سان الۋان وزگەرىس تۋدىردى، جاڭا مادەنيەت بورىشىن باتىل ارقالادى
— جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان 75 جىلدان بەرگى شينجياڭنىڭ مادەنيەت قۇرىلىسى تابىستارى جونىندە جالپى شولۋ
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى يىن لۋ
مادەنيەت مەملەكەت نەگىزىنە، مەملەكەت تاعدىرىنا سايادى، مەملەكەتتىڭ جانە ۇلتتىڭ جانى، وسكەلەڭ مادەنيەت سەنىمى جانە گۇلدەنىپ ـ كوركەيگەن مادەنيەت سالتاناتى _ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىنىڭ رۋحاني ىرگە تاسى.
باس شۋجي شي جينپيڭ شينجياڭ قىزمەتىنە باستان ـ اياق وسكەلەڭ ٴمان بەرىپ، شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋدى ىشكەرىلەي اتقارۋ جونىندە كەلەلى ورنالاستىرۋ جاساپ، جاڭا داۋىردەگى شينجياڭنىڭ مادەنيەت قۇرىلىسىن كۇشەيتۋگە قۇدىرەتتى قوزعاۋشى كۇش ۇستەدى. شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە شينجياڭ شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋدىڭ ٴونىمدى جولىن بەلسەنە قاراستىرىپ، حالىقتى وزەك ەتۋگە تاباندى بولىپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ كۇن سايىن ارتقان رۋحاني مادەنيەت قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋعا كۇش سالىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن ناقتى، جاندى، ٴونىمدى بەكەمدەدى.
قالادان اۋىل ـ قىستاققا دەيىن شينجياڭنىڭ ٴار دارەجەلى الەۋمەتتىك مادەنيەت قىزمەت وتەۋ جۇيەسى كۇن سايىن كەمەلدەنىپ، مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ، جالعاستىرۋ جانە ودان پايدالانۋ جەتىستىكتەرى ۇزدىكسىز مولايىپ، ساپالى، كوپ نەگىزدى ادەبيەت ـ كوركەمونەر تۋىندىلارى تالاي رەت تاماشا ناتيجەگە قول جەتكىزىپ، قامداۋى ورنىقتى ارتىپ، نەگىزگى ساتىدا الۋان ٴتۇرلى بۇقارالىق مادەنيەت قيمىلدارى ارت ـ ارتىنان جارىققا شىقتى. ٴار ۇلت كادر ـ بۇقاراسى سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىن امالياتتا بەلسەنە ايگىلەپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇيىسۋ قۋاتىن، باۋراۋ قۋاتىن ارتتىرىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ شينجياڭ تاراۋىن جازۋعا يدەيالىق قامتاماسىزدىق جانە رۋحاني كۇش ازىرلەدى.
حالىقتان باستاۋ العان، حالىققا ٴتان
كۇنلۇن تاۋى ەتەگىندە اتپەن ارالاپ ناۋقاس كورەتىن شيپاگەر مۇز قاتقان وزەننەن ٴوتىپ مالشىلاردىڭ ۇيىنە جول تارتتى؛ ٴشول دالادا ۇڭعىما تەكشەسىنەن تاپجىلماعان مۇناي جۇمىسشىلارى ۋاقىتپەن جارىسۋدا؛ پامير ۇستىرتىندە شارلاۋ جۇرگىزگەن شەكارا كۇزەتشىلەرى ”ٴداۋىر ونەگەسى“ لاچين بايەكە ەڭ ۇناتاتىن سول ٴبىر ٴاندى شىرقادى...
حالىق قايدا بولسا، شىعارماشىلىق سوندا. 75 جىلدان بەرى شينجياڭنىڭ ٴار ۇرپاق ادەبيەت ـ كوركەمونەر قىزمەتكەرلەرى شىنايى، شىمىر، ادال تۋىندى جاراتۋ اۋەلگى ماقساتىمەن حالىقتى باس كەيىپكەر ەتىپ، ادەبيەت ـ كوركەمونەر تۋىندىلارىن، ساحنالىق كوركەمونەر، كينو ـ تەلە تەاترلارىن جاراتىپ، مەيىرگە تولى، ورگە ۇمتىلاتىن شينجياڭ حيكايالارىن بايانداپ، ۋ دىڭيۇن، ٴانيپا الىماحۇن، ۋي دىيوۋ، ليۋ گوجۇڭ، لاچين بايەكە قاتارلى ٴداۋىر ارداگەرلەرىنىڭ وسكەلەڭ رۋحى حالىق جۇرەگىندە ساقتالدى.
جاڭا جۇڭگو قۇرىلۋدان بۇرىن شينجياڭدا كاسىپتىك ادەبيەت ـ كوركەمونەر شىعارماشىلىعى ۇيىمدارى، قۇرىلىمدارى، كينو ستۋدياسى جوق بولاتىن، ٴتىپتى، ٴبىر كاسىپتىك كوركەمونەر مەكتەبى دە جوق بولاتىن؛ ال بۇگىنگى تاڭدا، بۇكىل شينجياڭدا مەملەكەت مەنشىگىندەگى 103 كاسىپتىك ادەبيەت ـ كوركەمونەر ورنى ـ ۇيىرمەسى، اۋدان دارەجەلى 20 حالىقتىق ادەبيەت ـ كوركەمونەر ۇيىرمەسى بار. تيانشان كينو ستۋدياسى 1959 ـ جىلدان قازىرگە دەيىن جيىنى 120 كينو، 33 تەلەفيلم، 30دان استام حۇجاتتى فيلم جاسادى.
«مۇزتاۋعا كەلگەن قوناقتان» «گۇل نەلىكتەن وسىنشاما قىزىلعا»، «قۇبا تۇزدەگى انادان» «التايىمعا»، «ۇزىن بۇرىمنان» «كۇن شۋاعىنا شومعان ماكىتكە»، «تيانشاندى مەيىرگە بولەۋدەن» «جاڭ چيانعا»، «شالعايداعى كۇنباعىس اتىزىنان» «بۇمباعا» دەيىن... شينجياڭنىڭ ادەبيەت ـ كوركەمونەر قىزمەتكەرلەرى ٴداۋىر وزگەرىسىنەن، جۇڭگونىڭ العا باسۋىنان، حالىقتىڭ ۇنىنەن قۋات الىپ، مادەنيەت ـ كوركەمونەر ”ۇستىرتىنەن” “شىڭعا“ تالپىنىپ، ىلگەرىندى ـ كەيىندى ورتالىق كوميتەت ۇگىت ٴبولىمى رۋحاني وركەنيەت قۇرىلىسى ”5 ٴبىر ينجەنەرياسى“ سيلىعىن، مەيحۋا سيلىعىن، حۋابياۋ سيلىعىن، لۋشۇن ادەبيەت سيلىعىن، ماۋدۇن ادەبيەت سيلىعىن، از ۇلتتاردىڭ مەملەكەتتىك ادەبيەت جاسامپازدىعى تۇلپار سيلىعىن الىپ، تيانشان ادەبيەت ـ كوركەمونەر سيلىعىن باعالاۋدا تالاي رەت تاماشا ناتيجەگە قول جەتكىزدى نەمەسە سەرپىلىس جاسادى.
جاڭا جۇڭگو قۇرىلۋدان بۇرىن شينجياڭنىڭ مادەنيەت قۇرىلعىلارى جوقتىڭ قاسى ەدى، بۇكىل شينجياڭدا نەبارى ٴبىر عانا كىتاپحانا بار، مادەنيەت سارايى، اسەمونەر سارايى، بۇقارالىق كوركەمونەر سارايى سياقتىلار جوق بولاتىن. قازىر بۇكىل شينجياڭدا 111 الەۋمەتتىك كىتاپحانا، 118 مادەنيەت سارايى، 58 اسەمونەر سارايى بار.
”ٴبىزدىڭ جۇڭگو ارمانىمىز _ مادەنيەتتى سان مىڭداعان وتباسىنا جەتكىزۋ“ ادەبيەت ـ كوركەمونەر شاعىن اترەتى، ”انار ٴدانى“ مادەنيەت قىزمەت وتەۋ شاعىن اترەتى، ۇلانموچىر ويىن ـ ساۋىق ۇيىرمەسى تيانشان الابىن ارالاپ، ٴان، ٴبي، مۋزيكا، كىتاپ ارقىلى ۇستانىمدى جەتكىزىپ، تۇرمىستى ايشىقتادى؛ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ۋاكىلدىك جالعاستىرۋشىلارى تاماشا، الۋان ٴتۇرلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار نىسانىن مەكتەپتەرگە، الەۋمەتتىك اۋماقتارعا، كورىنىس وڭىرلەرىنە، كورمەلەرگە ەنگىزدى؛ مۋزيكا سالتاناتى ”جاڭا انمەن شينجياڭدى جىرلايمىز _ تاڭداۋلى ٴتول اندەر كەشى“ بۇكىل شينجياڭدى ارالاپ كونسەرت قويىپ، ناق مايداندا تاماشالاعان كورەرمەن 10 مىڭنان اسىپ، ينتەرنەتتە كورگەندەر ٴبىر ميلليون ادامنان (رەت) استى؛ شينجياڭنىڭ جەر ـ جەرىندە جالپىلاسقان ٴار دارەجەلى مادەنيەت الاڭ ـ سارايلارى نەگىزگى ساتى مادەنيەت قىزمەت وتەۋىنىڭ ”ەڭ سوڭعى ٴبىر كيلومەترىن“ جالعادى...
حالىقتان باستاۋ العان، حالىق ٴۇشىن، حالىققا ٴتان بولۋ _ سوتسياليستىك ادەبيەت ـ كوركەمونەردىڭ ٴتۇبىرلى تۇرعىسى ٴارى سوتسياليستىك ادەبيەت ـ كوركەمونەردىڭ گۇلدەنىپ ـ دامۋىنىڭ قوزعاۋشى كۇشىنىڭ تياناعى. 75 جىلدان بەرى شينجياڭ مادەنيەتتى حالىق ٴۇشىن دامىتۋعا، مادەنيەت دامىتۋدا حالىققا سۇيەنۋگە، مادەنيەتتىڭ دامۋ جەتىستىگىنەن حالىقتى بىرگە يگىلىكتەندىرۋگە باستان ـ اياق تاباندى بولىپ كەلدى.
6 كەزەك جۇڭگو شينجياڭ حالىقارالىق ۇلتتار ٴبي فەستيۆالى، 4 كەزەك ”شينجياڭ جاقسى جەر“ اتىنداعى شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار كورمەسى، 4 كەزەك جۇڭگو شينجياڭ حالىقارالىق كوركەمونەر قوس جىلدىق كورمەسى، 2 كەزەك شينجياڭ مادەنيەت ـ كوركەمونەر مەرەكەسى ىلگەرىندى ـ كەيىندى وتكىزىلگەننەن كەيىن، بيىل شينجياڭ تاعى جۇڭگو شينجياڭ حالىقتىق كوركەمونەر ماۋسىمى، شينجياڭ جالپى حالىقتىق كىتاپ وقۋ جينالىسى سياقتى مادەنيەت سالتاناتىن قارسى الىپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ كوپ نەگىزدى رۋحاني مادەنيەت قاجەتىن بارىنشا بايىتتى، مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرۋدىڭ جاڭا تۇعىرىن قۇرىپ، جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ ىقپالى مەن باۋراۋ قۋاتىن كۇشەيتۋگە، وركەنيەتتەردىڭ اۋىس ـ كۇيىسىن، ٴوزارا ۇلگى الۋىن ىلگەرىلەتۋگە ماڭىزدى ۇلەس قوستى.
تۋراشىلدىقتان اينىماي جاڭالىق اشىپ، مادەنيەت تامىرىن جالعاستىردى
1995 ـ جىلى حوتان ايماعى نيە اۋدانىنىڭ نيا ەسكى جۇرتىنان قازىپ الىنعان ”بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلسە جۇڭگوعا قۇت“ حان داۋىرىندەگى قامقا بىلەكقاپ ٴدۇمپۋ قوزعادى.
2023 ـ جىلى بەيجيڭ مەن شينجياڭ شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋدەگى ٴتۇيىندى نىسانداردى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، مادەني ەسكەرتكىش ”بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلسە جۇڭگوعا قۇت“ حان داۋىرىندەگى قامقا بىلەكقاپتىڭ قۇنىنان جاندى پايدالانىپ جاراتقان كولەمدى تاريحي تاقىرىپتىق ٴبي تەاترى «بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلدى» شينجياڭعا كەلىپ 18 مايدان ارالاپ ويىن قويدى. بيىل 7 ـ ايدان باستاپ بۇل ٴبي تەاترى ساياحات كونسەرتىنىڭ ماڭىزدى ٴونىمى رەتىندە، حوتانعا جايعاسىپ ۇدايى قويىلدى.
75 جىلدان بەرى شينجياڭ جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىن جالعاستىرۋ، دامىتۋ جۇيەسىن كۇش سالا قۇرىپ، مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋدى، جالعاستىرۋدى جانە پايدالانۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، جاسامپازدىقپەن كادەگە جاراتۋ جانە جاسامپازدىقپەن دامىتۋ ۇستانىمى ارقىلى جۇڭحۋا مادەنيەتىن ايگىلەدى، سىرتقا شىعاردى.
ٴورىس اشا جاڭالىق اشىپ، جۇڭحۋانىڭ كوركەمدىگىن، ٴداۋىردىڭ شۇعىلاسىن ەستەلىككە الدى _
پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ كوركەمونەر سارا تۋىندىلارى ستراتەگياسى مەن كوركەمونەردى سۇيەمەلدەۋ ساياساتىنىڭ قولداۋىندا، تەاتر «التىن ٴتۇستى توراڭعى»، «لين جيلۋ»، وپەرا «بانچاۋ»، «ماناس»، ٴبي «كۇن شۋاعىنا شومعان ماكىت»، «چيانحۋا· مانبي»، كىتاپ «شينجياڭعا كومەككە كەلگەن كادرلار»، «انار گۇلى اشىلدى» سياقتى جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ ەرەكشەلىگى مەن جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ كورىنىستىك وبرازىن ارقالاعان ٴبىر توپ مادەنيەت ونىمدەرى ىركەس ـ تىركەس جارىققا شىعىپ، قوعامدىق جانە ەكونوميكالىق جاقتان بىردەي جاقسى ونىمدىلىك جاراتتى. 2020 ـ جىلدان باستاپ اۆتونوميالى رايون ٴار جىلى 30 ميلليون يۋان ادەبيەت ـ كوركەمونەردى سۇيەمەلدەۋ، شابىتتاندىرۋ قارجىسىن تياناقتاندىرىپ، بۇكىل شينجياڭنىڭ ادەبيەت ـ كوركەمونەر نىساندارىن جاراتۋدى، ساحناعا كوتەرۋدى قولدادى.
مادەنيەت تامىرىن جالعاستىرىپ، جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ تاريحىن جاپپاي ايگىلەدى _
1961 ـ جىلى جاريالانعان 1 ـ توپتاعى مەملەكەت بويىنشا ٴتۇيىندى قورعالاتىن مادەني ەسكەرتكىش ورىندارىنىڭ تورتەۋى شينجياڭدا بولدى. قازىر 133 ورىنعا جەتتى. بۇدان سىرت، بۇكىل شينجياڭدا تاعى جىلجىتۋعا كەلمەيتىن 9542 مادەني ەسكەرتكىش ورنى بار.
كەڭ دالانى ارالاپ، ەرتەدەگىگە ٴۇڭىلىپ، بۇگىنگىنى سۇراستىردى. 1995 ـ جىلى نيا ەسكى جۇرتىنىڭ قازىلۋىمەن شينجياڭنىڭ ارحەولوگيالىق تىڭ بايقاۋى تۇڭعىش رەت ”مەملەكەتتىك 10 ٴىرى ارحەولوگيالىق تىڭ بايقاۋعا“ ەنگىزىلگەننەن ”ٴبيداي مەن تارىنىڭ مولشەرمەن 5000 نەشە جىلدىڭ الدىندا تۇڭتياندۇڭ ەسكى جۇرتىندا ۇشىراسۋىنا“، ”قياققۇدىق ورتەڭى ەسكى جۇرتىنىڭ تاڭ پاتشالىعىنىڭ باتىس ٴوڭىردى ٴونىمدى باسقارعاندىعىنىڭ جانە ٴار ۇلتتىڭ ورتالىق بيلىكتى شىنايى مويىنداعاندىعىنىڭ ناقتى دالەلى بولۋى“ جۇرت نازارىن اۋدارعانعا دەيىن شينجياڭنىڭ ىرىقتى ارحەولوگيالىق نىساندارى تەز قارقىنمەن ارتتى، تەك 2018 ـ جىلدان 2022 ـ جىلعا دەيىن 73 نىسان ورىستەتىلدى.
بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالاردى جالعاستىرۋ ۋاقىت وتكەن سايىن جاڭاردى. 2006 ـ جىلى جاريالانعان 1 ـ توپتاعى مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ۋاكىلدىك سيپاتتى نىساندارىنىڭ تىزىمدىگىندە شينجياڭنان 14 نىسان بار، قازىر 94كەجەتتى؛ 2007 ـ جىلى جاريالانعان 1 ـ توپتاعى مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ۋاكىلدىك سيپاتتى جالعاستىرۋشىلارىنىڭ ىشىندە شينجياڭنان 11 ادام بار، قازىر 112 ادامعا جەتتى.
بۇل كۇندەرى تۇتاس شينجياڭداعى ٴار دارەجەلى ۋاكىلدىك سيپاتتى 6980 مۇراگەر ٴار دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ۋاكىلدىك سيپاتتى 6411 نىسانىن تىنباي جانداندىرىپ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن جالعاستىرۋ ورتالىقتارىندا، ٴداستۇرلى ادەبيەت ـ كوركەمونەر قىزمەتى پۋنكتتەرىندە، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى شەبەرحانالارىندا، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن ٴوندىرۋ سيپاتتى قورعاۋدان ۇلگى كورسەتۋ بازالارىندا قاربالاس ەڭبەك ەتىپ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن باياندى دامىتۋدى ىلگەرىلەتۋ قوسىنىندا ات سالىسىپ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى نىساندارىمەن اينالىساتىن قاۋىممەن بىرگە بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرا ونىمدەرى جانە بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار ساياحاتى نىساندارىندا جاڭالىق اشىپ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالاردى جۇمىستاندىرۋدى شەشۋدىڭ، اۋىل ـ قىستاقتاردى گۇلدەندىرۋدىڭ، بىرگە بايۋدىڭ ماڭىزدى تۇتقاسىنا اينالدىردى.
بايىرعى قالا، ورتەڭ، ەلدى مەكەن، قۇرال ـ جابدىق، حالىق ٴانى، كەستە، توقىما، تەاتر... وسى مادەنيەت مۇرالاردىڭ بارلىعى دۇنيە جۇزىنە جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ۇزاق تاريحي ٴوس سىزىعىن، كوپ نەگىزدى تاريحىن، تەرەڭ مادەنيەت ٴمانىن ايگىلەپ تۇر. جاڭالىق اشۋ تاسىلىمەن ولاردى ويداعىداي قورعاۋ، ويداعىداي جالعاستىرۋ، ويداعىداي ايگىلەۋ _ جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ تاريحىن جان ـ جاقتى، ىشكەرىلەي ٴتۇسىنۋدىڭ، جۇڭحۋا ۇلتى وسى زامانعى وركەنيەتىن قۇرۋدىڭ نەگىزى.
تولقىن جارا الىسقا ساپار شەگىپ، مادەنيەت سارا تۋىندىلارىن الىپ شەتەلگە جول الدى _
پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى شينجياڭ ادەبيەت ـ كوركەمونەر ۇجىمى جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىن توعىستىرعان سارا تۋىندىلاردى الىپ، 70تەن استام مەملەكەت جانە وڭىردە ساپاردا بولدى، 500 الاڭ ـ رەتتەن استام ٴتۇرلى كونسەرت، كورمەلەۋ، كورمەگە قويۋ، مادەنيەت اۋىس ـ ٴتۇيىسى، ت. ب ورىستەتىلدى.
شينجياڭ كوركەمونەر تەاترىنىڭ «جەلەگىڭدى اش _ شينجياڭ جاقسى جەر» اتىنداعى مۋزيكا، ٴبي، ولەڭ، سۋرەت قويىلىمى، مۇقام كوركەمونەر ۇيىرمەسىنىڭ ارالاپ ويىن قويۋى سياقتىلار شەتەلدە ەرەكشە جوعارى القاۋعا يە بولدى؛ «شاباندوز» فيلمى گەرمانيادا حالىقارالىق بالالار، جاستار ـ ورەندەر كينو مەرەكەسىنىڭ ەڭ تاماشا كينو فيلمى سيلىعىن الدى، كينو فيلم «ٴومىر اعىسىندا» گانا كينو مەرەكەسىندە تانىستىرىلىپ جانە كينو بازارىندا قويىلىپ، اۆستراليا مەن جاڭا زەلاندياداعى نەگىزگى قالالاردىڭ كينوحانالارىنا كىردى.
زەيىن ـ زەردەنى، كۇش ـ قۋاتتى شوعىرلاندىرىپ، شىنايى مويىنداۋدى نىعايتتى
بيىل 9 ـ ايدا بۇكىل شينجياڭداعى تۇڭعىش كولەمدى ۋنيۆەرسال بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار كورمە سارايى _ شينشىجيە شينجياڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار سارايى سالىنىپ بولدى، جوسپار بويىنشا جىل سوڭىندا اشىلادى؛ مەملەكەتتىڭ ٴتۇيىندى قورعالاتىن مادەني مۇرا ورنى سانالاتىن ۇلانباي بايىرعى قالاسىنىڭ جۇرتى (تاڭ پاتشالىعىنان يۋان داۋىرىنە دەيىن) سىرتقا اشىق ۇستالدى؛ جىبەك جولى ارحەولوگيالىق سەلبەستىك زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ بۇكىل ەل بويىنشا قۇرىلعان تۇڭعىش بولىمشە ورتالىعى _ قاشقار بولىمشە ورتالىعى قاشقار داشۋەسىندە ماڭدايشالىق اشتى.
شينجياڭ مادەنيەتىنىڭ جاڭا جەر بەلگىلەرىنىڭ قۇرىلۋى جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تاريحىنىڭ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ كوپ نەگىزدى، ٴبىر تۇلعالى جاعدايىنىڭ قالىپتاسۋ بارىسىن ناقتى زات، ناقتى كورىنىس، ناقتى ٴىس ارقىلى تولىق ايگىلەپ، جۇرت جۇرەگىنە تىكە جەتكىزدى.
شينجياڭ مۇراجايىندا «شينجياڭ تاريحي مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرى كورمەسىندە» چين داۋىرىنەن بۇرىنعى مەزگىلدەن بەرگى شينجياڭداعى ٴار ۇلت حالقىنىڭ جۇڭگونىڭ كەڭ ـ بايتاق دالاسىن بىرگە اشۋ، ۇزاق تاريحتى جازۋ، شۇعىلالى مادەنيەت جاراتۋ، ۇلى رۋحتى جەتىلدىرۋ بارىسى ەستەلىككە الىنعان؛ شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانى اسكەري تىڭ يگەرۋ مۇراجايىنىڭ كورمەسى بيڭتۋان جاۋىنگەرلەرىنىڭ تىڭ يگەرىپ، شەكارانى قورعاعان 70 جىلدىق اسەرلى بارىسىن باياندايدى؛ جىبەك جولى · ۇلى قورعان مادەنيەت مۇراجايى، بەدەل ورتەڭى ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت سارايى، ىلە گەنەرال مەكەمەسى حان پاتشالىعىنان بەرگى تاريحتا وتكەن ورتالىق بيلىكتىڭ باتىس ٴوڭىردى ٴونىمدى باسقارعان تاريحي شىندىعىن ارقالاعان؛ 8 ـ ارميانىڭ شينجياڭداعى ٴىس باسقارماسى ەسكەرتكىش سارايىندا، ماۋ زىمين بايىرعى تۇراعى ەسكەرتكىش سارايىندا جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ شينجياڭداعى ٴار ۇلت جۇرتشىلىعىنا باسشىلىق ەتىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى ۇلتتىق بىرلىكساپتى بەرىك ساقتاعان ۇلى ىستەرى ايگىلەنگەن... بۇل جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ قۇدىرەتتى ىشكى رۋحاني كۇشىنىڭ قاينارى.
قازىرگە دەيىن بۇكىل شينجياڭدا ەستەلىككە الىنعان ٴار دارەجەلى، ٴار ٴتۇرلى 150 مۇراجاي (ەسكەرتكىش ساراي)، 11 مەملەكەتتىك وتانشىلدىق تاربيەدەن ۇلگى كورسەتۋ بازاسى جانە اۆتونوميالى رايون دارەجەلى 92 وتانشىلدىق تاربيە بازاسى بار. 2023 ـ جىلى بۇكىل شينجياڭداعى ٴار دارەجەلى، ٴار ٴتۇرلى مۇراجايلار جالپى 10 ميلليون 830 مىڭ كورەرمەن (رەت) قابىلداپ، تاريحتاعى ەڭ جوعارى دەڭگەيدى جاراتتى؛ شينجياڭ مۇراجايىنىڭ ”مادەني ەسكەرتكىشتەر + بەينەلەۋ + مادەنيەت جاسامپازدىعىندا جاڭالىق اشۋ بويىنشا مۇراجاي بايلىعىنان جاندى پايدالانۋدا “ 2023 ـ جىلعى مادەني ەسكەرتكىش ىستەرىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋى مىسالدارى قاتارىنا ەنگىزىلدى، «‹ماناس> ەپوسىن ايتۋ تولىق كەسكىندى قويىلىمى» 2023 ـ جىلعى مادەنيەت جانە ساياحات جاعىندا سيفرلى جاڭالىق اشۋدىڭ تاڭداۋلى مىسالى بولىپ باعالاندى. مۇراجاي ورلەۋى، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالار ورلەۋى، مادەنيەت جاسامپازدىعى ورلەۋى الەۋمەتتىڭ جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىنە بولعان اۋەسىنىڭ كۇن سايىن كۇشەيىپ، مادەنيەت قاجەتىنىڭ ونان ارى تاسقىنداعاندىعىن جەتكىزىپ، مادەنيەت سەنىمىنىڭ كۇشەيگەندىگى ۇلت رۋحىنىڭ اسقاقتاعاندىعىن، سونداي ـ اق تاريحي اقىل ـ پاراساتتان ٴنار العاندىعىن ايگىلەدى.
ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ سۇيىسپەنشىلىك اۋىس ـ كۇيىسىن جانە كوركەمونەر امالياتىن ىلگەرىلەتكەن شينجياڭداعى ”قىستاق ساۋىق كەشى“ قيمىلى دابىرالى ورىستەتىلدى؛ بۇكىل شينجياڭنىڭ مادەنيەت جاسامپازدىق قۋاتىن تاسقىنداتقان، نەگىزگى ساتىداعى ٴار ۇلت مادەنيەت دارىندىلارىن جەتىلدىرگەن ”جۇلدىزدار تيانشاندى نۇرلاندىردى“ اتىنداعى بۇقارالىق ونەر باسەكەسىندە جاڭا شەبەرلەر كوپتەپ جارىققا شىقتى؛ شينجياڭنىڭ حالىقتىق ادەبيەت ـ كوركەمونەرىنىڭ دامۋ جولىن كەڭەيتكەن، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ مادەنيەت سەنىمىن كۇشەيتكەن ”ٴبىزدىڭ مەرەكەمىز“ اتىنداعى شينجياڭنىڭ ۇلتتار سالت ـ سانا مەرەكەسىنىڭ جەلىلەس قيمىلدارى جاندى دا جالىندى ورىستەتىلدى... 2023 ـ جىلى بۇكىل شينجياڭ بويىنشا 5600 رەتتەن استام تيجارات سيپاتتى ويىن قويىلدى، مۇنىڭ ىشىندە 119 رەت كولەمدى مۋزيكا مەرەكەسى، ٴان ـ ٴبي كونسەرتى وتكىزىلىپ، مادەنيەت جاڭا كاسىپ كۇيى، جاڭا كەڭىستىگى ارتىپ، مادەنيەت ويىن ـ ساۋىق بازارى ايرىقشا جانداندى.
”مادەنيەت كوركەيسە، ەل كوركەيەدى، مادەنيەت كۇشەيسە، ۇلت كۇشەيەدى“. شينجياڭنىڭ مادەنيەت شەبى جاڭا مادەنيەت بورىشىن سانالى ارقالاپ، جاڭا باستامادا مادەنيەتتىڭ گۇلدەنۋىن، مادەنيەتتە قۋاتتى ەل قۇرۋدى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ وسى زامانعى وركەنيەتىن كوركەيتۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، پارتيا مەن مەملەكەت ىستەرىنىڭ دامۋىنا شينجياڭنىڭ كۇش ـ قۋاتىن ارنايدى.
