ساۋان قالاسى دۇڭۋان قالاشىعىندا شارۋالار اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىمەن جۇگەرى اتىزىندا جۇگەرى جيناۋدا. جۋىقتا وسى قالاشىقتاعى جۇگەرى جيناۋ مەزگىلىنە ٴوتتى، ەگىنشى وتباسىلارى جيىن ـ تەرىن ۋاقىتىن مىقتى يگەرىپ، ٴداندى تولىق قامبالاۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى.
□ سۋرەتتى شۇي گۋاڭيۇڭ تۇسىرگەن
التىن كۇز مەزگىلىندە شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسى سۋرەتتەي اسەم كۇيگە ەنىپ، اۋماق ـ اۋماق اتىزداردان مول ٴونىم قۋانىشى مەن مۇندالادى.
مول ٴونىم قايدا؟ اتىزداردا گۇرىلدەگەن اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىنىڭ ۇنىندە.
تيانشان الابىنداعى قۇنارلى اتىزداردا اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالار قوسىنى اۋىل شارۋاشىلىعىن وسىزامانداندىرۋ ٴۇردىسىنىڭ كۋاگەرى بولۋدا، ونان دا ماڭىزدىسى، ولار مول ٴونىمنىڭ ٴۇمىتى مەن ارمانىن ارقالاعان ەدى.
سوڭعى كۇندەرى سانجى قالاسى سانگۇڭ قالاشىعى ارگۇڭ قىستاعىنداعى تۇقىمدىق اق جۇگەرى اتىزىندا ٴىرى تۇرپاتتى كومبايىنداردىڭ گۇرىلدەگەن داۋىسى تولاستاماي، وسىناۋ اتىز الەمىندەگى ەڭ اسەرلى كۇيگە اينالدى.
اق جۇگەرى اتىزىنا بارعانىمىزدا ٴىرى تۇرپاتتى كومبايىندار تارتىپپەن قاربالاس جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىپتى. ماشينانىڭ گۇرىلدەگەن داۋىسىمەن، قاز ـ قاتار ەگىلگەن اق جۇگەرى رەتىمەن ورىلىپ، تورسيعان اق جۇگەرى داندەرى قامباعا قۇيىلۋدا، كەلەر جىلعى تىڭايتقىش رەتىندە پايدالانۋ ٴۇشىن، سابان ـ توپان ۇساقتالىپ تۋرالىپ اتىزعا قايتا شاشىلۋدا.
”وتباسىمداعى مىنا ٴىرى تۇرپاتتى كومبايننىڭ كەڭدىگى 3.66 مەتر، ٴبىر جولدىڭ وزىندە 10 قاتار اق جۇگەرىنى ورا بەرەدى، ورۋ، ٴشيتىن سوعۋ، ٴدانىن ايىرۋ، ماشيناعا تيەۋ جەلىلەس قىزمەتتەرىن ىستەيدى، ٴبىر كۇندە 130 مۋعا دەيىن جەردى ورۋعا بولادى“. وسى قالاشىقتىڭ اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى شەبەرى لي گوجۇن ماقتانىشپەن: ٴار جولى كومبايننىڭ گۇرىلدەگەن داۋىسىن ەستىگەن سايىن، ول ماعان مول ونىمگە قول جەتكىزدىك دەپ جار سالىپ تۇرعانداي سەزىلەدى، ـ دەدى.
وسى مول ٴونىم مەزگىلىندە كەڭ ـ بايتاق اتىزعا سول كۇننىڭ العاشقى ارايى توگىلگەن شاقتان باستاپ ـ اق تيانشان الابىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارى قويىلعان اۋلاداعى ۇلكەندى ـ كىشىلى تەمىر وگىزدەر ۇيقىدان ويانىپ، جۇمىسقا جابال كىرىسە باستايدى. كومبايندار ساپ ـ سارى ٴبيداي تولقىنىندا ارلى ـ بەرلى جۇيتكىپ، ٴبىرىنىڭ ٴىزىن ٴبىرى قۋالاي اسىر سالىپ جۇرگەندەي سەزىلەدى. ولار ٴبيداي ماساعىن ٴبىر ـ بىردەن جيناپ، ارتتارىنا قاتار ـ قاتار ٴبيداي سابانىن ٴۇيىپ وتىرادى؛ زەردەلى تراكتور جەردى باپپەن جىرتىپ، كەلەر جىلدىڭ ٴۇمىت تۇقىمىن سەبەدى؛ وسىمدىك باپتاۋ ۇشقىش اپپاراتتارى كوكتە قالىقتاپ، ەگىس داقىلدارىنا ەگىس دارىلەرىن جانە حيميالىق تىڭايتقىشتاردى دالمە ـ ٴدال سەۋىپ، ولاردىڭ اقاۋسىز ٴوسۋىن قاداعالايدى...
قازىر شينجياڭدا ەگىس داقىلدارىنىڭ جالپىلىق ماشينالانۋ سالىستىرماسى %90كە جەتتى، بۇل سيفر بۇكىل ەل بويىنشا الدىڭعى قاتاردا.
مول ٴونىم قايدا؟ اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىنىڭ ۇزدىكسىز دارەجەسىن جوعارىلاتقان تەحنيكا جاڭالاۋىندا.
ساۋان قالاسى شۋاڭچۋان اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىندە قاتار ـ قاتار تىزىلگەن زاماناۋي اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارى كوزگە تۇسەدى، ولاردىڭ كەيبىرەۋى ٴداۋ ٴارى ايباتتى كورىنسە، كەيبىرەۋى شاعىن دا ٴساندى كورىنىپ، عىلىم ـ تەحنيكانىڭ كۇشىن ايگىلەپ تۇر.
”بيىل تۇقىم ٴسىڭىرۋ ماشيناسىن تاعى دا جاقسارتىپ، وسى جاڭا تەحنيكانىڭ باسىمدىعىن ۇلعايتتىق“. ساۋان قالاسى شۋاڭچۋان اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ القا باستىعى حى حۇڭتاۋ بىلاي دەدى: جەرگىلىكتى اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكتەرى ٴداستۇرلى تۇقىم ٴسىڭىرۋ ماشيناسىنىڭ تۇقىم شىعاراتىن جەرىن اشاماي فورمالى ۇيرەكتىڭ اۋزى سياقتى ەتىپ وزگەرتتى، بۇل وزگەرىس تۇقىم ٴسىڭىرۋ ماشيناسىنىڭ اسا كەڭ جارعاقتا تۇقىم ٴسىڭىرۋ دالدىگىن جوعارىلاتتى، ماقتانىڭ كوكتەۋ مولشەرىن جوعارىلاتىپ، ادام كۇشىمەن مايسا وتىرعىزۋ بۋىنىن قىسقارتتى، تەك وسى ٴبىر ٴتۇردىڭ وزىنەن ٴار مۋىنان، كەمىندە، 30 يۋان باپتاۋ قاراجاتى ۇنەمدەلەدى.
تەحنيكانىڭ جاڭالانۋى مول ونىم الۋعا قانات ٴبىتىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ٴوندىرىسىنىڭ اناعۇرلىم زەردەلى جانە جوعارى ٴونىمدى بولۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
جەر ـ جەردەگى ۇلكەندى ـ كىشىلى اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارى اۋلاسىندا جاڭالىق بارلىق جەردە ايگىلەندى؛ زەردەلى اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارى جابدىقتارى ۇزدىكسىز دارەجەسىن جوعارىلاتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ٴوندىرىسىنىڭ اناعۇرلىم دالمە ـ ٴدال جۇرىلۋىنە مۇمكىندىك جاسالدى. جابدىقتىڭ سەنزورى مەن مەڭگەرۋ جۇيەسى ارقىلى زەردەلى اۋىل شارۋاشىلىعى ماشيناسى توپىراقتىڭ ىلعالدىق، قورەكتىك جاعدايىن جانە داقىلداردىڭ ٴوسۋ جاعدايىن ۋاقىتىندا ولشەپ، سول ارقىلى دالمە ـ ٴدال تىڭايتقىش بەرەدى جانە سۋارادى؛ وسىمدىك باپتاۋ ۇشقىش اپپاراتتارى كوكتە قالىقتاي ۇشىپ، ٴتىپتى دە كەڭ كولەمدى اۋماقتى قامتىپ، جوعارى تۇنىقتىقتاعى كامەرامەن اتىز جاعدايىن ۋاقىتىندا ەستەلىككە الدى. ديقاندار ۇشقىش اپپاراتى تۇسىرگەن سۋرەت ارقىلى دەرت ـ دەربەز، زياندى جاندىك ماسەلەسىن دەر كەزىندە بايقايدى ٴارى سايكەستى ساقتانۋ، تىزگىندەۋ شارالارىن قولدانادى.
حى حۇڭتاۋ ەرەكشە اسەرمەن بىلاي دەدى: بۇرىن تابيعاتقا سۇيەنەتىنبىز، ٴونىم تۇراقسىز بولاتىن. قازىر عىلىم ـ تەحنيكانىڭ ارقاسىندا ٴونىم مولشەرى جوعارىلاپ قانا قويماي، ەگىس داقىلدارىنىڭ ساپاسى ٴتىپتى دە قامتاماسىز ەتىلدى“.
مول ٴونىم قايدا؟ ول ەگىنشىلەردىڭ ۇزدىكسىز جوعارىلاعان اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىندا.
”ۇشقىش اپپاراتپەن شىلان اعاشىن باپتايمىن دەپ مۇلدە ويلاماعان ەكەنمىن. ۇشقىش اپپاراتپەن كۇنىنە 500 مۋدان ارتىق جەمىس اعاشىنا اۋىل شارۋاشىلىعى ٴدارىسىن شاشىپ، زياندى جاندىكتەردەن ساقتانۋ جۇمىسىن ورىنداۋعا بولادى“، ـ دەدى كۇنەشار اۋدانى سايباق اۋىلى اياقشاراك قىستاعىنىڭ ديقانى قۇربان امەت.
”ماقتا تەرۋ ماشيناسىن جۇرگىزۋ كۋالىگىن الدىم، ايىنا 10 مىڭ يۋاننان ارتىق كىرىس تابامىن، قازىر ەكى شاكىرتىم بار“. لوپنۇر اۋدانىنداعى ماقتا تەرۋ ماشيناسىن جۇرگىزۋشى سامي ٴيۇسۇپ بىلاي دەدى: ماقتا تەرەتىن ۋاقىت تا تاياپ قالدى، كابينادا وتىرىپ مول ٴونىم قۋانىشىنا بولەنۋدى كۇتۋدەمىن.
قازىر تيانشان الابىنداعى ديقاندار اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى شەبەرلەرىنە، ماقتا تەرۋ ماشيناسىنىڭ جۇرگىزۋشىسىنە، وسىمدىك باپتاۋ ۇشقىش اپپاراتتارىن جۇرگىزۋشىگە اينالدى... اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارى اۋلاسىندا، اتىز باسىندا زەردەلى اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىن جۇرگىزۋ جۇمىستارى ىستەلىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكا بىلىمدەرى كۋرستارى اشىلدى، وسى كۋرس قيمىلدارى ديقانداردىڭ مادەنيەت ساپاسى مەن شەبەرلىك دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، كەلەر جىلعى مول ونىمگە دارىندىلار جانە كۇش ـ قۋات ازىرلەدى.
