قۇر قول شاڭىراق كوتەرۋدەن ”بيڭتۋان جاساۋ كاسىبىنىڭ“ ساپالىلانۋىنا، كۇشەيۋىنە دەيىن
_ شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانى قۇرىلعان 70 جىلدان بەرگى دامۋى جونىندە جالپى شولۋ (3)
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى لي ياڭ
بۇل ۇزدىكسىز بەكەمدەلگەن دامۋ نەگىزى _ كيەر كيىمىنەن، ىشەر اسىنان ىركىپ، قۇر قول شاڭىراق كوتەرىپ، بيڭتۋاننىڭ، اۋەلى، شينجياڭنىڭ ونەركاسىپتەنىپ دامۋىنىڭ العاشقى قالامىن تەربەگەننەن شينجياڭنىڭ ”9 ٴىرى كاسىپ سالاسى شوعىرىمەن“ ىرىقتىلىقپەن توعىسىپ، جاڭا ەنەرگيا، جاڭا ماتەريال، وسى زامانعى قىزمەت وتەۋ كاسىبى سياقتى 7 ٴىرى جەتەكشى كاسىپ سالاسىن، 21 ماڭىزدى كاسىپ سالاسى تىزبەگىن جەتىلدىرگەنگە دەيىن، بيڭتۋان ەرەكشەلىگىنە يە وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسى ۇزدىكسىز گۇلدەندى.
بۇل ۇزدىكسىز جەتىلگەن باسەكە باسىمدىعى _ ”بيڭتۋان جاساۋ كاسىبىن“ ساپالىلاندىرىپ، كۇشەيتىپ، تىزبەك ورناتۋدى، تىزبەكتى ۇزارتۋدى، تىزبەكتى تولىقتاۋدى، تىزبەكتى كۇشەيتۋدى جالپى بەتتىك ىلگەرىلەتىپ، جاڭاشا وندىرگىش كۇشتەردى بەلسەنە دامىتىپ، جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپ سالاسىنىڭ، ستراتەگيالىق جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالاسىنىڭ سانى مەن ساپاسىن بىردەي جوعارىلاتىپ، جوعارى ساپالى دامۋدىڭ جاڭا قوزعالتقىشىن ىسكە قوستى.
70 جىلدىق شۇعىلالى زامان، 70 جىلدىق كۇرەس جورىعى. جوقتان بار بولدى، باردان ساپالى بولدى، ساپالى بولۋدان كۇشەيدى... بيڭتۋاننىڭ 70 جىلدان بەرگى قۇلاشىن كەڭ جايعان ايبىندى كارتيناسىن اشساق، بار قايراتىمەن ۇمتىلعان، ۇدەرە العا تارتقان، تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىلگەن جاڭاشا ونەركاسىپتەنگەن دامۋ جولى مەن مۇندالايدى، باستابىندا ”اۋىل شارۋاشىلىق بيڭتۋانىنان” “ونەركاسىپ بيڭتۋانىنا“ ٴوتتى، اۋىل شارۋاشىلىعى قوسىمشا ازىق ـ تۇلىكتەرىن وڭدەۋدى نەگىز ەتۋدەن كوپ نەگىزدى جارىس جولىنا قادام تاستادى. ونەركاسىپ ەكونوميكاسى بوي كوتەرىپ باستاماشى بولىپ، بيڭتۋاننىڭ جالپىلىق قۋاتىنىڭ زور دارەجەدە جوعارىلاۋىن جەبەپ، بيڭتۋاننىڭ ەرەكشە رولىن ساۋلەلەندىرۋدىڭ زاتتىق نەگىزى ۇزدىكسىز بەكەمدەلدى.
بوران ـ شاشىندى باستان كەشىرىپ، شارىقتاپ دامىدى
ۇستىنە اسكەري كيىم كيىپ، ”28“ ۆەلوسيپەدپەن باقشا رايونىن ارالاپ ٴجۇرۋ؛ ماقتا توقىماشىلىق فابريكاسىنداعى توقىماشى ايەل جۇمىسشىلاردىڭ شالعىشىن تارتىپ، توقىما ماشيناسىنىڭ جانىندا سۋرەتكە ٴتۇسىپ ەستەلىك قالدىرۋ؛ ٴان شىرقاپ، اسكەري تىڭ يگەرۋ تاماعىن جەۋ... شىحىزى گىبي يىنشياڭ مادەنيەت ساياحاتى باقشاسىندا ساياحاتشىلار جان ـ جاقتى ارالاپ، سول كەزدەگى دۋماندى كۇندەردى ەلىتە سەزىنە الادى.
”1958 ـ جىلعى ونەركاسىپ ەستەمەسى“، ٴۇيدىڭ توبەسىندەگى ۇلكەن ارىپتەر بيڭتۋان ونەركاسىپ تاريحىنىڭ كەسەك تابىستارىن ٴتۇسىندىرىپ تۇر.
بۇل شىحىزى 1 ـ تامىز ماقتا توقىماشىلىق فابريكاسىنىڭ زاۆود اۋماعىنان وزگەرتىپ جاسالعان ساياحات باقشاسى. زاۆود 1958 ـ جىلى 8 ـ ايدىڭ 17 ـ كۇنى قۇرىلىس باستاپ، 1960 ـ جىلى رەسمي سالىنىپ بولىپ وندىرىسكە قوسىلعان، بيڭتۋاننىڭ شەكارا ٴوڭىردى اشۋداعى، شەكارا ٴوڭىردى كوركەيتۋدەگى، جەڭىل ونەركاسىپ پەن توقىماشىلىق ونەركاسىبىن دامىتۋىنداعى ماڭىزدى ينجەنەريا.
بيڭتۋان _ شينجياڭنىڭ وسى زامانعى ونەركاسىبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى. قۇرىلعاننان باستاپ، بيڭتۋاندىقتار جاپالى ورتادا كيەر كيىمىنەن، ىشەر اسىنان ىركىپ ٴجۇرىپ شينجياڭداعى تۇڭعىش توپتاعى ٴىرى، ورتاشا وسى زامانعى ونەركاسىپ كاسىپورىندارىن قۇرىپ، شينجياڭنىڭ كوپتەگەن ”تۇڭعىش“ ونەركاسىپ بۇيىمدارىن ٴوندىردى.
1960 ـ جىلى 7 ـ ايدىڭ 20 ـ كۇنى، 1 ـ تامىز قاعاز جاساۋ زاۆودى وندىرگەن شينجياڭ ٴوزى جاساعان تۇڭعىش جىلتىر قاعاز جارىققا شىقتى؛ 1960 ـ جىلى 8 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنى، اۆتونوميالى رايونداعى 2 ـ ۇلكەن ماقتا توقىماشىلىق كاسىپورنى، بيڭتۋانداعى تۇڭعىش ٴىرى ماقتا توقىماشىلىق بىرلەسكەن كاسىپورنى _ 1 ـ تامىز ماقتا توقىماشىلىق فابريكاسى قۇرىلىپ سىناق رەتىندە ٴوندىرىس باستادى؛ 1960 ـ جىلى 12 ـ ايدىڭ 31 ـ كۇنى، 1 ـ تامىز ٴجۇن توقىماشىلىق فابريكاسى شينجياڭ بويىنشا العاشقى شۇيكەنى ٴوندىردى...
1954 ـ جىلى، اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىن وڭدەۋدەن باستالعان بيڭتۋان ونەركاسىبىنىڭ جىلدىق ارتقان قۇنى نەبارى 24 ميلليون يۋان عانا بولدى. باتىلدىقپەن جاڭالىق اشقان بيڭتۋاندىقتار قايراتتانا العا ۇمتىلىپ، ونەركاسىپتىڭ العاشقى دامۋىن جەدەل ىلگەرىلەتىپ، ازىق ـ تۇلىك وڭدەۋ، جەڭىل ونەركاسىپ ـ توقىماشىلىق، بولات ـ تەمىر، كومىر، قۇرىلىس ماتەريالدارى، ەلەكتر قۋاتى، حيميا ونەركاسىبى، ماشينا سياقتى سالالاردى قامتىعان ونەركاسىپ جۇيەسىن بىرتىندەپ قۇردى.
جاڭا عاسىرعا قادام تاستاعاننان كەيىن، بيڭتۋان اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن وڭدەۋ جانە ابزال كەن بايلىقتارىن كادەگە جاراتۋ سىندى ەكى ۇلكەن بازانى كۇش سالا قۇرىپ، ازىق ـ تۇلىك، سۋسىن، توقىماشىلىق، كيىم ـ كەشەك، جاڭا قۇرىلىس ماتەريالدارى، حلورلى ٴسىلتى حيميا ونەركاسىبى سياقتى كاسىپ سالالارىن ٴتۇيىندى تۇردە دامىتىپ، جەڭىل ونەركاسىپتى نەگىز ەتۋدەن جەڭىل ونەركاسىپ پەن اۋىر ونەركاسىپتى قاتار جۇرگىزۋگە قاراي بۇرىلىس جاساۋدى جۇزەگە اسىردى.
پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى بيڭتۋان جاڭاشا ونەركاسىپتەندىرۋدى جەدەل ىلگەرىلەتىپ، ونەركاسىپتىڭ قامداۋ جاعىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورماسىن تەرەڭدەتۋدى نەگىزگى جەلى ەتىپ، ونەركاسىپتىڭ تيبىن جاڭالاپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، دامۋدىڭ قوزعاۋشى قۋاتىن اناعۇرلىم نىعايتتى.
ونەركاسىپ جالپى مولشەرى ۇزدىكسىز زورايدى. ونەركاسىپتىڭ ارتقان قۇنى 1954 ـ جىلعى 24 ميلليون يۋاننان ارتىپ 2023 ـ جىلى 100 ميلليارد يۋانعا تايادى.
كاسىپ سالاسى قۇرىلىمى ۇزدىكسىز ساپالىلاندى. بيڭتۋاننىڭ ونەركاسىپ قۇرىلىمى العاشقى كەزدەگى اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىن وڭدەۋدى نەگىز ەتۋدەن اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ٴوندىرۋ مەن جىنتىكتەي وڭدەۋ كاسىبى، جاسىل حيميا ونەركاسىبى، ماقتا جانە توقىماشىلىق، كيىم ـ كەشەك كاسىبى، جاڭا ماتەريال كاسىپ سالاسى، جاڭا ەنەرگيا كاسىپ سالاسى، جابدىق جاساۋ كاسىبى سياقتىلاردى جەتەكشى ەتكەن كاسىپ سالالارىن بىرتىندەپ قالىپتاستىرىپ، كاسىپ سالاسىنىڭ شوعىرلانۋ اسەرىن ۇزدىكسىز كۇشەيتتى.
تيانيە، تيانفۋ، تيانرۇن، تيانكاڭ سياقتى بيڭتۋاننىڭ ٴبىر توپ ”تيان“ ماركالى كاسىپورىندارى تەز جەتىلىپ، زورايىپ، بىرتىندەپ شينجياڭنىڭ ٴار سالاسىنداعى كوشباسشى كاسىپورىندارعا اينالىپ، شينجياڭ مەن بيڭتۋاننىڭ جاڭاشا ونەركاسىپتەنۋىنىڭ جەدەل دامۋىن پارمەندى ىلگەرىلەتتى.
تيبىن جاڭالاپ، دارەجەسىن جوعارىلاتىپ، قوزعاۋشى قۋاتتى تاسقىنداتتى
تاياۋدا، شينجياڭ تيانيە جارنا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ (تومەندە قىسقارتىلىپ ”شينجياڭ تيانيە“ دەلىنەدى) جىلىنا 250 مىڭ توننا كومىردەن ەتيل سپيرتىن ٴوندىرۋ نىسانىنىڭ جالپى جەلىسى ٴساتتى اشىلىپ، سۋسىز ەتيل سپيرتىن ٴساتتى ٴوندىردى، بۇل وسى نىساننىڭ جاپپاي ٴساتتى جۇرگىزىلگەندىگىنىڭ بەلگىسى.
سونىمەن، شينجياڭ تيانيەنىڭ جارناسىن مەڭگەرەتىن جارناگەرى رەتىندە شينجياڭ تيانيە (توبى) شەكتى سەرىكتەستىگى (تومەندە قىسقارتىلىپ ”تيانيە توبى“ دەلىنەدى) وسى زامانعى كومىر حيميا ونەركاسىبى سالاسىندا كومىردەن جاسالعان سينتەزدىك گازدى قاينار ەتكەن، مەتانول، قىمىزدىق قىشقىلى، ەتيل سپيرتى، ەتيلەن گليكول سياقتى كوپ ٴتۇرلى كاسىپ سالاسى تىزبەگى بايلانىسقان، ٴبىرىن ـ ٴبىرى تولىقتايتىن ”ٴبىر باس، كوپ جەلىلى“ دامۋ ارناسىن ٴساتتى قالىپتاستىردى.
تيانيە توبى كەزىندە پوليحلورۆينيل سمولاسى مەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدالانىلاتىن سۋلياۋ جارعاق وزىق تەحنيكاسى ارقىلى بۇكىل ەلدە الدىڭعى قاتاردا ٴجۇردى، بۇگىنگى كۇندە مەملەكەتتىك تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدان ۇلگى كورسەتەتىن كاسىپورىن رەتىندە، تيانيە توبى عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ مەن كاسىپ سالاسىن ىشكەرىلەي توعىستىرۋدى تۇتقا ەتىپ، ونەركاسىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى، ساۋدا ٴبىر تۇلعالانا ىشكەرىلەي توعىسقان اينالمالى ەكونوميكالىق باسەكەنىڭ جاڭا باسىمدىعىن كۇش سالا قالىپتاستىرىپ، حلورلى ٴسىلتى حيميا ونەركاسىبىنىڭ، وسى زامانعى كومىر حيميا ونەركاسىبىنىڭ كوپ نەگىزدەنۋگە، جوعارى دەڭگەيلىلەنۋگە، تومەن كومىر قىشقىل گازدى بولۋعا قاراي دامۋىن بەلسەنە ىلگەرىلەتتى.
تيانيەنىڭ وزگەرىسى _ بيڭتۋاننىڭ كاسىپ سالاسى قۇرىلىمىنىڭ تيبىن جاڭالاۋ بارىسىنداعى ٴبىر اسقاق اۋەن.
كۇش سالۋ ٴتۇيىنىن ناقتى ەكونوميكاعا اۋدارىپ، جاڭا، كونە قوزعاۋشى قۋاتتاردىڭ اۋىسۋىن تەرەڭدەتىپ، بيڭتۋان ٴداستۇرلى كاسىپ سالاسىن ۇزدىكسىز جاڭالاپ، دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، ”جاسامىس اعاشتىڭ جاڭا بۇتاق شىعارۋىنا“، كاسىپ سالاسىنىڭ ”توپ جارىپ وسۋىنە“ مۇمكىندىك جاسادى _
ەرەكشەلىككە يە حيميا ونەركاسىپ كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى دەڭگەيلى بولۋعا، ەگجەي ـ تەگجەيلى بولۋعا، جاسىلدانۋعا قاراي دامۋىن ىلگەرىلەتتى. 13 ـ شى شانشي كومىر كاسىبى توبىنىڭ 100 ميلليارد دارەجەلى كومىر حيميا ونەركاسىبى، تيانيە توبىنىڭ ارالاسپالى جاسىل ەرەكشە سمولاسى سياقتى بەلگى سيپاتتى نىساندار تياناقتانىپ اتقارىلىپ، جاسىل حيميا ونەركاسىپ كاسىپ سالاسىنىڭ تىزبەكتى ۇزارتۋ، تىزبەكتى تولىقتاۋ، تىزبەكتى كۇشەيتۋ اياق الىسى تەزدەدى.
ماقتا جانە توقىماشىلىق، كيىم ـ كەشەك كاسىبىنىڭ تۇتاس كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ دامۋىن جەبەدى. شىعىس بولىكتەگى وڭىرلەردىڭ كاسىپ سالاسىنىڭ ويىسۋىن بەلسەنە قابىلداپ، پوليەستەر سياقتى سينتەزدىك تالشىقتار جاعىنداعى ولقىلىقتاردى جەدەل شەشىپ، توقىماشىلىق، گۇل باسۋ، بوياۋ ٴوندىرىس كولەمى مەن تەحنيكالىق دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، امبەباپ توقىماشىلىق ونەركاسىپ بازاسى مەن كيىم ـ كەشەك كاسىپ سالاسى شوعىرىن قۇردى.
اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ٴوندىرۋ مەن جىنتىكتەپ وڭدەۋ كاسىبىنىڭ كولەمىن كەڭەيتتى. جۇڭشين قۇرىلىس، ەگىن، مال شارۋاشىلىق توبىنىڭ بايلىقتى بىرىكتىرىپ، باستاماشى كاسىپورىن قۇرۋىن سۇيەنىش ەتىپ، ەرەكشەلىككە يە ازىق ـ تۇلىك جانە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن وڭدەۋ قابىلەتىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتتى، بيڭتۋان وندىرگەن جاس جەمىس ـ جيدەك، قىزاناق سياقتى جاسىل ازىق ـ تۇلىكتەر سانسىز ادامدى باۋرادى.
جاڭالىق اشۋدىڭ ٴبىرىنشى قوزعاۋشى كۇشىن ۇزدىكسىز زورايتىپ، جاڭا كاسىپ سالاسى، جاڭا كاسىپ كۇيى، جاڭا ۇلگى جاعىندا ۇزدىكسىز ىزدەنىس جاساپ، العا ىلگەرىلەگەن بيڭتۋان جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالاسىن جەتىلدىرۋدى، زورايتۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتىپ، بولاشاق كاسىپ سالالارىن جوبالاپ، ورنالاستىرىپ، ”جاڭاعا“ قاراي نىق قادام تاستادى _
ەنەرگيانىڭ جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى بولۋعا ويىسۋىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، شينجياڭنىڭ ەنەرگيا بازاسى ورنالاسىمىمەن ىرىقتىلىقپەن توعىسىپ، جاڭاشا ەنەرگيا جۇيەسى مەن جاڭاشا ەلەكتر قۋاتى جۇيەسىن جەدەل قۇردى.
جاڭا ماتەريال كاسىپ سالاسى تىزبەگىن ۇزارتىپ، كرەمني نەگىزدى، اليۋمين نەگىزدى، ماگني نەگىزدى، ت. ب ونىمدەردىڭ قوسىمشا قۇنىن جوعارىلاتىپ، ”ەلەكتروليتتىك اليۋمين _ اليۋمين ٴپىشىندى ماتەريال _ اليۋمين ونىمدەرى“ كاسىپ سالاسى تىزبەگىن جانە كرەمني _ اليۋمين قورىتپاسىن جىنتىكتەي وڭدەۋ، جاساۋ كاسىپ سالاسى تىزبەگىن كەڭەيتىپ، دامۋدىڭ جاڭا باسىمدىعىن ۇزدىكسىز تۇلعالادى.
جابدىق جاساۋ كاسىبىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋدا بار كۇشپەن قامال الىپ، ەلىمىز وندىرگەن ماقتا جيناۋ ماشيناسىن زەردەلى ەتىپ جاساۋدى جەدەلدەتىپ، ەل ىشىندە وزىق بولعان اۆياتسيالىق تاربيە، زەرتتەۋ ـ ۇيرەنۋ بازاسى، ەلىمىز وندىرگەن اۆياتسيا جابدىقتارىن سىناق ەتۋ، سىناق رەتىندە ۇشىرۋ بازاسى، اۆياتسيا زات اينالىمى بازاسى، ۇشاقتى بولشەكتەپ جيناپ الىپ اينالمالى پايدالانۋدان جاڭالىق اشۋ بازاسى، اۆياتسيا تاسىمالى بىرلەسكەن جاڭاشا بازاسى، اۆياتسيا سايكەستى كاسىپ سالاسى بازاسى سىندى ”التى ۇلكەن بازانى“ قۇرۋدى تۇتقا ەتىپ، ەل ىشىندەگى وزىق قاتىناس اۆياتسيا كاسىپ سالاسى شوعىرىن كۇش سالا قالىپتاستىردى.
تالاي رەت قامال الىپ، جول بويى ەڭبەكتەنىپ، بيڭتۋاننىڭ كاسىپ سالاسىن دامىتۋ قابىلەتى، دەڭگەيى ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، ناقتى، شىنايى ىستەۋدىڭ، ورنىقتىلىق بارىسىندا ىلگەرىلەۋدىڭ جارقىن جاۋابىن جازدى.
”جاڭاعا“ قاراي ىلگەرىلەپ، دامۋدىڭ ”ساپاسىن“ جوعارىلاتتى
شينجياڭ تيان ـ ى وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينا جابدىقتارى شەكتى سەرىكتەستىگى ەلىمىز وندىرگەن ماقتا جيناۋ ماشيناسىنداعى ”القىمداپ“ وتىرعان تەحنيكالىق قيىن ماسەلەلەردەن قامال الىپ، 6 جولدىق اۆتوماتتى تايلاۋ، ماقتا جيناۋ ماشيناسىن ٴساتتى زەرتتەپ جاساپ شىعىپ، بيڭتۋانداعى جاساۋ كاسىبىنىڭ جەكە ٴتۇر بويىنشا اعا جۇلدەگەر بولعان تۇڭعىش كاسىپورنىنا اينالدى؛ شينجياڭ داچۋان جاڭا ەنەرگيا جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى زەرتتەپ اشقان جاڭا ٴونىم N” تيپتى جالاڭ كريستال ماتەريالى (كوپ كريستالدى كرەمني)“ شينجياڭداعى ۇقساس تۇردەگى ونىمدەردى وندىرۋدەگى اقتاڭداقتى تولتىردى...
ەڭ ۇزدىكتەرگە تۋرالانىپ، ەڭ مىقتىلارمەن باسەكەلەسكەن بيڭتۋان جاڭاشا وندىرگىش كۇشتەردى بەلسەنە جەتىلدىرىپ جانە دامىتىپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدىڭ ”شەشۋشى اينىمالى شاماسىنان“ شىن مانىندە پايدالانىپ، جوعارى ساپالى دامۋدىڭ ”ەڭ تاماشا ارتۋ مولشەرىن“ تۋىنداتتى.
بيڭتۋان ”10 ٴىرى عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ينجەنەرياسىن“ ۇزدىكسىز تۇلعالاپ، ونەركاسىپ كاسىپ سالاسىندا جاڭالىق اشۋدى زەرتتەۋ ورنىن، جاساۋ كاسىبىندە جاڭالىق اشۋ ورتالىعىن قۇرىپ، ”5 + 2“ ٴتۇيىندى دارىندىلار جوسپارى نىسانى سياقتىلاردى اتقارىپ، ٴوندىرۋدى، وقىتۋدى، زەرتتەۋدى بىرلەسىپ قيمىلداپ دامىتۋدى ىلگەرىلەتىپ، كاسىپ سالاسى تىزبەگىن، جاڭالىق اشۋ تىزبەگىن، قارجى تىزبەگىن، دارىندىلار تىزبەگىن ىشكەرىلەي توعىستىردى. ساپالى كاسىپورىنداردى ساتىلى جەتىلدىرۋ ينجەنەرياسىن كۇش سالا اتقارىپ، شاعىن ونەركاسىپ كاسىپورىندارىنان كولەمدەنگەن ونەركاسىپ كاسىپورنىنا اينالعان كاسىپورىن، ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان كاسىپورىن، جەكە ٴتۇر بويىنشا اعا جۇلدەگەر بولعان كاسىپورىن، جارناسى بازارعا شىعارىلعان كاسىپورىن سىندى 4 دارەجە بويىنشا ساتىلى جەتىلدىرۋ جۇيەسىن تۇلعالادى. قازىر مەملەكەت دارەجەلى جاساۋ كاسىبىندە جەكە ٴتۇر بويىنشا اعا جۇلدەگەر بولعان ٴبىر كاسىپورىندى، مەملەكەت دارەجەلى ارنايىلانعان، كەمەلدەنلگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان ”شاعىن قۋاتتى“ 13 كاسىپورىندى، بيڭتۋان دارەجەلى ارنايىلانعان، كەمەلدەنگەن، ەرەكشەلەنگەن، جاڭاشالانعان 184 ورتا، شاعىن كاسىپورىندى، بيڭتۋاننىڭ جاڭالىق اشۋ سيپاتتى 230 كاسىپورنىن جەتىلدىرىپ، كاسىپورىنداردىڭ جاڭالىق اشۋ ومىرشەڭدىك كۇشىن ۇزدىكسىز قاۋلاتتى.
جاسىل دامۋ _ جوعارى ساپالى دامۋدىڭ نەگىزى. جۋىق جىلداردان بەرى بيڭتۋان ونەركاسىبى جاسىل تيپكە بۇرىلىس جاساۋدا ”جەدەلدەتۋ تەتىگىن“ باسىپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى تۇتقا ەتىپ، جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالالارىن كۇش سالا جەتىلدىرىپ، زورايتىپ، ەنەرگيا قۇرىلىمىنىڭ ۇزدىكسىز ساپالىلانۋىن ىلگەرىلەتىپ، جيىنى مەملەكەت دارەجەلى 22 جاسىل زاۆودتى، 2 جاسىل ونەركاسىپ باقشا رايونىن قۇرىپ، ونەركاسىپتىڭ ”قۇنى“، ”زەردەلىلىگى“، ”جاسىلدىعى“ كورنەكتى جوعارىلادى.
شينجياڭ دىشين جاڭا ماتەريالدار شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ زاۆود اۋماعىندا، قالدىق جىلۋدى جيناپ الۋ، ەنەرگيا ۇنەمدەۋ جابدىعى جوعارى ونىمدىلىكپەن جۇمىس جۇرگىزۋدە. بۇل كاسىپورىن قالدىق گاز جانۋدان شىققان قالدىق جىلۋدى جيناپ الىپ پايدالانىپ، حۋياڭحى ەكونوميكالىق ـ تەحنيكالىق اشۋ رايونىنداعى 6 كاسىپورىندى ونەركاسىپتىك بۋ جانە جىلۋ ەنەرگياسىمەن قامداپ، قالدىق جىلۋدى اينالمالى پايدالانۋدى جۇزەگە اسىرىپ، ٴار جىلى 3 ميلليون 500 مىڭ تەكشەمەتر تابيعي گاز ۇنەمدەپ، سەرىكتەستىكتىڭ كىرىسىن 10 ميلليون يۋان ارتتىردى؛
شينجياڭ گۋاننۇڭ سيفرلى اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم ـ تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىندە قىزمەتكەرلەر اۋىل شارۋاشىلىعى ۇلكەن ساندى مالىمەتى، زات ينتەرنەتى، ۇشقىش اپپاراتپەن الىستان سەزۋ تەحنيكاسى سياقتىلار ارقىلى اتىز ـ ارىق باسقارۋ، قازۋ، تاسىمالداۋ، تاپسىرۋ، ساتۋ سياقتى بۋىنداردى دەر كەزىندە باقىلاپ ـ مەڭگەرۋ جانە قاداعالاۋ ارقىلى جۇمىسشى ـ قىزمەتكەرلەر مەن بۇقارانى ەگىن ەگۋدەگى ۋايىمنان ارىلتتى؛
...
بيڭتۋان ونەركاسىپ سالاسىندا ەنەرگيا ۇنەمدەپ، لاس زاتتاردىڭ شىعارىلۋىن ازايتۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، جاسىل جاساۋ جۇيەسىن تۇلعالاپ، ”زەردەلىلەندىرىپ جاڭالاۋ، سيفرلاندىرىپ تيبىن وزگەرتۋ، تورلاندىرىپ جالعاۋ“ اياق الىسىن جەدەلدەتتى. جوعارى دەڭگەيلىلەندىرۋ، زەردەلىلەندىرۋ، جاسىلداندىرۋ، توعىستىرۋ بەتالىسىن كوزدەپ، تاعاندى اناعۇرلىم بەكەمدەپ، نەگىزدى اناعۇرلىم ورنىقتىردى.
70 جىلدىق بوران ـ شاشىندى باستان وتكەرگەن بيڭتۋاننىڭ جاڭاشا ونەركاسىپتەندىرۋ جولى بارعان سايىن ورنىعىپ، بارعان سايىن كەڭەيدى. ۇزدىكسىز كۇرەس جۇرگىزىپ، قۇلشىنا ەڭبەكتەنگەن بيڭتۋان، ٴسوز جوق، جوعارى ساپالى دامۋدىڭ جاڭا كارتيناسىن سالادى.
