ ايدا، چيڭحايدا قىزمەت تەكسەرگەن كەزىندە، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ”چيڭحاي _ شيزاڭ ٴۇستىرتىن ەكولوگيالىق وركەنيەتتىڭ بيىگى ەتىپ قۇرىپ شىعۋعا“ كۇش سالعانىن ەستىگەندە، باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”مىنە بۇل سىزدەردىڭ ەڭ ۇلكەن ۇلەستەرىڭىز. ەڭ ماڭىزدىسى، ٴۇش وزەن قاينارى سىندى وسى ’جۇڭحۋا سۋ مۇناراسىن‘ ويداعىداي قورعاپ، ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن قورعاپ، سۋ قاينارىن ساقتاۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋ كەرەك“.

　　چيڭحاي _ شيزاڭ ۇستىرتىنەن جوڭكىلە اعىپ ٴتۇسىپ، قاتپار ـ قاتپار سارى توپىراقتى ۇستىرتتەن اعىپ وتەتىن حۋاڭحى وزەنىنىڭ قۇم مولشەرى كۇرت مولايادى.

　　جەرگىلىكتى جاعدايعا ساي، اۋرۋىنا قاراي رەتسەپ جازدى. باس شۋجي شي جينپيڭ: ورتاڭعى اعاردا سۋ مەن توپىراقتى ساقتاۋدى جانە لاستانۋدى وڭاۋدى كورنەكتىلەندىرە وتىرىپ ويداعىداي يگەرۋ كەرەك، ـ دەپ باسا دارىپتەدى.

　　شانشيدىڭ سولتۇستىك بولىگىندەگى يان ـ ان، يۇيلين 2 قالانىڭ باسىم كوپ ٴبولىمى سارى توپىراقتى ۇستىرتتەگى ادىرلى، جىرالى اۋماققا ٴتان بولىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ جوعارعى، ورتاڭعى اعارى وڭىرىندەگى سۋدىڭ سارقىلۋى، توپىراقتىڭ شايىلۋى ەڭ اۋىر ٴوڭىر سانالادى.

　　يۇيلين قالاسى ميجى اۋدانى گاۋشيگوۋ قىستاعى سارى توپىراقتى ۇستىرتتەگى ادىرلى، جىرالى وڭىردەگى ٴبىر شاعىن سايدىڭ ىشىنە ورنالاسقان. بۇرىن ”تاقىر تاۋ بولىپ، جىل سايىن اپات جايلاپ تۇراتىن“، قازىر ”ساتىلى اتىز تاۋ باسىنا دەيىن جالعاسىپ، تۇگەلدەي ورمانمەن كومكەرىلدى“، قىستاق تۇرعىندارى ەككەن تاۋلى ٴوڭىر الماسى بايۋدىڭ ”التىن جۇمىرتقاسىنا“ اينالدى. قىستاق تۇرعىندارى ماقتانىشپەن بىلاي دەدى: ”قازىر حۋاڭحى وزەنىنىڭ سۋىندا گاۋشيگوۋدىڭ قۇم بالشىعى جوق بولدى“.

　　2021 ـ جىلى 9 ـ ايدىڭ 13 ـ كۇنى، باس شۋجي شي جينپيڭ وسى ارادا قىزمەت تەكسەرگەندە، تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزگەندە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: گاۋشيگوۋ قىستاعى _ سارى توپىراقتى ٴۇستىرت ەكولوگياسىن وڭاۋدىڭ ۇلگىسى، سىزدەر ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن قاجىماس تاباندىلىقپەن ورىستەتىپ، داۋىرمەن بىرگە العا باسىپ اۋىل ـ قىستاق ىستەرىن دامىتىپ جاتىرسىزدار، بۇل جۇرگەن جولدارىڭىز دۇرىس. تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ _ باعالى بايلىق ۇستانىمىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، ەكولوگيانى جونگە سالۋ مەن ەرەكشەلىككە يە كاسىپ سالاسىن دامىتۋدى جاندى ۇشتاستىرىپ، ەكولوگيا مەن ەكونوميكا سايكەستى داميتىن، ادام مەن تابيعات جاراسىمدى قاتار ٴومىر سۇرەتىن جولمەن ٴجۇرۋ كەرەك.

　　شاندۇڭ دۇڭيىڭ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ تەڭىزگە قۇيار ساعاسى. جول بويى سان تاراۋ بۇرالاڭنان ٴوتىپ، حۋاڭحى وزەنى وسى ارادا شالقار بوحاي تەڭىزىنە قۇيادى.

　　2021 ـ جىلى 10 ـ ايدىڭ 20 ـ كۇنى، باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنىنىڭ تەڭىزگە قۇيار ساعاسىنا كەلىپ، اعاش شارباق جولدى بويلاي حۋاڭحى وزەنى اتىراۋى سازدى جەر ەكولوگيالىق ورتاسىن تەكسەرىپ كوردى.

　　باس شۋجي جەرگىلىكتى ورىنداعى جاۋاپتى جولداستارعا بىلاي دەپ تاپسىردى: ”حۋاڭحى وزەنى ساعاسى سازدىعىن قورعاۋدى ٴبىر ارداقتى ٴىس رەتىندە قاراپ، ەكولوگيالىق وركەنيەت ۇستانىمىن ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جاڭا جورىعىندا ساۋلەلەندىرە ٴتۇسىپ، سوتسياليستىك وسىزامانداندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋعا نۇر ـ شۇعىلا ۇستەۋ كەرەك“.

　　انا وزەندى قورعاۋ جونىندەگى ٴبىرقىدىرۋ ٴتۇزىم، ەرەجەلەر ارت ـ ارتىنان شىعارىلدى _ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى، مەملەكەتتىك كەڭەس «حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە جوعارى ساپالى دامىتۋ جوباسى باعدارلاماسىن» باسىپ تاراتىپ، انا وزەندى قورعاۋعا ۇزاق بولاشاقتىق ايبىندى جوبا كەسكىندەدى؛ حۋاڭحى وزەنىن قورعاۋ زاڭى 2023 ـ جىلى 4 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنىنەن باستاپ اتقارىلىپ، حۋاڭحى وزەنىن قورعاۋعا، تىزگىندەۋگە پارمەندى زاڭمەن باسقارۋ قامتاماسىزدىعىن ازىرلەدى؛ «حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋ جوباسىن» باسىپ تاراتىپ، ناقتى كۇش سالۋ بەتالىسىن ايقىندادى...

　　انا وزەندى قورعاۋ جونىندەگى ٴبىر قىدىرۋ ناقتى شارالار تياناقتانىپ، ونىمدىلىك كورسەتتى _ وزەن، كول ەكولوگياسىن قورعاۋ، باسقارۋ، قالا ـ قالاشىق ورتاسىن وڭاۋ قۇرىلعىلارىنداعى ولقىلىقتاردى تولىقتاۋ سياقتى جەلىلەس قيمىلدار ورىستەتىلدى؛ تاۋ، سۋ، ورمان، ەگىنجاي، كول، جايلىم، قۇمدىقتى ٴبىر تۇلعالاندىرا قورعاۋ مەن قالپىنا كەلتىرۋ ينجەنەريالارى اتقارىلدى؛ قالا ورتاسىن وڭاۋ قۇرىلعىلارىنداعى ولقىلىقتاردى كۇش سالا تولىقتاپ، لاس سۋدى تىكەلەي ىعىستىرۋ، قوقىر ـ قوقسىقتاردى بەتالدى ٴۇيۋ سياقتى ماسەلەلەر ٴونىمدى شەشىلدى...

　　التىن كۇز مەزگىلى، كۇن بىرتە ـ بىرتە سۋىتتى. گانسۋدىڭ لانجوۋىنداعى فوتو اپپارات اۋەسكەرى ليۋ يانجى اققۋلارمەن جىلىنا ٴبىر رەتكى ”ۋادەسىن“ كۇتۋدە _ تاياۋ جىلداردان بەرى ٴار جىلى 11 ـ ايدان كەلەسى جىلى 3 ـ ايعا دەيىن 20 _ 30داي اققۋ ٴۇش وزەن ساعاسىنداعى اققۋ قايراڭىنا كەلىپ قىستايدى.

　　حۋاڭحى وزەنى لانجوۋ قالاسىن كەسىپ وتەدى، سانحىكوۋ _ حۋاڭحى وزەنى، سونداي ـ اق ونىڭ باسقا تارماق اعارلارىنىڭ توعىسقان جەرى. تاياۋ جىلداردان بەرى جەرگىلىكتى ورىن كەشەندى شارا قولدانىپ حۋاڭحى وزەنىنىڭ سۋ ساپاسىن ورنىقتى جاقسارتتى ٴارى اققۋلارعا اناعۇرلىم جاقسى دامىلدايتىن ورتا ازىرلەدى.

　　قۇستاردىڭ كەلۋى ٴدال حۋاڭحى وزەنى الابى ەكولوگياسىنىڭ بىرتىندەپ جاقسارعاندىعىنىڭ كۋاسى.

　　تاياۋ جىلداردان بەرى حۋاڭحى وزەنىنىڭ سۋ ساپاسى ٴتىپتى دە جاقساردى، 2023 ـ جىلى حۋاڭحى وزەنىنىڭ نەگىزگى اعارىنىڭ تۇتاس جەلىسى ٴۇرتىس 2 جىل 2 ـ دارەجەلى سۋ ساپاسى ولشەمىنە جەتتى؛ حۋاڭحى وزەنىنىڭ ەكى جاعالاۋى بارعان سايىن جاسىلدانىپ، اعار الابىنىڭ ەكولوگيالىق ساپاسى جالپى تۇلعالىق جاقتان جاقسارىپ، جوعارعى اعاردىڭ جاسىل جامىلعىمەن قامتىلعان ”جاسىل سىزىعى“ 20 نەشە جىلدىڭ الدىنداعىمەن سالىستىرعاندا باتىسقا قاراي شامامەن 300 كيلومەتر جىلجىدى؛ جابايى حايۋاناتتار بارعان سايىن كوبەيدى، بارىس، ور اۋىز بۇعى، تاۋ ەشكى سياقتى جابايى حايۋاناتتار حۋاڭحى وزەنى قاينارىندا قايتا پايدا بولىپ، حۋاڭحى وزەنى اتىراۋى مەملەكەت دارەجەلى جاراتىلىستىق قورىعىنداعى قۇستار 373 تۇرگە جەتتى.

　　حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن جاپپاي قورعاۋ، جاپپاي سايكەسۋ ارناسىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، مەملەكەتتىڭ ەكولوگيالىق حاۋىپسىزدىك قالتقىسىن بەرىك ورناتۋ كەرەك“.

　　حۋاڭحى وزەنىنىڭ جوعارعى، تومەنگى اعارىندا ادام مەن تابيعات جاراسىمدى قاتار ٴومىر سۇرەتىن تاماشا كارتينا قۇلشىنا كەستەلەنۋدە.

”جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋ تاريحى ەل باسقارۋ تاريحى دا بولىپ تابىلادى“

　　2019 ـ جىلى 9 ـ ايدىڭ 17 ـ كۇنى، حىنان جىڭجوۋ، حۋاڭحى وزەنى مۇراجايىنىڭ ”ۇزاق جىلداردان بەرگى وزەن تىزگىندەۋ“ كورمە زالى.

　　باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنىنىڭ ارناسىن بۇرۋ جونىندەگى ٴبىر سىزباعا ۇزاق ٴۇڭىلدى _ ارناسىنان اسىپ جايىلعان اۋماعى سولتۇستىكتە تيانجينگە، وڭتۇستىكتە چاڭجياڭ _ حۋايحى وڭىرىنە دەيىن جەتىپ، 250 مىڭ شارشى كيلومەتر اۋماقتى شارپىپ، ”قالا ـ قورعان ٴبۇلىنىپ، سۋ باسىپ كولكىگەن، بۇقارا اعاشقا ورمەلەپ، اينالادان پانا تاپپاعان“ ەدى.

　　”حۋاڭحى وزەنى تىنىش بولسا، الەم تىنىش بولادى“. باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”بەلگىلى ماعىنادان العاندا، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋ تاريحى ەل باسقارۋ تاريحى دا بولىپ تابىلادى“.

　　يرەلەڭدەگەن حۋاڭحى وزەنىنىڭ 10 مىڭ شاقىرىمى قۇم. حۋاڭحى وزەنى بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى لاي ـ قۇم قۇرامى ەڭ جوعارى، تىزگىندەۋ قيىندىعى ەڭ زور، سۋ اپاتى اۋىر وزەندەردىڭ ٴبىرى، ەجەلدەن ”تۇنبا قالىپتاسۋى كوپ، ارنا بۇزۋى كوپ، ارنا اۋىستىرۋى كوپ“. نەشە مىڭ جىلدان بەرى حۋاڭحى وزەنىنىڭ تىنىش بولۋى جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىنىڭ تىلەگى بولىپ كەلەدى.

　　ساناققا قاراعاندا، جاڭا جۇڭگو قۇرىلۋدان بۇرىنعى 2500 جىلدان استام ۋاقىتتا حۋاڭحى وزەنىنىڭ تومەنگى اعارى ارناسىن جيىنى 1500 رەتتەن استام بۇزىپ، 26 رەت ارناسىن وزگەرتىپ، جاعالاۋداعى بۇقاراعا اۋىر ازاپ اكەلگەن.

　　جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان كەيىن پارتيا مەن مەملەكەت حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋگە، اشۋعا توتەنشە ٴمان بەردى. پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، حۋاڭحى وزەنى جاعالاۋىنداعى ارميا مەن حالىق جانە حۋاڭحى وزەنى قۇرىلىسشىلارى حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋ، قورعاۋ قىزمەتىن كەڭ كولەمدە ورىستەتىپ، دۇنيەنى جالت قاراتقان تابىستارعا قول جەتكىزدى.

　　حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋدىڭ قيىندىعىن تەرەڭ ٴتۇسىنىپ، حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”اپاتتان ساقتانۋ، اپات شىعىنىن ازايتۋ جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ تىنىشتىعىن بار كۇشپەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك“.

　　پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنى جاعالاۋىنا تالاي رەت بارىپ قىزمەت تەكسەرىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ باياندى تىنىشتىعىنىڭ ايبىندى جوباسىن جاسادى.

　　حۋاڭحى وزەنىندە ەجەلدەن بەرى ”باسى مىس، قۇيرىعى تەمىر، بەلى دوۋفۋ“ دەگەن ٴسوز بار. حىنان ٴدال حۋاڭحى وزەنىنىڭ ”دوۋفۋ بەل“ بولىگىنە ورنالاسقان، جەر بەتىندەگى ”اسپاقتاعى وزەن“ ەڭ كورنەكتى، تاريحتا ارناسى بۇزىلعان ورنى ەڭ كوپ وزەن بولىگى.

　　2014 ـ جىلى باس شۋجي شي جينپيڭ حىناننىڭ لانكاۋىندا پارتيانىڭ بۇقارالىق لۋشيان تاربيەسى ـ امالياتتىق قيمىلى جونىندە تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، جەتەكشىلىك ەتكەندە، حۋاڭحى وزەنىنىڭ ەڭ سوڭعى ٴيىنى _ دۇڭباتوۋ اۋىلىنداعى حۋاڭحى وزەنى جاعاسىنا ارنايى كەلىپ، حۋاڭحى وزەنىندە تاسقىننان ساقتانۋ جانە وزەن قايراڭىنداعى بۇقارانىڭ ٴوندىرىس ـ تۇرمىس جاعدايىن ۇعىستى.

　　2019 ـ جىلى 9 ـ ايدىڭ 18 ـ كۇنى حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋى جونىندەگى اڭگىمە ٴماجىلىسى حىناننىڭ جىڭجوۋىندا اشىلدى.

　　وسى رەتكى اڭگىمە ٴماجىلىسىن ويداعىداي اشۋ ٴۇشىن، باس شۋجي شي جينپيڭ الدىن الا قاتىستى تاراۋلاردان ىشكەرىلەي تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزۋدى جانە عىلمي دالەلدەۋدەن وتكىزۋدى تالاپ ەتتى. اڭگىمە ماجىلىسىنەن ٴبىر كۇن بۇرىن، باس شۋجي حۋاڭحى مۇراجايىنا كەلىپ، حۋاڭحى مەملەكەتتىك گەولوگيا باقشاسىنىڭ لينحى الاڭىنا بارىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋ تاريحىن ىشكەرىلەي ۇعىسىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ جانە توسپا قۇرىلىسى جاعدايىن ناقتى ورىندا تەكسەردى.

　　لينحى الاڭىنداعى كورىنىس تاماشالاۋ تۇعىرىندا تۇرىپ حۋاڭحى وزەنىنە كوز جىبەرگەندە، بيىك اسپان، كەڭ كوسىلگەن وزەن، بىتىك وسكەن ورمان، ٴشوپ كورىنەدى. بۇگىنگى ارقىلى كەشەگىنى ەسكە العاندا، باس شۋجي شي جينپيڭ تەبىرەنە: ”اماليات، تەك جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىندا، سوتسياليستىك ٴتۇزىمنىڭ ابزالدىلىعىن ساۋلەلەندىرگەندە عانا، حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋدىڭ ىرىقسىزدىقتان ىرىقتىلىققا دەيىنگى تاريحي بۇرىلىسىن شىنايى جۇزەگە اسىرىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ 3 جىلدا 2 رەت ارنا بۇزۋداي ايانىشتى جاعدايىن تۇبىرىنەن وزگەرتۋگە مۇمكىندىك بولعاندىعىن دالەلدەدى“، ـ دەدى.

　　”حۋاڭحى وزەنىندە كوپ جىلدان بەرى ۇلكەن ماسەلە تۋىلماعانىمەن، حۋاڭحى وزەنى سۋ اپاتىنىڭ كومەسكى قاتەرى وتكىر سەمسەر سياقتى ٴالى دە جەلكەمىزدە ٴتونىپ تۇر، قىراعىلىقتى استە بوساڭسىتۋعا بولمايدى“. اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرگى حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋدىڭ وراسان زور تابىستارىن تولىق تۇراقتاندىردى، سونداي ـ اق حۋاڭحى وزەنىن تىزگىندەۋگە ساقتىق دابىلىن قاعىپ، ايقىن بەتالىس كورسەتتى.

　　باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: حۋاڭحى وزەنىنىڭ تىنىشتىعىن قامتاماسىز ەتۋدە، ٴسوز جوق، سۋ مەن قۇمنىڭ بايلانىسىن رەتكە سالۋ سىندى وسى ”بۇيدانى“ مىقتاپ يگەرىپ، سۋ مەن قۇمدى رەتتەۋ ـ تىزگىندەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، بىرىگىپ سۋدى تىزگىندەۋ، جەكە ـ جەكە باسقارۋ ماسەلەسىن شەشىپ، وزەن ارنالارى مەن قايراڭ وڭىرلەردىڭ دەڭگەيىن جان ـ جاقتى جوعارىلاتۋ، تىزگىندەۋ ينجەنەرياسىن اتقارىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىنداعى تۇنبالاردى ازايتىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ جاعالاۋىنىڭ حاۋىپسىزدىگىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.

　　2020 ـ جىلى 6 ـ ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ نيڭشيادا قىزمەت تەكسەرگەندە ”حۋاڭحىنىڭ باياندى تىنىشتىعىن قامتاماسىزداندىرۋدى ماڭىزدىنىڭ ماڭىزدىسى ەتۋ كەرەك“ دەپ باسا دارىپتەپ، وزەن ارناسى مەن قايراڭ وڭىرلەردى جالپىلىق جونگە سالۋ ينجەنەرياسىن اتقارىپ، ەكى جاعالاۋ توسپالارىن، وزەن ارنالارىن تىزگىندەۋدى، قايراڭ وڭىرلەردى جونگە سالۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتۋدى تالاپ ەتتى.

　　”بۇگىن وسىندا كەلىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ جوعارعى، ورتاڭعى، تومەنگى اعارىن تۇگەل ارالاپ شىقتىم، كوڭىلىم دە جاي تاپتى“، ـ دەدى 2021 ـ جىلى 10 ـ ايدا شاندۇڭنىڭ دۇڭيىڭىنداعى حۋاڭحى وزەنىنىڭ تەڭىزگە قۇيار ساعاسىنداعى كەمەجايدا، باس شۋجي شي جينپيڭ راشەتكاعا سۇيەنىپ الىسقا كوز تاستادى.

　　وزەن ارناسىنداعى سۋ جاعدايىنا ٴۇڭىلىپ، اعىن مولشەرى، قۇم اعىزۋ مولشەرى سياقتىلاردى ەگجەي ـ تەگجەيلى سۇراستىردى... حۋاڭحى وزەنىنىڭ كۇزگى تاسقىنىندا ”ۇرەي دە، قاتەر دە بولعانىمەن“، الايدا اۋىر شىعىن جانە ٴولىم ـ ٴجىتىم تۋىلماعاندىعىن ەستىگەندە، باس شۋجي ريزالىق ٴبىلدىرىپ تۇراقتاندىردى.

　　باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: حۋاڭحى وزەنىن جاپپاي قورعاۋدى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ تىنىش بولۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتۋ _ ەل باسقارۋداعى ٴىرى ٴىس. تاسقىننان ساقتانۋ، اپات زيانىن ازايتۋ جۇيەسىنىڭ كەشەندى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، سۋدىڭ ەكولوگيالىق كەڭىستىگىن باسقارۋ ـ تىزگىندەۋدى كۇشەيتىپ، سۋ، قۋاڭشىلىق اپاتتارىنا قاتىستى توتەنشە جاعدايلاردى ٴبىر جاقتى ەتۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، حۋاڭحى وزەنى جاعالاۋىنىڭ حاۋىپسىزدىگىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.

　　وسىدان كەيىن حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى اڭگىمە ٴماجىلىسىن باسقارىپ اشقاندا، باس شۋجي شي جينپيڭ دامۋ مەن حاۋىپسىزدىك سىندى ەكى ٴىرى ٴىستى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، حاۋىپ ـ قاتەردەن ساقتانۋ جانە وعان توتەپ بەرۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋدى تاعى ٴبىر رەت ايقىندادى.

　　پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى ەلىمىز حۋاڭحى وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىنداعى تاسقىننان ساقتانۋ ينجەنەرياسى قۇرىلىسىن ٴۇرتىس 2 كەزەك اتقارىپ، تومەنگى اعارداعى ولشەمدەنگەن توسپا قۇرىلىسىن جاپپاي ورىنداپ، وزەن ارناسىن جونگە سالدى جانە قايراڭنىڭ حاۋىپسىزدىك قۇرىلىسىن جۇرگىزدى. لۇڭياڭشيا، شياۋلاڭدي سياقتى ٴىرى سۋ يگىلىگى ينجەنەريالارى ٴوز رولىن تولىق ساۋلەلەندىردى. وزەن ارناسىنىڭ تارايۋ جاعدايى العاشقى قادامدا تەجەلىپ، حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ تاسقىننان ساقتانۋ، اپات زيانىن ازايتۋ جۇيەسى ۇزدىكسىز كەمەلدەنىپ، سۋ حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىزداندىرۋ دەڭگەيى ۇزدىكسىز جوعارىلادى.

　　سۋدى رەتتەۋ، قۇمدى رەتتەۋ _ حۋاڭحى وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىنداعى قۇم ـ باتپاقتىڭ تۇنۋى مەن تاسقىن سۋ حاۋىپ ـ قاتەرى قاتارلاسقان قيىن ماسەلەنى شەشۋدەگى شەشۋشى شارا.

　　بيىل _ حۋاڭحى وزەنىندە سۋ رەتتەۋ، قۇم رەتتەۋ جۇمىسىنىڭ اتقارىلعانىنا 23 ـ جىل. باقىلاپ ـ تەكسەرۋگە قاراعاندا، سۋ مەن قۇمدى رەتتەۋ ارقىلى حۋاڭحى وزەنىنىڭ تومەنگى اعارىنداعى وزەن ارناسىنداعى نەگىزگى وزەن ارناسى تۇتاس جەلى بويىنشا شايىلىپ، وزەن ارناسى كورنەكتى تومەندەپ، تاسقىن اعىزۋ جانە قۇم وتكىزۋ قۋاتى جاپپاي جوعارىلاعان.

　　سيفرلى داۋىرگە قادام تاستاعاندا، حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ جەر ـ جەرى سيفرلى سۋ يگىلىگىنىڭ دامۋىن جەدەلدەتىپ، ۇشقىش اپپارات، جاساندى سەرىك ارقىلى الىستان باقىلاۋ ـ ولشەۋ سياقتى وسى زامانعى عىلىم ـ تەحنيكانىڭ قولدانىلۋى سۋ اپاتىنان، قۋاڭشىلىق اپاتىنان ساقتانۋ سياقتى عىلمي شەشىمدەرگە ٴتىپتى دە تىرەك بولىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ تىنىشتىعىن قورعادى.

”وڭىرلىك ەرەكشەلىككە باي جوعارى ساپالى دامۋدىڭ جاڭا جولىن بەلسەنە قاراستىرۋ كەرەك“

　　”حۋاڭحى وزەنىنىڭ جوعارعى، ورتاڭعى اعارىنداعى 7 ولكە، اۆتونوميالى رايون تولىق دامىماعان ٴوڭىر، شىعىس بولىكتەگى وڭىرلەرمەن جانە چاڭجياڭ الابىمەن سالىستىرعاندا كورنەكتى ايىرماشىلىق بار، ٴداستۇرلى كاسىپ سالاسىنىڭ تيبىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ اياق الىسى باياۋ...“، ـ دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنى جاعالاۋىنداعى دامۋدىڭ كىناراتتارىن ٴداپ باسىپ كورسەتىپ.

　　دامۋ دەڭگەيى بىركەلكى ەمەس، ىشكى قوزعاۋشى كۇشى جەتكىلىكسىز، ەكولوگيالىق ورتاسى ٴالسىز... ۇزاق ۋاقىتتان بەرى حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ دامۋى قايشىلىقتار مەن ماسەلەلەرگە جولىعىپ كەلەدى. كوپتەگەن ماسەلەلەردە جاراتىلىستىق جەتەرسىزدىك سياقتى وبيەكتيۆتىك شەكتەمە دە، كەيىن كەلە قورعاۋسىز قالۋ سياقتى ادام فاكتورلارى دا بار.

　　حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن، ٴسىرا، قالاي جۇزەگە اسىرۋ كەرەك؟ باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنى جاعالاۋىنداعى 9 ولكە، اۆتونوميالى رايوندى تۇگەل ارالاپ، جول بويى تەكسەرىپ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، وي جۇگىرتتى.

　　”حۋاڭحى وزەنى جاعالاۋىنداعى وڭىرلەر ٴىس جۇزىندىكتى تياناق ەتىپ، سۋعا وڭتايلى بولسا سۋعا سۇيەنۋ، تاۋعا وڭتايلى بولسا تاۋعا سۇيەنۋ، استىققا وڭتايلى بولسا استىق ەگۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا وڭتايلى بولسا اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ، ونەركاسىپتى دامىتۋعا وڭتايلى بولسا ونەركاسىپتى دامىتۋ، ساۋدانى دامىتۋعا وڭتايلى بولسا ساۋدانى دامىتۋ، وڭىرلىك ەرەكشەلىككە باي جوعارى ساپالى دامۋدىڭ جاڭا جولىن بەلسەنە قاراستىرۋ كەرەك“.

　　ىستەۋگە تيىستىلەرىن ىستەۋ، ىستەمەۋگە تيىستىلەرىن ىستەمەۋ كەرەك. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا، ٴۇش وزەن قاينارى، چيليانشان تاۋى سياقتى ەكولوگيالىق فۋنكتسيالىق ماڭىزدى وڭىرلەردە ”ەكولوگيانى قورعاپ، سۋ قاينارىن ساقتاپ، اناعۇرلىم كوپ ەكولوگيالىق ونىمدەردى جاراتۋ“ كەرەك؛ استىق وندىرەتىن نەگىزگى وڭىرلەر ”وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋى كەرەك“؛ وڭىردەگى ورتالىق قالالار سياقتى ەكونوميكانى دامىتۋ شارت ـ جاعدايى جاقسى وڭىرلەر ”شوعىرلى دامىپ، ەكونوميكا مەن جان سانىنىڭ كوتەرىمدىلىك قۋاتىن جوعارىلاتۋى كەرەك“...

　　كىناراتتاردى جويدى، تاماشا ەكولوگيا جوعارى ساپالى دامۋعا نەگىز قالادى _

　　تۇز، سانشيدىڭ يۇنچىڭىنىڭ دامۋ نەگىزگى جەلىسىن شارپىدى. 4600 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرگى اس تۇزىنىڭ اشىلۋى حۋاڭحى وزەنىنىڭ جاعالاۋىنداعى گۋمانيتارلىق ساۋدا ماڭىزدى قالاشىعىن سومدادى.

　　وتكەن عاسىردىڭ 80 ـ جىلدارىنان باستاپ، ونەركاسىپتەنۋ اياق الىسىنىڭ بىرتىندەپ جەدەلدەۋىنە بايلانىستى، يۇنچىڭ حيميا ونەركاسىپ ونىمدەرىن وندىرە باستادى. سونىمەن لاستانۋدىڭ اسقىنۋى، شەكتەن تىس اشۋ سياقتى كىناراتتار تۋىلدى.

　　”تۇزدى كولدىڭ ەكولوگيالىق قۇنى مەن يقۋاتى بارعان سايىن ماڭىزدى بولۋدا، قورعاۋ، پايدالانۋ قىزمەتىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ جاقسى ىستەۋ كەرەك“، ـ دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ وسى ارادا قىزمەت تەكسەرگەندە.

　　حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋ مەن جوعارى ساپالى دامىتۋ سىندى مەملەكەتتىك ستراتەگيانىڭ اتقارىلۋىنا بايلانىستى، ”تۇز قالاسى“ تىڭ دامۋ ورايىنا يە بولدى. 2020 ـ جىلى 9 ـ ايدا يۇنچىڭ قالاسى تۇزدى كول كولەمىندەگى ونەركاسىپ ٴوندىرىسى قيمىلىن جاپپاي توقتاتتى. كونە، ەسكى ونەركاسىپ زاۆود ۇيلەرى قالا تۇرعىندارى سەيىلدەيتىن جاقسى جەرگە وزگەرتىلدى، تۇز كولىنىڭ ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋ ىستەرى قاۋىرت ورىستەتىلىپ، ەلەكتروندى ينفورماتسيا، جابدىق جاساۋ قاتارلى جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالالارى تەز جەتىلدى جانە زورايدى...

　　يۇنچىڭنىڭ تيپ وزگەرتىپ دامۋى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ارمان ـ تىلەگىنە ٴۇن قوستى: ”حۋاڭحى وزەنى الابىنداعى ٴارقايسى ولكە، اۆتونوميالى رايونداردىڭ بارلىعى حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋدى دامۋدى جوسپارلاۋدىڭ، جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ نەگىزگى ولشەم سىزىعى ەتۋگە تاباندى بولۋى كەرەك“.

　　ەكولوگيانى الدىمەن ەسكەردى، جاسىل دامىدى. حىنان ولكە دارەجەلىدەن جوعارى 185 جاسىل زاۆود، 13 جاسىل ونەركاسىپ باقشا رايونىن قۇردى؛ گانسۋ حۋاڭحى وزەنىن ارقاۋ ەتىپ، ەكولوگيالىق ساياحات كاسىبىن زور كۇشپەن دامىتتى... جاسىل ٴتۇس حۋاڭحى وزەنى الابى جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ اناعۇرلىم ايقىن نەگىزگى تۇسىنە اينالدى.

　　ىشكى قابىلەتتى قاجىرلىلىقپەن شىڭداپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ جوعارى ساپالى دامۋعا قوزعاۋشى كۇش ۇستەدى _

　　”ايگىلى حۋاڭحى وزەنى الابىندا حىتاۋ سۋارمالى ٴوڭىرى ەڭ ىرىستى“. ەرتەدەن قازىرگە دەيىن حىتاۋ سۋارمالى ٴوڭىرىنىڭ قۇرىلىسى مەن دامۋى جەرگىلىكتى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ گۇلدەنىپ ـ كوركەيۋىن قامتاماسىز ەتىپ كەلەدى.

　　2023 ـ جىلى 6 ـ ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ ىشكى موڭعۇلدىڭ باياننۇر حىتاۋ سۋارمالى وڭىرىندەگى سۋ مولشەرىن ينفورماتسيالاندىرىپ باقىلاۋ ـ ولشەۋ ورتالىعىنا بارىپ، 7 دارەجەلى سۋارۋ ـ ىعىستىرۋ جۇيەسىن ەگجەي ـ تەگجەيلى كوردى.

　　سول جەردەگى جاۋاپتى جولداس تانىستىرىپ بىلاي دەدى: قازىر قۇم ـ باتپاق كوپ بولعان جاعدايدا سۋ اعىسىن ولشەۋ قيىنعا سوعۋ ماسەلەسىن زەرتتەپ شەشتىك، ”كەلەسى قادامدا وسىزامانداندىرىپ جاقسارتامىز“.

　　”توعان قۇرىلىسىن كورىپ ايرىقشا ٴسۇيىندىم، بۇل، ٴبىرى، ٴبىزدىڭ وزگەشە جاراتىلىستىق بايلىق شارت ـ جاعدايىمىزدىڭ ارقاسى، ەندى ٴبىرى، نەشە مىڭ جىلدان بەرى ەڭبەكشىل، ەرجۇرەك جۇڭگو حالقىنىڭ جاسامپازدىعىنىڭ ارقاسى، بۇل ەرەكشە باعالى“، ـ دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ شىن جۇرەكتەن تەبىرەنىپ.

　　بۇگىنگى تاڭدا، حىتاۋ سۋارمالى ٴوڭىرىن ينفورماتسيالاندىرۋ قۇرىلىسى ۇشقان قۇستاي دامىپ، سۋارمالى ٴوڭىر سۋ جاعدايى ينفورماتسياسىن جاساندى جولمەن جەتكىزۋگە سۇيەنە وتىرىپ سۋ جاعدايى ينفورماتسياسىن ەستەلىككە الاتىن ٴداۋىر كەلمەسكە كەتىپ، سۋ جاعدايىن بىرلەستىرۋ، ناقتى بولۋ، دالمە ـ ٴدال باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ، ورنالاستىرۋ جۇزەگە استى.

　　حىتاۋ عانا ەمەس! چيڭحايدىڭ تالا قايراڭىنداعى كەڭ كوسىلگەن فوتوۆولتتىق تاقتا مەملەكەتتىڭ تازا ەنەرگيا كاسىپ سالاسىنىڭ بيىگىن تۇلعالاۋعا دەم بەردى؛ شاندۇڭنىڭ بوحاي تەڭىزى جاعاسىندا كوپ ٴتۇرلى اۆتوماتتاندىرىلعان تەحنيكا كەمەجايدىڭ جۇمىس ونىمدىلىگىن كورنەكتى جوعارىلاتۋعا دەم بەردى... جوعارى، ورتا، تومەنگى اعاردا، ىشكى قۇرلىق تەڭىز جاعالاۋىندا عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ حۋاڭحى جاعالاۋىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا قۋات ۇستەگەندىگى تۋرالى مىسالدار ساناپ تاۋىسقىسىز.

　　”الاپتىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنداعى ساپا وزگەرىسىن، ونىمدىلىك وزگەرىسىن، قوزعاۋشى كۇش وزگەرىسىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك“، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ٴسوزى حۋاڭحى وزەنى جاعالاۋىنداعى ولكە، اۆتونوميالى رايونداردى ۇزدىكسىز تىڭنان ىسكە كىرىسۋگە ىنتالاندىردى.

　　مەحانيزمدى ساپالىلاندىردى، ساياسات، زاڭ ـ ەرەجەلەر جوعارى ساپالى دامۋعا قورعاۋشى بولدى _

　　حۋاڭحى وزەنىنىڭ سۋ مولشەرى چاڭجياڭ وزەنىنىڭ وننان بىرىنە جەتپەيدى. نەشە مىڭ جىلدان بەرى ول بايتاق دالانى قۇنارلىلاندىردى، الايدا سۋ تاپشى بولۋ ماسەلەسىنە دە ٴدوپ كەلدى.

　　2024 جىلى 6 ـ ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ نيڭشياعا كەلىپ، اۆتونوميالى رايوننىڭ حۋاڭحى وزەنى الابىنداعى سىچۋاننىڭ اباسىمەن ولكە، اۆتونوميالى رايون اتتاعان سۋ ۇقىعى ساۋداسىنا قول قويعانىن ەستىگەندە، ىقىلاستى تۇردە بەلسەنە ىزدەنىس جاساۋعا، جۇيەلى ىلگەرىلەتۋگە شابىتتاندىردى.

　　2023 ـ جىلى 11 ـ ايدا نيڭشيا 18 ميلليون يۋاندىق باعامەن سىچۋان ولكەسىنىڭ حۋاڭحى وزەنىنەن 3 جىلدا 15 ميلليون تەكشەمەتر سۋ پايدالانۋ ۇقىعىن ساتىپ الىپ، نيڭشيانىڭ نيڭدۇڭ ەنەرگيا حيميا ونەركاسىپ بازاسىنىڭ وندىرىسىنە كومەكتەستى.

　　قازىر العاشقى توپتاعى حۋاڭحى وزەنىنىڭ 5 ميلليون تەكشەمەتر سۋى نيڭشياعا جەتكىزىلدى. بۇل شارا بۇكىل ەلدەگى ولكەلەر ارا سۋ بايلىعى قامداۋ ـ قاجەتسىنۋ قايشىلىعىن بازار مەحانيزمىنەن پايدالانىپ شەشۋدە ۇلگىلىك مانگە جانە پايدالانۋ قۇنىنا يە.

　　مەحانيزم تياناقتانسا، ”شالعايداعى سۋ“ دا ”جاقىن ماڭنىڭ ٴشولىن قاندىرادى“؛ ساياسات ساپالىلانىپ، حۋاڭحى وزەنى بويىنداعى وڭىرلەردىڭ دامۋىنا سۇيەنىش بولدى.

　　حۋاڭحى وزەنى توقتاۋسىز جوڭكىلىپ، جۇڭحۋا وركەنيەتى ۇزىلمەي جالعاسۋدا.

　　باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: حۋاڭحى وزەنى الابى _ جۇڭحۋا ۇلتى مەن جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ماڭىزدى وشاعى، حۋاڭحى مادەنيەتىن قورعاپ، اسقاقتاتىپ، تاريحي مادەنيەت تامىرى مەن ۇلتتىڭ تامىرىن ويداعىداي جالعاستىرۋ كەرەك.

　　حۋاڭحى مادەنيەتى _ جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تامىرى جانە جانى.

　　باس شۋجي شي جينپيڭ مىنانى العا قويدى: ”مادەنيەت مۇرالارى مەن جاراتىلىستىق مۇرالارعا باعىتتالعان جالپى تۇلعالىق، جۇيەلى قورعاۋدى كۇشەيتىپ، ارحەولوگيا، ت . ب قىزمەتتەردى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ كەرەك“. قىزىل مادەنيەت بايلىعىن ويداعىداي قورعاپ، توڭكەرىستىك مادەنيەتتى اسقاقتاتىپ، سوتسياليستىك وزىق مادەنيەتتى دامىتۋ كەرەك“.

　　حۋاڭحى مادەنيەت مۇرالارىنىڭ جاي ـ جاپسارىن انىقتاپ، مادەنيەتتى ٴتۇسىندىرۋدى، زەرتتەۋدى كۇشەيتىپ، قورعاۋ سيپاتتى نىسانداردان ٴبىر توبىن اتقارىپ، حۋاڭحى وزەنىنىڭ جاعالاۋىنداعى وڭىرلەردىڭ حۋاڭحى مادەنيەتىن قورعاۋىن، پايدالانۋىن كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، حۋاڭحى مادەنيەتىندە قامتىلعان داۋىرلىك ٴماندى ىشكەرىلەي اشىپ، قۇنارلى حۋاڭحى مادەنيەتى ارقىلى مادەنيەت سەنىمىن نارلەندىرۋ كەرەك.

　　اتا ـ بابالارىمىزدىڭ بىزگە قالدىرعان باعالى مۇرالارى ويداعىداي قورعالىپ، «حۋاڭحى مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى قۇرىلىسىن قورعاۋ جوباسى» رەسمي باسىپ تاراتىلىپ، تۇرگە ٴبولىپ قۇرىلىس جۇرگىزۋ، باسقارۋ ـ مەڭگەرۋ، قورعاۋ، نەگىزگى تاقىرىپتى كورسەتۋ، مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرۋ، ٴداستۇرلى پايدالانۋ سياقتى 4 ٴتۇرلى ٴتۇيىندى فۋنكتسيالىق رايون حۋاڭحى مادەنيەتىن قورعاۋدىڭ، جالعاستىرۋدىڭ، اسقاقتاتۋدىڭ كەڭىستىك تۇلعاسىن قالىپتاستىردى.

　　مول مادەنيەت بايلىعى، اسىرەسە، تەلەگەي رۋحاني كۇشى بار.

　　باس شۋجي شي جينپيڭ مىنانى تالاپ ەتتى: حۋاڭحى مادەنيەتىنىڭ داۋىرلىك قۇنىن ىشكەرىلەي اشىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تالىقپاي تالپىنعان، قاجىرلى دا قايسار ۇلتتىق قاسيەتى مەن كۇرەسكەرلىك رۋحىن تولىق ايگىلەۋ كەرەك.

　　جياۋ يۇيلۋ رۋحى، لۇي لياڭ رۋحى، يوۋ يۇي رۋحى، قىزىلتۋ توعانى رۋحى... جوڭكىلە اققان حۋاڭحى وزەنى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ رۋحاني مەكەنىن سومداپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇزدىكسىز دامۋىندا سارقىلماس بۇلاق بولىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋعا رۋحاني كۇش ـ قۋات ۇيىستىردى.

　　ەندى عانا اشىلعان حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋگە جوبا جاساپ، باعدار كورسەتىپ، حۋاڭحى وزەنى جاعالاۋىنداعى ٴارقايسى ولكە، اۆتونوميالى رايون حالىقتارىنىڭ اراسىندا ەكپىندەي ىلگەرىلەۋدىڭ تەلەگەي كۇشىن تاسقىنداتتى.

　　جوڭكىلە اققان حۋاڭحى وزەنى دۇڭحاي تەڭىزىنە قۇيىلدى، دارقان كوڭىل كۇللى دۇنيەگە قۇشاق اشتى.

　　جاڭا جورىقتا شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، حۋاڭحى وزەنى جاعالاۋىنداعى ٴارقايسى ولكە، اۆتونوميالى رايون حالقىنىڭ ۇدەرە العا تارتىپ، ۇزاق ۋاقىت ەڭبەك ەتۋىمەن، حۋاڭحى وزەنىنىڭ ەكى جاعالاۋىندا، ٴسوز جوق، جوعارى ساپالى دامۋدىڭ جاڭا كارتيناسى اشىلادى، حۋاڭحى وزەنى، ٴسوز جوق، حالىقتى يگىلىككە كەنەلدىرەتىن باقىت وزەنىنە اينالادى.

　　(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 9 ـ ايدىڭ 15 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)