انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جاڭ تيڭ
جاڭا اكەلىنگەن كوكونىستەر جاسٴارى مول، جەمىس ـ جيدەكتەردىڭ سورتى كوپ، بالىقتارى تازا، سۋ شاياندارى ەتتى، قىسقىش شايانى ادەمى... رايونىمىزدىڭ جەر ـ جەرىندەگى اۋىل شارۋاشىلىعى ساۋدا بازارلارىندا، تولايىم ساتۋ بازارلارىندا اۆتوكولىكتەر قايشالىسىپ، ساتىپ الۋ مەن ساتۋ بىردەي كوبەيدى.
مول ٴونىم قايدا؟ كوزدىڭ جاۋىن الاتىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىندە.
”تۇرپاننىڭ ٴجۇزىمىن، قۇمىلدىڭ قاۋىنىن، قاعىلىقتىڭ انارىن جۇرتتىڭ ٴبارى ماقتايدى، كورلانىڭ المۇرتى الەمگە ايگىلى، ىلەنىڭ الماسى وتە كەرەمەت... ٴبىر جىلدىڭ ٴتورت ماۋسىمى قاۋىن ـ قاربىز، جەمىس ـ جيدەككە تولعان، شينجياڭعا كەلسەڭىز ٴۇيدى ساعىنبايسىز“، بەينە جۇرتتىڭ اۋزىنان تۇسپەيتىن وسى تاقپاقتا ايتىلعانداي، ٴدال قازىر شينجياڭنىڭ جەمىس ـ جيدەكتەرىنىڭ حوش ٴيىسى اڭقىپ، ٴتاتتى ٴدامى ادامدى وزىنە باۋرايدى.
ٴۇرىمجى قالاسىنداعى شينجياڭ جيۋديڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن تولايىم ساتۋ بازارىنا كىرسەڭىز، جەمىس ـ جيدەكتەر سامالاداي سامسىپ، حوش ٴيىسى ادامدى باۋرايدى.
جەمىس ـ جيدەك جايماسىنىڭ الدىندا جۇمىسشىلار جاڭا عانا كەلگەن جەمىس ـ جيدەكتەردى تاسۋمەن قاربالاس. جايماشىنىڭ كەيبىرەۋى الارماندارعا جەمىس ـ جيدەك تاڭداۋدا، كەيبىرەۋى جەمىس ـ جيدەكتەردى زات تاسيتىن ٴۇش دوڭگەلەكتى ەلەكترسيكلگە تيەۋدە...
الما، المۇرت، قاۋىن، ٴجۇزىم سياقتى ٴداستۇرلى جەمىستەردەن سىرت، شينمەي، كۇڭلۇڭدان، ٴانجۇر سياقتى ”جاڭا سۇيىكتىلەردە“ ىركەس ـ تىركەس بازارعا اعىلدى، شينجياڭنىڭ جەرگىلىكتى جەمىس ـ جيدەكتەرىنىڭ ٴتۇرى بارعان سايىن مولايدى.
”جۇڭچيۋ مەرەكەسىندە، مەملەكەت مەرەكەسىندە جەمىس ـ جيدەك كەم بولسا بولمايدى“، ـ دەدى جەمىس سي قورابىن تاڭداپ جاتقان قالا تۇرعىنى لي حانىم، ـ قازىر جەمىس ـ جيدەكتىڭ ٴتۇرى ٴتىپتى دە كوبەيدى، ساپاسى دا ٴتىپتى دە جوعارىلادى.
جيۋديڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن تولايىم ساتۋ بازارىنىڭ ساناعىنا نەگىزدەلگەندە، بۇل بازاردا 250 تۇردەن استام جەمىس ـ جيدەك بار ەكەن، كۇندىك ساۋدا مولشەرى 3800 توننادان اسقان. مۇنىڭ ىشىندە جۇمساق ٴداندى انار، شينمەي، قاۋىن سياقتى تاڭداۋلى جەمىس ـ جيدەكتەر تۇتىنۋشىلاردىڭ قارسى الۋىنا بولەندى.
مول ٴونىم قايدا؟ القاۋعا بولەنگەن جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەردە.
مەيىزدەن ٴانجۇر قاعىنا دەيىن، انار شىرىنىنان ورىك شايعا دەيىن، جەمىس قاعىنان شىرعاناق كامپيتىنە دەيىن... اۋىل شارۋاشىلىعى ساۋدا بازارىنىڭ جايما ورنىنىڭ الدىندا، ساۋدا بازارىنىڭ سورەسىندە اۋىل تىنىسىنا باي جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەر كوزدىڭ جاۋىن الادى.
شينجياڭنىڭ وزگەشە جاراتىلىستىق بايلىق باسىمدىلىعى كوپتەگەن جەرگىلىكتى ەرەكشەلىككە يە جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەردى جەتىلدىردى. جاي كورىنەتىن وسى جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەر بىرتىندەپ بۇكىل ەلگە بەت العان جۇلدىز ونىمدەرگە اينالدى.
9 ـ ايدىڭ 16 ـ كۇنى تۇستەن بۇرىن التاي قالاسىنداعى ”رىجاۋ جينشان قىزمەت وتەۋ پۋنكتى“ شىرىكشي اۋىلىنىڭ ساپالى ەرەكشە ونىمدەر تىكە ساتۋ تۇيىنىنە رەڭدى جابىسقاق جۇگەرى، ”مەنىڭ التايىم“ لاۋجياۋى، قولمەن ۇيىتقان ايران سياقتى ەرەكشە ونىمدەر قويىلىپتى، دۇكەنگە كىرىپ ساتىپ العان الارمانداردىڭ اياعى ۇزىلمەدى. ”بۇل ونىمدەردىڭ ٴدامى وتە تاماشا، شينجياڭنىڭ ونىمدەرىنىڭ ساپاسى جاقسى! مەن كوپ ساتىپ الدىم، الىپ قايتىپ كوپشىلىككە ٴدام تاتقىزامىن!“ ـ دەدى گۋاڭدۇڭنان كەلگەن ساياحاتشى ۋاڭ حۇي اۋىز جاپپاي ماقتاپ.
ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ساتىلۋ ارناسىن كەڭەيتۋ ٴۇشىن، التاي قالاسى قوعامدىق بايلىقتى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەردى ساتۋ تەرەزەسىن قۇرىپ، ”رىجاۋ جينشان قىزمەت وتەۋ پۋنكتىن“ قۇرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ەرەكشە ونىمدەرىنىڭ، جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەردىڭ قىستاقتان شىعىپ قالاعا كىرۋىنە، حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ، حالىققا پايدا جەتكىزۋ قىزمەت وتەۋىنىڭ پۋنكتكە كىرۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
بيىل 3 ـ ايدان بەرى التاي قالاسىنىڭ اۋىلدارىنىڭ (قالاشىق) ”رىجاۋ جينشان قىزمەت وتەۋ پۋنكتى“ ٴسۇت ونىمدەرى، ەت ونىمدەرى، قولونەر بۇيىمدارى سياقتى 7 ۇلكەن تۇردەگى 100دەن استام ٴتۇرلى اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرىن سورەگە قويىپ ساتىپ، جيىنى 15 ميلليون 783 مىڭ 700 يۋاندىق اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ونىمدەرىن ساتىپ، 4600دەن استام ەگىنشى ـ مالشى وتباسىن 6 ميلليون 328 مىڭ 600 يۋان كىرىس كىرگىزۋگە جەتەكتەدى.
اۋىل ـ قىستاق ەرەكشە كاسىپ سالاسىنىڭ تۇتاس تىزبەگى، جاڭا كاسىپ كۇيىنىڭ دامۋى توعىسپالى دامۋدىڭ تاماشا ”مول“ كورىنىسىن كەسكىندەدى.
مول ٴونىم قايدا؟ بالىقتارى تازا، سۋ شاياندارى ەتتى سۋ ونىمدەرىن ساتۋ اۋماعىندا.
9 ـ ايدىڭ 16 ـ كۇنى التاي قالاسى سىجيچيڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ساۋدا بازارىنىڭ سۋ ونىمدەرىن ساتۋ اۋماعىندا بىرنەشە ۇلكەن كولشىككە جاڭا قىسقىش شايان تولتىرىلىپ، جايمانىڭ الدىندا باعاسىن سۇراپ ساتىپ العان الارماندار لىق تولدى.
”8 ـ ايدىڭ 17 ـ كۇنىنەن باستاپ التايدىڭ جەرگىلىكتى قىسقىش شاياندارى ىركەس ـ تىركەس بازارعا شىعارىلدى، قار سۋىندا باعىلعاندىقتان، قىسقىش شايان ەتتى، مايلى، ٴتاتتى، ٴبىر قىسقىش شاياننىڭ سالماعى 200 گرامنان اسادى، ساتىلىم جاعدايى وتە جاقسى، قازىر ٴبىز ٴار كۇنى شينجياڭنىڭ ٴىشى ـ سىرتىنا زات جونەلتەمىز“، ـ دەدى ساۋداگەر شيە شۋانچيۇڭ.
قار سۋىندا قىسقىش باعۋدان سىرت، قۇمدى ٴشول قىسقىشى دا بار! سوڭعى بىرنەشە كۇندەرى حوتان اۋدانى يىڭارىق اۋىلى تولعانجي قىستاعىنىڭ قۇمدى ٴشول وڭىرىندە باعىلعان قىسقىش شاياندارىنان مول ٴونىم الىندى، ۇلكەن قىسقىش شاياندار جەرگىلىكتى سۋ ونىمدەرى بازارىنا تەز ارادا جەتكىزىلدى.
حوتان اۋدانى تاكلاماكان ٴشولىنىڭ جيەگىنە ورنالاسقان، قىسقىش شاياندى باعۋدىڭ نەگىزگى سۋ قاينارى يۇرۇڭقاش وزەنىنەن كەلەدى، مول سۋ مەزگىلىندە وزەن سۋىن باعىمشىلىق كولشىگىنە اكەلىپ، عىلمي باعىمشىلىق تەحنيكاسى ارقىلى قىسقىش شاياندى ۇيلەسىمدى تىرشىلىك ورتاسىمەن قامدادى.
جەرگىلىكتى ورىن سۋ ونىمدەرى باعىمشىلىعى كولەمىن كەڭەيتىپ، ۇساق تەڭىز شايانى، لوشى شالشىق شايانى، وڭتۇستىك امەريكا اق ٴتۇستى سۋ شايانى، الابۇعا بالىعى سياقتى اناعۇرلىم جوعارى ەكونوميكالىق قۇنعا يە سۋ ونىمدەرى باعىمشىلىعىن جۇرگىزىپ، سۋ ونىمدەرى باعىمشىلىعى ماركاسىن تۇلعالادى.
تاياۋ جىلداردان بەرى قىسقىش شايان، وڭتۇستىك امەريكا اق ٴتۇستى سۋ شايانى، كۋمجا بالىعى سياقتىلار تيانشان الابىندا ىركەس ـ تىركەس ىرگە تەپتى. بىلتىر شينجياڭنىڭ سۋ ونىمدەرىنىڭ ٴونىم مولشەرى 183 مىڭ 900 تونناعا جەتىپ، باتىس سولتۇستىكتەگى 5 ولكە، اۆتونوميالى رايون بويىنشا 1 ـ ورىندى يەلەدى.
